تاريح ادەبي الەم

ءۇش كەزدەسۋ

kerey.kz

 |  Jun 3, 2017

37- جىل قۇرباندارىنىڭ ارۋاعىنا ارنالعان اڭگىمە

جۇمات انەسۇلى

ءۇش  كەزدەسۋ

اڭگىمە

1

وتكەن عاسىردىڭ باس كەزى، تامىز ايى بولاتىن. كۇن الا بۇلتتى،  جانعا جايلى قوڭىرجاي سامال ەسىپ تۇرعان ، ءتۇس الەتى ەدى. توسىن قۇمىنىڭ سولتۇستىك شەتىمەن جالعاساتىن قىراتتىڭ ەتەگىن جايلاپ، ازداعان مالىن كۇيتتەگەن تۇگەلسىن رۋىنان   ۇش ءتورت  اۋىل بار. وسى جەردەگى ۇلكەن قازان شۇڭقىردا كوكتەم كەزىندە ءبىراز قار سۋى جينالادى. بۇل اۋىلدىڭ ادامى دا، مالى دا جازداي وسى سۋدى قورەك ەتەدى. ءتۇس كەزى بولعاسىن، بىرەر مال وسى كولشىكتىڭ ماڭىندا جايىلىپ ءجۇر. اينالا تىنىشتىق، بيەلەر مەن قۇلىندار  تۇرعان جەلى  باسىنداعى بىرەر ادام بولماسا، كوزگە باسقا ەشنارسە شالىنبايدى. ءبىر كەزدە شەتتەگى قاراشا ۇيدەن ىقشامداۋ كيىنگەن جاس جىگىت شىعىپ، شەتكەرىرەكتە بايلاۋلى تۇرعان ەرتتەۋلى كۇرەڭ اتتىڭ شىلبىرىن شەشىپ، اتقا ىرعىپ ءمىندى. بۇل سۇيەگى ەتىنە ءىلىنىپ تۇرعانداي ارىق، بويشاڭداۋ، قىر مۇرىندى، قاراتورى جىگىتتىڭ اتى كارىم ەدى.  جاسى ەندى ون تورتكە  قاراعان ىنىسىمەن جاقىن تۋىسى قويشاننىڭ قولىندا. ىنىسىمەن ەكەۋى سونىڭ از -مۇز مالىنا قاراسادى. اكەسى ەرتەدە بارىمتا كەزىندە العان سوققىدان كوز جۇمعان. شەشەسى كۇنىماي سول قازانى كوتەرە الماي، اۋرۋعا ۇشىراپ، بەرتىندە قايتىس بولدى. تۋىس قانشا قامقور دەگەنمەن، اعالى -ءىنىلى ەكەۋى جەتىمدىكتىڭ زاردابىن تارتىپ كەلەدى. بىراق ءتىرى ادام تىرلىگىن ىستەيدى عوي، كارىمنىڭ جاسى جيىرمادان اسىپ قالعان، «ۇيلەنىپ،بولەك ءۇي بوپ، ىنىممەن ەكەۋمىز ەل قاتارىنا قوسىلىپ كەتسەك» دەپ ارماندايتىن.  وتكەن قىستا اۋىل اراسىندا بولعان تويدا، وسى جەردەن وتىز شاقىرىمداي جەردەگى اقشي قونىسىندا قىستايتىن ءسالىمجان دەيتىن ورتا قول شارۋانىڭ عازيزا دەگەن قىزىمەن تانىسىپ، ءبىر- ءبىرىن ۇناتىسىپ، كوڭىلدەرى جاقىن بولىپ قالعان. كارىمنىڭ قۇدا ءتۇسىپ الدىرۋعا شاماسى جوق. سودان كارىم ءبىر اپتا بۇرىن، اقشيگە  ارنايى بارىپ، جەڭگەلەرى ارقىلى عازيزامەن حابارلاسقان. سول كەشتە كارىم قىزبەن كەزدەسىپ، ەكەۋى ءبىراز سىرلاسقان. سول جولى قىزدا مۇنىڭ جاعدايىن ءتۇسىندى. كارىمنىڭ الىپ قاشۋىنا كەلىسكەن ەدى. انە -مىنە دەگەنشە، ءسوز بايلاسقان كۇندە كەلىپ جەتتى.  كارىمنىڭ  ءتۇس كەزىندە تاپ تۇيناقتاي بولىپ اتقا قونۋىنىڭ  دا سەبەبى سول ەدى. بىراق، كارىمنىڭ قىز الىپ قاشۋعا شىققانىن تەك جەڭگەسى عانا بىلەدى. تەك سول عانا  باتا بەرىپ، وڭ ساپار تىلەگەن. كارىم قىزدى اعاسىنىڭ ۇيىنە ەمەس، ۋەز ورتالىعىنداعى ءبىر جاقىن اعايىننىڭ ۇيىنە اپارىپ تۇسىرۋگە توقايلاسقان. سونىمەن كارىم قىز اۋىلىنا قاراي بىردە اياڭ، بىردە جورعالاتىپ تارتىپ كەلەدى. ۋادە بويىنشا، عازيزا بيە اعىتىپ جاتقان كەزدە ەسكى قۇدىق باسىنا كەلۋى ءتيىس. كارىم دە اۋىلعا ءبىر شاقىرىمداي قالعان كەزدە اتىن قۇم ىشىندەگى جيدەگە بايلاپ، ەسكى قۇدىققا قاراي جاقىنداي تۇسكەن. بۇل جەردىڭ ءبىر جاقسىسى توبە توبە بولىپ جاتقان قۇمدار مەن جيدەلەر كوپ، جالعىز جارىم ادام وڭايلىقپەن بايقالمايدى. كۇندە القىزىل شۋاققا بولەنىپ باتۋعا  بەت العان كەز عوي،  وسى كەزدە قۇدىق جانىنداعى ءبىر توپ ءشيدى تاسالاپ وتىرعان كارىمگە قۇمنىڭ سۋىلى ەستىلگەندەي بولعاسىن جالت ەتىپ قاراسا، عازيزا ەكەن! مۇنىڭ كوزىن قولىمەن باسۋعا ىڭعايلانىپ كەلە جاتىر ەكەن، بۇل قۋانىشتان جۇرەگى اتتاي تۋلاسادا، اتىپ تۇرىپ، قىزدى قۇشاقتاي الدى. ەمىرەنىپ،كوزىنەن قالاي جاس اققانىن بىلمەي قالدى. قۋانىشى عوي! قۋانىش پەن ماحابباتىڭ سەزىمى قاناتتاندىرعان ەكەۋى بايلاۋلى تۇرعان اتقا قاراي جۇگىرسىن. كەلسە، كارىمنىڭ جيدەگە بايلاپ كەتكەن اتى جوق! جىن الىپ كەتكەندەي! قۇمدا تەك اتتىڭ تۇياقتارىنىڭ ءىزى قالعان. جىگىتتىڭ باسقا امالى جوق، قىزدى قىرىق شاقىرىم جەردەگى پوشتا بەكەتىنە جاياۋ بارۋعا كوندىردى. ەكەۋى كەيدە جول سۇرلەۋىمەن، كەيدە جولسىز سولتۇستىكتى بەتكە الىپ ءجۇرىپ كەلەدى. بيە ساۋىمىنان ارتىقتاي ۋاقىت وتكەندە ارتتارىنان ادام ايقايى ەستىلدى، ەكى سالت اتتى بۇلارعا قاراي شاۋىپ كەلەدى ەكەن. جىگىت تە، قىز دا قۋعىنشىلار ەكەنىن سەزدى. ءاي- ءشاي جوق، ايقايلاعان ءبىرى الدىمەن جەتتى دە، كارىمدى قامشىمەن سالىپ جىبەردى، ول جەرگە ۇشىپ ءتۇستى. اتتىنىڭ ەكىنشىسى قىل ارقاننىڭ ءبىر ۇشىن كارىمنىڭ اياعىنا ءىلىپ جىبەردى دە، سۇيرەي جونەلدى. «تۇگەلسىننىڭ شىرىگى، جاۋعاشتىدان قىز الىپ قاشقاندى مەن ساعان كورسەتەيىن!» دەپ اتىنىڭ ۇستىندە ايعايلاپ بارا جاتىر. عازيزا اۋەلدە  ەسى شىعىپ،ءبىر ورنىندا سىلەيىپ قالعان، ويتكەنى ارتتارىنان قۋىپ جەتكەندەر سمايىل، قونار دەگەن تۋعان اعالارى بولاتىن. قونار دەگەن اعاسى كارىمدى اتپەن سۇيرەپ بارا جاتقانىن كورگەسىن،  ولاردى توقتاتپاق بولىپ، ارتتارىنان جۇگىرگەن. ىزالارى كەلىپ، قاندارى باستارىنا شاپقان قىز اعالارى وڭايلىقپەن قويا ما،  وركەشتى قۇمداردى اينالىپ، كارىمدى اتپەن سۇيرەپ ءجۇر. وسى كەزدە قۇم توبەدەن بىرەۋدىڭ اششى دا، وكتەم ايقايى شىقتى. ادام سۇيرەپ جۇرگەن جىگىتتەر ەلەڭ ەتىپ قاراسا، قۇم باسىندا تۇرعان ءبىر مىلتىقتى ادام، بۇلارعا «توقتاتىڭدار!»دەپ ايعايلاپ تۇر ەكەن. قىزۋ قاندى ەكى جىگىت ونى ەلەمەي، انانى ودان ءارى سۇيرەي بەرەيىن دەپ ەدى، اناۋ مىلتىعىنا قول سوزعاسىن، بۇلار توقتادى.

سودان مىلتىقتى ادام بۇلارعا جاقىن كەلىپ، جەردە جاتقان جىگىتتىڭ اياعىنان بايلانعان ارقاندى بوساتتىردى. سوسىن انالارعا «مەن سەندەردەن ءىستىڭ ءمان- جايىن سۇرامايمىن. نە بولسا دا بۇل بالا مەنىڭ قاراۋىمدا قالادى. مەنىڭ اتىم بەيسەن. اۋىلىڭا، سالەم ايت.» دەيدى . قىز قۋىپ كەلگەن جىگىتتەر اڭ -تاڭ، الدىندا تۇرعان كىسىنى ەكەۋى دە جىعا تانىمايدى. بىراق، «بەيسەن» دەگەن كىسىنىڭ ۋەزدە قىزمەت ىستەيتىنىن، بولىس- بيلەرگە بەدەلى زور ەكەنىن بۇرىن ەستىگەن. بۇلار ەندى عازيزانى اتقا مىنگىزىپ، كەرى قايتۋدان باسقا قولدارىنان كەلەتىن شارا جوق ەكەنىن ءتۇسىندى. قۋعىنشىلار كەتكەننەن كەيىن، مىلتىقتى ادام اتىنان ءتۇسىپ، جەردە جاتقان جىگىتتىڭ قانسىراپ جاتقانىن كورىپ، ۇستىندەگى كيىمىن شەشىپ، كويلەگىنىڭ جىرتىندىسىمەن، كارىمنىڭ بەت اۋزىن تاڭىپ، اتقا تەڭگەرىپ، ونى امان -ساۋ پوشتا بەكەتىنە جەتكىزدى.   سول جەردەگى ادامدار كارىمدى تانيدى ەكەن، «تۋىستارىنا جەتكىزەمىز» دەپ الىپ قالدى.

2

سودان كەيىن ون شاقتى  جىل وتكەن. كارىم ءىنىسىن الىپ، ۋەز ورتالىعىن كەلگەن. وسى جەردە تۇرمەنىڭ وتىن- سۋىن تاسيتىن بولىپ جۇمىسقا ورنالاسقان. بۇل جەردە ونى «جىرتىق بەت كارىم» دەپ اتايدى.تۇرمەنىڭ باسقادا جۇمىستارىن اتقارۋ وسى  جىرتىق بەت كارىمنىڭ موينىندا. كەرەك بولسا، تۇرمەنى دە كۇزەتىسەدى. كۇن كورىستىڭ قامى.

بۇل وقيعادا جاز كەزىندە بولدى. ۋەزدە ۇلكەن جارمەڭكە اشىلىپ، ورتالىقتا حالىق ىعى -جىعى جينالعان. ءبىر كەزدە جۇرت ۋ- شۋ بولدى دا قالدى. ۇلكەن توبەلەس باستالىپتى، كوزدى اشىپ جۇمعانشا بولعان جوق، توبەلەس بولعان جەردەن جۇرت ەندى كەيىن سەرپىلە باستادى. ءتىپتى كەيى قاشىپ، بازارشىلار اراسىنا ءسىڭىپ كەتتى. سويتسە، توبەلەس ورتاسىندا بولعان جاندارم ءولىپ قالىپتى. جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، جاندارم، بازاردان ادەمى كۇمىس بەلدىك ساتىپ العان كىسىگە تيىسكەن، وعان پالە جاپقىسى كەلىپتى. سودان جاڭاعى كىسىگە جاقتاستار تابىلىپ، جاندارم مەن ارادا تالاس تۋعان. توبەلەس سودان تۋىنداپ، بىرەۋدىڭ قولىنداعى تاس جاندارمنىڭ باسىنا تيگەن ەكەن. كوپ ۇزاماي، جارمەڭكەنى ءجۇز شاقتى سولدات قورشاپ، بازاردان ەشكىمدى شىعارماي قويدى. ءبىر كەزدە جاندارم ولگەن جەرگە پاۋەسكە كەلىپ توقتاپ، ودان ۋەز باستىعىنىڭ ورىنباسارى پولكوۆنيك دارەجەسىندەگى وفيتسەر ءتۇستى. پاتشا وكىلدەرىنىڭ ۇعىمىندا جاندارمنىڭ ءولۋى وسى كۇنگە دەيىن بولىپ كورمەگەن ۋاقيعا. پولكوۆنيك وقيعانىڭ قالاي بولعانىن، ءتىلماشى ارقىلى سۇراستىرىپ، «جاندارمنىڭ ولۋىنە سەبەپكەر بولعان بارلىق كىنالىلەر انىقتالىپ، ايىپتالسىن» دەگەن بۇيرىق بەردى دە، پاۋەسكەسىنە ءمىنىپ كەتىپ قالدى. سودان، الگى بازاردان كۇمىس بەلدىك ساتىپ العان كىسى مەن وعان  بولىسام دەگەن ەكى وقىعان ازامات ۇستالىپ، ايىپتالدى.ايىپتالعانداردىڭ ىشىندە ۋەزدەگى وقىعان ازاماتتاردىڭ ءبىرى بەيسەن ەدى. سول ايىپپەن العاش ونى تۇتقىنداپ، تۇرمەگە الىپ كەلگەندە كارىم ونى بىردەن تانىعان. بىراق، بۇل بار بولعانى تۇرمەگە وتىن تاسۋشى، قولىنان كەلەر كومەگى جوق. تەرگەۋ مەن سوت جارتى جىلدان استام ۋاقىت ءجۇرىپ، ايىپتالۋشىلاردى سوت جيىرما بەس جىل تۇرمەدە وتىرۋعا  كەسىپ، سىبىرگە ايدايتىن بولدى.

سوتتالعانداردى قوستانايدىڭ تۇرمەسىنە ايدايتىن كۇنى قالا قازاقتارىنىڭ ءبارى جينالعانداي، حالىق ىعى- جىعى. سوتتالعانداردى قورشاعان جاندارمدار مەن سولداتتاردا كوپ بولدى. قالانىڭ قىزىل تۇرمەسىنەن اياق قولى كىسەندەلگەن سوتتالعانداردى شىعارعاندا، جۇرتتىڭ ايقايى، ايەلدەردىڭ جىلاپ سىقتاۋى كوبەيدى. ولاردى بىرنەشە سولدات قولتىقتارىنان ۇستاپ اكەپ،  تۇيە جەگىلگەن جابىق ارباعا  وتىرعىزدى. تۇيەنى جەتەكتەۋشى وتىن تاسۋشى كارىم ەكەن.جاندارمداردىڭ باستىق وفيتسەرى: «جۇرىڭدەر» دەپ بۇيرىق بەرگەسىن، سولداتتار قورشاعان اربا ورنىنان قوزعالدى. ەل- جۇرت ، ايەلدەر سوتتالعانداردى قالا سىرتىنا دەيىن جاياۋ ءجۇرىپ شىعارىپ سالدى. جىلاپ -سىقتاۋ، جوقتاۋ داۋىسى بۇل جەردە بىرازعا دەيىن باسىلمادى.   بۇلار تۇيە جەلىسپەن ءجۇرىپ وتىرىپ، قىزبەلدىڭ شەتىنە ءتۇن ورتاسىندا جەتتى. ءبىرشاما جەردەن تۇنگى وتتىڭ ساۋلەسى كورىنەدى. يتتەردىڭ دە ۇرگەن داۋىسى قۇلاققا شالىنادى. بىراق بۇلارعا ەشقانداي ەلدى مەكەنگە توقتاماۋ بۇيىرىلعان. سوندىقتان، سولداتتار توقتاعان جەرىنە وت تۇتاتىپ، ءدام ءىشىپ، تىنىستاپ الۋدى ۇيعارعان. كارىمدە سولداتتارمەن بىرگە تاماقتانعان. كىسەندەگىلەرگە دە ىستىق سۋ، ازداپ سۇيىق شالاپ بەرىلگەن. كارىم دە قانشا دەگەنمەن ادامي پەيىلدەن ادا ەمەس. ول دا بەيسەنگە ىشتەي جانى اشيدى. ەرتەدە ءبىر ولىمنەن امان الىپ قالعانى بار. ونىڭ الدىندا اقتاي الماعان ءبىر پارىزى بار ەكەنىن ءىشى سەزەدى. وسى ءبىر وي بىرنەشە كۇننەن بەرى  مازا بەرگەن ەمەس. ءسويتىپ جاتىپ، ول قالاي ۇيىقتاپ كەتكەنىن سەزبەيدە قالدى. ءبىر كەزدە بىرەۋدىڭ تۇرتكەنىنەن وياندى. اينالا قاراڭعى، بىراق تاڭ سىبىرلەپ اتىپ كەلە جاتقان سياقتى. تال شىبىقپەن تۇرتكەن ارباداعى قوراپشادا كىسەندەلىپ وتىرعانداردىڭ ءبىرى ەكەن. ول ىمداپ شاقىرىپ الىپ «قولىڭان كەلسە، ءبىزدىڭ قاشۋىمىزعا كومەكتەس»دەپ سىبىرلادى. بۇل كۇزەتتەگى سولداتتارعا قاراسا، ءبارى قورىلداپ ۇيىقتاپ جاتىر، شاماسى جولدىڭ اۋىرلىعىنان قاتتى شارشاعان. كارىم تال مەن سىمنان توقىلعان اربا قورابىن ادام دەنەسى سياتىنداي ەتىپ اشىپ، ۇشەۋىنىڭ دە سىرتقا شىعۋىنا كومەكتەستى دە: «اناۋ، قوپاعا جەتسەڭدەر، سەندەردى ادام تۇگىلى، جىن تابا المايدى» دەدى دە، كىسەندەگىلەر قوپاعا جەتىپ قالدى -اۋ دەگەندە، ايعايلاپ، سولداتتاردى وياتتى. سولداتتار جالما- جان ۆينتوۆكالارىنا جارماسىپ، قاشىپ بارا جاتقانداردى اتقىلاسىن. تاڭ اتىپ، جارىق ابدەن ءتۇستى -اۋ دەگەندە سولداتتار قوپانىڭ شەتىن تىنتكىلەسىن. قوپانىڭ بەر جاعىندا قاشقىننىڭ ءبىرى تابىلدى. ءتىرى،  اياعىنان وق ءتيىپ، جۇرە الماي جاتىر ەكەن. بۇل باياعى كۇمىس بەلدىك ساتىپ الىپ، بازارداعى توبەلەستىڭ باستالۋىنا سەبەپكەر بولعان كىسى ەكەن. سولداتتار ونى سۇيرەپ ارباعا الىپ كەلدى. بايعۇس، قانسىراعان بولۋى كەرەك، قوستانايداعى تۇرمەگە جەتپەي قايتىس بولعان. انا ەكەۋى قاشىپ كەتكەن. سودان كوپ ۇزاماي، پاتشانىڭ مايدانعا قازاقتان اسكەر الۋعا بۇيرىعى شىعىپ، ەل ءىشى بۇلىنشىلىككە تۇسكەن بولاتىن. ەل كوتەرىلىسى ءبىر جارىم جىلدان استام ۋاقىتقا سوزىلىپ، ۋەز ورتالىعى بىرەسە كوتەرىلىسشىلەردىڭ، بىرەسە اق اسكەرىنىڭ، بىرەسە الاشتىقتاردىڭ قولىنا ءوتىپ، بەرەكە كەتىپ تۇرعان. سول كەزدە الاشتىقتار بولشەۆەكتەردىڭ ءبىر توبىن تۇرمەگە جاپقان. ءبىر كۇنى ءبىر توپ ميليتسيونەرلەر كەلىپ، تۇرمەدە وتىرعان  بولشەۆەكتەردى  سىرتقا الىپ شىقتى. سونداعى الاش ميليتسيونەرلەرى اراسىنان كارىم بەيسەندى كورىپ ەدى. ال، اناۋ ءبىر توپ بولشەۆەكتەر سودان قايتىپ تۇرمەگە ورالعان جوق. «ولاردى پارتيزان سايىندا اتىپتى» دەگەن وسەكتى ەستىگەن. بىراق ونىڭ شىن -وتىرىگىن كارىم بىلمەيتىن.

3

ودان كەيىن دە كارىم تاعدىردىڭ تالاي تالقىسىنان ءوتتى. ءومىردىڭ زاڭى قىزىق ەكەن عوي، كولحوزداندىرۋ ، باي -قۇلاقتى كامپەسكەلەۋ،جاڭا ەكونوميكالىق ساياسات دەگەن كەزەڭدەردى دە كوردى. كورىپ قانا قويماي، كەڭەس جۇيەسىندە بىرنەشە قىزمەتتەر اتقاردى. كولحوز توراعاسى، پارتيا حاتشىسى، سوت توراعاسى ءتارىزدى قىزمەتتەر ىستەۋگە قولى جەتتى. ۇيلەنىپ، سىيلى وتاعاسى بولعان. ءسويتىپ جۇرگەندە، 37-جىلدا كەلىپ جەتكەن. بۇل كەزدە اۋداندىق پارتيا بولىمشەسىنىڭ حاتشىسى بولىپ ىستەپ جۇرگەن. سول كۇنى اۋداندىق جينالىس بولىپ، «قىزىل جالاۋ» كولحوزىنىڭ توراعاسىنا «جۇزدەگەن قوي باسىن ازىقپەن قامتاماسىز ەتە الماي ءولتىردى» دەگەن  ايىپ تاعىلعان. سول توراعا پالە -جالاعا ۇيىرلىگىمەن اتاعى شىققان ادام ەدى. كارىم وسى جينالىستان ۇيىنە مازاسىز ورالعان. ۇيقىسىز جاتقان ول، ءۇيدىڭ جانىنا كەلىپ توقتاعان ماشينە دىبىسىن ەستىپ، ورنىنان تۇرعان. سويتكەنشە بولعان جوق، ەسىك قاعىلدى،كارىم ەسىك تيەگىن اعىتقاندا، ونى يتەرە -ميتەرە ۇيگە ۇستەرىندە قارا  بىلعارى كۇرتە  مەن شەكپەن كيگەن ءۇش اسكەري ادام كىرىپ كەلدى. كارىم ءبىر پالەنىڭ بولعانىن ءبىلدى. ۇندەمەدى. انالار مۇنى تەز كيىندىرىپ، ايەلىنىڭ قۇشاقتاپ جىبەرمەگەنىنە قاراماي، سىرتقا الىپ شىعىپ، قارا جاشىكتى ماشينەگە وتىرعىزدى. تۇرمەدە ۇيىقتاماي تاڭدى اتىردى. ءسويتىپ تۇرمەدە سۇراۋسىز بىرنەشە كۇندى وتكەردى. قانشا كۇن وتكەنىن بىلمەيدى، ءبىر كۇنى ونى تەرگەۋگە شاقىردى. تەرگەۋشىنىڭ ايتۋىنشا مۇنىڭ قىلمىسى كوپ ەكەن، پاتشاعا دا، الاشتىقتارعا دا قىزمەت ەتىپتى. ونىڭ سىرتىندا وتكەن جىلى «قىزىل جالاۋ» كولحوزىنان ءبىر جىلقى، ەكى قوي الىپ سويعان ەكەن، ونىڭ كۋاگەرلەرى بار» دەدى. تەرگەۋشى كارىمنىڭ قىلمىستىڭ بۇل تارماقتارىمەن جيىرما بەس جىلعا، نە اتۋ جازاسىنا كەسىلەتىنىن ايتىپ، مۇنى تۇرمەگە قايتارىپ جىبەردى. ەكى كۇن وتكەننەن كەيىن مۇنى قايتادان تەرگەۋ بولمەسىنە الىپ كەلدى. تەرگەۋشى بۇعان: «قازىر سەن كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قاس جاۋى، جاپونيانىڭ تىڭشىسى بەيسەن كارىباەۆتىڭ قىلمىسىن بەتىنە قويىپ ايتاسىڭ، ايتپاساڭ، سەن دە اتىلۋعا كەتەسىڭ» دەدى دە، باسقا بولمەگە الىپ كىردى. توردە ستول باسىندا بۇيرا شاشىن ادەمىلەپ قايىرعان، ءتوس قالتالى  كيتەل كيگەن ورتا جاستاعى ورىس ازاماتى وتىر ەكەن، جانىندا اۋداندىق نكۆد باستىعى تۇردى.  ولارعا قارسى ستولدە اق شاشتى قولى كىسەندەۋلى ءبىر ادام وتىردى. كارىمدى وعان قارسى وتىرعىزدى. بىرگە كىرگەن تەرگەۋشى كارىمنەن  قارسى الدىندا وتىرعان ادامدى كورسەتىپ: «مىنا كىسىنى تانيسىز با؟» دەپ سۇرادى. كارىم اق شاشتى كىسىگە قاراپ، بىردەن تانىدى.باياعى ءوزى تۇتقىننان قۇتقارعان بەيسەن اعاسى! وڭىنە اجىمدەر تۇسكەنىمەن، كوپ وزگەرمەپتى. كارىم «ءيا، تانيمىن، بۇل بەيسەن كارىباەۆ دەگەن كىسى» دەدى. سوسىن توردە تۇرعان نكۆد باستىعى «ەگەر بۇل كىسىنىڭ كارىباەۆ ەكەنىن تانىساڭ، ونىڭ1918-جىلى بولشەۆەكتەردى اتۋعا قاتىسقانىن بىلەتىن بولۋىڭ كەرەك!» دەدى. كارىم ساسقانىنان: « مەن بۇل كىسىنىڭ تۇرمەدەگىلەردى ميليتسيونەرمەن بىرگە كەلىپ الىپ كەتكەنىن كوردىم، بىراق ولاردى اتۋعا قاتىسقانىن بىلمەيمىن» دەسىن. سوندا توردە وتىرعان كيتەلدى ورىس   ازاماتى باسىن يزەدى. سونى كۇتكەندەي، كارىمدى ەكى سولدات قولتىعىنان كوتەرىپ، تۇرمەگە قايتا الىپ كەتتى.

سودان كەيىن تەرگەۋشى ءبىر قاعازعا قول قويدىرعان. وندا «مەن كارىم جەتىمەكوۆ بەيسەن كارىباەۆتىڭ بولشەۆەكتەردى اتقانىن كوردىم» دەپ جازىلعانىن كوزىنىڭ ءبىر قيىعىمەن كورگەن. سودان كەيىن كارىم  بەيسەن كارىباەۆتىڭ اتىن  ەستىگەن دە، كورگەن دە ەمەس.  بۇل دا «ەكونوميكالىق زيان كەلتىرگەنى ءۇشىن» دەگەن تارماقپەن جيىرما جىلعا  سوتتالىپ كەتە بارعان. سودان كارىم سىبىردەن 55-جىلى ورالدى.الپىسىنشى جىلدارى بۇل كىسى سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە كەلىپ قالدى. جاس كەلگەسىن ءتۇرلى اۋرۋ دا ەسەڭگىرەتىپ بارا جاتقانداي. بۇل كەزدە عىلىم سالاسىندا تانىلىپ قالعان كەنجە بالاسى سەيىتبەكتى  شاقىرىپ الىپ، كەيىنگى كەزدە مازالاپ جۇرگەن ءبىر تىلەگىن ايتقان « قاراعىم، جاسىم بولسا سەكسەننەن اسىپ بارادى، زامان تۇزەلىپ، سەندەردىڭ ەل قاتارىنا قوسىلىپ، ازامات بولعاندارىڭدى كوردىم. قۇدايعا ءتاۋبا، نەمەرەلەرىمنىڭ قىزىعىن كورىپ، شوپشەكتەرىمنىڭ كۇلكىسىن ەستىپ ءجۇرمىن. ارمانىم جوق. پەندە بولعاسىن، مەنىڭ دە جاساعان كۇنالارىم بار. ول ءۇشىن اللا تاعالادان كۇندە كەشىرىم سۇراپ، قۇران قايىرامىن. سوندا دا ءبىر كۇنامدى ارقالاپ كورگە بىرگا الا كەتپەيىن دەپ، ساعان ءبىر تىلەك ايتقالى وتىرمىن!». بالاسى سەيىتبەك اكەسىنىڭ وسىنشا اۋىر ءسوز ايتقانىنا ەلپەكتەپ: «اكە، ايتىڭىز، قولىمنان كەلەر نارسە بولسا، ورىندايمىن» دەگەن. سوندا كارىم اقساقال: «مەنى ولىمنەن قۇتقارعان كىسىنى 37-جىلى اتىلىپ كەتۋىنە سەبەپ بولدىم. سونىڭ ارۋاعىنىڭ الدىندا قارىزبىن. ول بەيسەن كارىباەۆ دەگەن ازامات ەدى. باسىندا قويىلعان بەلگى دە جوق. 37- جىلى سوتتالعاندار قازىر اقتالىپ جاتىر عوي. سونى ارحيۆتەن ىزدەپ تاۋىپ، باسىنا ءبىر بەلگى قوي. مەنىڭ ساعان ايتار سوڭعى تىلەگىم وسى» دەگەن. كوپ ۇزاماي، زاماننىڭ اعىمى سولاي بولدى ما، اقتالعانداردىڭ ىشىندە بەيسەن كارىباەۆتا بولىپ، ەل ىشىندەگى اعايىندارى قۋانعان. سەيىتبەك اكەسىنىڭ كوزى تىرىسىندە تىلەگىن ورىنداپ، ۋەز ورتالىعى بولعان تاريحي جەردە،  سول كەزدەگى وقىعان ازاماتتاردىڭ ءبىرى -بەيسەن كارىباەۆتىڭ باسىنا كورنەكتى بەلگى تۇرعىزعان ەدى. كارىم اقساقال يىعىنان ءبىر اۋىر جۇك تۇسكەندەي بولىپ، كوڭىلى ورنىعىپ، بۇل دۇنيەدەن ءوتىپ ەدى.