| 
  • تاريح

    ايتپاي كەتتى دەمەڭىز… (تيبەت ءارحيۆى تۋرالى)

    التايدان اۋعان ەل تۋرالى تاريحي جازبالاردا وقتىن-وقتىن ايتىلعانى بولماسا ءيسى قازاق جۇرتىنا تيبەت تۋرالى تۇسىنىك ءالى كۇنگە دەيىن بەيمالىم. اسىرەسە تيبەت جازبا دەرەكتەرىندە كۇللى تۇركى بالاسىنىڭ تاريحى تۋرالى تىڭ دەرەكتەردىڭ كومۋلى جاتقانىن تىپتەن بىلە بەرمەيمىز. تيبەت- تاريحي دەرەكتىڭ ەڭ كوپ ساقتالعان ايماعى سانالادى. مادەني، ادەبي، رۋحاني جانە تاريحي ءتۇرلى دەرەكتەردىڭ ىقىلىم زاماننان بەرى جاقسى ساقتالۋىمەن سىرت الەمدى وزىنە باۋراپ كەگەن تيبەت جۇرتىنا 19 عاسىردان باستاپ باتىس ەكسپەديتسياسى باسا نازار اۋدارىپ كەشەندى زەرتتەۋلەر جاسادى. سونىڭ نەگىزىندە تيبەتتەگى كەيبىر سالالىق بايىرعى دەرەكتەر باتىسقا كوشىرىلدى. ەسەسىنە تيبەتتانۋ عىلىمى قالىپتاستى. جاعىرافيالىق ورنالاسۋى تىم ۇزاق بولعاندىقتان تيبەتتانۋ عىلىمى قازاق جۇرتىنا قاجەتتىلىك تۋدىرمادى. تيبەتتانۋمەن نەگىزىندە الپاۋىت كۇشتەر اينالىستى. ولار تيبەت جۇرتىن يگەرۋدى باسقا قىرىنان باعالادى. تيبەتتە

    7
  • كوز قاراس

    دەموگرافيالىق ساراپتاما

    1-ءشى سۋرەت قازاقتار; دەموگرافيالىق احۋال 1949-2020 جج. ارالىعىن سالىستىرمالى كورسەتكەن. 1949 جىلعا دەيىن، اتاپ ايتقاندا كوممۋنيستىك قىتاي ۇكىمەتى ورناعانعا دەيىن شىنجاڭ ولكەسىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندە قازاقتار، وڭتۇستىك بولىگى قاشقاريادا ۇيعىرلار باسىم ساندى ۇستادى. 1951-54 جىلدارى ۇلتتىق مەجەلەۋ كەزىندە ورتالىق ۇكىمەت قۇرعان كوميسسيا ساراپتاماسى بويىنشا ۇلتتىق اۆتونوميالىق تەرريتوريانى انىقتاۋ مىنا ەكى باعىتتا جۇرگىزىلدى. ولار: ءبىرىنشى، ۇلتتىق اۆتونوميانى مەجەلەۋ بويىنشا ونىڭ اتاۋىن تۇراقتاندىرۋ. وسى بويىنشا ءۇش اتاۋ ۇسىنىلدى: *شىعىس تۇركىستان اۆتونوميالىق فەدەراتسيالىق رەسپۋبيليكاسى; *ۇيعىرستان اۆتونوميالىق رەسپۋبيليكاسى; *شىنجاڭ اۆتونوميالى رەسپۋبيليكاسى. ەكىنشى، اۆتونوميانىڭ اكىمشىلىك تۇرپاتىن انىقتاۋ; وسى بويىنشا: *فەدەرەتسيالىق تۇرپات; *اۆتونوميالىق وبلىس جانە وكۋرگ تۇرپات; *ايماق جانە اۋدان دارەجەلى اۆتونوميالىق وكۋرگ تۇرپاتى. مەجەلەۋ كوميسسياسى اتالعان ەكى باعىتتا ساراپتاما ناتيجەسىن قورىتىندىلادى. كوميسسيا قورىتىندىسى بويىنشا شىنجاڭ ولكەسىنىڭ

    5
  • تاريح

    نۇرالى باتىردىڭ كەسەنەسى  جونىندە

    كەيىنگى كەزدە نۇرالى باتىردىڭ كەسەنەسى جونىندە ءارتۇرلى اڭگىمەلەر شىعىپ جۇرگەن كورىنەدى. ونىڭ ءبىرى موڭعوليادان كەلگەن ءبىر تۋىسقانىمىز باسقا ءبىر بەلگىلى جەرلەسىمىزدىڭ نۇرالى باتىردىڭ زيراتى دەپ كيگىز ءۇي سياقتى سامان كىرپىشتەن قالانعان  ادەمى زيراتتىڭ جانىنا بارىپ قۇران وقىعانىنا كۋا بولعانىن كەلتىرىپتى. ول جىگىتتىڭ  كورگەنى دە، ايتىپ وتىرعانى دا شىڭدىق. ويتكەنى 1982 جىلعا دەيىن ەلدىڭ كوپشىلىگى، ونىڭ ىشىندە  مەن دە سولاي  ويلادىم. اڭگىمە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن مەن سول كەزدەگى وقيعادان باستاپ باياندايىن. مەن 1961 جىلى سەمەيدىڭ  مال دارىگەرلىك ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ كەلدىم. مەنى  سول كەزدەگى  س.م. كيروۆ اتىنداعى  كولحوزعا مال دارىگەرى ەتىپ جىبەردى. 1962 جىلى بۇل كولحوز «گورنىي» سوۆحوزىنا اينالدى. ءبىز بالا كەزىمىزدەن: «نۇرالى اتامىزدىڭ زيراتى س.م كيروۆ اتىنداعى كولحوزدىڭ جەرىندە ورنالاسقان،   بابامىز باتىر بولعان كىسى، ال ونىڭ جانىنداعى قابىردىڭ  ۇزىندىعى جەتى كەز، ءبىزدىڭ  بابامىزدان  دا  اسقان

    138
  • تاريح

    الىستاعى اعايىننىڭ اتامەكەنگە ورالۋ جولىن تۇڭعىش اشقان قازاقتىڭ قاھارمان قىزى

    ول كىم دەيسىز عوي، تۋراسىن ايتسام ول ساعات زاقانقىزى. توقسانىنشى جىلدارداعى العاشقى كوش موڭعوليا قازاقتارتارىنان باستالعان. سول كوشتى العاش باستاعان ادام ساعات زاقانقىزى. بۇعان ەشكىمنىڭ داۋى جوق. جارعاق قۇلاعى جاستتىققا تيمەي، سوناۋ قيىن-قىستاۋ زامانىندا الىستاعى اعايىنداردىڭ جولىن اشقان وسى ادامدى قازاقتىڭ قاھارمان قىزى اتاۋىمىزدىڭ وزىندىك سەبەبى بار. “كوش باسشىسىمەن كورىكتى”  “كورگەنى جاقسى كوش باستار”  دەيدى اتام قازاق.   وسى ەكى اۋىز ءسوزدىڭ استارىنا ءۇڭىلىپ قاراساق، وندا، ۇلكەن ءمان ماعىنا بار ەكەنىنە كوز جەتكىزەمىز.       بۇرىنعى اۋىل كوشىنىڭ وزىندە، كوش باسشىلارى ءتورت تۇلىك مالدىڭ ءورىسىنىڭ جاعدايىنا قاراي، ءار مەزگىلدەگى اۋارايىنىڭ وزگەرىسىنە ساي، كوشىپ قونۋدا ءبىر باسىنا جەتىپ ارتىلار  ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك  جۇكتەسە، موڭعوليادا تۇراتىن قانداستارىمىزدىڭ ءبىر جارىم عاسىر عۇمىر كەشكەن ەل جەرىنەن ،

    233
  • تاريح

    كەنەسارى حانعا تاعزىم

    ءجۇز ەلۋ جىل! بيىل كەنەسارى حاننىڭ ءشايىت بولعانىنا ءبىر ءجۇز ەلۋ جىل تولدى. كەنەسارى عانا ەمەس. ناۋرىزباي باحادۇر سۇلتان، ەرجان سۇلتان، قۇدايمەندە سۇلتان. قىپشاق يمان باتىر، تاما قۇرمان باتىر، دۋلات بۇعىباي باتىر، دۋلات جاۋعاش باتىر، دۋلات مەدەۋ بي، قىلىشتىڭ ءجۇزى، نايزانىڭ سۇڭگىسى بولعان تاعى قانشاما ازامات. قازاق ورداسىنىڭ ەڭ سوڭعى جاراقتى جاساعىندا قالعان ءۇش مىڭنان استام الامان. ءبارى دە ءشايىت بولدى.كەنەسارى حاننىڭ، ونىڭ ەڭ سوڭعى جاۋىنگەر سەرىكتەرىنىڭ قاسيەتتى قانى شاشىلعان اقىرعى ساعاتتا ءتورت عاسىر بويى تورە تاڭبالى قىزىل تۋى جەلبىرەگەن ۇلى مەملەكەت قازاق ورداسى شايقالىپ بارىپ قۇلادى. الاش بالاسى سوناۋ ءۇيسىن، عۇن، تۇرىك زامانىنان تارتىلعان، التىن ورداعا جالعاسقان، قازاق ورداسىنا ۇلاسقان، ورتالىق ازيا توسىندە جيىرما عاسىردان استام، عالامات ۇزاق ۋاقىت

    624
  • قازاق شەجىرەسى

    رەسەيدىڭ اتاقتى زاڭگەرى فيودور پلەۆاكونىڭ اناسى الما (ولمەسەك) الدارقىزى تۋرالى

    رەسەيدىڭ بەلگىلى زاڭگەرى فيودور پلەۆاكو ورتا ءجۇز قازاقتارىنىڭ قارابالىق قىپشاقتارى جەرىندە الاش جۇرتى مۇناناي نە ماعىناي دەگەن اتاۋمەن بەلگىلى قازىرگى رەسەيدىڭ چەليابى وبلىسىنىڭ ترويتسك قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. قالا قازاق شەكاراسىنان 6 شاقىرىم قاشىقتىقتا عانا تۇر. بىراق، تاقىرىپ قالا تۋرالى ەمەس، ءتىپتى، فيودور پلەۆاكو جونىندە دە ەمەس، وزگەنىڭ تۇتقىنىنا ءتۇسىپ، جاستايىنان قيىنشىلىق كورگەن قازاق قىزى الما (ولمەسەك) الدارقىزى تۋرالى بولماق. الما الدارقىزى تورعاي وبلىسى قوستاناي ۇيەزىنىڭ شۇبار بولىسىنىڭ 7-ءشى اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن دەپ ەسەپتەلەدى، اكەسى الدار باي ءھام باتىر بولعان كىسى دەسەدى. ەمىس-ەمىس ەسىندە قالعان ءوز ءومىرى تۋرالى الما قارتايعان شاعىندا بىلاي دەپ ايتادى ەكەن: «ءبىز كيىز ۇيدە تۇرعان ەدىك، ترويتسكىگە جاقىن ماڭدا ءومىر سۇردىك. اكە-شەشەم باقۋاتتى ادامدار بولاتىن، كيىز ءۇيىمىزدىڭ

    145
  • تاريح

    بايباتىرۇلى ىقىم.

          بايباتىرۇلى ىقىم الماتى وبلىسى ( 1940-جىلعا دەيىن شۇبارتاۋ الماتى وبلىسىنا قاراعان) شۇبارتاۋ اۋدانى، قوساعاش اۋىلىندا 1876 -جىلى قوي تولدەگەن ۋاقىتتا اۋقاتتى وتباسىندا دۇنيەگە كەلەدى. جاستايىنان ءوزىنىڭ  پىسىقتىعى مەن اكەسى بايباتىردىڭ قولداۋىمەن شۇبارتاۋ وڭىرىنە تانىمال ناقىسقوجادان ارابشا، كەيىننەن لاتىنشا وقىپ حات تانيدى. كوپتەگەن شىعىستىڭ حيسسا- جىرلارىن وقىپ جاتقا ايتاتىن. ءوزىنىڭ پاراساتى مەن بىلىمدىلىگىنىڭ ارقاسى شىعار ول سەمەي وبلىسى، شۇبارتاۋ اۋدانى، مادەنيەت اۋىلدىق وكرۋگى، باقاناس وزەنىنىڭ بويىنا (اقۇشكەل اتالعان) 1923-جىلى  تويعارين بەيسەنبايمەن بىرىگىپ، العاشقى مەكتەپ سالدىرادى.  ىنتاسى بار اۋىل بالالارىن تاشكەنتككە اپارىپ وقۋ ورىندارىنا ورنالاستىرادى. سولاردىڭ ءبىرى – يبراەۆ  كارىمدى  تاشكەنتكە اپارىپ ساگۋ-ءدىڭ (سرەدنەازياتسكي گوسۋدارستۆەنىي ۋنيۆەرسيتەت) مەديتسينا فاكۋلتەتىنە تۇسىرەدى. اۋىل تۇرعىندارىنا قامقورلىق كورسەتىپ، ەڭبەككە تارتىپ، وتىرىقشىلىق ومىرگە بەيىمدەۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى. ەگىستىك جەرلەردى سۋعارۋ ءۇشىن

    705
  • جاڭالىقتار

    ۇكىمەت: قازاق ءتىلىن بىلمەيتىندەرگە قازاقستان ازاماتتىعى بەرىلمەيدى

    پرەمەر-مينيستر ءاليحان سمايىلوۆ ۇكىمەت “قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعى تۋرالى”زاڭعا وزگەرىس ماسەلەسىن قاراستىرىپ جاتىر. بۇل وزگەرىس بويىنشا، مەملەكەتتىك ءتىلدى، مەملەكەت تاريحى مەن نەگىزگى زاڭدارىن بىلمەۋ – قازاقستان ازاماتتىعىن بەرۋدەن باس تارتۋعا نە ازاماتتىعىن قالپىنا كەلتىرۋدەن باس تارتۋعا قوسىمشا نەگىز بولا الادى. بۇل تۋرالى پرەمەر-مينيستر ءاليحان سمايىلوۆتىڭ دەپۋتات ساۋالىنا جولداعان جاۋابىنا سىلتەپ، Kursiv.Media جازدى. پرەمەر جاۋابىندا بۇل تالاپ قوس ازاماتتىققا جول بەرمەۋ ءۇشىن دە ەنگىزىلىپ وتىرعانىن ايتقان. “قازىرگى زاڭ بويىنشا قازاقستاندا زاڭدى نەگىزدە كەمى بەس جىل تۇراقتى ءومىر سۇرگەن نەمەسە قازاقستان ازاماتىمەن كەمى ءۇش جىل نەكەدە تۇرعان، سونداي-اق قازاقستاندا تۇراقتى تۇرۋ ماقساتىندا كەلگەن جانە جاقىن تۋىستارىنىڭ ءبىرى قازاقستان ازاماتى بولىپ سانالاتىن بۇرىنعى وداقتاس رەسپۋبليكا ازاماتتارىنا قازاقستان ازاماتتىعى بەرىلەدى” دەيدى پرەمەر-مينيستر. قازىرگى قولدانىستاعى زاڭعا ساي، مىنا

    398
  • كوز قاراس

    الەكسەي سكالوزۋبوۆ، قازاق ءتىلى كۋرسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى: “قازاقستانداعى ورىستار قازاق قوعامىنداعى بولەك رۋ سياقتى”.

    پيوتر تروتسەنكو الەكسەي سكالوزۋبوۆ، “Batyl bol” قازاق ءتىلى كۋرسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى. الماتى، 1 قازان 2022 جىل.  Batyl bol قازاق تىلىندە سويلەسۋ كلۋبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى الەكسەي سكالوزۋبوۆ ازاتتىققا بەرگەن سۇحباتىندا قازاقستانداعى ورىستاردىڭ ۋكرايناداعى سوعىس تۋرالى پىكىر ءبىلدىرۋى نەگە ماڭىزدى ەكەنىن، “قازاق” ورىستاردىڭ رەسەيدەگى ورىستاردان قانداي ايىرماشىلىعى بارىن، موبيليزاتسيادان قاشقان رەسەيلىكتەرگە قالاي قارايتىنىن ايتىپ بەردى. ء“بىزدىڭ ورىستاردىڭ ويىندا نە بار؟”  پيوتر تروتسەنكو: قازاقستانداعى ورىستار مەن رەسەيدە تۋىپ-وسكەن ورىستاردىڭ اراسىندا قانداي ايىرماشىلىق بار؟ الەكسەي سكالوزۋبوۆ: ايىرماشىلىق وتە كوپ. ءبىرىنشى كەزەكتە، مادەني ايىرماشىلىق. قازاقستانداعى ورىستار باسقا ۇلتتارعا، جات مادەنيەت پەن دىنگە تولەرانتتى قارايدى. ولار كوپمادەنيەتتى ۇلتتىق ورتادا وسكەن، بالا كۇنىنەن باسقالارعا قۇرمەتپەن قاراۋدى ۇيرەنگەن. بۇعان ءبىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ورتا اسەر ەتتى: ءارتۇرلى ۇلتتار ارالاسقان مادەني

    376
  • تاريح

    يتەلىنىڭ تۇرپان مەن جەمسارىداعى تاريحى

    يتەلى نە ءۇشىن اباق كەرەيدىڭ «نوقتا اعاسىسى» بولدى؟ اۋەلى، قۇلاعى تىڭ، ۇرانى كۇن، شىراعى مىڭ وقىرمان، ءسىز ءوز شەجىرەڭىزدى كىشى رۋىڭىزدان باستاپ تاراتساڭىز دا، ۇلكەن رۋدان تاراتساڭىز دا، ارعى ۇلكەن ۇلىستان تاراتساڭىز دا ۇزاسا 15-25 اتانىڭ اراسىندا بولادى. ولاي ەسەپتەي بەرەتىن بولساڭىز كەرەي دە، نايمان دا، البان دا بىرنەشە عاسىر بۇرىن عانا ءومىر سۇرگەن تۇلعا بولىپ قالادى دا، مىڭ جىل بۇرىن تاريحتا اتى اتالاتىن وسى تايپالاردىڭ تاريحىمەن قايشى كەلەدى. مۇنىڭ سەبەبى مىناۋ. ءسىزدىڭ ۇلىسىڭىزدىڭ، رۋىڭىزدىڭ تاريحى كەمىندە مىڭ جىلدى قۇرايدى دا، رۋ شەجىرەڭىزدىڭ ەڭ باسىنداعى بىرنەشە ادام مىڭ جىل بۇرىنعى ادامدار. وسى ۇمىتىلماس بىرنەشە تۇركىشە بايىرعى بابانىڭ ەسىمىنە كەيىنگى عاسىرلارداعى ارابشالانعان ەسىمدەگى اتالار ەسىمى جالعانادى. ارقاشان رۋ اتاۋلارى ەڭ ەسكى

    583
load more

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: