جۇگىرتپەلەر
 | 
  • تاريح

    شانىشقىلى بەردىقوجا باتىر – ءبىرتۇتاس قازاق اسكەرىنىڭ باس قولباسشىسى

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz
     |  Sep 11, 2019  |  136 views

    شانىشقىلى بەردىقوجا باتىر – قازاق حالقىنىڭ جەرى مەن ەلىن قورعاۋشى ساردارى. شانىشقىلى بەردىقوجا باتىر – قازاق حاندىعىنىڭ كورنەكتى قايراتكەرى، ۇلتتىڭ ارداقتى تۇلعاسى، ەسىمى رەسەي جانە قىتاي ەلىنە تانىمال بولعان، ايگىلى ساردار، قولباسشى. باتىر تۋعان ەلىن جاۋدان قورعاۋ جولىندا بۇكىل عۇمىرىن سارپ ەتكەن. باتىر ۇرپاقتارى شىعىس قازاقستان جانە اقمولا وبلىسىنىڭ ەرەيمەنتاۋ اۋدانىندا جانە قىتايدا دا ءومىر سۇرەدى. XVIII عاسىردا قازاقتىڭ ءۇش ءجۇزىنىڭ باسىن بىرىكتىرىپ جوڭعار باسقىنشىلىعىنا قارسى قولباسشىلىق ەتكەن باتىرلارىمىز از بولماعان: ورتا جۇزدە – قانجىعالى بوگەنباي، قاراكەرەي قابانباي، كىشى جۇزدە – تابىن بوكەنباي، تاما ەسەت، ۇلى جۇزدە – شانىشقىلى بەردىقوجا، شاپىراشتى ناۋرىزباي جانە ت.ب. قازاقتىڭ جازىلماعان زاڭى بويىنشا باتىرلار مەن ساردارلاردى ءوز رۋىنىڭ شىققان تەگىمەن اتاۋ ءداستۇرى قالىپتاسقان. بۇل باتىرعا

    29
  • تاريح

    تولكە قاراعۇل تايشى قىزى (1592-1670)

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz
     |  Sep 9, 2019  |  212 views

    تولكە قاراعۇلقىزى – سۇيەگى ويراتتىڭ شوراس تايپاسىنان شىققان قالماق نويانى قاراعۇل تايشىنىڭ قىزى. كوشپەندى جوڭعار مەملەكەتىنىڭ نەگىزىن قالاعان ەردەن باتىردىڭ (باتىر حونتايشى) تۋعان قارىنداسى. ءبىر مىڭ بەس ءجۇز توقسان ەكىنشى جىلى تۋعان – ءبىر مىڭ التى ءجۇز جەتپىسىنشى جىلى جەتپىس سەگىز جاسىندا قازىرگى ومبى وبلىسى تارى قالاسىنىڭ اۋماعىندا دۇنيەدەن وتكەن. ەردەن باتىردان جەتى جاس كىشى قارىنداسى. سارى (سارعاتبەك) ەسبولۇلىنىڭ بايبىشەسى. سارى ەسبولۇلى 1578 تۋىپ 1671 جىلى توقسان ءۇش جاسىندا بايبىشەسى تولكەنىڭ اسىن بەرگەننەن كەيىن كوپ ۇزاماي باقيلىق بولعان. دۇنيەدەن وتەر الدىندا – تۇسىمە اتەكەم (اكەسى ەسبولدان مۇشەل جاس ۇلكەن اعاسى ەسەنالى) جارىقتىق ايان بەردى. اياق – قولىڭدى جينا، تىرناقتارىڭدى الدىر، الداعى سارسەنبى-بەيسەنبىنىڭ ساتىندە ۇزاق ساپارعا اتتاناسىڭ. قايتىپ ورالۋىڭ ەكىتالاي. جول

    63
  • تاريح

    26 تامىزى – ماڭگىلىك ازات قازاقستان تەرريتورياسىنىڭ ماڭگىلىككە بەكىگەن كۇنى

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz
     |  Aug 26, 2019  |  350 views

     تامىزدىڭ 24-ءى كۇنى، قازاق جەرىنىڭ شەكارالىق اۋماعى بەكىتىلگەنىنە – 99 جىل! قازاق اۆتونوميالى رەسپۋبليكاسى 1920 جىلى قازان ايىندا جاريالاندى. سونىڭ الدىندا، قازاق جەرىنىڭ شەت-شەگىن بەلگىلەۋ ءۇشىن احمەت بايتۇرسىنۇلى پمەن ءاليحان بوكەيحان، ءالىمحان ەرمەكوۆ (بايانداماشى) لەنينگە، بىردە ستالينگە كىرىپ ءجۇرىپ، 1920 جىلى 24 تامىز كۇنى قازاقستاننىڭ ۇلتتىق مەملەكەتتىك تەرريتورياسىن بەكىتتىردى، وعان لەنين مەن ستالين قول قويدى. ء(بىز سول بەكىتىلگەن تەرريتوريانىڭ قازىر 15 پايىزىنان ايرىلىپ قالدىق. قاراقالپاقستان، شىرشىق – وزبەكستانعا، ەلەك، التايدىڭ ارعى بەتى، جازاتىر جوتاسى رەسەيگە بەرىلدى). بۇكىل الەم مەملەكەتتەرى 1991 جىلى سول تەرريتوريانى قازاقستان مەملەكەتىنىڭ جەرى رەتىندە تانىدى. سونداي تاريحي وقيعانىڭ 90 جىل تولۋى اتاۋسىز قالدى ء(بىر جىلدان كەيىن ءجۇز جىل تولادى). قازىرگى گەوساياسات تۇرعىسىنان العاندا اسا ماڭىزدى داتا. ءۇنسىز

    64
  • مادەنيەت

    ياسين قۇمارۇلى: ەجەلگى تۇركى تايپالارىنداعى توتەمدىك اڭ – قۇستاردىڭ اڭىزدىق نەگىزدەرى

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz
     |  Aug 20, 2019  |  461 views

    انوتاتسيا  ماقالادا گريفون، كوكبورى (قۇسبورى) ءتاڭىر ۇعىمدارى مەن اتاۋلارى توڭىرەگىندەگى سونداي-اق ساق، عۇن، ءۇيسىن، تۇركىلەردىڭ ءبورى توتەمدىلىگى جانە اتتارىنىڭ دا بورىگە بايلانىستىلىعى زەرتتەلەدى. گريفون جانە كوكبورى گريفون (griffon) قازىرگە دەيىنگى انىقتاماعا ساي جارتىلاي ارىستان، جارتىلاي قۇماي نەمەسە باسى، قاناتى قۇس، دەنەسى ارىستان اڭىزدىق ماقۇلىق (狮鹫). بىرەۋلەر ونى جاۋىزدىقتىڭ سيمۆولىنا بالاسا ەندى بىرەۋلەر ىزگىلىكتىڭ ء(تىپتى حريستوستىڭ)نىشانى دەپ بىلەدى. «ەتيمولوگيا» اتتى  ەڭبەكتە: «حريستوس – ارىستان، ويتكەنى وندا تەڭدەسسىز پاراسات جانە قۇش-قۋات بار، حريستوس ارى قۇزعىن، ويتكەنى ول قايتا تىرىلگەن سوڭ اسپانعا كوتەرىلىپ، جۇماققا شىعادى»، – دەپ جازىلعان. گريفون كوبىنە گرەك اڭىزدارىندا جولىعادى. ونىڭ ارعى جانە كەيىنگى زامانعى مادەنيەت، ەتنوس، ت.ب. تانۋداعى ورنى ماڭىزدى. ول قيىر شىعىستىڭ ايداھارى سياقتى ءبىر داۋىر مادەنيەتىنىڭ سيمۆولى. دەسە دە، گريفون گرەك اڭىزدارىندا عانا ساقتالىپ قالماستان،  باسقا  ايماقتاردا دا  كەڭىنەن  تارالعاندىعى  بايقالادى.  اسىرەسە ونىڭ ارحەولوگيالىق دەرەگى ورتالىق ازيا وڭىرىنەن كوپ بايقالادى. بايىرعى ەلامدىقتار ونى ارحيتەكتۋرادا كەڭىنەن پايدالانعان. گەرودوتتىڭ «تاريح» اتتى ۇلى ەڭبەگىندە griffon  بىرنەشە  جەردە  جولىعادى،  بارلىعى  ساقتارعا  بايلانىستى.  گەرودوت  جانە ساقتار  جەرىندە  گريفوننىڭ  ايگىلى  بولعاندىعىن  دا  جازادى.  (IV.79)  تاريحي دەرەكتەرگە،  اڭىزدارعا  نەگىزدەلگەندە  گريفون  ۋكراينادان  ورتا  ازياعا  دەيىنگە سكيف دالاسىندا بولعان دەپ قارالادى. ساقتاردىڭ گريفون اسەم ونەرى تۋرالى: ساق مولالارىندا بار. بەرەلدە، پازىرىقتا، ەسىكتە، الاگۋدە، تىپتى عۇنداردىڭ كوشى جانە جويقىن جورىعىمەن بىرگە قيىر شىعىس جەرىنە دەيىن جەتكەندىگى بايقالادى. گەرودوتتىڭ  ايتۋىنشا،  يسسەدونداردىڭ  جوعارعى  جاعىندا  اريماسپى،  ياعني جالعىز  كوزدىلەر  تۇرادى.  ال  ولار  تۇرعان  جەردە  التىندى  قورىپ  جاتقان  گريفون بولادى  دەسە،  ول  تاعى،  يسسەدونداردىڭ  اريماسپى  جاعىنان  ىعىستىرىلىپ،  ودان سكيفتەر يسسەدوندار جاعىنان ىعىستىرىلعاندىعىن جازادى [1]. گەرودوت:  «بۇل  ارادان  شالعايداعى  جاعدايلار  تۋرالى  مالىمەتتەردى  تەك يسسەدونداردىڭ ايتقاندارىنان عانا بىلەمىز. ولار جالعىز كوزدىلەر مەن التىن قورىپ جاتقان گريفون تۋرالى اڭگىمەلەيدى. سكيفتەر بۇل اڭگىمەلەردى يسسەدونداردان ەستيدى. ودان سكيفتەر ونى گرەكتەرگە جەتكىزەدى. سونىمەن بىز ولاردى جالعىز كوزدىلەر دەپ اتادىق. سكيفتەر Arimaspi  دەيدى. «Arima» بىر دەگەندى، «spu» كوز دەگەندى بىلدىرەدى»، – دەيدى [2].

    126
  • تاريح

    تاريحىڭدى تاني ءبىل (ياعىني اباق كەرەيدىڭ 12 رۋىنىڭ نوقتاعاسى يتەلى رۋى جايىندا)

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz
     |  Aug 19, 2019  |  673 views

    باياحمەت جۇمابايۇلى تاريح – استە كەشەگىنى اڭساۋ ەمەس، كەرىسىنشە ەسكە الۋ. ياعىني بابالار ىزىنە ءۇڭىلۋ، بۇگىنگى بەيبىت ەلدىڭ كەشەگى تاريحىنا كوز جۇگىرتۋ. ەندەشە مىناۋ بەيبىت زامان وتكەنىمىزگە وراي جاراتىپ بەرگىن ابزالدىلىعىنا شىنايى راحىمەت ايتامىز. ءبىز ۇلتتار ارا، رۋلار ارا بەرەكەگە ءمان بەرە وتىرىپ، قازاق تاريحىنىڭ ۇساق دەتالى بولعان رۋلىق شەجىرەنى زەرتتەپ انىقتاۋ، وسى ارقىلى، ۇلت، وتان ءتىپتى دۇنيە تاريحىنا ءوز ەسەمىزدى قوسۋ دەگەن ماقساتتى الدىعا ۇستايمىز. ايىرىقشا ەسكەرتەرىمىز: «زەرتتەۋىمىزدىڭ جەتكەن جەرى وسى» دەگەندىك ەمەس، بۇلار تەك كوزقاراس. ءار داۋىردەگى جازىلىم، ايتىلىمداردان العان دالەلدەر عانا. ەندى ءبىر رۋدان وزۋ، بيىكتەۋ دەگەن ويدان اۋلاقپىز. ءاربىر رۋ ءوزىنىڭ تاريحىنا وسىلايشا ۇڭىلەر بولسا، مۇمكىن، ۇلت تاريحىنىڭ نەگىزى قالانار دەگەندى ەسكەرە كەتپەكپىز. ماتەريالدىق دەرەكتەر كەڭەستى

    298
  • تاريح

    قۇدىرەتتى كەرەي حاندىعى

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz
     |  Aug 12, 2019  |  429 views

      كەرەي حاندىعى – قازاق حالقىنىڭ تاريحىندا ەرەكشە ورىن الاتىن ورتا عاسىرلىق فەودالدىق مەملەكەت حاندىق تەرريتورياسى ەجەلگى عۇندار مەن كوك تۇرىكتەرىنىڭ اتاقونىسى ورتالىق موڭعوليادا بولدى. شىعىستا تاتارلار تايپالىق وداعى مەن قاماع موڭعولدارمەن، باتىستا نايمان حاندىعىمەن، وڭتۇستىكتە تاڭعىت مەملەكەتىمەن، سولتۇستىگىندە مەركىتتەرمەن شەكتەسىپ جاتتى. حاندىق قۇرامىنداعى رۋ- تايپالار كەيىن كەلە قازاق حالقىنىڭ ءبىر بولىگىن قۇرادى، ولار ورتا ءجۇزدىڭ كەرەي تايپاسى، ارعىننىڭ توبىقتى رۋى، ۇلى ءجۇزدىڭ البان تايپاسى، كىشى ءجۇزدىڭ كەرەيت تايپاسى وسى حاندىقتاعى رۋ تايپالار بولدى. كەرەيلەردىڭ ارعى تەگى كەرەي تايپالىق وداعىنىڭ شىعۋ تەگى كوبىندە سانبەيلەرگە بارىپ تىرەلەدى، كونە سانبەي مولالارىنداعى سۇيەكتەرگە جاسالعان زەرتتەۋلەردە مۇنى راستايدى. دەگەنمەن وسى تايپالىق وداققا عۇننىڭ سارقىنشاقتارىمەن دەڭلەڭدەردىڭدە قاتىسى بار ەكەنىن ايتا كەتۋ كەرەك. ەجەلگە مەكەنى بايقال

    129
  • تاريح

    سىبىردەگى كەرەيلەر مەملەكەتى

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz
     |  Jul 30, 2019  |  481 views

    ا. كۇزەمبايۇلى، ە. ءابىل، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورلارى، قوستاناي مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورلارى، ت. الىبەك، تاريح عىلىمدارىنىن كانديداتى، دوتسەنت سوڭعى جىلدارى جارىق كورگەن عىلىمي ەڭبەكتەر مەن گىلىمي-كوپشىلىك شىعارمالاردا قازاق حاندىگىنىڭ تاريحى ءبىر جاقتى كورسەتىلىپ ءجۇر. اسىرەسە، گازەت-جورنال بەتتەرىندە جاريالانگان ماقالالاردا قازاق حاندارىمەن سوعىسقاندار حالقىمىزدىڭ بىتىسپەس جاۋى رەتىندە باياندالادى. سولاردىڭ ءبىرى – ءسىبىر حاندىعى. عاسىرلار بويى قازاق حاندىگىنىڭ تەرىسكەي جاعىندا جاتقان قازاق تايپالارى ءسىبىر حاندىگىنىڭ قۇرامىندا عۇمىر كەشكەنى بەلگىلى. بۇگىندە نوعاي ورداسى مەن ءسىبىر حاندىگىن رەسەي عالىمدارى مەنشىكتەپ الىپ ءجۇر. ءسىبىر حاندىعىنىڭ نەگىزىن قالاعان كەرەي جۇرتى دەرەكتەرگە قاراعاندا ءسىبىر جەرىنە XIII عاسىردىڭ العاشقى شيرەگىندە سوناۋ مۇڭعۇليا جەرىنەن قونىس اۋدارعان سياقتى. ءسىبىر تۇركىلەرىنىڭ تاريحىنا ارناپ «توبولسكيە گۋبەرنسكيە ۆەدوموستي» گازەتىنە ماقالا جازعان ابراموۆ ن. دەگەن زەرتتەۋشى

    125
  • تاريح

    توعۇرىل حاننىڭ «تونىمەن تۋعان ۇلى» جانە ولاردىڭ اراسىنداعى تۇيتكىلدەر

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz
     |  Jun 4, 2019  |  972 views

    جانىمحان وشان   تاريحي ادەبيەتتەردە، مۇندا راشيد اد-ءديننىڭ ايگىلى ەڭبەگىندە، «موڭعولدىڭ قۇپيا شەجىرەسىندە»، «يۋان شي» (يۋان پاتشالىعى تاريحى) كىتابىندا كەرەيدىڭ توعۇرىل وڭ حانى مەن تەمۇجىننىڭ قارىم-قاتىناسىنا توقتالعان كەزدە، اتتوبەلىندەي ازعانا موڭعولدىڭ ەسۋگەي ەسىمدى ءباھادۇرىنىڭ جەتىمى – تەمۇجىننىڭ ءوز اعايىندارى تايشىعۇتتاردان ءجابىر كورىپ، «كولەڭكەنى جارشى قىپ، قىلقۇيرىقتى قامشى قىپ» تاعدىردىڭ تالكەگىنە ۇشىراپ، توعۇرىل حانى «اكەمىزدىڭ انداسى بولعاندىقتان، اكەمىز سياقتى عوي» دەپ، اكە ورنىنا اكە تۇتىپ، قايىن جۇرتى – قوڭىراتتار بەرگەن قارا بۇلعىن ىشىگىن الىپ، وعان سالەم بەرە بارۋىنان باستايدى. «اكەڭ ولسە ءولسىن، اكەڭدى كورە قالعان ولمەسىن» دەمەكشى، تەمۇجىننىڭ ساپارى ءساتتى بولىپ شىعادى. پانا تۇتا بارعان اكەسىنىڭ كونە «انداسى» توعۇرىل حان اعىنان جارىلىپ: مىناۋ بۇلعىن ىشىكتىڭ، قولقاسىنا جارامىن. بىتىراعان ەلىڭنىڭ، باسىن قوسا

    318
  • كوز قاراس

    سۇراعان راxمەتۇلى. يتەلى

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz
     |  May 5, 2019  |  1,093 views

    … بۇگىن بىرنەشە پەندەلەر كەرىلدەسىپ جاتقانىن كوردىم. شەجىرەگەرلەر سەكىلدى. اراسىندا بالەقورلارى دا بار. ءبارى بىلگىر، كەمەل ساۋەگەي! اباق بابامنىڭ “ۇرعاشى” ەكەنىن ءوز كوزىمەن كورگەندەي!؟ الدە ءبىر رۋدىڭ “يت ەمىپ” وسكەنىن بىلەدى!؟ مەن بولسام “اتان تۇيە ءمىنىپ، تاي جەتەكتەگەن… ” ەكەنمىن… باقىتبەك ءبامىش مەنەن دە سوراقى!؟ سەبەبى، ونىڭ رۋى يتەلى!!! ويلاندىم.نە دەسەم بولادى!؟ راسىندا قالاي ەدى ءوزى،ءا! … كەرەي ەلى. جوشىدان سىلەم تارتادى. ەرەكشە وداق تايپالار قۇراماسى. ءحۇ عاسىردا ماۋرەنناھر مەن حوراسانعا دەيىن قاپتال جايعان. ءحۇى عاسىر باتىستان شىعىسقا قاراي ۇدەرگەن ۇلى جۇرت. تاڭباسى - كرەس. ون ەكى اتا اباق. شاكەرىم دانا، سوڭىنان عۇلاما ماعاۋين اعام سولاي دەگەن. ىرگەلىسى – جانتەكەي. شامامەن جان سانى 800.0 ساندى وسكەن رۋ. بۇقارادان بۇقاقاراعان القابىنا دەيىنگى جايىلىم كەشكەن

    314
  • سۋرەتتەر سويلەيدى

    التاي قازاقتارىنىڭ توڭكەرىستىك ۇكىمەتى

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz
     |  Apr 24, 2019  |  1,510 views

    (وسپان باتىردىڭ تۋعانىنىڭ 120 جىلدىق مەرەي تويىنا ارنالادى) ەرزات كارىباي     قىتايداعى قازاقتار تاريحىندا جانە شىڭجاڭ تاريحىندا «ءۇش ايماق توڭكەرىسى» نە دۇرىس تاريحي باعا بەرىلىپ شىڭجاڭ جەرلىە تاريحىنان ورىن بەرىلگەن، ارينە اتالعان ءۇش ايماقتا (التاي ،تارباعاتاي، ىلە) قازاقتار باسىم بولا تۇرا، توڭكەرىستەدە جەتەكشى رول ويناعانىنا قاراماستان ونى ۇيعۇردىڭ ەنشىسىنە مەنشىكتەپ بەردى، حالقارادادا وسىلاي تانىم قالىپتاسقان. وعان نەگىز 1944 جىلى12 قۇرىلعان ۇكىمەتتە باسشىلىقتا قازاقتار بولمادى، ۇكىمەت ءتىلى ۇيعۇر ءتىلى بولدى، تاريحي سۋرەتتەرىمەن حۇجاتتارىدا دەرلىك سولاي بولدى! دەمەك ەكىنشى شىعىس تۇركىستان جەرلىك حالىق سايلاماعان زاڭسىز ۇكىمەت ەدى! ەگەر زاڭدى ۇكىمەت بولسا تۇتاس ءۇش ايماقتاعى 720 مىڭ حالىقتىڭ 53% ءىن ۇستايتىن قازاق بيلىكتە بولعان بولار ەدى! كەيىنگى اتالمىش ۇكىمەت قازاق مۇددەسىنە ساياتىندا

    536
load more

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: