Omayadtar men Abbasitter däuirindegi Islam bileuşileriniñ jelkildegen tu wstap, jer qayısqan qol bastap dürkin-dürkin  Vizantiya imperiyasına qarsı fath jorıqtarın wyımdastıruınıñ tarihi özindik sebebi joq emes. Şığıs Rim imperiyasınıñ ortalığı Konstantinopol' qalası öziniñ jağrafiyalıq ornalasu erekşeligimen Kişi Aziya men Europanı häm Oñtüstik Rus' pen Qırım jäne Kavkazdı  Bosfor bwğazı arqılı aşıq teñizge jalğap jatqan asa mañızdı nısan-tın. YAğni, Konstantinopol' – qos qwrlıqqa sayasi-ekonomikalıq jäne mädeni twrğıdan ıqpal ete alatın strategiyalıq şahar bolatın.

Äsili, mwsılman bileuşileriniñ Konstantinopol'di ielenuge qwmbıl boluına dini faktor äser etti. Öytkeni, Haq Elşisi (s.a.u) öziniñ hadis-şarifteriniñ birinde: «Konstantinopol' alınadı. Onı alğan qolbasşı qanday keremet qolbasşı. Al onı alğan äsker qanday keremet äsker», – dep mwsılman qauımına atalmış şahardı bağındıratın sayıpqıran sardar men onıñ jaujürek äskeriniñ husni-zat ekenin süyinşilegen bolatın. Osı sebepti de Konstantinopol'di bağındıru mwsılman bileuşileriniñ asqaq armanına aynalğan edi.

Alayda, mwsılmandar üşin Konstantinopol' jeti ğasırğa juıq uaqıt bağınbas bel, alınbas qamal boldı. Qanşama qolbasınıñ qamaldı aluğa ayla-şarğısı jetpey, dımı qwrıdı. Qanşama bozdaq Alla Elşisi (s.a.u.) süyinşilegen äskerge layıqtı bolamın dep Konstantinopol'ge qol sozım jerde jan täsilim etti. Mwsılmandar üşin Konstantinopol' bağındırılğanğa deyin beyne mwqalmas tas qamal edi.

Tarihqa zer salsaq Konstantinopol'ge qarsı köbine Islam halifatı äskeriniñ jorıq jasağandığı belgili. Biraq, halifattan özge de sayasi küşterdiñ islami müdde twrğısınan Konstaninopoldi qorşauğa alğandığı aytıla bermeydi. Tarih qaltarısında qalıp, aytılmay jürgen sonday aqtañdaqtıñ biri – Berke hannıñ 1265 jılı Noğaydı qolbasşı etip Altın Orda äskerin Konstantinopol'ge attandıruı bolatın. Al, Noğay qolbasşılıq jasağan Deşti-Qıpşaq qolı Konstantinopol'di ne üşin qorşauğa alğan edi?

Mämlük äskeri 1260 jılı Ket-Bwğa qolın Ayn-Djalutta tas-talqan etip jeñgenimen, Şam jerin bauırına basqısı kelgen Qwlağudıñ mısı äli qaytqan joq-tın. Osıdan seskengen Bibarıs swltan Şıñğıs wrpaqtarınıñ işinde alğaş bolıp Haq dindi qabıldağan Altın Orda bileuşisi Berke handı Qwlağuğa bağınıştı mwsılmandardıñ zorlıq-zombılıq körip jatqanın alğa tartıp, oğan qarsı birlesip küresuge şaqırdı. Däl osı şaqta Joşı wlısınıñ ieligi sanalğan Oñtüstik Kavkazdağı Äzirbayjan jerlerin Qwlağu iemdenip alğan bolatın. Sonday-aq, Iran men Iraktı jaulap aluğa Qwlağuğa kömekke Altın Ordadan jiberilgen Qwli, Balaqan, Twtar qolbasşılardıñ ölimi jäne Joşı wlısına tiesili oljanıñ dwrıs bölinbeui Berke hannıñ Qwlağuğa degen ızasın oyatqan edi. Osı sebepterdiñ negizinde häm jalpı mwsılmandıq müddeni eskere kele Altın Orda bileuşisi Bibarıs swltannıñ wsınısın qabıl aladı. Nätijede Mısır swltanı Rukni-din Bibarıs pen Altın Orda bileuşisi Berke han 1261 jılı Qwlağuğa qarsı dini-sayasi odaq qwrdı.

Odaqtastardıñ kezekti elşilik almasuı barısında 1264 jılı Vizantiya imperatorı Mihail Paleolog Bosfor bwğazı arqılı Qırımğa ötpek bolğan Mısır elşisi Faris ad-din Akuş äl-Masudidi twtqınğa aladı. VIII Mihaildiñ Mısır elimen özara kelisimi bola-twra elşilerdi twtqınğa aluına sol kezdegi Vizantiya men Qwlağu Elhandığı arasındağı odaqtastıq äser etken edi. Bwl jağdaydan habardar bolğan Rukni-din Bibarıs Vizantiya imperatorına öz notasın jiberedi. Al, Berke han bolsa terisine simay aşulanıp, Konstantinopol'di şabuğa Noğay bastağan Deşti-Qıpşaq äskerin attandıradı.

Europanıñ tösinde talay at oynatqan häm qan maydanda jeñiludiñ ne ekenin bilmeytin Altın Orda qolı Konstantinopol'ge tayağanda qattı şoşınğan imperator Mihail qaladan qaşıp ketedi. Deşti-Qıpşaq äskeri qalanı qorşauğa alğanda, janwşırğan Mihail patşa Mısır elşisi Faris ad-din Akuş äl-Masudidi twtqınnan bosatıp, onı bitim swrauğa Noğayğa jiberedi. Äl-Masudi imperatordıñ ötinişimen Konstantinopol'de öz ıqtiyarımen kidirgenin aytuı tiis boldı. Al, Noğay qolbası äl-Masudige mälimdemesin jazbaşa berudi talap etti. Mısır elşisi talaptı orındağannan keyin, Noğay qolbası imperator Mihaildıñ Altın Ordağa jıl sayın alım-salıq töleuge kelisim beruine baylanıstı Konstantinopol'di qorşaudan bosattı. Vizantiya imperatorı qızı Efrosiniyanı Noğayğa qalıñdıqqa berdi. Sonday-aq, Noğay Vizantiyanıñ twtqınındağı bwrınğı seljwq swltanı Izz ad-Din Key-Kavustı da bosatıp alıp, Altın Ordağa zor jeñispen oraldı.

Sarayğa kelgennen keyin Mısır elşisi äl-Masudidiñ Konstantinopol'di Altın Orda äskeri qorşauğa alğanda Noğayğa ötirik mälimdeme bergendigi äşkere boladı. Berke han Mısır elşisiniñ öz diplomatiyalıq missiyasın dwrıs atqarmağanına qanşa aşulansa da, onı jazalaudı swltan Rukni-din Bibarısqa qaldıradı. Al, Faris ad-Din Akuş äl-Masudi 1267 jılı Mısırğa oralğanda swltan Bibarıs diplomatiyalıq mindetin dwrıs orındamağanı üşin onıñ mülkin tärkilep, özin türmege qamap, qatañ türde jazağa tarttı.

Tüyin: Joşı wlısı Berke hannıñ twsında jahandağı teñdessiz memleket edi. Töñiregindegi elderdiñ köbin vassal etip moyındatıp, özine alım-salıq töleuge mäjbür etti. Törtkül düniege ıqpalın jürgizgen Altın Orda imperiyası sol kezde Vizantiyanı özimen soğısuğa layıq dep tappadı. Mihail Paleolog öz ayıbın alım-salıq töleu şartımen juıp-şayğan soñ, Noğay qolbası Vizantiyanı da özine bağınıştı el dep sanadı. YAğni, Altın Ordanıñ qwzırına bas igendikten Konstantinopol' şapqınşılıqqa wşıraudan aman qaldı.

islam.kz