Қазақ шежіресі

Көз қарас

Шонжының Гео-Стратегиялық Шындығы (сараптамалық мақала)

kerey.kz
| Jun 20, 2020 | 316 views

Бұл аудан (Шонжы) қарасаңыз шекараға тиіп тұр. Шекараның күншығыс бетінде аты қаззаққа берілген Іле Қазақ Автономиялы Облысы бар (екінші сүгірет). Онда жер қайысқан қалың қазақ тұрады. Автонрмиялы облыс ШУАР’дан бұрын құрылған. Орталығы Құлжа қаласы (үшінші сүгіреттегі 1-ге қараңыз). Осы автономиялы қазақ облысына қазір сегіз аудан, бір қала төте қарайды. Олар: КҮНЕС, НЫЛҚЫ, ТОҒЫЗТАРАУ аудандары (үшінші сүгіреттегі 5,6,9-ға қараңыз). Бұл үш аудан Іле аңғары мен Іле дариясының басына орналасқан қазақ ең көп, ең іргелі қоныс тепкен, тарихы өте терең, байырғы қазақ жері. Осы үш аудан қазақтары 20- ғасыр басында Орынборға арнайы хат жазып, Алаш баспасөзін қолдап қаржы жолдап, өздерін де Алаштың алыстағы бір бөлшегі санаған-тын. Осы үш аудан тың игеріп, там
76
Тарих

Кенесары Хан мен баласы Сыздық Сұлтан туралы дерек Осман мұрағатынан

kerey.kz
| Jun 18, 2020 | 284 views

Кенесары Хан мен баласы Сыздық Сұлтан туралы дерек Осман мұрағатынан кездесуі бек мүмкін. Бұған ешқандай да шүбәңіз болмасын. Бірінші сүгірет, Осман елінде жарық көрген “Басират” (basîret) атты газет. Екінші және үшінші сүгірет, Осман мемлекетінде жарық көрген “Уақыт” атты газет. Төртінші сүгірет, Осман сұлтаны Әбдүләзиздің Қашқарияға көмекке жіберген әскери қару-жарақ, оқ-дәрісінен бір парша көрініс. Кенесары мен Сыздық Сұлтан туралы Осман деректері шыны керек әлі толық зерттелген жоқ. Хан Кенесарының ұлт-азаттық көтерілісін Қазақстан аймақтарымен шектеп бөліп қарау ең үлкен қателік саналады. Хан Кене мен Шығыс Түркістандағы қазақ, ұйғыр, дұңған көтерілістері арасындағы саяси, әскери қатынастар туралы дерек те қытай мұрағатында көмулі жатыр. Онда Шәуешек, Құлжа және Үрімжі қалаларындағы қазақтардың Хан Кенемен және кейінгі
69
Тарих

Англияның Жоңғария қазақтарына озық соғыс қаруларын беруге талпынуы

kerey.kz
| May 14, 2020 | 516 views

Қашқардағы Англия консулы Англияның Қашқариядағы консуль қызметі 1881- жылдан кейін бастау алады. Англияның түпкі мақсаты Цин империясының солтүстік-батыс аймағы мен Түркістан (орталық азия) даласына өз ықпалын жүргізу еді. Бірақ, бұл тұста патшалық ресейдің де аймақтағы саяси ықпал күшін ескермеу мүмкін емес еді. Патшалық ресейдің әу бастағы мақсаты Түркістан аймағын ендей өтіп Үндістан арқылы телегей теңіз жолына шығу еді. Бірақ, Түркістан даласындағы Түркі хандықтары (Қазақ, тб) бұл мақсатты жүз жылдап кешіктіріп жатты. Ресей енді Түркістан даласын қиыр шығыстан айналып өтіп Қашқария арқылы Үндістанға ұласуды көздеді. Бірақ, ол тұста Қашқария мүлде жабық әлем еді. Дейтұрғанмен де жабық әлемнің түстік қапталынан Англия империясы да келіп үлгірді. Сосын не керек, бұл аймақ Ресен-Англия империясының
139
Көз қарас

Ақш-Совет қатынастарындағы шыңжаң өлкесі

kerey.kz
| Apr 29, 2020 | 667 views

Сүгіреттерге қысқаша түсініктеме: Бірінші сүгіретте, Ақш-тың шыңжаң өлкесіндегі тұңғыш өкілетті бас елшісі Едмонд Клаб және Дихуа қаласындағы (Үрімжі) Ақш консулының алды түсірілген. Уақты, 1943- жылдың сәуір айы. Екінші сүгірет, Ақш үкіметінің шыңжаң өлкесіндегі өкілетті елшісі Жон Халл Пакстон мырза(1946′дан соң елші болды). Үшінші сүгірет, Шыңжаң өлкесінің саяси, әкімшілік орталығы Дихуа қаласында (Үрімжі) орналасқан Ақш консулдығы. Консул алдында тұрғандар Ж. Пакстон және зайыбы. Төртінші сүгірет, 1946-жылдың қараша айында Дихуадағы Ақш консулы алдында түсірілген. Артқы қатар оңнан төртінші адам Жон Халл Пакстон. Пакстон Ақштың шыңжаң өлкесіндегі өкілетті елшісі болып тағайындалған кезі. 1941-42 жылдан кейін Шыңжаң өлкесінде кілт өзгерістер басталды. Өлкенің сыртқы саяси дипломатиядағы бағыты өзгеріп жатты. Совет-Шыңжаң қатынастары жол айрыққа келіп түйлісті.
140
Көз қарас

1933- жылы Қашқар қаласында құрылған Шарқи Түркістан

kerey.kz
| Apr 24, 2020 | 749 views

1933- жылдың қараша айында Қашқар қаласында құрылған Шарқи Түркістан ислам респубиликасы үкіметінің ұлттық армиясы. Үкімет өте қысқа уақыт өмір сүрді. Сыртқы себеп: Алпауыт күштердің аймақтағы сыртқы саясаты тұрақсыз болды; Жанжал күштер ымыраға келді; Ішкі себеп: Біріңғай ұлттық тұтастық болмады; Ішкі алауыздық көп болды; Жанама себеп: Әскери қуат әлсіз; Ұлттық рухани-саяси қуат төмен; Исламдық фанатизм басым; Аталмыш уақытша үкіметтің президенті Түркия, Анлгия сияқты елдерге дипломатиялық хат жолдады; Ауғаныстан әмірлігінен саяси және қорғаныс көмегін алды. Ішкі ұлттық валюта айналымға салынды. Көрші елдермен визалық режим орнады. Тәуелсіз мемлекетке тән қандай нышан мен белгі бар соның бәрі орындалып жатты, бірақ үкімет бірер ай ғана өмір сүрді. 1928- жылдан бастап өлке орталығы Үрімжіде саяси қан
186
Қазақ шежіресі

Кеңес Керей

kerey.kz
| Apr 14, 2020 | 315 views

Керей сөзін – парсы тарихшысы Рашид-ад-динның (1247 – 1318) «Жәмят тәуриқ» (1298 – 1317) жылнамасындағы аңыз – әңгімеде: «Ертеде бір патша болып, оның жеті ұлы болыпты, олардың бәрі қараторы болыпты да сол себепті олар «Керейіт» деп атанған…» деседі. Ал, Әбілғазы бахадүрдің «Шежіре – й – түрік» еңбегінде және Шәкәрім Құдайбердінің еңбектерінде де жоғарыда көрсетілген аңыздағы Керей сөзінің шығу тегін жұптап, басқа да деректерді пайдалана отырып, «Керей деген моңғылша «Керейт деген сөз, яғни – қоңыр, қара – мағынасында» айтылады. Керей туралы тоқталған тағы бір ізденімпаздар: «бір ұйғырдың жеті баласы түгел қара болып, моңғылдар «қаралар» деп, содан бастап, Керей атанған» дейді. Бұл турасында профессор Березин – «Керей Мәнжүряның «Кәри деген сөзінен келіп
144
Суреттер сөйлейді

қазақтар Гансу, Цинхай өлкесіне 19- ғасырдың 80-90 жылдары қоныс аудара бастаған

kerey.kz
| Apr 13, 2020 | 853 views

20- ғасырдың 30- жылдары Шыңжаң өлкесі Алтай, Еренқабырға-Боғда және Баркөл өңірін мекендеген бірбөлім қазақтар саяси қысымдарға байланысты атамекендерін тастап қытайдың Гансу, Цинхай өлкесіне қоныс аударған еді. Бұл сүгірет сол қазақтардың мұрағатта сақталған тарихи бейнесі. Бірінші сүгірет: 1938-жылдың 22- желтоқсанында түсірілген. Сүгіретте, Елісқан Әліпұлы бастаған көш отамандары (лидері) Цинхай өлкесінің атқамінермен және Нань Кин үкіметі атынан келген делегаттарымен жүздескен кезі. Оңнан үшінші адам Елісқан Әліпұлы, оңнан бесіншісі Нань Кин делегаты Жолбарыс Уаң және оңнан жетіншісі Нань Кин делегаты Айсабек (Иса Юсуф Алыптекин). Екінші сүгірет, 1938- жылы Цинхай өлкесінде түсірілген. Қазақтардың Цинхай басшыларымен кездесу өткізген сәті. Үшінші сүгірет, 1941- жылдың қыркүйек айында Гансу өңірінде түсірілген. Сүгірет ортасында Нань Кин үкіметінің делегаты Айсабек
175
Мәдениет

Мифологиядағы «Ит-құс» пен «Ителі» атанған ру аттары

kerey.kz
| Apr 13, 2020 | 752 views

«Ғылым инемен құдық қазғандай» деп бекер айтылмаған. Өйткені, шүйліккен тақырыбыңның түп негізін анықтау үшін үн, әуен, дыбыс, із, әріптермен сөз-сөйлемдердің ауыспалығын, құбылмалығын оның түбірі мен түркілік негізін, тіпті бейнелердің бейімділігіне дейін анықтау арқылы қорытынды жасауға тура келеді. Мұндай жіңішкелікке қарағанда өзі «мен мұндалап» айғалап тұрған анықтамалықтан жалтақтау ғылым – білім, тарихқа деген жауапсыздық екенін ескеріп, ежелден тарих бетіне қатпарлы түскен «Ителі» атауы мен бүгінгі Абақ керейдің бір табы болған «Ителі» руы атының қалайша ұқсастығын өз әлімізше дәлелдей кетуді жөн көрдім. Әрине, қазақ ұлты рудан құралғандығы шындық. Ендеше, руды зерттеу арқылы ұлтты, тіпті дүние тарихына үңілуге болатын сияқты. Алдымен оқырманның есіне саларым, халқымыздың ежелден бүгінге дейін «Ит», «Бөрі», «Қасқыр», «Көкбөрі», «Құртқа»,
156
Суреттер сөйлейді

Шыңжаң өлкесіндегі үш форматтағы қазақ әскерлері

kerey.kz
| Apr 10, 2020 | 865 views

Үрімжі қаласы, Қаратау (қытайша Нань Шан) жайлауы, кигіз үйді қоршаған қазақ әскерлері, шамасы 1946-1947 жж түсірілген. Сол жылдары Қаратауда маңызды кездесу ұйымдастырылды. Өлкелік үкімет пен Нань Кин қаласынан келген саяси тұлғалар кигіз үйде басқосты. Үй сыртын қорғап тұрған қазақ әскерлерінің жарқын бейнесі (ішінде кішкентай қазақ қыз бала да бар) тарихи естелікке түсіп қалған. Ол тұста Шыңжаң өлкесінде үш форматтағы қазақ әскерлері бір уақытта өмір сүрді. Олар: *Шарқи Түркістанның қазақ әскерлері; Шарқи Түркістанның жалпы әскер саны 30 мыңды құрады. Әскери киім-кешек, қару-жарақтары мен шен белгілері түгелдей советтік үлгіде болды. * Чин Түркістанның қазақ әскерлері; 1946-47 жылдан бастап қауырт жасақталды, әскер қатарына Манас, Құтыби, Санжы, Үрімжі, Мичуан, Үшбөкен, Жемсары, Шонжы және Мори
161
Тарих

Пан-Қазақизм қозғалысы

kerey.kz
| Apr 9, 2020 | 991 views

Бұл құжаттық материял “Шетелдегі бөлшектеуші күштердің шығыс түркістан және ұлы қазақ мемлекетін құру жолындағы атқарған қызметтері” деген атпен дайындалған екен. Шамасы 90- жылдары жарық көрген ішкі саяси материял. Сол себепті ресми кітапхана, дүкендерден табу тым қиын. Неше жүз беттік ішкі құжатты ыждағатпен оқу барысында Қытай, Моңғолия және советтік Қазақстанда бір-бірімен қанаттас отырған қазақтар туралы және 80- жылдың соңы, 90- жылдың басында пайда болған ұлттық қайта өрлеу, ес жию кезеңін бүге-шігесіне дейін зерттеп, сараптап отырғанын байқадым. Деректі құжат Шыңжаң өлкесінде ішкі материял есебінде жарық көрген. Тілі ұйғырша және түзуші мамандар да тағы солар. Неше жүз беттік деректі материялда “қазақ мәселесі” үшін арнайы жеке тарау арнаған. Олар жеке-жеке мынадай (сүгіреттегі): 1. сүгірет:
243