حالقىمىزدىڭ تاريحىنداعى قارا تاڭبالاردىڭ ءبىرى – وتكەن عاسىردىڭ 30-50 جىلدار ارالىعىندا جۇرگىزىلگەن قانقۇيلى ساياسات – جاپپاي ساياسي قۋعىن-سۇرگىننىڭ زارداپتارى جايىندا كەيىنگى جىلدارى جۇيەلى جازىلىپ كەلەدى. سانداعان جىلدار بويى مۇراعات سورەلەرىندە سارعايعان قۇجاتتار مۇمكىندىگىنشە جارىققا شىعىپ جاتىر. سونىڭ ارقاسىندا 1927-1953 جج. دەيىن ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى بولعان ادامداردىڭ قارالى ءتىزىمى جاريا بولدى. ۇزاق جىلداردان كەيىن عانا كوپتەگەن الاشتىڭ ارداقتى ازاماتتارىنىڭ ەسىمدەرى حالقىمىزعا قايتا ورالدى.
وسى قانقۇيلى جىلداردىڭ وقيعاسىن، ونىڭ جازىقسىز قۇربانى بولعان ادامداردىڭ ەسىمدەرىن ماڭگى ۇمىتپاي، ولاردى ارقاشان ەستە ساقتاۋ، وتكەنگە سالاۋات ەتىپ، اقتاڭداقتار اقيقاتىنا تەرەڭىرەك ءمان بەرىپ، ۇعىنۋ – بۇگىنگى ۇرپاق پارىزى.
سول ماقساتتا، وسى تاقىرىپتى قاۋزاپ جۇرگەنىمىزگە دە ءبىرشاما ۋاقىت بولدى. جاقىندا تاللين قالاسىندا (ەستونيا) جۇمىس جاساپ وتىرىپ، مەنىڭ قولىما زەرتتەۋشى حيلدو ساببونىڭ جيناعان ەڭبەگىندەگى سول كەزدەگى ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارى ن.ەجوۆتىڭ (سۋرەتتە) رەپرەسسيا ناۋقانىنا قاتىستى شىعارعان ءبىر بۇيرىعى ءتۇستى. سول سۇراپىل كۇندەردىڭ ناقتىلى ءبىر كورىنىسى رەتىندە بۇيرىقتى ىقشامداپ اۋدارىپ، كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنعاندى ءجون كوردىم.
كسر وداعى ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارىنىڭ
جەدەل بۇيرىعى
№00447
بۇرىنعى كۋلاكتاردى، قىلمىسكەرلەردى جانە باسقا دا كەڭەسكە قارسى ەلەمەنتتەردى رەپرەسسيالاۋ جونىندەگى وپەراتسيا تۋرالى
30 شىلدە، 1937 ج. موسكۆا ق.
كەڭەسكە قارسى قۇرىلىمدار جونىندەگى تەرگەۋ ىستەرىنىڭ ماتەريالدارى بويىنشا دەرەۆنيالاردا بۇرىنىراقتا رەپرەسسيالانعان، رەپرەسسيادان جاسىرىنىپ جۇرگەن، لاگەرلەردەن، ايداۋدان جانە ەڭبەك پوسەلكەلەرىنەن قاشىپ كەتكەن بۇرىنعى كۋلاكتاردىڭ بوي تاسالاپ جۇرگەنى انىقتالىپ وتىر. بۇرىن رەپرەسسياعا ۇشىراعان شىركەۋ قىزمەتشىلەرى مەن سەكتانتتار، كەڭەسكە قارسى قارۋلى قاقتىعىستارعا بەلسەندى قاتىسۋشىلار دا كوپتەپ كەزدەسەدى. دەرەۆنياداعى كەڭەسكە قارسى ساياسي پارتيالاردىڭ قوماقتى كادرلار شوعىرى (ەسەرلەر، گرۋزمەكتەر، داشناكتار، مۋسساۆاتيستەر، يتتيحاديستەر جانە ت.ب.), سونداي-اق بۇرىنعى باندالىق باس كوتەرۋلەردىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىلارى، اقتار، جازالاۋشىلار، رەپاتريانتتار، ت.س.س. تۇگەلگە جۋىق جازاسىز ءجۇر.
جوعارىدا اتالعان ەلەمەنتتەردىڭ ءبىر بولىگى دەرەۆنيادان قالاعا كەلىپ، ونەركاسىپ، كولىك جانە قۇرىلىس كاسىپورىندارىنا كىرىپ العان.
سونىمەن قاتار، دەرەۆنيالار مەن قالالاردا كۇنى بۇگىنگە دەيىن قىلمىسكەرلەردىڭ باسىم بولىگى – جازاسىن وتەپ ءجۇرىپ، قاماۋ ورىندارىنان قاشقان، رەپرەسسيادان جاسىرىنىپ جۇرگەن مال ۇرلاۋشىلار، قايتالاپ قىلمىس جاساۋشىلار، توناۋشىلار ت.ب. تىعىلىپ ءجۇر. اتالعان قىلمىسكەرلەر كونتينگەنتىمەن كۇرەستىڭ بولىمسىزدىعى ولار ءۇشىن قايتادان قىلمىس جاساۋعا قولايلى جاعداي تۋعىزىپ وتىر.
تەرگەۋلەر بارىسىندا انىقتالعانداي، وسى بارلىق كەڭەسكە قارسى ەلەمەنتتەر كولحوزدار مەن سوۆحوزداردا، كولىكتەردە جانە ونەركاسىپتىڭ بىرقاتار سالالارىندا ءتۇرلى كەڭەسكە قارسى جانە ديۆەرسيالىق قىلمىستاردىڭ ورشۋىنە سەبەپ بولىپ تابىلادى.
مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك ورگاندارىنىڭ الدىندا ۇلكەن مىندەت تۇر – وسى بارلىق كەڭەسكە قارسى ەلەمەنتتەردىڭ باندالارىن اياۋسىز باسىپ-جانشۋ كەرەك، كەڭەس حالقى ەڭبەكشىلەرىن رەۆوليۋتسياعا قارسى باس كوتەرۋلەردەن قورعاۋ قاجەت، ءسويتىپ، ولاردىڭ كەڭەس مەملەكەتىنىڭ نەگىزدەرىنە قارسى جۇرگىزىپ وتىرعان جىلمىسقى ءىس-ارەكەتتەرىنىڭ ءبىرجولا كوزىن قۇرتۋ كەرەك.
وسىعان سايكەس بۇيرىق ەتەمىن – 1937 جىلدىڭ 5 تامىزىنان باستاپ بارلىق رەسپۋبليكالاردا، ولكەلەر مەن وبلىستاردا بۇرىنعى كۋلاكتاردى، بەلسەندى كەڭەسكە قارسى ەلەمەنتتەر مەن قىلمىسكەرلەردى رەپرەسسيالاۋ بويىنشا وپەراتسيالار باستالسىن.
وزبەك، تۇركىمەن، تاجىك جانە قىرعىز رەسپۋبليكالارىندا وپەراتسيا وسى جىلدىڭ 10 تامىزىنان، ال قيىر شىعىس پەن كراسنويار ولكەسىندە جانە شىعىس ءسىبىر وبلىستارىندا وسى جىلدىڭ 15 تامىزىنان باستالسىن.
وپەراتسيالاردى ۇيىمداستىرۋ مەن وتكىزۋدە تومەندەگى قاعيدالار باسشىلىققا الىنسىن:
ءى رەپرەسسياعا جاتاتىن كونتينگەنت
1. جازاسىن وتەپ كەلگەن سوڭ دا حالىق اراسىندا بەلسەندى تۇردە كەڭەسكە قارسى باعىتتالعان ىرىتكى سالۋ ارەكەتتەرىن جالعاستىرىپ جۇرگەن بۇرىنعى كۋلاكتار.
2. لاگەرلەردەن نەمەسە ەڭبەك پوسەلكەسىنەن قاشقان بۇرىنعى كۋلاكتار، سونداي-اق، كۋلاكتىقتان ارىلتۋدان بوي تاسالاپ جۇرگەن، كەڭەسكە قارسى ءىس-ارەكەتتەرمەن شۇعىلدانىپ جۇرگەن كۋلاكتار.
3. كوتەرىلىسشىلىك، فاشيستىك، لاڭكەستىك جانە بانديتتىك قۇرىلىمداردا بىرىككەن بۇرىنعى كۋلاكتار جانە الەۋمەتتىك قاۋىپتى ەلەمەنتتەر.
4. انتيكەڭەستىك پارتيالار مۇشەلەرى (ەسەرلەر، گرۋزمەكتەر، مۋسساۆاتيستەر، يتتيحاديستەر جانە دانشاكتار), رەپرەسسيادان بوي جاسىرىپ جۇرگەن، قاماۋ ورىندارىنان قاشىپ شىعىپ، انتيكەڭەستىك ءىس-ارەكەتتەرىن جالعاستىرىپ جۇرگەن بۇرىنعى اقتار، جاندارمدار، شەنەۋنىكتەر، جازالاۋشىلار، بانديتتەر، باندالارعا ىقپال ەتۋشىلەر، رەەميگرانتتار ت.ب.
5. تەرگەۋ جانە ناقتىلى اگەنتۋرالىق ماتەريالدارمەن اشكەرەلەنگەن بارىنشا دۇشپاندىق پيعىلداعى جانە بەلسەندى ارەكەت ەتىپ جۇرگەن كازاچەستۆو، اق گۆاردياشىلاردىڭ كوتەرىلىستەرى مەن فاشيستىك، لاڭكەستىك جانە شپيوندىق، ديۆەرسيالىق قۇرىلىمدارىنا قاتىسۋشىلار.
6. قازىردە تۇرمەدە وتىرعان، ەڭبەك پوسەلكەلەرى مەن كولونيالارىندا جازاسىن وتەپ جۇرگەن، سوندا دا بولسا انتيكەڭەستىك ىرىتكى سالۋ ارەكەتتەرىن جالعاستىرىپ جاتقان بۇرىنعى كۋلاكتار، جازالاۋشىلار، بانديتتەر، اقتار، سەكتانتتار، شىركەۋ قىزمەتشىلەرى ت.س.س. قاتارىنداعى بەلسەندى انتيكەڭەستىك ەلەمەنتتەر.
7. قىلمىستىق ورتامەن بايلانىسى بار، قىلمىستىق ءىس-ارەكەتتەرىن جالعاستىرىپ جۇرگەن قىلمىسكەرلەر (بانديتتەر، توناۋشىلار، ۇرىلار، كاسىپقوي كونترابانديتتەر، افەريست-رەتسيديۆيستەر، مال ۇرلاۋشىلار).
8. لاگەرلەر مەن ەڭبەك پوسەلكەلەرىندە جازاسىن وتەپ جاتقان، سوندا دا بولسا قىلمىستىق ءىس-ارەكەتتەرىن جالعاستىرىپ جۇرگەن قىلمىستىق ەلەمەنتتەر.
9. قازىرگى تاڭدا دەرەۆنيالاردا – كولحوزداردا، سوۆحوزداردا، اۋىل شارۋاشىلىعى كاسىپورىندارىندا جانە قالالاردا – ونەركاسىپ جانە ساۋدا كاسىپورىندارىندا، كولىك سالاسىندا، كەڭەس مەكەمەلەرىندە، قۇرىلىستا ەڭبەك ەتىپ جاتقان، جوعارىدا اتالعان بارلىق كونتينگەنت رەپرەسسياعا جاتادى.
ءىى رەپرەسسيالانعانداردى جازالاۋ شارالارى جانە رەپرەسسياعا جاتاتىنداردىڭ سانى تۋرالى
1. بارلىق رەپرەسسيالاناتىن كۋلاكتار، قىلمىسكەرلەر جانە باسقا انتيكەڭەستىك ەلەمەنتتەر ەكى كاتەگورياعا بولىنەدى:
ا) ءبىرىنشى كاتەگورياعا جوعارىدا اتالعان ەلەمەنتتەردىڭ قاتارىنان بارىنشا دۇشپاندىق پيعىلداعى بارلىق قىلمىسكەرلەر جاتادى. ولار جەدەل تۇتقىنعا الىنۋعا، ىستەرىن ۇشتىكتە قاراپ بولعاننان سوڭ اتۋ جازاسىنا كەسىلۋگە ءتيىس.
ب) ەكىنشى كاتەگورياعا بەلسەندى ەمەس، سوندا دا بولسا دۇشپاندىق كوزقاراستاعى بارلىق باسقا ەلەمەنتتەر جاتادى. ولار تۇتقىنعا الىنىپ، 8-10 جىل ارالىعىنداعى مەرزىمگە لاگەرلەرگە قامالۋعا ءتيىس، ال ولاردىڭ اراسىنداعى بارىنشا قاستىق نيەتتەگى جانە الەۋمەتتىك قاۋىپتى قىلمىسكەرلەر ۇشتىكتىڭ شەشىمىمەن تۇرمەلەرگە جابىلۋى كەرەك.
2. رەسپۋبليكالىق ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارياتتارىنىڭ (نكۆد) حالىق كوميسسارلارى جانە ولكەلىك جانە وبلىستىق نكۆد باسقارمالارىنىڭ باستىقتارى ۇسىنعان ەسەپتىك مالىمەتتەرگە سايكەس رەپرەسسياعا جاتاتىنداردىڭ ۇزىن سانى مىناداي:
1-كاتەگوريا 2-كاتەگوريا بارلىعى
ءازىربايجان كسر-ءى 1500 3750 5250
ارميان كسر-ءى 500 1000 1500
بەلورۋس كسر-ءى 2000 10000 12000
گرۋزين كسر-ءى 2000 3000 5000
قىرعىز كسر-ءى 250 500 750
تاجىك كسر-ءى 500 1300 1800
تۇركىمەن كسر-ءى 500 1500 2000
وزبەك كسر-ءى 750 4000 4750
باشقۇرت اكسر-ءى 500 1500 2000
بۋريات-مونعول اكسر-ءى 350 1500 1850
داعىستان اكسر-ءى 500 2500 3000
كارەل اكسر-ءى 300 700 1000
كاباردين-بالكار اكسر-ءى 300 700 1000
قىرىم اكسر-ءى 300 1200 1500
قالماق اكسر-ءى 100 300 400
كومي اكس-ءى 100 300 400
ماري اكسر-ءى 300 1500 1800
موردۆا اكسر-ءى 300 1500 1800
ۆولگا بويى نەمىستەرى اكسر-ءى 200 700 900
سولتۇستىك وسەتين اكسر-ءى 200 500 700
تاتار اكسر-ءى 500 1500 2000
ۋدمۋرت اكسر-ءى 200 500 700
چەشەن-ينگۋش اكسر-ءى 500 1500 2000
ازوۆ-قارا تەڭىز ولكەسى 5000 8000 13000
قيىر شىعىس ولكەسى 2000 4000 6000
باتىس ءسىبىر ولكەسى 5000 12000 17000
كراسنويار ولكەسى 750 2500 3250
وردجانيكيدزە ولكەسى 1000 4000 5000
شىعىس ءسىبىر ولكەسى 1000 4000 5000
ۆورونەج وبلىسى 1000 3500 4500
گوركي وبلىسى 1000 3500 4500
باتىس وبلىسى 1000 5000 6000
يۆانوۆو وبلىسى 750 2000 2750
كالينين وبلىسى 1000 3000 4000
كۋرسك وبلىسى 1000 3000 4000
كۋيبىشەۆ وبلىسى 1000 3000 4000
كيروۆ وبلىسى 500 1500 2000
لەنينگراد وبلىسى 4000 10000 14000
موسكۆا وبلىسى 5000 30000 35000
ومبى وبلىسى 1000 25000 3500
ورىنبور وبلىسى 1500 3000 4500
ساراتوۆ وبلىسى 1000 2000 3000
ستالينگراد وبلىسى 1000 3000 4000
سۆەردلوۆ وبلىسى 4000 6000 10000
سولتۇستىك وبلىسى 750 2000 2750
چەليابينسك وبلىسى 1500 4500 6000
ياروسلاۆل وبلىسى 750 1250 2000
ۋكراين كسر-ءى
حاركوۆ وبلىسى 1500 4500 6000
كيەۆ وبلىسى 2000 3500 5500
ۆيننيتسا وبلىسى 1000 3000 4000
دونەتسك وبلىسى 1000 3000 4000
ودەسسا وبلىسى 1000 3500 4500
دنەپروپەتروۆسك وبلىسى 1000 2000 3000
چەرنيگوۆ وبلىسى 300 1300 1600
مولدوۆا اكسر-ءى 200 500 700
قازاق كسر-ءى
1. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى 650 300 950
2. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى 350 600 950
3. باتىس قازاقستان وبلىسى 100 200 300
4. قوستاناي وبلىسى 150 450 600
5. شىعىس قازاقستان وبلىسى 300 1050 1350
6. اقتوبە وبلىسى 350 1000 1350
7. قاراعاندى وبلىسى 400 600 1000
8. الماتى وبلىسى 200 800 1000
نكۆد لاگەرلەرى 10000 10000
3. بەكىتىلگەن تسيفرلار باعدارلىق-جوبالىق بولىپ تابىلادى. دەگەنمەن رەسپۋبليكالىق نكۆد حالكومدارى مەن ولكەلىك جانە وبلىستىق نكۆد باسقارماسىنىڭ باستىقتارى ونى ءوز بەتتەرىنشە وسىرۋگە قۇقىلى ەمەس. كەز كەلگەن مۇنداي ارەكەتتەرگە جول بەرىلمەيدى.
بەكىتىلگەن تسيفرلاردىڭ سانىن ارتتىرۋ قاجەت بولعان جاعدايلاردا رەسپۋبليكالىق نكۆد حالكومدارى مەن ولكەلىك جانە وبلىستىق نكۆد باسقارماسىنىڭ باستىقتارى ماعان جان-جاقتى نەگىزدەلگەن ءتيىستى كەپىلحاتتارىن ۇسىنۋعا مىندەتتى.
تسيفرلاردى ازايتۋعا جانە رەپرەسسياعا جاتاتىن تۇلعالاردى ءبىر كاتەگوريادان ءبىر كاتەگورياعا اۋىستىرۋعا رۇقسات ەتىلەدى.
4. ءبىرىنشى جانە ەكىنشى كاتەگوريا بويىنشا سوتتالعانداردىڭ وتباسىلارى رەپرەسسيالاۋعا جاتپايدى.
تەك مىنالارعا رەپرەسسيا تاراتىلادى:
ا) مۇشەلەرى بەلسەندى انتيكەڭەستىك ءىس-ارەكەتتەرگە بەيىم وتباسىلار. مۇنداي وتباسىلاردىڭ مۇشەلەرى ۇشتىكتىڭ ەرەكشە شەشىمى بويىنشا لاگەرلەر مەن ەڭبەك پوسەلكەلەرىنە قامالۋعا جاتادى.
ب) ءبىرىنشى كاتەگوريا بويىنشا رەپرەسسيالانعان، شەكارا شەگىندە جاتقان وتباسىلاردىڭ مۇشەلەرى رەسپۋبليكا، ولكە جانە وبلىستاردىڭ ىشكى شەكارا شەگىنە قونىس اۋدارۋعا جاتادى.
ۆ) ءبىرىنشى كاتەگوريا بويىنشا رەپرەسسيالانعان، موسكۆا، لەنينگراد، كيەۆ، تبيليسي، باكۋ، دونداعى روستوۆ، تاگانروگ قالالارىندا جانە سوچي، گاگرا، سۋحۋمي اۋداندارىندا تۇراتىن وتباسىلار بۇل پۋنكتتەردەن باسقا جەرلەرگە، ولاردىڭ ءوز قالاۋلارى بويىنشا، تەك شەكارالىق اۋداندارعا ەمەس، قونىس اۋدارۋعا جاتادى.
5. ءبىرىنشى جانە ەكىنشى كاتەگوريا بويىنشا رەپرەسسيالانعان تۇلعالاردىڭ وتباسىلارى ەسەپكە الىنىپ، ولارعا جۇيەلى تۇردە باقىلاۋ جۇرگىزىلسىن.
ءىىى وپەراتسيانى جۇرگىزۋ ءتارتىبى
1. وپەراتسيا 1937 جىلدىڭ 5 تامىزىنان باستالىپ، ءتورت اي مەرزىم ىشىندە اياقتالسىن.
تۇركىمەن، تاجىك، وزبەك، جانە قىرعىز كسر-ىندە وپەراتسيا 10 تامىزدان، شىعىس ءسىبىر وبلىسىندا، قراسنويارسك جانە قيىر شىعىس ولكەسىندە 15 تامىزدان باستالسىن.
2. ءبىرىنشى كاتەگورياعا جاتقىزىلعان كونتينگەنت ءبىرىنشى كەزەكتە رەپرەسسياعا تارتىلادى.
ەكىنشى كاتەگورياعا جاتقىزىلعان كونتينگەنتتەر وسىعان قاتىستى ەرەكشە وكىم شىققانشا رەپرەسسياعا تارتىلمايدى.
ەگەر رەسپۋبليكالىق نكۆد حالكومى، نكۆد-ءنىڭ باسقارما نەمەسە وبلىستىق ءبولىمىنىڭ باستىعى ءبىرىنشى كاتەگوريانىڭ كونتينگەنتى بويىنشا وپەراتسيانى اياقتاپ، ەكىنشى كاتەگورياعا جاتاتىن كونتينگەنتكە قاتىستى وپەراتسيانى باستاۋ مۇمكىن دەپ شەشكەن جاعدايدا، ول اتالمىش وپەراتسياعا كىرىسپەس بۇرىن مەنىڭ سانكتسيامدى سۇراۋعا ءتيىس، سونى العان سوڭ عانا وپەراتسيانى باستاي الادى.
لاگەرلەرگە نەمەسە تۇرمەلەرگە، ءتۇرلى مەرزىمگە سوتتالعاندارعا قاتىستى، ۇكىمدەردىڭ شىعۋ رەتىنە قاراي، قانشا ادام، قانداي تۇرمەلەر مەن لاگەرلەرگە، قانداي مەرزىمگە سوتتالعانى جونىندە ماعان تىكەلەي حابارلانىپ وتىرسىن. وسى مالىمەتتەردى العان سوڭ مەن سوتتالعانداردى قانداي تارتىپپەن، قانداي لاگەرلەرگە جىبەرۋ تۋرالى نۇسقاۋ بەرەمىن.
3. جەرگىلىكتى جاعدايلارعا بايلانىستى رەسپۋبليكا، ولكە جانە وبلىستاردىڭ اۋماقتارى ورالىمدى سەكتورلارعا بولىنەدى.
وپەراتسيانى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ ءۇشىن ءاربىر سەكتور بويىنشا جەدەل توپ قۇرىلادى، وعان رەسپۋبليكا نكۆد-ءسىنىڭ، نكۆد وبلىستىق نەمەسە ولكەلىك باسقارماسىنىڭ وسى كۇردەلى مىندەتتى ويداعىداي ورىنداي الادى دەگەن جاۋاپتى قىزمەتكەرى باسشىلىق جاسايدى.
كەيبىر جاعدايلاردا جەدەل توپتاردىڭ باستىعى بولىپ اۋداندىق جانە قالالىق بولىمشەلەردىڭ تاجىريبەلى جانە قابىلەتتى باستىقتارى تاعايىندالۋى مۇمكىن.
4. جەدەل توپتار قاجەتتى قىزمەتشىلەر قۇرامىمەن تولىقتىرىلىپ، كولىك جانە بايلانىس قۇرالدارىمەن جابدىقتالسىن. ورالىمدى جاعدايلاردىڭ تالاپتارىنا سايكەس توپتارعا اسكەري نەمەسە ميليتسيالىق بولىمشەلەر مارتەبەسى بەرىلسىن.
5. جەدەل توپتاردىڭ باستىقتارىنا رەپرەسسياعا جاتقىزىلعانداردىڭ ەسەبىن جۇرگىزۋ، تەرگەۋ جۇمىستارىنا باسشىلىق جاساۋ، ايىپتاۋ قورىتىندىلارىن بەكىتۋ جانە ۇشتىكتىڭ ۇكىمدەرىن ورىنداۋدى جۇزەگە اسىرۋ جۇكتەلسىن. جەدەل توپتىڭ باستىعى ءوز سەكتورىندا وپەراتسيانى ۇيىمداستىرۋعا جانە جۇرگىزۋگە جاۋاپ بەرەدى.
6. ءاربىر رەپرەسسياعا ۇشىراعان ادامعا قاتىستى جان-جاقتى، ناقتىلى مالىمەتتەر جيناقتالۋعا ءتيىس. ولاردىڭ نەگىزىندە تۇتقىنعا الىنۋعا تيىستىلەردىڭ ءتىزىمى جاسالادى، وعان جەدەل توپتىڭ باستىعى قول قويادى، ەكى دانا بولىپ دايىندالىپ، ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارىنىڭ قاراۋى مەن بەكىتۋىنە جىبەرىلەدى.
ىشكى ىستەر حالكومى، نكۆد باسقارماسىنىڭ باستىعى ءتىزىمدى قاراپ، ولاردى كەلتىرىلگەن ادامداردى تۇتقىنداۋعا سانكتسيا بەرەدى.
7. بەكىتىلگەن ءتىزىم نەگىزىندە جەدەل توپتىڭ باستىعى تۇتقىنعا الۋدى جۇزەگە اسىرادى. ءاربىر تۇتقىنعا الۋ وردەرمەن راسىمدەلەدى. تۇتقىنعا الۋ كەزىندە تىڭعىلىقتى ءتىنتۋ جۇرگىزىلەدى. مىندەتتى تۇردە الىناتىن زاتتار: قارۋ، وق-دارىلەر، اسكەري قۇرىلعىلار، جارىلعىش زاتتار، ۋلاندىرعىش جانە ۋلى زاتتار، رەۆوليۋتسياعا قارسى ادەبيەتتەر، مونەتا، قۇيما جانە بۇيىم تۇرىندەگى قىمبات مەتاللدار، شەتەل ۆاليۋتاسى، كوبەيتەتىن اپپاراتتار جانە حات-حابارلار. بارلىق الىنعان زاتتار ءتىنتۋ حاتتاماسىنا تىركەلەدى.
8. تۇتقىنعا الىنعاندار ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارى، نكۆد-ءنىڭ باسقارما باستىقتارىنىڭ بۇيرىقتارى بويىنشا ارنايى پۋنكتتەردە ۇستالادى. تۇتقىنداردى ۇستاۋ پۋنكتتەرىندە تۇتقىنداردى ورنالاستىرۋعا جارايتىن عيماراتتار بولۋى كەرەك.
9. تۇتقىنعا الىنعاندار قاتاڭ تۇردە كۇزەتىلەدى. قاشىپ كەتۋدىڭ نەمەسە باسقا دا ەكستسەسستەردىڭ الدىن الاتىن بارلىق ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلادى.
ءىV. تەرگەۋ جۇرگىزۋ ءتارتىبى
1. ءاربىر تۇتقىنعا نەمەسە تۇتقىنعا الىنعان توپقا تەرگەۋ ءىسى اشىلادى. تەرگەۋ جىلدام جانە وڭايلاتىلعان تارتىپپەن جۇرگىزىلەدى. تەرگەۋ بارىسىندا تۇتقىننىڭ بارلىق قىلمىستىق بايلانىستارى انىقتالۋعا ءتيىس.
2. تەرگەۋ اياقتالعان سوڭ ءىس ۇشتىكتىڭ قاراۋىنا جىبەرىلەدى.
ىسكە تىركەلەدى: تۇتقىنعا الۋ وردەرى، ءتىنتۋ حاتتاماسى، ءتىنتۋ كەزىندە الىنعان ماتەريالدار، جەكە قۇجاتتارى، تۇتقىننىڭ انكەتاسى، اگەنتۋرا-ەسەپتىك ماتەريالدار، جاۋاپ الۋ حاتتاماسى جانە قىسقاشا ايىپتاۋ قورىتىندىسى.
V ۇشتىكتىڭ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ جانە جۇرگىزۋ
1. ۇشتىكتەردىڭ تومەندەگىدەي رەسپۋبليكالىق، ولكەلىك جانە وبلىستىق قۇرامىن بەكىتەمىن:
ءازىربايجان كسر-ءى – توراعاسى – سۋمباتوۆ، مۇشەلەرى – تەيمۋركۋليەۆ، جاڭگىر احۋند زادە
ارميان كسر-ءى – توراعاسى – مۋگدۋسي، مۇشەلەرى – ميكۆەليان، تەرناكالوۆ
بەلورۋس كسر-ءى – توراعاسى – بەرمان، مۇشەلەرى – سەليۆەرستوۆ، پوتاپەنكو
گرۋزين كسر-ءى – توراعاسى – راناۆا، مۇشەلەرى – تالاحادزە، تسەرەتەلي
قىرعىز كسر-ءى – توراعاسى – چەتۆەرتاكوۆ، مۇشەلەرى – جيەنباەۆ، گۋتسۋەۆ
تاجىك كسر-ءى – توراعاسى – تاراسيۋك، مۇشەلەرى – اشۋروۆ، بايكوۆ
تۇركىمەن كسر-ءى – توراعاسى – نودەۆ، مۇشەلەرى – اننا مۇحامەدوۆ، تاشلي اننا مۋرادوۆ
وزبەك كسر-ءى – توراعاسى – زاگۆوزدين، مۇشەلەرى – يكراموۆ، بالتاباەۆ
باشقۇرت اكسر-ءى – توراعاسى – باك، مۇشەلەرى – يسانچۋرين، تسىپنياتوۆ
بۋريات-مونعول اكسر-ءى – توراعاسى – بابكەۆيچ، مۇشەلەرى – دورجيەۆ، گروسس
داعىستان اكسر-ءى – توراعاسى – لومونوسوۆ، مۇشەلەرى – سامۋرسكي، شيپەروۆ
كارەل اكسر-ءى – توراعاسى – تەنسون، مۇشەلەرى – ميحايلوۆيچ، نيكولسكي
كاباردين-بالكار اكسر-ءى – توراعاسى – انتونوۆ، مۇشەلەرى – كالمىكوۆ، حاگۋروۆ
قىرىم اكسر-ءى – توراعاسى – پاۆلوۆ، مۇشەلەرى – ترۋنچۋ، موناكوۆ
كومي اكسر-ءى – توراعاسى – كوۆالەۆ، مۇشەلەرى – سەميچەۆ، ليتين
قالماق اكسر-ءى – توراعاسى – وزەركين، مۇشەلەرى – حونحوشەۆ، كيلگانوۆ
ماري اكسر-ءى – توراعاسى – كاراچاروۆ، مۇشەلەرى – ۆرۋبەلسكي، بىسترياكوۆ
موردۆا اكسر-ءى – توراعاسى – ۆەيزاگەر، مۇشەلەرى – ميحايلوۆ، پولياكوۆ
ۆولگا بويى نەمىستەرىنىڭ اكسر-ءى – توراعاسى – دالينگەر، مۇشەلەرى – ليۋفت، انيسيموۆ
سولتۇستىك وسەتين اكسر-ءى – توراعاسى – يۆانوۆ، مۇشەلەرى – توگوەۆ، كوكوۆ
تاتار اكسر-ءى – توراعاسى – اليماسوۆ، مۇشەلەرى – لەپا، مۋحامەدزيانوۆ
ۋدمۋرت اكسر-ءى – توراعاسى – شلەنوۆ، مۇشەلەرى – بارىشنيكوۆ، شەۆەلكوۆ
چەشەن-ينگۋش اكسر-ءى – توراعاسى – دەمەنتەۆ، مۇشەلەرى – ەگوروۆ، ۆاحاەۆ
چۋۆاش اكسر-ءى – توراعاسى – روزانوۆ، مۇشەلەرى – پەتروۆ، ەليفانوۆ
ازوۆ-قارا تەڭىز ولكەسى – توراعاسى – كاگان، مۇشەلەرى – ەۆدوكيموۆ، يۆانوۆ
قيىر شىعىس ولكەسى – توراعاسى – ليۋشكوۆ، مۇشەلەرى – پتۋحا، فەدين
باتىس ءسىبىر ولكەسى – توراعاسى – ميرونوۆ، مۇشەلەرى – ەيحە، باركوۆ
كراسنويار ولكەسى – توراعاسى – لەونيۋك، مۇشەلەرى – گورچاەۆ، رابينوۆيچ
وردجانيكيدزە ولكەسى – توراعاسى – بۋلاح، مۇشەلەرى سەرگەەۆ، روزيت
شىعىس ءسىبىر وبلىسى – توراعاسى – لۋنەكين، مۇشەلەرى – يۋسۋپ حاسيموۆ، گريازنوۆ
ۆورونەج وبلىسى – توراعاسى – كوركين، مۇشەلەرى – انفاموۆ، يارىگين
گوركي وبلىسى – توراعاسى – لاۆرۋشين، مۇشەلەرى – وگۋرتسوۆ، ۋستيۋجانينوۆ
باتىس وبلىسى – توراعاسى – كارۋتسكي، مۇشەلەرى – بيلينسكي، كوروتچەنكو
يۆانوۆو وبلىسى – توراعاسى – رادزيۆيلوۆسكي، مۇشەلەرى – نوسوۆ، كاراسيك
كالينين وبلىسى – تواراعاسى – دومبروۆسكي، مۇشەلەرى – رابوۆ، بوبكوۆ
كۋرسك وبلىسى – توراعاسى – سيمانوۆسكي، مۇشەلەرى – پيسكارەۆ، نيكيتين
كۋيبىشەۆ وبلىسى – توراعاسى – پوپاشەنكو، مۇشەلەرى – نەلكە، كليۋەۆ
كيروۆ وبلىسى – توراعاسى – گازوۆ، مۇشەلەرى – مۋحين، ناۋموۆ
لەنينگراد وبلىسى – توراعاسى – زاكوۆسكي، مۇشەلەرى – سمورودين، پوزەرن
موسكۆا وبلىسى – توراعاسى – رەدەنس، مۇشەلەرى – رەدەنس، ۆولكوۆ
ومبى وبلىسى – توراعاسى – گورباچ، مۇشەلەرى – بۋلاتوۆ، ەۆستيگنەەۆ
ورىنبور وبلىسى – توراعاسى – ۋسپەنسكي، مۇشەلەرى –ناربۋگ، ميتروفانوۆ
ساراتوۆ وبلىسى – توراعاسى – سترومين، مۇشەلەرى – اندرەەۆ، كالاچەۆ
ستالينگراد وبلىسى – توراعاسى – راەۆ، مۇشەلەرى – سەمەنوۆ، رۋميانتسەۆ
سۆەردلوۆ وبلىسى – توراعاسى – دميتريەۆ، مۇشەلەرى – ابالاەۆ، گراچەۆ
ءسىبىر وبلىسى – توراعاسى – باك، مۇشەلەرى – كورجين، ريابوۆ
چەليابينسك وبلىسى – توراعاسى – چيستوۆ، مۇشەلەرى – رىندين، مالىشەۆ
ياروسلاۆل وبلىسى – توراعاسى – ەرشوۆ، مۇشەلەرى – پولۋموردۆينوۆ، يۋرچۋك
ۋكراين كسر-ءى
حاركوۆ وبلىسى – توراعاسى – شۋمسكي، مۇشەلەرى – گيكالو، لەونوۆ
كيەۆ وبلىسى – توراعاسى – شاروۆ، مۇشەلەرى – كۋدرياۆتسەۆ، گينزبۋرگ
ۆيننيتسا وبلىسى – توراعاسى – گريشين، مۇشەلەرى – چەرنياۆسكي، ياروشەۆسكي
دونەتسك وبلىسى – توراعاسى – سوكولينسكي، مۇشەلەرى – پرامنەك، رۋدەنكو
ودەسسا وبلىسى – توراعاسى – فەدوروۆ، مۇشەسى – ەۆتۋشەنكو
دنەپروپەتروۆسك وبلىسى – توراعاسى – كريۆەتس، مۇشەلەرى – مارگولين، تسۆيك
چەرنيگوۆ وبلىسى – توراعاسى – كورنەۆ، مۇشەلەرى – ماركيتان، سكليارسكي
مولدوۆا اكسر-ءى – توراعاسى – روگال، مۇشەلەرى – تودرەس، كولودي
قازاق كسر-ءى
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى – توراعاسى – پانوۆ، مۇشەلەرى – ستەپانوۆ، سەگىزباەۆ
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى – توراعاسى – پينتەل، مۇشەلەرى – دوسوۆ، سلۋچاك
باتىس قازاقستان وبلىسى – توراعاسى – رومەيكو، مۇشەلەرى – ساتاربەكوۆ، سپيروۆ
قوستاناي وبلىسى – توراعاسى – پاۆلوۆ، مۇشەلەرى –كۋزنەتسوۆ، بايداكوۆ
شىعىس قازاقستان وبلىسى – توراعاسى – چيركوۆ، مۇشەلەرى – سۆەردلوۆ، يۋسۋپوۆ
اقتوبە وبلىسى – توراعاسى – دەميدوۆ، مۇشەلەرى – مۋسين، ستەتسۋرا
قاراعاندى وبلىسى – توراعاسى – اداموۆيچ، مۇشەلەرى – دۋحوۆيچ، پينحاسيك
الماتى وبلىسى – توراعاسى – شابانبەكوۆ، مۇشەلەرى – سادۋاقاسوۆ، قۋجانوۆ
2. ۇشتىكتىڭ وتىرىستارىنا رەسپۋبليكالىق ولكەلىك نەمەسە وبلىستىق پروكۋرور (ەگەر ول ۇشتىكتىڭ قۇرامىنا ەنبەيتىن بولسا) قاتىسا الادى.
3. ۇشتىك ءوز جۇمىسىن نكۆد عيماراتتارىندا نەمەسە جەدەل سەكتورلار ورنالاسقان بەكەتتەردە وتىرىپ جۇرگىزەدى.
4. ۇشتىك وزدەرىنە ۇسىنىلعان ءاربىر تۇتقىنعا نەمەسە تۇتقىندار توبىنا قاتىستى، سونداي-اق ءاربىر جەر اۋدارۋعا جاتاتىن وتباسىعا قاتىستى ماتەريالداردى جەكە قارايدى.
ۇشتىكتەر، ماتەريالداردىڭ سيپاتىنا جانە تۇتقىننىڭ الەۋمەتتىك قاۋىپتىلىگىنە قاراي، ەكىنشى كاتەگوريا بويىنشا رەپرەسسياعا تارتىلعان ادامدى ءبىرىنشى كاتەگورياعا، ءبىرىنشى كاتەگوريا بويىنشا رەپرەسسياعا تارتىلعان ادامدى ەكىنشى كاتەگورياعا جاتقىزا الادى.
5. ۇشتىك ءوز وتىرىستارىنىڭ حاتتاماسىن جۇرگىزەدى، حاتتامالارعا ءاربىر سوتتالۋشىعا قاتىستى شىعارىلعان ۇكىم جازىلادى.
ۇشتىك وتىرىسىنىڭ حاتتاماسى جەدەل توپتىڭ باستىعىنا، ۇكىمدى ورىنداۋدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جىبەرىلەدى. تەرگەۋ ىستەرىنە ءاربىر سوتتالۋشىعا قاتىستى حاتتامانىڭ كوشىرمەسى قوسا تىركەلەدى.
ءVى ۇكىمدەردى ورىنداۋدى جۇزەگە اسىرۋ ءتارتىبى
1. ۇكىمدەردى ورىنداۋ ۇشتىك توراعاسىنىڭ، ياعني رەسپۋبليكالىق نكۆد حالكومىنىڭ، نكۆد باسقارماسى نەمەسە وبلىستىق بولىمدەرى باستىقتارىنىڭ بۇيرىعى بويىنشا جۇزەگە اسىرىلادى. ۇكىمدەردى ورىنداۋدى جۇزەگە اسىرۋعا نەگىز بولىپ تابىلاتىن قۇجاتتار – ۇشتىكتىڭ وتىرىسى حاتتاماسىنىڭ راستالعان كوشىرمەسى، ءاربىر سوتتالۋشىعا قاتىستى ۇكىم، ۇشتىك توراعاسىنىڭ قولى قويىلعان ارناۋلى كەپىلحات، ول ۇكىم شىعارىلىپ وتىرعان ادامعا بەرىلەدى.
2. ءبىرىنشى كاتەگوريا بويىنشا ۇكىم ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارلارى، نكۆد باسقارماسى جانە وبلىستىق بولىمدەرىنىڭ باستىقتارى بەلگىلەگەن ورىنداردا جانە تارتىپپەن جۇزەگە اسىرىلادى. بۇل رەتتە ۇكىمدى ورىنداۋ ورنى مەن مەرزىمى قاتاڭ تۇردە قۇپيا ساقتالۋعا ءتيىس.
ۇكىمنىڭ ورىندالعانى جونىندەگى قۇجاتتار جەكە كونۆەرتتە ءاربىر سوتتالۋشىعا قاتىستى ىسكە تىركەلەدى.
3. ەكىنشى كاتەگوريا بويىنشا سوتتالعان ادامداردى لاگەرلەرگە جىبەرۋ سسسر نكۆد-ءسىنىڭ گۋلاگ باسقارمالارىنىڭ وكىمحاتى بويىنشا جۇزەگە اسىرىلادى.
ءVىى وپەراتسيا باسشىلىعىن ۇيىمداستىرۋ جانە ەسەپتىلىك
1. وپەراتسياعا جالپى باسشىلىق جاساۋدى ءوزىمنىڭ ورىنباسارىم – مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك باس باسقارماسىنىڭ باستىعى – فرينكوۆسكي جولداسقا جۇكتەيمىن.
وپەراتسياعا باسشىلىق جاساۋمەن بايلانىستى جۇمىستاردى جۇرگىزۋ ءۇشىن ونىڭ جانىنان ارناۋلى توپ قۇرىلسىن.
2. ۇشتىكتىڭ ۇكىمدەردىڭ ورىندالىسى جونىندەگى حاتتامالارى كسرو نكۆد گۋگب 8-ءبولىمىنىڭ باستىعىنا، №1 ۇلگى بويىنشا ەسەپ كارتوچكالارى قوسا تىركەلە وتىرىپ، جەدەل جولدانسىن.
ءبىرىنشى كاتەگوريا بويىنشا سوتتالعاندارعا قاتىستى حاتتاما جانە ەسەپ كارتوچكالارىمەن قوسا، تەرگەۋ ىستەرى دە قوسا جىبەرىلسىن.
3. وپەراتسيا بارىسى جانە ناتيجەلەرى تۋرالى ءاربىر ايدىڭ 1, 5, 10, 15, 20 جانە 25 كۇندەرىنە قاراي، بەس كۇندىك مالىمەتتەرمەن تەلەگراف ارقىلى جانە ناقتىلى پوشتا ارقىلى حابارلانىپ وتىرسىن.
4. وپەراتسيانى جۇرگىزۋ بارىسىندا اشكەرەلەنگەن رەۆوليۋتسياعا قارسى قۇرىلىمدار، ەكستسەسستەردىڭ پايدا بولۋى، شەتەلگە قاشۋ، بانديتتىك جانە توناۋشى توپتاردىڭ قۇرىلۋى جانە باسقا دا توتەنشە جاعدايلار تۋرالى تەلەگراف ارقىلى جەدەل تۇردە حابارلانىپ وتىرسىن.
وپەراتسيانى ۇيىمداستىرۋ جانە جۇرگىزۋ كەزىندە مىناداي كەلەڭسىزدىكتەرگە جول بەرىلمەس ءۇشىن جان-جاقتى شارالار قولدانىلسىن: رەپرەسسياعا تارتىلعان تۇلعانىڭ بوي جاسىرۋى، تۇرعىن جايىنان، ونىڭ ىشىندە شەتەلگە قاشىپ كەتۋى، بانديتتىك جانە توناۋشى توپتاردىڭ قۇرىلۋى، قانداي دا ءبىر ەكستسەسستىڭ پايدا بولۋى.
قانداي دا بولماسىن رەۆوليۋتسياعا قارسى بەلسەندى ءىس-ارەكەتتەر ۋاقتىلى انىقتالىپ، جەدەل الدىن الۋ شارالارى جۇرگىزىلسىن.
سسسر ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارى
مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك باس كوميسسارى -
ن.ەجوۆ
راستايمىن:
م.فرينسكي
كسر وداعى ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارىنىڭ
جەدەل بۇيرىعى
15 تامىز، 1937 ج. موسكۆا ق.
№00486
وسى بۇيرىقتى العان سوڭ وتانىن ساتقانداردىڭ ايەلدەرىن، اسكەري القالار جانە اسكەري تريبۋنالدارمەن 1936 جىلدىڭ 1 تامىزىنان باستاپ ءبىرىنشى جانە ەكىنشى كاتەگوريا بويىنشا سوتتالعان شپيوندىق-ديۆەرسيالىق وڭشىل-تروتسكيستىك ۇيىمداردىڭ مۇشەلەرىن رەپرەسسيالاۋعا كىرىسىڭىزدەر.
بۇل وپەراتسيانى ورىنداۋ كەزىندە مىنالاردى باسشىلىققا الىڭىزدار:
وپەراتسيانى دايىنداۋ:
1) رەپرەسسياعا جاتقىزىلعان ءاربىر وتباسىعا قاتىستى تىڭعىلىقتى تەكسەرىس جۇرگىزىلەدى، قوسىمشا نۇسقاۋشى مالىمەتتەر جانە اشكەرەلەيتىن ماتەريالدار جيناقتالادى.
جينالعان مالىمەتتەردىڭ نەگىزىندە:
ا) وتباسىعا جان-جاقتى انىقتاما جاسالادى، وندا: سوتتالعان وتباسى باسشىسىنىڭ اتى-ءجونى، تەگى، قانداي قىلمىسى ءۇشىن، قاشان، كىممەن جانە قانداي جازاعا تارتىلدى; وتباسى قۇرامىنىڭ اتاۋلى ءتىزىمى (بۇعان سوتتالۋشىنىڭ كۇتىمىندەگى جانە بىرگە تۇراتىن ادامدار دا كىرەدى), وتباسىنىڭ ءاربىر مۇشەسىنە قاتىستى ناقتىلى مالىمەتتەر: سوتتالۋشىنىڭ ايەلىن اشكەرەلەيتىن ماتەريالدار; 15-تەن جاسى اسقان بالالاردىڭ الەۋمەتتىك قاۋىپسىزدىگىنىڭ دارەجەسىنە قاتىستى سيپاتتامالار; وتباسىنداعى جاسى كەلگەن جانە كۇتىمگە ءزارۋ اتا-انالار تۋرالى، اۋىر نەمەسە جۇقپالى اۋرۋمەن اۋىراتىن سىرقاتتار، دەنە تۇرقى بويىنشا كۇتىمدى قاجەت ەتەتىن بالالار تۋرالى مالىمەتتەر كورسەتىلەدى.
ب) 15-تەن جاسى اسقان، الەۋمەتتىك قاۋىپتى جانە انتيكەڭەستىك ءىس-ارەكەتتەرگە بەيىم بالالارعا جەكە قىسقاشا انىقتاما تولتىرىلادى.
ۆ) 15-كە جاسى تولماعان، مەكتەپ جانە مەكتەپكە دەيىنگى جاستاعى بالالاردىڭ اتاۋلى ءتىزىمى.
2) انىقتامالاردى تيىسىنشە رەسپۋبليكا ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارلارى جانە ولكەلەر مەن وبلىستاردىڭ نكۆد باسقارماسى باستىقتارى قارايدى.
سوڭعىلارى:
ا) وتانىن ساتقانداردىڭ ايەلدەرىن تۇتقىنعا الۋعا جانە تىنتۋگە سانكتسيا بەرەدى;
ب) تۇتقىنعا الىنعاندارىڭ بالالارىنا قاتىستى ءىس-شارالار بەلگىلەيدى;
ۆ) سوتتالعانداردىڭ اسىراۋىنداعى جانە ونىمەن بىرگە تۇراتىن اتا-انالار جانە باسقا تۋىسقاندارعا قاتىستى ءىس-شارالاردى كورسەتەدى.
تۇتقىنعا الۋ جانە ءتىنتۋدى جۇرگىزۋ
3) رەپرەسسياعا جاتقىزىلعاندار تۇتقىنعا الىنادى. تۇتقىنعا الۋ وردەرمەن راسىمدەلەدى.
4) سوتتالۋشىمەن ونى تۇتقىنداعان ساتتە زاڭدى نەمەسە ناقتىلى نەكەدە تۇراتىن ايەل تۇتقىنعا الۋعا جاتادى.
تۇتقىنعا الۋعا سونداي-اق، سوتتالۋشىمەن بۇرىن نەكەدە تۇرعان، ونى قاماعان ساتتە ايرىلىسىپ جۇرگەن ايەل دە، ەگەر ول:
ا) سوتتالۋشىنىڭ رەۆوليۋتسياعا قارسى ءىس-ارەكەتتەرىنە قاتىسى بولسا;
ب) سوتتالۋشىنى جاسىرعان بولسا;
ۆ) سوتتالۋشىنىڭ رەۆوليۋتسياعا قارسى ءىس-ارەكەتتەرى جونىندە بىلگەن، بىراق ول تۋرالى ءتيىستى ورگاندارعا حابارلاماعان بولسا، جاتادى.
5) تۇتقىنعا الۋعا جاتپايدى:
ا) اياعى اۋىر ايەلدەر; ەمشەك ەمەتىن جاس بالالارى بارلار; اۋىر نەمەسە جۇقپالى اۋرۋلار; كۇتىمدى قاجەت ەتەتىن اۋرۋ بالالارى بارلار; جاسى ۇلعايعان ادامدار.
مۇنداي ادامدارعا قاتىستى وتباسىنا تىڭعىلىقتى باقىلاۋ ورناتىپ، ۋاقىتشا ەشقايدا كەتپەۋ تۋرالى قولحات الۋمەن شەكتەلۋ كەرەك.
ب) ءوز كۇيەۋلەرىن اشكەرەلەگەن جانە ول جونىندە وكىمەت ورگاندارىنا كۇيەۋلەرىن تۇتقىنعا الۋعا نەگىز بولعان مالىمەتتەر بەرگەن ايەلدەر.
6) تۇتقىنعا الۋمەن ءبىر مەزگىلدە تىڭعىلىقتى ءتىنتۋ جۇرگىزىلەدى. ءتىنتۋ كەزىندە الىنادى: قارۋ، پاتروندار، جارىلعىش جانە حيميالىق زاتتار، اسكەري قۇرال-جابدىقتار، كوشىرۋ، كوبەيتۋ اسپاپتارى (تانيروگرافتار، ستەكلوگرافتار، جازبا ماشينالار جانە ت.س.س.), رەۆوليۋتسياعا قارسى ادەبيەتتەر، حات-حابارلار، شەتەل ۆاليۋتاسى، قۇيما، مونەتا تۇرىندەگى قىمبات مەتاللدار، جەكە باسىنىڭ قۇجاتتارى جانە اقشا قۇجاتتارى.
7) تۇتقىننىڭ بارلىق مۇلىكتەرى (تۇتقىن وزىمەن بىرگە الاتىن قاجەتتى كيىم-كەشەكتەر، سىرت جانە ءىش كيىمدەر، اياق كيىم جانە توسەك جايمالارىنان باسقا) – تاركىلەنەدى. تۇتقىننىڭ پاتەرى مورلەپ جابىلادى.
تۇتقىنعا الىنۋشىمەن بىرگە ونىڭ كامەلەتكە جاسى تولعان بالالارى، اتا-انالارى جانە باسقا تۋىسقاندارى تۇراتىن جاعدايدا، ولاردىڭ پايدالانۋىنا جەكە مۇلىكتەرىمەن قوسا: تۇرعىن جاي، جيھاز جانە اس ءۇي قۇرالدارى قالدىرىلادى.
8) تۇتقىنعا الۋ جانە ءتىنتۋ جۇرگىزىلگەن سوڭ تۇتقىن ايەل تۇرمەگە جىبەرىلەدى. سونىمەن ءبىر مەزگىلدە، تومەندە كەلتىرىلگەن تارتىپپەن، بالالار دا ورنالاستىرىلادى.
ىستەردى راسىمدەۋ ءتارتىبى
9) ءاربىر تۇتقىنعا جانە جاسى 15-تەن اسقان ءاربىر الەۋمەتتىك قاۋىپتى بالاعا تەرگەۋ ءىسى اشىلادى، وعان بەلگىلەنگەن قۇجاتتارمەن بىرگە انىقتامالار (قاراڭىز: 1-باپتىڭ «ا» جانە «ب» تت.) جانە قىسقاشا ايىپتاۋ قورىتىندىسى قوسا تىركەلەدى.
10) تەرگەۋ ىستەرى كسرو نكۆد-ءسىنىڭ ەرەكشە جينالىسىنىڭ قاراۋىنا جولدانادى. قيىر شىعىس جانە كراسنويار ولكەسى، شىعىس ءسىبىر وبلىسىنىڭ نكۆد باسقارماسىنىڭ باستىقتارىنا – تۇتقىنعا الىنعانداردىڭ تەرگەۋ ىستەرىن ەرەكشە جينالىسقا جىبەرمەسىن. ونىڭ ورنىنا، تەلەگراف ارقىلى سوتتالعانداردىڭ وتباسىلارى جايىنداعى جالپى انىقتامانى (1-ب. «ا» تارماعى) حابارلاسىن، ولاردى ەرەكشە جينالىس قارايتىن بولادى. سوڭعىسى ءوز شەشىمىن قاماۋ ورنىن (لاگەردى) كورسەتە وتىرىپ، جوعارىدا اتالعان نكۆد باستىقتارىنا، تەلەگراف ارقىلى حابارلايدى.
ىستەردى جانە جازالاۋ شارالارىن قاراۋ
11) ەرەكشە جينالىس وتانىن ساتقانداردىڭ ايەلدەرى جانە ولاردىڭ جاسى 15-تەن اسقان، الەۋمەتتىك قاۋىپتى جانە انتيكەڭەستىك ءىس-ارەكەتتەر جاساۋعا بەيىم بالالارىنا قاتىستى ىستەردى قارايدى.
12) سوتتالعاندار مەن وتانىن ساتقانداردىڭ ايەلى الەۋمەتتىك قاۋىپتىلىگى دەڭگەيىنە قاراي، 5-8 جىلدان كەم ەمەس مەرزىمگە، لاگەرلەرگە قاماۋعا الۋعا جاتادى.
13) سوتتالعانداردىڭ الەۋمەتتىك قاۋىپتى بالالارى، ولاردىڭ جاس شاماسى، الەۋمەتتىك قاۋىپتىلىگى جانە تۇزەلۋ مۇمكىندىگىنە قاراي، لاگەرلەرگە نەمەسە نكۆد-ءنىڭ ەڭبەكپەن تۇزەۋ كولونيالارىنا قاماۋعا الۋعا نەمەسە رەسپۋبليكانىڭ وقۋ-اعارتۋ حالىق كوميسسارياتىنىڭ ەرەكشە رەجيمدەگى بالالار ۇيىنە جىبەرۋگە جاتادى.
14) ەرەكشە جينالىستىڭ ۇكىمدەرى ولاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن رەسپۋبليكالىق نكۆد حالكومدارىنا جانە ولكەلەر مەن وبلىستاردىڭ نكۆد باسقارماسىنىڭ باستىقتارىنا تەلەگراف ارقىلى حابارلانادى.
15) تەرگەۋ ىستەرى كسرو نكۆد-ءنىڭ مۇراعاتىنا تاپسىرىلادى.
ۇكىمدەردى ورىنداۋدى جۇزەگە اسىرۋ ءتارتىبى
16) ەرەكشە جينالىستىڭ شەشىمىمەن سوتتالعان وتانىن ساتقانداردىڭ ايەلدەرى جازالارىن وتەۋ ءۇشىن تەمنيكوۆسك ەڭبەكپەن تۇزەۋ لاگەرلەرىنە، كسرو نكۆد گۋلاگ-تىڭ جەكەلەگەن ناريادتارىنا جىبەرىلسىن.
17) سوتتالعان وتانىن ساتقانداردىڭ ايەلدەرى، ەگەر سىرقات نەمەسە قولىندا اۋرۋ بالاسى بولسا، تۇتقىنعا الىنبايدى، اۋرۋدان ايىققان سوڭ عانا تۇتقىندالىپ، لاگەرلەرگە جىبەرىلەدى. ەمشەك ەمەتىن بالالارى بار وتانىن ساتقانداردىڭ ايەلدەرى، ۇكىم شىققان سوڭ بىردەن تۇتقىنعا الىنادى دا، تۇرمەگە جابىلماي-اق، تىكەلەي لاگەرگە جىبەرىلەدى. جاسى ۇلعايعان سوتتالعان ايەلدەرگە وسىنداي جازا قولدانىلسىن.
18) سوتتالعان الەۋمەتتىك قاۋىپتى بالالار لاگەرلەرگە، نكدۆ-ءنىڭ ەڭبەكپەن تۇزەۋ كولونيالارىنا نەمەسە نكۆد گۋلاگ-تىڭ جەكەلەگەن ناريادتارى بويىنشا رەسپۋبليكالاردىڭ وقۋ-اعارتۋ حالكومدارىنا قاراستى ەرەكشە رەجيمدەگى بالالار ۇيىنە جىبەرىلەدى.
سوتتالعانداردىڭ بالالارىن ورنالاستىرۋ
19) سوتتالعاننان كەيىن قالعان بارلىق بالالار – جەتىمدەر:
ا) 1-1,5 جاس ارالىعىنداعى جانە جاسى تولىق 3-كە تولعان بالالار سوتتالعانداردىڭ تۇرعىن جاي بەكەتتەرى جانىنداعى رەسپۋبليكالىق وقۋ-اعارتۋ حالكومىنىڭ بالالار ءۇيى مەن بوبەكجايلارىنا ورنالاستىرىلسىن;
ب) 3 جاستان اسقان، 15 جاسقا دەيىنگى بالالار – باسقار رەسپۋبليكالاردىڭ، ولكەلەر مەن وبلىستاردىڭ (بەلگىلەنگەن ديسلوكاتسياعا سايكەس) وقۋ-اعارتۋ حالكومدارىنىڭ بالالار ۇيىنە جانە موسكۆا، لەنينگراد، كيەۆ، تبيليسي، مينسك، تەڭىز جاعالاۋىنداعى جانە شەكارا بويىنداعى قالالاردان تىس جەرلەرگە ورنالاستىرىلسىن.
20) جاسى 15-تەن اسقان بالالارعا قاتىستى ماسەلە جەكە قاراۋ ارقىلى شەشىلسىن. جاسىنا، تابان اقى، ماڭداي تەرىمەن، ءوزى بەتىنشە ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىندىگىنە نەمەسە تۋىسقاندارىنىڭ قاراۋىندا ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىندىگىنە قاراي، مۇنداي بالالار:
ا) 19-باپتىڭ «ب» تارماعىنا سايكەس رەسپۋبليكالاردىڭ وقۋ-اعارتۋ حالكومدارىنىڭ بالالار ۇيىنە;
ب) باسقا رەسپۋبليكالار، ولكەلەر مەن وبلىستارعا (جوعارىدا اتالعان قالالاردان باسقا) ەڭبەكپەن قامتىلۋعا نەمەسە وقۋعا تارتىلۋعا جىبەرىلۋى مۇمكىن.
21) ەمشەك ەمەتىن بالالار سوتتالعان انالارىمەن بىرگە لاگەرلەرگە جىبەرىلەدى، جاسى 1-1,5-عا تولعان سوڭ رەسپۋبليكالاردىڭ دەنساۋلىق حالكومدارىنىڭ بالالار ءۇيى مەن بوبەكجايلارىنا اۋىستىرىلادى.
22) 3-15 جاس ارالىعىنداعى بالالار مەملەكەتتىك قامتاماسىز ەتۋگە قابىلدانادى.
23) ەگەر جەتىم قالعان بالالاردى باسقا تۋىسقاندارى (رەپرەسسياعا ۇشىراماعان) ءوزىنىڭ تولىق قاراۋىنا العىسى كەلگەن جاعدايدا – قارسىلىق جاسالماسىن.
بالالاردى قابىلداۋعا جانە بولۋگە دايىنداۋ
24) وپەراتسيا جۇرگىزىلەتىن ءاربىر قالادا ارنايى جابدىقتالادى:
ا) قابىلداۋ-ءبولۋ پۋنكتتەرى، وعان بالالار انالارى تۇتقىنعا الىنىسىمەن جەتكىزىلەدى دە، سودان سوڭ بالالار وسى جەردەن ۇيلەرىنە جىبەرىلەدى.
ب) نكۆد ەرەكشە جينالىسىنىڭ شەشىمىنە دەيىن الەۋمەتتىك قاۋىپتى بالالار ۇستالاتىن، ارنايى جابدىقتالعان عيماراتتار ۇيىمداستىرىلادى.
جوعارىدا اتالعان بالالار ءۇشىن نكۆد ەڭبەك كولونيالارىنىڭ قابىلداۋ بولىمدەرى پايدالانىلادى.
25) نكۆد ورگاندارىنىڭ باستىقتارى وقۋ-اعارتۋ حالكومىنىڭ بالالاردى قابىلداۋ ءۇشىن دايىندالعان بالالار ۇيىنە، ولاردىڭ قىزمەتشىلەر قۇرامىنا، وبلىستىق ءبىلىم بەرۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىلەرى نەمەسە وكىلدەرىمەن بىرلەسە وتىرىپ، تەكسەرىس جۇرگىزەدى – ساياسي سەنىمسىز، كەڭەسكە قارسى پيعىلداعى جانە ازىپ-توزعان ادامدار جۇمىستان بوساتىلادى. جۇمىستان بوساتىلعان ءۇي قىزمەتشىلەرىنىڭ ورنىنا ساياسي سەنىمدى، تەكسەرىلگەن، ءوز قاراۋىنا كەلگەن بالالارمەن وقۋ-تاربيە جۇمىستارىن جۇرگىزە الاتىن ادامدار الىنادى.
26) نكۆد ورگاندارىنىڭ باستىقتارى 3 جاسقا دەيىنگى بالالاردى دەنساۋلىق حالكومىنىڭ قانداي بالالار ۇيلەرىندە جانە بوبەكجايلارىندا ورنالاستىرۋ مۇمكىن ەكەندىگىن انىقتايدى جانە بۇل بالالاردىڭ كەدەرگىسىز، جىلدام قابىلدانۋىن قامتاماسىز ەتەدى.
27) رەسپۋبليكا ىشكى ىستەر حالكومدارى جانە ولكەلەر مەن وبلىستاردىڭ نكۆد باسقارماسىنىڭ باستىقتارى تەلەگراف ارقىلى كسرو نكۆد احۋ باستىعىنىڭ ورىنباسارى شنەەرسون جولداسقا انالارى تۇتقىنعا الىنۋعا ءتيىس بالالاردىڭ اتاۋلى ءتىزىمىن حابارلايدى. تىزىمدەردە مىنالار كورسەتىلۋى ءتيىس: اتى-ءجونى، بالانىڭ تۋعان جىلى، قاي سىنىپتا وقيتىنى. تىزىمدە بالالار توپتار بويىنشا، ءوزارا تۋىستىق نەمەسە تانىستىق بايلانىسى بار بالالار ءبىر ۇيگە بىرگە تۇسپەسىن دەگەن ەسەپپەن جاساقتالادى.
28) بالالاردى بالالار ۇيىنە ءبولۋدى كسرو نكۆد احۋ باستىعىنىڭ ورىنباسارى جۇرگىزەدى. ول تەلەگراف ارقىلى رەسپۋبليكا نكۆد حالكومدارىنا جانە ولكەلەر مەن وبلىستاردىڭ نكۆد باسقارماسى باستىقتارىنا بالالاردى قانداي بالالار ۇيىنە جىبەرۋ جونىندە حابار بەرەدى. جەدەلحاتتىڭ كوشىرمەسىن ءتيىستى بالالار ءۇيىنىڭ باستىعىنا جولدايدى. سوڭعى ءۇشىن اتالمىش جەدەلحات بالالاردى قابىلداۋعا نەگىز بولىپ تابىلادى.
29) سوتتالۋشىنىڭ ايەلدەرىن تۇتقىنعا الۋ كەزىندە ولاردىڭ بالالارى انالارىنان اجىراتىلىپ الىنادى دا، جەكە باسىن كۋالاندىراتىن قۇجاتتارمەن (تۋ تۋرالى كۋالىك، وقۋشى قۇجاتتارى), تۇتقىنداۋدى جۇرگىزەتىن توپتىڭ قۇرامىنا كىرەتىن نكۆد قىزمەتشىسىنىڭ الىپ جۇرۋىمەن:
ا) 3 جاسقا دەيىنگى بالالار – دەنساۋلىق حالكومىنىڭ بالالار ۇيلەرى مەن بوبەكجايلارىنا;
ب) 3-15 جاس ارالىعىنداعى بالالار قابىلداۋ-ءبولۋ پۋنكتتەرىنە;
ۆ) جاسى 15-تەن اسقان الەۋمەتتىك قاۋىپتى بالالار ولارعا ارنايى دايىندالعان عيماراتتارعا جىبەرىلەدى.
بالالاردى بالالار ۇيىنە جىبەرۋ ءتارتىبى
30) بالالاردى قابىلداۋ-ءبولۋ پۋنكتىندە پۋنكت مەڭگەرۋشىسى نەمەسە نكۆد وتك-سىنىڭ بالالاردى قابىلداۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى جانە ۋگب-نىڭ ارنايى بولىنگەن جەدەلقىزمەتشىسى قابىلدايدى.
ءاربىر قابىلدانعان بالا ارناۋلى كىتاپقا جازىلادى، ال ونىڭ قۇجاتتارى جەكە كونۆەرتكە جابىلادى.
سودان سوڭ بالالار بولىنگەن ورىندارى بويىنشا توپتاستىرىلادى دا، ارنايى تاڭداپ الىنعان قىزمەتشىلەردىڭ ايداۋىمەن وقۋ-اعارتۋ حالكومىنىڭ بالالار ۇيلەرىنە جىبەرىلەدى، وندا ولار بالالار ۇيلەرىنىڭ مەڭگەرۋشىلەرىنە، بارلىق قۇجاتتارىمەن قوسا، قولحات الا وتىرىلىپ، تاپسىرىلادى.
31) 3 جاسقا دەيىنگى بالالار دەنساۋلىق حالكومىنىڭ بالالار ۇيلەرى مەن بوبەكجايلارى مەڭگەرۋشىلەرىنە، ولاردان ارنايى قولحات الا وتىرىپ، تاپسىرىلادى. بالامەن بىرگە ونىڭ تۋ تۋرالى كۋالىگى دە تاپسىرىلادى.
سوتتالعانداردىڭ بالالارىنىڭ ەسەبىن جۇرگىزۋ
32) سوتتالۋشىلاردىڭ وقۋ-اعارتۋ جانە دەنساۋلىق حالكومىنىڭ بالالار ۇيلەرى مەن بوبەكجايلارىنا ورنالاستىرىلعان بالالارى كسرو نكۆد احۋ-دا ەسەپكە الىنادى.
جاسى 15-تەن اسقان بالالار جانە سوتتالعان الەۋمەتتىك قاۋىپتى بالالار كسرو نكۆد گۋگب 8-بولىمىندە ەسەپتە تۇرادى.
سوتتالعانداردىڭ بالالارىن قاداعالاۋ
33) سوتتالۋشىلاردىڭ بالالارىنىڭ ساياسي كوڭىل-كۇيىن، ولاردىڭ وقۋىن جانە تاربيە-ءتارتىبىن قاداعالاۋدى رەسپۋبليكا ىشكى ىستەر حالكومدارىنا، ولكە جانە وبلىس نكۆد باسقارمالارىنىڭ باستىقتارىنا جۇكتەيمىن.
ەسەپتىلىك
34) وپەراتسيانىڭ بارىسى تۋرالى ءۇش كۇندىك مالىمەتتەر بويىنشا تەلەگراف ارقىلى ماعان حابارلانىپ تۇرسىن. بارلىق ەكستسەسستەر مەن توتەنشە جاعدايلار تۋرالى – جەدەل تۇردە.
35) بۇرىن سوتتتالعان وتانىن ساتقاندارعا قاتىستى وپەراتسيا وسى جىلدىڭ 25 قازانىنا دەيىن اياقتالسىن.
36) الداعى ۋاقىتتا اشكەرەلەنگەن وتانىن ساتقانداردىڭ، وڭشىل تروتسكيستىك شپيونداردىڭ ايەلدەرى، وسى بۇيرىقپەن بەلگىلەنگەن ءتارتىپ بويىنشا، كۇيەۋلەرىمەن بىرگە تۇتقىندالسىن.
كسر وداعى ىشكى ىستەر حالىق كوميسسارى
مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك باس كوميسسارى
ەجوۆ
كورىپ وتىرعانىمىزداي، تالاي-تالاي تۇعىرلى تۇلعالاردى قىرشىنىنان قيعان رەپرەسسيا ناۋقانى جىمىسقى ساياساتپەن، سولاقاي ەسەپپەن، وتە ءبىر جاقتى ۇيىمداستىرىلعان جانە جۇرگىزىلگەن. تەك اياۋسىز باسىپ-جانشۋ، ۇركىتۋ-قورقىتۋ باسشىلىققا الىنعان. رەپرەسسياعا ۇشىراۋعا ءتيىس ادامداردى ساندىق تۇرعىدا جوسپارلاۋى، ءتىپتى، جان تۇرشىكتەرگەندەي. پالەنشە دەگەن وبلىستان تۇگەنشە ءجۇز ادام رەپرەسسيالانۋى ءتيىس دەگەندەي. جالپى، وسى تاريحي قۇجاتقا كوز جۇگىرتىپ وتكەننىڭ وزىندە بىرقاتار ماسەلەلەرگە كوز جەتكىزۋگە بولادى دەپ بىلەمىز. ءبىراز كۇندەردەن سوڭ ەلىمىز قۋعىن – سۇرگىنگە ۇشىراعانداردى ەسكە الۋ كۇنىن اتاپ وتەدى. وسى قۇجات ارقىلى قازىرگى ۇرپاق سول ناۋبەتتىڭ «كولەمىن» بىلە بەرسىن دەيمىز ءبىز.
نۇرلان دۋلاتبەكوۆ،
زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قر ۇعا-نىڭ كوررەسپوندەنت-مۇشەسى.
Abai.kz
پىكىر قالدىرۋ