Halqımızdıñ tarihındağı qara tañbalardıñ biri – ötken ğasırdıñ 30-50 jıldar aralığında jürgizilgen qanqwylı sayasat – jappay sayasi quğın-sürginniñ zardaptarı jayında keyingi jıldarı jüyeli jazılıp keledi. Sandağan jıldar boyı mwrağat sörelerinde sarğayğan qwjattar mümkindiginşe jarıqqa şığıp jatır. Sonıñ arqasında 1927-1953 jj. deyin sayasi quğın-sürgin qwrbanı bolğan adamdardıñ qaralı tizimi jariya boldı. Wzaq jıldardan keyin ğana köptegen alaştıñ ardaqtı azamattarınıñ esimderi halqımızğa qayta oraldı.

Osı qanqwylı jıldardıñ oqiğasın, onıñ jazıqsız qwrbanı bolğan adamdardıñ esimderin mäñgi wmıtpay, olardı ärqaşan este saqtau, ötkenge salauat etip, aqtañdaqtar aqiqatına tereñirek män berip, wğınu – bügingi wrpaq parızı.

Sol maqsatta, osı taqırıptı qauzap jürgenimizge de birşama uaqıt boldı. Jaqında Tallin qalasında (Estoniya) jwmıs jasap otırıp, meniñ qolıma zertteuşi  Hildo Sabbonıñ jinağan eñbegindegi sol kezdegi İşki İster Halıq Komissarı N.Ejovtıñ (surette) repressiya nauqanına qatıstı şığarğan bir bwyrığı tüsti. Sol swrapıl künderdiñ naqtılı bir körinisi retinde bwyrıqtı ıqşamdap audarıp, köpşilik nazarına wsınğandı jön kördim.

KSR Odağı İşki İster Halıq Komissarınıñ

JEDEL BWYRIĞI

№00447

Bwrınğı kulaktardı, qılmıskerlerdi jäne basqa da keñeske qarsı elementterdi repressiyalau jönindegi operaciya turalı 

30 şilde, 1937 j.                                                                            Moskva q.

Keñeske qarsı qwrılımdar jönindegi tergeu isteriniñ materialdarı boyınşa derevnyalarda bwrınıraqta repressiyalanğan, repressiyadan jasırınıp jürgen, lager'lerden, aydaudan jäne eñbek poselkelerinen qaşıp ketken bwrınğı kulaktardıñ boy tasalap jürgeni anıqtalıp otır.  Bwrın repressiyağa wşırağan şirkeu qızmetşileri men sektanttar, keñeske qarsı qarulı qaqtığıstarğa belsendi qatısuşılar da köptep kezdesedi. Derevnyadağı keñeske qarsı sayasi partiyalardıñ qomaqtı kadrlar şoğırı (eserler, gruzmekter, daşnaktar, mussavatister, ittihadister jäne t.b.), sonday-aq bwrınğı bandalıq bas köterulerdiñ belsendi qatısuşıları, aqtar, jazalauşılar, repatrianttar, t.s.s. tügelge juıq jazasız jür.

Joğarıda atalğan elementterdiñ bir böligi derevnyadan qalağa kelip, önerkäsip, kölik jäne qwrılıs käsiporındarına kirip alğan.

Sonımen qatar, derevnyalar men qalalarda küni büginge deyin qılmıskerlerdiñ basım böligi – jazasın ötep jürip, qamau orındarınan qaşqan, repressiyadan jasırınıp jürgen mal wrlauşılar, qaytalap qılmıs jasauşılar, tonauşılar t.b. tığılıp jür. Atalğan qılmıskerler kontingentimen kürestiñ bolımsızdığı olar üşin qaytadan qılmıs jasauğa qolaylı jağday tuğızıp otır.

Tergeuler barısında anıqtalğanday, osı barlıq keñeske qarsı elementter kolhozdar men sovhozdarda, kölikterde jäne önerkäsiptiñ birqatar salalarında türli keñeske qarsı jäne diversiyalıq qılmıstardıñ örşuine sebep bolıp tabıladı.

Memlekettik qauipsizdik organdarınıñ aldında ülken mindet twr – osı barlıq keñeske qarsı elementterdiñ bandaların ayausız basıp-janşu kerek, keñes halqı eñbekşilerin revolyuciyağa qarsı bas köterulerden qorğau qajet, söytip, olardıñ keñes memleketiniñ negizderine qarsı jürgizip otırğan jılmısqı is-äreketteriniñ birjola közin qwrtu kerek.

Osığan säykes BWYRIQ ETEMİN – 1937 JILDIÑ 5 TAMIZINAN BASTAP BARLIQ RESPUBLIKALARDA, ÖLKELER MEN OBLISTARDA BWRINĞI KULAKTARDI, BELSENDİ KEÑESKE QARSI ELEMENTTER MEN QILMISKERLERDİ REPRESSIYALAU BOYINŞA OPERACIYALAR BASTALSIN.

ÖZBEK, TÜRKİMEN, TÄJİK JÄNE QIRĞIZ RESPUBLIKALARINDA OPERACIYA OSI JILDIÑ 10 TAMIZINAN, AL QIIR ŞIĞIS PEN KRASNOYAR ÖLKESİNDE JÄNE ŞIĞIS SİBİR OBLISTARINDA OSI JILDIÑ 15 TAMIZINAN BASTALSIN.

Operaciyalardı wyımdastıru men ötkizude tömendegi qağidalar basşılıqqa alınsın:

İ Repressiyağa jatatın kontingent

1. Jazasın ötep kelgen soñ da halıq arasında belsendi türde keñeske qarsı bağıttalğan iritki salu äreketterin jalğastırıp jürgen bwrınğı kulaktar.

2. Lager'lerden nemese eñbek poselkesinen qaşqan bwrınğı kulaktar, sonday-aq, kulaktıqtan arıltudan boy tasalap jürgen, keñeske qarsı is-ärekettermen şwğıldanıp jürgen kulaktar.

3. Köterilisşilik, faşistik, lañkestik jäne bandittik qwrılımdarda birikken bwrınğı kulaktar jäne äleumettik qauipti elementter.

4. Antikeñestik partiyalar müşeleri (eserler, gruzmekter, mussavatister, ittihadister jäne danşaktar), repressiyadan boy jasırıp jürgen, qamau orındarınan qaşıp şığıp, antikeñestik is-äreketterin jalğastırıp jürgen bwrınğı aqtar, jandarmdar, şeneunikter, jazalauşılar, banditter, bandalarğa ıqpal etuşiler, reemigranttar t.b.

5. Tergeu jäne naqtılı agenturalıq materialdarmen äşkerelengen barınşa dwşpandıq piğıldağı jäne belsendi äreket etip jürgen kazaçestvo, aq gvardiyaşılardıñ köterilisteri men faşistik, lañkestik jäne şpiondıq, diversiyalıq qwrılımdarına qatısuşılar.

6. Qazirde türmede otırğan, eñbek poselkeleri men koloniyalarında jazasın ötep jürgen, sonda da bolsa antikeñestik iritki salu äreketterin jalğastırıp jatqan bwrınğı kulaktar, jazalauşılar, banditter, aqtar, sektanttar, şirkeu qızmetşileri t.s.s. qatarındağı belsendi antikeñestik elementter.

7.  Qılmıstıq ortamen baylanısı bar, qılmıstıq is-äreketterin jalğastırıp jürgen qılmıskerler (banditter, tonauşılar, wrılar, käsipqoy kontrabanditter, aferist-recidivister, mal wrlauşılar).

8. Lager'ler men eñbek poselkelerinde jazasın ötep jatqan, sonda da bolsa qılmıstıq is-äreketterin jalğastırıp jürgen qılmıstıq elementter.

9. Qazirgi tañda derevnyalarda – kolhozdarda, sovhozdarda, auıl şaruaşılığı käsiporındarında jäne qalalarda – önerkäsip jäne sauda käsiporındarında, kölik salasında, keñes mekemelerinde, qwrılısta eñbek etip jatqan, joğarıda atalğan barlıq kontingent repressiyağa jatadı.

İİ Repressiyalanğandardı jazalau şaraları jäne repressiyağa jatatındardıñ sanı turalı

1. Barlıq repressiyalanatın kulaktar, qılmıskerler jäne basqa antikeñestik elementter eki kategoriyağa bölinedi:

a) birinşi kategoriyağa joğarıda atalğan elementterdiñ qatarınan barınşa dwşpandıq piğıldağı barlıq qılmıskerler jatadı. Olar jedel twtqınğa alınuğa, isterin üştikte qarap bolğannan soñ ATU JAZASINA kesiluge tiis.

b) ekinşi kategoriyağa belsendi emes, sonda da bolsa dwşpandıq közqarastağı barlıq basqa elementter jatadı. Olar twtqınğa alınıp, 8-10 jıl aralığındağı merzimge lager'lerge qamaluğa tiis, al olardıñ arasındağı barınşa qastıq niettegi jäne äleumettik qauipti qılmıskerler üştiktiñ şeşimimen türmelerge jabıluı kerek.

2. Respublikalıq işki ister halıq komissariattarınıñ (NKVD) halıq komissarları jäne ölkelik jäne oblıstıq NKVD basqarmalarınıñ bastıqtarı wsınğan eseptik mälimetterge säykes repressiyağa jatatındardıñ wzın sanı mınaday:

                                               1-kategoriya       2-kategoriya       Barlığı

Äzirbayjan KSR-i                          1500           3750                    5250

Armyan KSR-i                                   500             1000                    1500

Belorus' KSR-i                              2000           10000                 12000

Gruzin KSR-i                                  2000           3000                    5000

Qırğız KSR-i                                 250             500                      750

Täjik KSR-i                                    500             1300                    1800

Türkimen KSR-i                              500             1500                    2000

Özbek KSR-i                                    750             4000                    4750

Başqwrt AKSR-i                             500             1500                    2000

Buryat-Monğol AKSR-i                    350             1500                    1850

Dağıstan AKSR-i                           500             2500                    3000

Karel' AKSR-i                               300             700                      1000

Kabardin-Balkar AKSR-i               300             700                      1000

Qırım AKSR-i                               300             1200                    1500

Qalmaq AKSR-i                               100             300                      400

Komi AKS-i                                    100             300                      400

Mariy AKSR-i                                300             1500                    1800

Mordva AKSR-i                              300             1500                    1800

Volga boyı nemisteri AKSR-i          200             700                      900

Soltüstik Osetin AKSR-i                200             500                      700

Tatar AKSR-i                                 500             1500                    2000

Udmurt AKSR-i                               200             500                      700

Çeşen-Inguş AKSR-i                    500             1500                    2000

Azov-Qara teñiz ölkesi                 5000           8000                    13000

Qiır Şığıs ölkesi                     2000           4000                    6000

Batıs Sibir ölkesi                         5000           12000                            17000

Krasnoyar ölkesi                             750             2500                    3250

Ordjanikidze ölkesi                    1000           4000                    5000

Şığıs Sibir ölkesi                       1000           4000                    5000

Voronej oblısı                           1000           3500                    4500

Gor'kiy oblısı                           1000           3500                    4500

Batıs oblısı                               1000           5000                    6000

Ivanovo oblısı                         750             2000                    2750

Kalinin oblısı                         1000           3000                    4000

Kursk oblısı                                1000           3000                    4000

Kuybışev oblısı                         1000           3000                    4000

Kirov oblısı                                500             1500                    2000

Leningrad oblısı                         4000           10000                 14000

Moskva oblısı                              5000           30000                  35000

Ombı oblısı                                 1000           25000                 3500

Orınbor oblısı                          1500           3000                    4500

Saratov oblısı                            1000           2000                    3000

Stalingrad oblısı                       1000           3000                    4000

Sverdlov oblısı                           4000           6000                    10000

Soltüstik oblısı                          750             2000                    2750

Çelyabinsk oblısı                         1500           4500                    6000

YAroslavl' oblısı                         750             1250                    2000

Ukrain KSR-i

Har'kov oblısı                          1500           4500                    6000

Kiev oblısı                              2000           3500                    5500

Vinnica oblısı                        1000           3000                    4000

Doneck oblısı                          1000           3000                    4000

Odessa oblısı                           1000           3500                    4500

Dnepropetrovsk oblısı            1000           2000                    3000

Çernigov oblısı                     300             1300                    1600

Moldova AKSR-i                          200             500                      700

Qazaq KSR-i

1. Soltüstik Qazaqstan oblısı      650            300                      950

2. Oñtüstik Qazaqstan oblısı       350             600                      950

3. Batıs Qazaqstan oblısı           100             200                      300

4. Qostanay oblısı                      150             450                      600

5. Şığıs Qazaqstan oblısı        300             1050                    1350

6. Aqtöbe oblısı                        350             1000                    1350

7. Qarağandı oblısı                    400             600                      1000

8. Almatı oblısı                         200             800                      1000

NKVD lager'leri                  10000                                              10000

3. Bekitilgen cifrlar bağdarlıq-jobalıq bolıp tabıladı. Degenmen respublikalıq NKVD halkomdarı men ölkelik jäne oblıstıq NKVD basqarmasınıñ bastıqtarı onı öz betterinşe ösiruge qwqılı emes. Kez kelgen mwnday äreketterge jol berilmeydi.

Bekitilgen cifrlardıñ sanın arttıru qajet bolğan jağdaylarda respublikalıq NKVD halkomdarı men ölkelik jäne oblıstıq NKVD basqarmasınıñ bastıqtarı mağan jan-jaqtı negizdelgen tiisti kepilhattarın wsınuğa mindetti.

Cifrlardı azaytuğa jäne repressiyağa jatatın twlğalardı bir kategoriyadan bir kategoriyağa auıstıruğa rwqsat etiledi.

4. Birinşi jäne ekinşi kategoriya boyınşa sottalğandardıñ otbasıları repressiyalauğa jatpaydı.

Tek mınalarğa repressiya taratıladı:

a) müşeleri belsendi antikeñestik is-äreketterge beyim otbasılar. Mwnday otbasılardıñ müşeleri üştiktiñ erekşe şeşimi boyınşa lager'ler men eñbek poselkelerine qamaluğa jatadı.

b) birinşi kategoriya boyınşa repressiyalanğan, şekara şeginde jatqan otbasılardıñ müşeleri respublika, ölke jäne oblıstardıñ işki şekara şegine qonıs audaruğa jatadı.

v) birinşi kategoriya boyınşa repressiyalanğan, Moskva, Leningrad, Kiev, Tbilisi, Baku, Dondağı Rostov, Taganrog qalalarında jäne Soçi, Gagra, Suhumi audandarında twratın otbasılar bwl punktterden basqa jerlerge, olardıñ öz qalauları boyınşa, tek şekaralıq audandarğa emes, qonıs audaruğa jatadı.

5. Birinşi jäne ekinşi kategoriya boyınşa repressiyalanğan twlğalardıñ otbasıları esepke alınıp, olarğa jüyeli türde baqılau jürgizilsin.

İİİ Operaciyanı jürgizu tärtibi

1. Operaciya 1937 jıldıñ 5 tamızınan bastalıp, tört ay merzim işinde ayaqtalsın.

Türkimen, Täjik, Özbek, jäne Qırğız KSR-inde operaciya 10 tamızdan, Şığıs Sibir oblısında, Qrasnoyarsk jäne Qiır şığıs ölkesinde 15 tamızdan bastalsın.

2. Birinşi kategoriyağa jatqızılğan kontingent birinşi kezekte repressiyağa tartıladı.

Ekinşi kategoriyağa jatqızılğan kontingentter osığan qatıstı erekşe ökim şıqqanşa repressiyağa tartılmaydı.

Eger respublikalıq NKVD halkomı, NKVD-niñ basqarma nemese oblıstıq böliminiñ bastığı birinşi kategoriyanıñ kontingenti boyınşa operaciyanı ayaqtap, ekinşi kategoriyağa jatatın kontingentke qatıstı operaciyanı bastau mümkin dep şeşken jağdayda, ol atalmış operaciyağa kirispes bwrın meniñ sankciyamdı swrauğa tiis, sonı alğan soñ ğana operaciyanı bastay aladı.

Lager'lerge nemese türmelerge, türli merzimge sottalğandarğa qatıstı, ükimderdiñ şığu retine qaray, qanşa adam, qanday türmeler men lager'lerge, qanday merzimge sottalğanı jöninde mağan tikeley habarlanıp otırsın. Osı mälimetterdi alğan soñ men sottalğandardı qanday tärtippen, qanday lager'lerge jiberu turalı nwsqau beremin.

3. Jergilikti jağdaylarğa baylanıstı respublika, ölke jäne oblıstardıñ aumaqtarı oralımdı sektorlarğa bölinedi.

Operaciyanı wyımdastıru jäne ötkizu üşin ärbir sektor boyınşa jedel top qwrıladı, oğan respublika NKVD-siniñ, NKVD oblıstıq nemese ölkelik basqarmasınıñ osı kürdeli mindetti oydağıday orınday aladı degen jauaptı qızmetkeri basşılıq jasaydı.

Keybir jağdaylarda jedel toptardıñ bastığı bolıp audandıq jäne qalalıq bölimşelerdiñ täjiribeli jäne qabiletti bastıqtarı tağayındaluı mümkin.

4. Jedel toptar qajetti qızmetşiler qwramımen tolıqtırılıp, kölik jäne baylanıs qwraldarımen jabdıqtalsın. Oralımdı jağdaylardıñ talaptarına säykes toptarğa äskeri nemese miliciyalıq bölimşeler märtebesi berilsin.

5. Jedel toptardıñ bastıqtarına repressiyağa jatqızılğandardıñ esebin jürgizu, tergeu jwmıstarına basşılıq jasau, ayıptau qorıtındıların bekitu jäne üştiktiñ ükimderin orındaudı jüzege asıru jüktelsin. Jedel toptıñ bastığı öz sektorında operaciyanı wyımdastıruğa jäne jürgizuge jauap beredi.

6. Ärbir repressiyağa wşırağan adamğa qatıstı jan-jaqtı, naqtılı mälimetter jinaqtaluğa tiis. Olardıñ negizinde twtqınğa alınuğa tiistilerdiñ tizimi jasaladı, oğan jedel toptıñ bastığı qol qoyadı, eki dana bolıp dayındalıp, işki ister halıq komissarınıñ qarauı men bekituine jiberiledi.

İşki ister halkomı, NKVD basqarmasınıñ bastığı tizimdi qarap, olardı keltirilgen adamdardı twtqındauğa sankciya beredi.

7. Bekitilgen tizim negizinde jedel toptıñ bastığı twtqınğa aludı jüzege asıradı. Ärbir twtqınğa alu ordermen räsimdeledi. Twtqınğa alu kezinde tıñğılıqtı tintu jürgiziledi. Mindetti türde alınatın zattar: qaru, oq-däriler, äskeri qwrılğılar, jarılğış zattar, ulandırğış jäne ulı zattar, revolyuciyağa qarsı ädebietter, moneta, qwyma jäne bwyım türindegi qımbat metalldar, şetel valyutası, köbeytetin apparattar jäne hat-habarlar. Barlıq alınğan zattar tintu hattamasına tirkeledi.

8. Twtqınğa alınğandar işki ister halıq komissarı, NKVD-niñ basqarma bastıqtarınıñ bwyrıqtarı boyınşa arnayı punktterde wstaladı. Twtqındardı wstau punktterinde twtqındardı ornalastıruğa jaraytın ğimarattar boluı kerek.

9. Twtqınğa alınğandar qatañ türde küzetiledi. Qaşıp ketudiñ nemese basqa da ekscessterdiñ aldın alatın barlıq is-şaralar wyımdastırıladı.

İV. Tergeu jürgizu tärtibi

1. Ärbir twtqınğa nemese twtqınğa alınğan topqa tergeu isi aşıladı. Tergeu jıldam jäne oñaylatılğan tärtippen jürgiziledi. Tergeu barısında twtqınnıñ barlıq qılmıstıq baylanıstarı anıqtaluğa tiis.

2. Tergeu ayaqtalğan soñ is üştiktiñ qarauına jiberiledi.

İske tirkeledi: twtqınğa alu orderi, tintu hattaması, tintu kezinde alınğan materialdar, jeke qwjattarı, twtqınnıñ anketası, agentura-eseptik materialdar, jauap alu hattaması jäne qısqaşa ayıptau qorıtındısı.

V Üştiktiñ jwmısın wyımdastıru jäne jürgizu

1. Üştikterdiñ tömendegidey respublikalıq, ölkelik jäne oblıstıq qwramın bekitemin:

Äzirbayjan KSR-i – törağası – Sumbatov, müşeleri – Teymurkuliev, Jäñgir Ahund Zade

Armyan KSR-i – törağası – Mugdusi, müşeleri – Mikvelyan, Ternakalov

Belorus' KSR-i – törağası – Berman, müşeleri – Seliverstov, Potapenko

Gruzin KSR-i – törağası – Ranava, müşeleri – Talahadze, Cereteli

Qırğız KSR-i – törağası – Çetvertakov, müşeleri – Jienbaev, Gucuev

Täjik KSR-i – törağası – Tarasyuk, müşeleri – Aşurov, Baykov

Türkimen KSR-i – törağası – Nodev, müşeleri – Anna Mwhamedov, Taşli Anna Muradov

Özbek KSR-i – törağası – Zagvozdin, müşeleri – Ikramov, Baltabaev

Başqwrt AKSR-i – törağası – Bak, müşeleri – Isançurin, Cıpnyatov

Buryat-Monğol AKSR-i – törağası – Babkeviç, müşeleri – Dorjiev, Gross

Dağıstan AKSR-i – törağası – Lomonosov, müşeleri – Samurskiy, Şiperov

Karel' AKSR-i – törağası – Tenson, müşeleri – Mihayloviç, Nikol'skiy

Kabardin-Balkar AKSR-i – törağası – Antonov, müşeleri – Kalmıkov, Hagurov

Qırım AKSR-i – törağası – Pavlov, müşeleri – Trunçu, Monakov

Komi AKSR-i – törağası – Kovalev, müşeleri – Semiçev, Litin

Qalmaq AKSR-i – törağası – Ozerkin, müşeleri – Honhoşev, Kilganov

Mariy AKSR-i – törağası – Karaçarov, müşeleri – Vrubel'skiy, Bıstryakov

Mordva AKSR-i – törağası – Veyzager, müşeleri – Mihaylov, Polyakov

Volga boyı nemisteriniñ AKSR-i – törağası – Dalinger, müşeleri – Lyuft, Anisimov

Soltüstik Osetin AKSR-i – törağası – Ivanov, müşeleri – Togoev, Kokov

Tatar AKSR-i – törağası – Alimasov, müşeleri – Lepa, Muhamedzyanov

Udmurt AKSR-i – törağası – Şlenov, müşeleri – Barışnikov, Şevel'kov

Çeşen-Inguş AKSR-i – törağası – Dement'ev, müşeleri – Egorov, Vahaev

Çuvaş AKSR-i – törağası – Rozanov, müşeleri – Petrov, Elifanov

Azov-Qara teñiz ölkesi – törağası – Kagan, müşeleri – Evdokimov, Ivanov

Qiır Şığıs ölkesi – törağası – Lyuşkov, müşeleri – Ptuha, Fedin

Batıs Sibir ölkesi – törağası – Mironov, müşeleri – Eyhe, Barkov

Krasnoyar ölkesi – törağası – Leonyuk, müşeleri – Gorçaev, Rabinoviç

Ordjanikidze ölkesi – törağası – Bulah, müşeleri  Sergeev, Rozit

Şığıs Sibir oblısı – törağası – Lunekin, müşeleri – YUsup Hasimov, Gryaznov

Voronej oblısı – törağası – Korkin, müşeleri – Anfamov, YArıgin

Gor'kiy oblısı – törağası – Lavruşin, müşeleri – Ogurcov, Ustyujaninov

Batıs oblısı – törağası – Karuckiy, müşeleri – Bilinskiy, Korotçenko

Ivanovo oblısı – törağası – Radzivilovskiy, müşeleri – Nosov, Karasik

Kalinin oblısı – töarağası – Dombrovskiy, müşeleri – Rabov, Bobkov

Kursk oblısı – törağası – Simanovskiy, müşeleri – Piskarev, Nikitin

Kuybışev oblısı – törağası – Popaşenko, müşeleri – Nel'ke, Klyuev

Kirov oblısı – törağası – Gazov, müşeleri – Muhin, Naumov

Leningrad oblısı – törağası – Zakovskiy, müşeleri – Smorodin, Pozern

Moskva oblısı – törağası – Redens, müşeleri – Redens, Volkov

Ombı oblısı – törağası – Gorbaç, müşeleri – Bulatov, Evstigneev

Orınbor oblısı – törağası – Uspenskiy, müşeleri –Narbug, Mitrofanov

Saratov oblısı – törağası – Stromin, müşeleri – Andreev, Kalaçev

Stalingrad oblısı – törağası – Raev, müşeleri – Semenov, Rumyancev

Sverdlov oblısı – törağası – Dmitriev, müşeleri – Abalaev, Graçev

Sibir oblısı – törağası – Bak, müşeleri – Korjin, Ryabov

Çelyabinsk oblısı – törağası – Çistov, müşeleri – Rındin, Malışev

YAroslavl' oblısı – törağası – Erşov, müşeleri – Polumordvinov, YUrçuk

Ukrain KSR-i

Har'kov oblısı – törağası – Şumskiy, müşeleri – Gikalo, Leonov

Kiev oblısı – törağası – Şarov, müşeleri – Kudryavcev, Ginzburg

Vinnica oblısı – törağası – Grişin, müşeleri – Çernyavskiy, YAroşevskiy

Doneck oblısı – törağası – Sokolinskiy, müşeleri – Pramnek, Rudenko

Odessa oblısı – törağası – Fedorov, müşesi – Evtuşenko

Dnepropetrovsk oblısı – törağası – Krivec, müşeleri – Margolin, Cvik

Çernigov oblısı – törağası – Kornev, müşeleri – Markitan, Sklyarskiy

Moldova AKSR-i – törağası – Rogal', müşeleri – Todres, Kolodiy

Qazaq KSR-i

Soltüstik Qazaqstan oblısı – törağası – Panov, müşeleri – Stepanov, Segizbaev

Oñtüstik Qazaqstan oblısı – törağası – Pintel', müşeleri – Dosov, Sluçak

Batıs Qazaqstan oblısı – törağası – Romeyko, müşeleri – Satarbekov, Spirov

Qostanay oblısı          – törağası – Pavlov, müşeleri –Kuznecov, Baydakov

Şığıs Qazaqstan oblısı – törağası – Çirkov, müşeleri – Sverdlov, YUsupov

Aqtöbe oblısı – törağası – Demidov, müşeleri – Musin, Stecura

Qarağandı oblısı – törağası – Adamoviç, müşeleri – Duhoviç, Pinhasik

Almatı oblısı – törağası – Şabanbekov, müşeleri – Säduaqasov, Qujanov

2. Üştiktiñ otırıstarına respublikalıq ölkelik nemese oblıstıq prokuror (eger ol üştiktiñ qwramına enbeytin bolsa) qatısa aladı.

3. Üştik öz jwmısın NKVD ğimarattarında nemese jedel sektorlar ornalasqan beketterde otırıp jürgizedi.

4. Üştik özderine wsınılğan ärbir twtqınğa nemese twtqındar tobına qatıstı, sonday-aq ärbir jer audaruğa jatatın otbasığa qatıstı materialdardı jeke qaraydı.

Üştikter, materialdardıñ sipatına jäne twtqınnıñ äleumettik qauiptiligine qaray, ekinşi kategoriya boyınşa repressiyağa tartılğan adamdı birinşi kategoriyağa, birinşi kategoriya boyınşa repressiyağa tartılğan adamdı ekinşi kategoriyağa jatqıza aladı.

5. Üştik öz otırıstarınıñ hattamasın jürgizedi, hattamalarğa ärbir sottaluşığa qatıstı şığarılğan ükim jazıladı.

Üştik otırısınıñ hattaması jedel toptıñ bastığına, ükimdi orındaudı jüzege asıru üşin jiberiledi. Tergeu isterine ärbir sottaluşığa qatıstı hattamanıñ köşirmesi qosa tirkeledi.

Vİ Ükimderdi orındaudı jüzege asıru tärtibi

1. Ükimderdi orındau üştik törağasınıñ, yağni respublikalıq NKVD halkomınıñ, NKVD basqarması nemese oblıstıq bölimderi bastıqtarınıñ bwyrığı boyınşa jüzege asırıladı. Ükimderdi orındaudı jüzege asıruğa negiz bolıp tabılatın qwjattar – üştiktiñ otırısı hattamasınıñ rastalğan köşirmesi, ärbir sottaluşığa qatıstı ükim, üştik törağasınıñ qolı qoyılğan arnaulı kepilhat, ol ükim şığarılıp otırğan adamğa beriledi.

2. Birinşi kategoriya boyınşa ükim işki ister halıq komissarları, NKVD basqarması jäne oblıstıq bölimderiniñ bastıqtarı belgilegen orındarda jäne tärtippen jüzege asırıladı. Bwl rette ükimdi orındau ornı men merzimi qatañ türde qwpiya saqtaluğa tiis.

Ükimniñ orındalğanı jönindegi qwjattar jeke konvertte ärbir sottaluşığa qatıstı iske tirkeledi.

3. Ekinşi kategoriya boyınşa sottalğan adamdardı lager'lerge jiberu SSSR NKVD-siniñ GULAG basqarmalarınıñ ökimhatı boyınşa jüzege asırıladı.

Vİİ Operaciya basşılığın wyımdastıru jäne eseptilik

1. Operaciyağa jalpı basşılıq jasaudı özimniñ orınbasarım – Memlekettik qauipsizdik bas basqarmasınıñ bastığı – Frinkovskiy joldasqa jükteymin.

Operaciyağa basşılıq jasaumen baylanıstı jwmıstardı jürgizu üşin onıñ janınan arnaulı top qwrılsın.

2. Üştiktiñ ükimderdiñ orındalısı jönindegi hattamaları KSRO NKVD GUGB 8-böliminiñ bastığına, №1 ülgi boyınşa esep kartoçkaları qosa tirkele otırıp, jedel joldansın.

Birinşi kategoriya boyınşa sottalğandarğa qatıstı hattama jäne esep kartoçkalarımen qosa, tergeu isteri de qosa jiberilsin.

3. Operaciya barısı jäne nätijeleri turalı ärbir aydıñ 1, 5, 10, 15, 20 jäne 25 künderine qaray, bes kündik mälimettermen telegraf arqılı jäne naqtılı poşta arqılı habarlanıp otırsın.

4. Operaciyanı jürgizu barısında äşkerelengen revolyuciyağa qarsı qwrılımdar, ekscessterdiñ payda boluı, şetelge qaşu, bandittik jäne tonauşı toptardıñ qwrıluı jäne basqa da tötenşe jağdaylar turalı telegraf arqılı jedel türde habarlanıp otırsın.

Operaciyanı wyımdastıru jäne jürgizu kezinde mınaday keleñsizdikterge jol berilmes üşin jan-jaqtı şaralar qoldanılsın: repressiyağa tartılğan twlğanıñ boy jasıruı, twrğın jayınan, onıñ işinde şetelge qaşıp ketui, bandittik jäne tonauşı toptardıñ qwrıluı, qanday da bir ekscesstiñ payda boluı.

Qanday da bolmasın revolyuciyağa qarsı belsendi is-äreketter uaqtılı anıqtalıp, jedel aldın alu şaraları jürgizilsin.

SSSR İşki ister halıq komissarı

Memlekettik Qauipsizdik Bas Komissarı - 

N.Ejov

Rastaymın:

M.Frinskiy

KSR Odağı İşki İster Halıq Komissarınıñ

JEDEL BWYRIĞI

15 tamız, 1937 j.                                                            Moskva q.

№00486

Osı bwyrıqtı alğan soñ otanın satqandardıñ äyelderin, äskeri alqalar jäne äskeri tribunaldarmen 1936 jıldıñ 1 tamızınan bastap birinşi jäne ekinşi kategoriya boyınşa sottalğan şpiondıq-diversiyalıq oñşıl-trockistik wyımdardıñ müşelerin repressiyalauğa kirisiñizder.

Bwl operaciyanı orındau kezinde mınalardı basşılıqqa alıñızdar:

Operaciyanı dayındau:

1) Repressiyağa jatqızılğan ärbir otbasığa qatıstı tıñğılıqtı tekseris jürgiziledi, qosımşa nwsqauşı mälimetter jäne äşkereleytin materialdar jinaqtaladı.

Jinalğan mälimetterdiñ negizinde:

a) otbasığa jan-jaqtı anıqtama jasaladı, onda: sottalğan otbası basşısınıñ atı-jöni, tegi, qanday qılmısı üşin, qaşan, kimmen jäne qanday jazağa tartıldı; otbası qwramınıñ ataulı tizimi (bwğan sottaluşınıñ kütimindegi jäne birge twratın adamdar da kiredi), otbasınıñ ärbir müşesine qatıstı naqtılı mälimetter: sottaluşınıñ äyelin äşkereleytin materialdar; 15-ten jası asqan balalardıñ äleumettik qauipsizdiginiñ därejesine qatıstı sipattamalar; otbasındağı jası kelgen jäne kütimge zäru ata-analar turalı, auır nemese jwqpalı aurumen auıratın sırqattar, dene twrqı boyınşa kütimdi qajet etetin balalar turalı mälimetter körsetiledi.

b) 15-ten jası asqan, äleumettik qauipti jäne antikeñestik is-äreketterge beyim balalarğa jeke qısqaşa anıqtama toltırıladı.

v) 15-ke jası tolmağan, mektep jäne mektepke deyingi jastağı balalardıñ ataulı tizimi.

2) Anıqtamalardı tiisinşe respublika işki ister halıq komissarları jäne ölkeler men oblıstardıñ NKVD basqarması bastıqtarı qaraydı.

Soñğıları:

a) otanın satqandardıñ äyelderin twtqınğa aluğa jäne tintuge sankciya beredi;

b) twtqınğa alınğandarıñ balalarına qatıstı is-şaralar belgileydi;

v) sottalğandardıñ asırauındağı jäne onımen birge twratın ata-analar jäne basqa tuısqandarğa qatıstı is-şaralardı körsetedi.

Twtqınğa alu jäne tintudi jürgizu

3) Repressiyağa jatqızılğandar twtqınğa alınadı. Twtqınğa alu ordermen räsimdeledi.

4) Sottaluşımen onı twtqındağan sätte zañdı nemese naqtılı nekede twratın äyel twtqınğa aluğa jatadı.

Twtqınğa aluğa sonday-aq, sottaluşımen bwrın nekede twrğan, onı qamağan sätte ayrılısıp jürgen äyel de, eger ol:

a) sottaluşınıñ revolyuciyağa qarsı is-äreketterine qatısı bolsa;

b) sottaluşını jasırğan bolsa;

v) sottaluşınıñ revolyuciyağa qarsı is-äreketteri jöninde bilgen, biraq ol turalı tiisti organdarğa habarlamağan bolsa, jatadı.

5) Twtqınğa aluğa jatpaydı:

a) ayağı auır äyelder; emşek emetin jas balaları barlar; auır nemese jwqpalı aurular; kütimdi qajet etetin auru balaları barlar; jası wlğayğan adamdar.

Mwnday adamdarğa qatıstı otbasına tıñğılıqtı baqılau ornatıp, uaqıtşa eşqayda ketpeu turalı qolhat alumen şektelu kerek.

b) öz küyeulerin äşkerelegen jäne ol jöninde ökimet organdarına küyeulerin twtqınğa aluğa negiz bolğan mälimetter bergen äyelder.

6) Twtqınğa alumen bir mezgilde tıñğılıqtı tintu jürgiziledi. Tintu kezinde alınadı: qaru, patrondar, jarılğış jäne himiyalıq zattar, äskeri qwral-jabdıqtar,  köşiru, köbeytu aspaptarı (tanirograftar, steklograftar, jazba maşinalar jäne t.s.s.), revolyuciyağa qarsı ädebietter, hat-habarlar, şetel valyutası, qwyma, moneta türindegi qımbat metalldar, jeke basınıñ qwjattarı jäne aqşa qwjattarı.

7) Twtqınnıñ barlıq mülikteri (twtqın özimen birge alatın qajetti kiim-keşekter, sırt jäne iş kiimder, ayaq kiim jäne tösek jaymalarınan basqa) – tärkilenedi. Twtqınnıñ päteri mörlep jabıladı.

Twtqınğa alınuşımen birge onıñ kämeletke jası tolğan balaları, ata-anaları jäne basqa tuısqandarı twratın jağdayda, olardıñ paydalanuına jeke mülikterimen qosa: twrğın jay, jihaz jäne as üy qwraldarı qaldırıladı.

8) Twtqınğa alu jäne tintu jürgizilgen soñ twtqın äyel türmege jiberiledi. Sonımen bir mezgilde, tömende keltirilgen tärtippen, balalar da ornalastırıladı.

İsterdi räsimdeu tärtibi

9) Ärbir twtqınğa jäne jası 15-ten asqan ärbir äleumettik qauipti balağa tergeu isi aşıladı, oğan belgilengen qwjattarmen birge anıqtamalar (qarañız: 1-baptıñ «a» jäne «b» tt.) jäne qısqaşa ayıptau qorıtındısı qosa tirkeledi.

10) Tergeu isteri KSRO NKVD-siniñ Erekşe Jinalısınıñ qarauına joldanadı. Qiır Şığıs jäne Krasnoyar ölkesi, Şığıs Sibir oblısınıñ NKVD basqarmasınıñ bastıqtarına – twtqınğa alınğandardıñ tergeu isterin Erekşe Jinalısqa jibermesin. Onıñ ornına, telegraf arqılı sottalğandardıñ otbasıları jayındağı jalpı anıqtamanı (1-b. «a» tarmağı) habarlasın, olardı Erekşe Jinalıs qaraytın boladı. Soñğısı öz şeşimin qamau ornın (lager'di) körsete otırıp, joğarıda atalğan NKVD bastıqtarına, telegraf arqılı habarlaydı.

İsterdi jäne jazalau şaraların qarau

11) Erekşe Jinalıs otanın satqandardıñ äyelderi jäne olardıñ jası 15-ten asqan, äleumettik qauipti jäne antikeñestik is-äreketter jasauğa beyim balalarına qatıstı isterdi qaraydı.

12) Sottalğandar men otanın satqandardıñ äyeli äleumettik qauiptiligi deñgeyine qaray, 5-8 jıldan kem emes merzimge, lager'lerge qamauğa aluğa jatadı.

13) Sottalğandardıñ äleumettik qauipti balaları, olardıñ jas şaması, äleumettik qauiptiligi jäne tüzelu mümkindigine qaray, lager'lerge nemese NKVD-niñ eñbekpen tüzeu koloniyalarına qamauğa aluğa nemese respublikanıñ oqu-ağartu halıq komissariatınıñ erekşe rejimdegi balalar üyine jiberuge jatadı.

14) Erekşe Jinalıstıñ ükimderi olardı jüzege asıru üşin respublikalıq NKVD halkomdarına jäne ölkeler men oblıstardıñ NKVD basqarmasınıñ bastıqtarına telegraf arqılı habarlanadı.

15) Tergeu isteri KSRO NKVD-niñ mwrağatına tapsırıladı.

Ükimderdi orındaudı jüzege asıru tärtibi

16) Erekşe Jinalıstıñ şeşimimen sottalğan otanın satqandardıñ äyelderi jazaların öteu üşin Temnikovsk eñbekpen tüzeu lager'lerine, KSRO NKVD GULAG-tıñ jekelegen naryadtarına jiberilsin.

17) Sottalğan otanın satqandardıñ äyelderi, eger sırqat nemese qolında auru balası bolsa, twtqınğa alınbaydı, aurudan ayıqqan soñ ğana twtqındalıp, lager'lerge jiberiledi. Emşek emetin balaları bar otanın satqandardıñ äyelderi, ükim şıqqan soñ birden twtqınğa alınadı da, türmege jabılmay-aq, tikeley lager'ge jiberiledi. Jası wlğayğan sottalğan äyelderge osınday jaza qoldanılsın.

18) Sottalğan äleumettik qauipti balalar lager'lerge, NKDV-niñ eñbekpen tüzeu koloniyalarına nemese NKVD GULAG-tıñ jekelegen naryadtarı boyınşa respublikalardıñ oqu-ağartu halkomdarına qarastı erekşe rejimdegi balalar üyine jiberiledi.

Sottalğandardıñ balaların ornalastıru

19) Sottalğannan keyin qalğan barlıq balalar – jetimder:

a) 1-1,5 jas aralığındağı jäne jası tolıq 3-ke tolğan balalar sottalğandardıñ twrğın jay beketteri janındağı respublikalıq oqu-ağartu halkomınıñ balalar üyi men böbekjaylarına ornalastırılsın;

b) 3 jastan asqan, 15 jasqa deyingi balalar – basqar respublikalardıñ, ölkeler men oblıstardıñ (belgilengen dislokaciyağa säykes) oqu-ağartu halkomdarınıñ balalar üyine jäne Moskva, Leningrad, Kiev, Tbilisi, Minsk, teñiz jağalauındağı jäne şekara boyındağı qalalardan tıs jerlerge ornalastırılsın.

20) Jası 15-ten asqan balalarğa qatıstı mäsele jeke qarau arqılı şeşilsin. Jasına, taban aqı, mañday terimen, özi betinşe ömir süru mümkindigine nemese  tuısqandarınıñ qarauında ömir süru mümkindigine qaray, mwnday balalar:

a) 19-baptıñ «b» tarmağına säykes respublikalardıñ oqu-ağartu halkomdarınıñ balalar üyine;

b) basqa respublikalar, ölkeler men oblıstarğa (joğarıda atalğan qalalardan basqa) eñbekpen qamtıluğa nemese oquğa tartıluğa jiberilui mümkin.

21) Emşek emetin balalar sottalğan analarımen birge lager'lerge jiberiledi, jası 1-1,5-ğa tolğan soñ respublikalardıñ densaulıq halkomdarınıñ balalar üyi men böbekjaylarına auıstırıladı.

22) 3-15 jas aralığındağı balalar memlekettik qamtamasız etuge qabıldanadı.

23) Eger jetim qalğan balalardı basqa tuısqandarı (repressiyağa wşıramağan) öziniñ tolıq qarauına alğısı kelgen jağdayda – qarsılıq jasalmasın.

Balalardı qabıldauğa jäne böluge dayındau

24) Operaciya jürgiziletin ärbir qalada  arnayı jabdıqtaladı:

a) qabıldau-bölu punktteri, oğan balalar anaları twtqınğa alınısımen jetkiziledi de, sodan soñ balalar osı jerden üylerine jiberiledi.

b) NKVD Erekşe Jinalısınıñ şeşimine deyin äleumettik qauipti balalar wstalatın, arnayı jabdıqtalğan ğimarattar wyımdastırıladı.

Joğarıda atalğan balalar üşin  NKVD eñbek koloniyalarınıñ qabıldau bölimderi paydalanıladı.

25)  NKVD organdarınıñ bastıqtarı oqu-ağartu halkomınıñ balalardı qabıldau üşin dayındalğan balalar üyine, olardıñ qızmetşiler qwramına, oblıstıq bilim beru böliminiñ meñgeruşileri nemese ökilderimen birlese otırıp, tekseris jürgizedi – sayasi senimsiz, keñeske qarsı piğıldağı jäne azıp-tozğan adamdar jwmıstan bosatıladı. Jwmıstan bosatılğan üy qızmetşileriniñ ornına sayasi senimdi, tekserilgen, öz qarauına kelgen balalarmen oqu-tärbie jwmıstarın jürgize alatın adamdar alınadı.

26) NKVD organdarınıñ bastıqtarı 3 jasqa deyingi balalardı densaulıq halkomınıñ qanday balalar üylerinde jäne böbekjaylarında ornalastıru mümkin ekendigin anıqtaydı jäne bwl balalardıñ kedergisiz, jıldam qabıldanuın qamtamasız etedi.

27) Respublika işki ister halkomdarı jäne ölkeler men oblıstardıñ NKVD basqarmasınıñ bastıqtarı telegraf arqılı KSRO NKVD AHU bastığınıñ orınbasarı Şneerson joldasqa anaları twtqınğa alınuğa tiis balalardıñ ataulı tizimin habarlaydı. Tizimderde mınalar körsetilui tiis: atı-jöni, balanıñ tuğan jılı, qay sınıpta oqitını.  Tizimde balalar toptar boyınşa, özara tuıstıq nemese tanıstıq baylanısı bar balalar bir üyge birge tüspesin degen eseppen jasaqtaladı.

28) Balalardı balalar üyine böludi KSRO NKVD AHU bastığınıñ orınbasarı jürgizedi.  Ol telegraf arqılı respublika NKVD halkomdarına jäne ölkeler men oblıstardıñ NKVD basqarması bastıqtarına balalardı qanday balalar üyine jiberu jöninde habar beredi. Jedelhattıñ köşirmesin tiisti balalar üyiniñ bastığına joldaydı.  Soñğı üşin atalmış jedelhat balalardı qabıldauğa negiz bolıp tabıladı.

29) Sottaluşınıñ äyelderin twtqınğa alu kezinde olardıñ balaları analarınan ajıratılıp alınadı da, jeke basın kuälandıratın qwjattarmen (tuu turalı kuälik, oquşı qwjattarı), twtqındaudı jürgizetin toptıñ qwramına kiretin NKVD qızmetşisiniñ alıp jüruimen:

a) 3 jasqa deyingi balalar – densaulıq halkomınıñ balalar üyleri men böbekjaylarına;

b) 3-15 jas aralığındağı balalar qabıldau-bölu punktterine;

v) jası 15-ten asqan äleumettik qauipti balalar olarğa arnayı dayındalğan ğimarattarğa jiberiledi.

Balalardı balalar üyine jiberu tärtibi

30) Balalardı qabıldau-bölu punktinde  punkt meñgeruşisi nemese NKVD OTK-sınıñ balalardı qabıldau böliminiñ bastığı jäne UGB-nıñ arnayı bölingen jedelqızmetşisi qabıldaydı.

Ärbir qabıldanğan bala arnaulı kitapqa jazıladı, al onıñ qwjattarı jeke konvertke jabıladı.

Sodan soñ balalar bölingen orındarı boyınşa toptastırıladı da, arnayı tañdap alınğan qızmetşilerdiñ aydauımen oqu-ağartu halkomınıñ balalar üylerine jiberiledi, onda olar balalar üyleriniñ meñgeruşilerine, barlıq qwjattarımen qosa, qolhat ala otırılıp, tapsırıladı.

31) 3 jasqa deyingi balalar densaulıq halkomınıñ balalar üyleri men böbekjayları meñgeruşilerine, olardan arnayı qolhat ala otırıp, tapsırıladı. Balamen birge onıñ tuu turalı kuäligi de tapsırıladı.

Sottalğandardıñ balalarınıñ esebin jürgizu

32) Sottaluşılardıñ oqu-ağartu jäne densaulıq halkomınıñ balalar üyleri men böbekjaylarına ornalastırılğan balaları KSRO NKVD AHU-da esepke alınadı.

Jası 15-ten asqan balalar jäne sottalğan äleumettik qauipti balalar KSRO NKVD GUGB 8-böliminde esepte twradı.

Sottalğandardıñ balaların qadağalau

33) Sottaluşılardıñ balalarınıñ sayasi köñil-küyin, olardıñ oquın jäne tärbie-tärtibin qadağalaudı respublika İşki ister halkomdarına, ölke jäne oblıs NKVD basqarmalarınıñ bastıqtarına jükteymin.

Eseptilik

34) Operaciyanıñ barısı turalı üş kündik mälimetter boyınşa telegraf arqılı mağan habarlanıp twrsın. Barlıq ekscesster men tötenşe jağdaylar turalı – jedel türde.

35) Bwrın sotttalğan otanın satqandarğa qatıstı operaciya osı jıldıñ 25 qazanına deyin ayaqtalsın.

36) Aldağı uaqıtta äşkerelengen otanın satqandardıñ, oñşıl trockistik şpiondardıñ äyelderi, osı bwyrıqpen belgilengen tärtip boyınşa, küyeulerimen birge twtqındalsın.

           KSR Odağı İşki İster Halıq Komissarı

           Memlekettik Qauipsizdik Bas Komissarı

                                                                             Ejov

Körip otırğanımızday, talay-talay twğırlı twlğalardı qırşınınan qiğan repressiya nauqanı jımısqı sayasatpen, solaqay eseppen, öte bir jaqtı wyımdastırılğan jäne jürgizilgen. Tek ayausız basıp-janşu, ürkitu-qorqıtu basşılıqqa alınğan. Repressiyağa wşırauğa tiis adamdardı sandıq twrğıda josparlauı, tipti, jan türşiktergendey. Pälenşe degen oblıstan tügenşe jüz adam repressiyalanuı tiis degendey. Jalpı, osı tarihi qwjatqa köz jügirtip ötkenniñ özinde birqatar mäselelerge köz jetkizuge boladı dep bilemiz. Biraz künderden soñ elimiz quğın  – sürginge wşırağandardı eske alu künin atap ötedi. Osı qwjat arqılı qazirgi wrpaq sol näubettiñ «kölemin» bile bersin deymiz biz.

 Nwrlan DULATBEKOV,

zañ ğılımdarınıñ doktorı, QR WĞA-nıñ korrespondent-müşesi.

Abai.kz