| 
  • تاريح

    كەنەسارى حانعا تاعزىم

    ءجۇز ەلۋ جىل! بيىل كەنەسارى حاننىڭ ءشايىت بولعانىنا ءبىر ءجۇز ەلۋ جىل تولدى. كەنەسارى عانا ەمەس. ناۋرىزباي باحادۇر سۇلتان، ەرجان سۇلتان، قۇدايمەندە سۇلتان. قىپشاق يمان باتىر، تاما قۇرمان باتىر، دۋلات بۇعىباي باتىر، دۋلات جاۋعاش باتىر، دۋلات مەدەۋ بي، قىلىشتىڭ ءجۇزى، نايزانىڭ سۇڭگىسى بولعان تاعى قانشاما ازامات. قازاق ورداسىنىڭ ەڭ سوڭعى جاراقتى جاساعىندا قالعان ءۇش مىڭنان استام الامان. ءبارى دە ءشايىت بولدى.كەنەسارى حاننىڭ، ونىڭ ەڭ سوڭعى جاۋىنگەر سەرىكتەرىنىڭ قاسيەتتى قانى شاشىلعان اقىرعى ساعاتتا ءتورت عاسىر بويى تورە تاڭبالى قىزىل تۋى جەلبىرەگەن ۇلى مەملەكەت قازاق ورداسى شايقالىپ بارىپ قۇلادى. الاش بالاسى سوناۋ ءۇيسىن، عۇن، تۇرىك زامانىنان تارتىلعان، التىن ورداعا جالعاسقان، قازاق ورداسىنا ۇلاسقان، ورتالىق ازيا توسىندە جيىرما عاسىردان استام، عالامات ۇزاق ۋاقىت

    459
  • قازاق شەجىرەسى

    رەسەيدىڭ اتاقتى زاڭگەرى فيودور پلەۆاكونىڭ اناسى الما (ولمەسەك) الدارقىزى تۋرالى

    رەسەيدىڭ بەلگىلى زاڭگەرى فيودور پلەۆاكو ورتا ءجۇز قازاقتارىنىڭ قارابالىق قىپشاقتارى جەرىندە الاش جۇرتى مۇناناي نە ماعىناي دەگەن اتاۋمەن بەلگىلى قازىرگى رەسەيدىڭ چەليابى وبلىسىنىڭ ترويتسك قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. قالا قازاق شەكاراسىنان 6 شاقىرىم قاشىقتىقتا عانا تۇر. بىراق، تاقىرىپ قالا تۋرالى ەمەس، ءتىپتى، فيودور پلەۆاكو جونىندە دە ەمەس، وزگەنىڭ تۇتقىنىنا ءتۇسىپ، جاستايىنان قيىنشىلىق كورگەن قازاق قىزى الما (ولمەسەك) الدارقىزى تۋرالى بولماق. الما الدارقىزى تورعاي وبلىسى قوستاناي ۇيەزىنىڭ شۇبار بولىسىنىڭ 7-ءشى اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن دەپ ەسەپتەلەدى، اكەسى الدار باي ءھام باتىر بولعان كىسى دەسەدى. ەمىس-ەمىس ەسىندە قالعان ءوز ءومىرى تۋرالى الما قارتايعان شاعىندا بىلاي دەپ ايتادى ەكەن: «ءبىز كيىز ۇيدە تۇرعان ەدىك، ترويتسكىگە جاقىن ماڭدا ءومىر سۇردىك. اكە-شەشەم باقۋاتتى ادامدار بولاتىن، كيىز ءۇيىمىزدىڭ

    113
  • تاريح

    بايباتىرۇلى ىقىم.

          بايباتىرۇلى ىقىم الماتى وبلىسى ( 1940-جىلعا دەيىن شۇبارتاۋ الماتى وبلىسىنا قاراعان) شۇبارتاۋ اۋدانى، قوساعاش اۋىلىندا 1876 -جىلى قوي تولدەگەن ۋاقىتتا اۋقاتتى وتباسىندا دۇنيەگە كەلەدى. جاستايىنان ءوزىنىڭ  پىسىقتىعى مەن اكەسى بايباتىردىڭ قولداۋىمەن شۇبارتاۋ وڭىرىنە تانىمال ناقىسقوجادان ارابشا، كەيىننەن لاتىنشا وقىپ حات تانيدى. كوپتەگەن شىعىستىڭ حيسسا- جىرلارىن وقىپ جاتقا ايتاتىن. ءوزىنىڭ پاراساتى مەن بىلىمدىلىگىنىڭ ارقاسى شىعار ول سەمەي وبلىسى، شۇبارتاۋ اۋدانى، مادەنيەت اۋىلدىق وكرۋگى، باقاناس وزەنىنىڭ بويىنا (اقۇشكەل اتالعان) 1923-جىلى  تويعارين بەيسەنبايمەن بىرىگىپ، العاشقى مەكتەپ سالدىرادى.  ىنتاسى بار اۋىل بالالارىن تاشكەنتككە اپارىپ وقۋ ورىندارىنا ورنالاستىرادى. سولاردىڭ ءبىرى – يبراەۆ  كارىمدى  تاشكەنتكە اپارىپ ساگۋ-ءدىڭ (سرەدنەازياتسكي گوسۋدارستۆەنىي ۋنيۆەرسيتەت) مەديتسينا فاكۋلتەتىنە تۇسىرەدى. اۋىل تۇرعىندارىنا قامقورلىق كورسەتىپ، ەڭبەككە تارتىپ، وتىرىقشىلىق ومىرگە بەيىمدەۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى. ەگىستىك جەرلەردى سۋعارۋ ءۇشىن

    515
  • جاڭالىقتار

    ۇكىمەت: قازاق ءتىلىن بىلمەيتىندەرگە قازاقستان ازاماتتىعى بەرىلمەيدى

    پرەمەر-مينيستر ءاليحان سمايىلوۆ ۇكىمەت “قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعى تۋرالى”زاڭعا وزگەرىس ماسەلەسىن قاراستىرىپ جاتىر. بۇل وزگەرىس بويىنشا، مەملەكەتتىك ءتىلدى، مەملەكەت تاريحى مەن نەگىزگى زاڭدارىن بىلمەۋ – قازاقستان ازاماتتىعىن بەرۋدەن باس تارتۋعا نە ازاماتتىعىن قالپىنا كەلتىرۋدەن باس تارتۋعا قوسىمشا نەگىز بولا الادى. بۇل تۋرالى پرەمەر-مينيستر ءاليحان سمايىلوۆتىڭ دەپۋتات ساۋالىنا جولداعان جاۋابىنا سىلتەپ، Kursiv.Media جازدى. پرەمەر جاۋابىندا بۇل تالاپ قوس ازاماتتىققا جول بەرمەۋ ءۇشىن دە ەنگىزىلىپ وتىرعانىن ايتقان. “قازىرگى زاڭ بويىنشا قازاقستاندا زاڭدى نەگىزدە كەمى بەس جىل تۇراقتى ءومىر سۇرگەن نەمەسە قازاقستان ازاماتىمەن كەمى ءۇش جىل نەكەدە تۇرعان، سونداي-اق قازاقستاندا تۇراقتى تۇرۋ ماقساتىندا كەلگەن جانە جاقىن تۋىستارىنىڭ ءبىرى قازاقستان ازاماتى بولىپ سانالاتىن بۇرىنعى وداقتاس رەسپۋبليكا ازاماتتارىنا قازاقستان ازاماتتىعى بەرىلەدى” دەيدى پرەمەر-مينيستر. قازىرگى قولدانىستاعى زاڭعا ساي، مىنا

    305
  • كوز قاراس

    الەكسەي سكالوزۋبوۆ، قازاق ءتىلى كۋرسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى: “قازاقستانداعى ورىستار قازاق قوعامىنداعى بولەك رۋ سياقتى”.

    پيوتر تروتسەنكو الەكسەي سكالوزۋبوۆ، “Batyl bol” قازاق ءتىلى كۋرسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى. الماتى، 1 قازان 2022 جىل.  Batyl bol قازاق تىلىندە سويلەسۋ كلۋبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى الەكسەي سكالوزۋبوۆ ازاتتىققا بەرگەن سۇحباتىندا قازاقستانداعى ورىستاردىڭ ۋكرايناداعى سوعىس تۋرالى پىكىر ءبىلدىرۋى نەگە ماڭىزدى ەكەنىن، “قازاق” ورىستاردىڭ رەسەيدەگى ورىستاردان قانداي ايىرماشىلىعى بارىن، موبيليزاتسيادان قاشقان رەسەيلىكتەرگە قالاي قارايتىنىن ايتىپ بەردى. ء“بىزدىڭ ورىستاردىڭ ويىندا نە بار؟”  پيوتر تروتسەنكو: قازاقستانداعى ورىستار مەن رەسەيدە تۋىپ-وسكەن ورىستاردىڭ اراسىندا قانداي ايىرماشىلىق بار؟ الەكسەي سكالوزۋبوۆ: ايىرماشىلىق وتە كوپ. ءبىرىنشى كەزەكتە، مادەني ايىرماشىلىق. قازاقستانداعى ورىستار باسقا ۇلتتارعا، جات مادەنيەت پەن دىنگە تولەرانتتى قارايدى. ولار كوپمادەنيەتتى ۇلتتىق ورتادا وسكەن، بالا كۇنىنەن باسقالارعا قۇرمەتپەن قاراۋدى ۇيرەنگەن. بۇعان ءبىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ورتا اسەر ەتتى: ءارتۇرلى ۇلتتار ارالاسقان مادەني

    307
  • تاريح

    يتەلىنىڭ تۇرپان مەن جەمسارىداعى تاريحى

    يتەلى نە ءۇشىن اباق كەرەيدىڭ «نوقتا اعاسىسى» بولدى؟ اۋەلى، قۇلاعى تىڭ، ۇرانى كۇن، شىراعى مىڭ وقىرمان، ءسىز ءوز شەجىرەڭىزدى كىشى رۋىڭىزدان باستاپ تاراتساڭىز دا، ۇلكەن رۋدان تاراتساڭىز دا، ارعى ۇلكەن ۇلىستان تاراتساڭىز دا ۇزاسا 15-25 اتانىڭ اراسىندا بولادى. ولاي ەسەپتەي بەرەتىن بولساڭىز كەرەي دە، نايمان دا، البان دا بىرنەشە عاسىر بۇرىن عانا ءومىر سۇرگەن تۇلعا بولىپ قالادى دا، مىڭ جىل بۇرىن تاريحتا اتى اتالاتىن وسى تايپالاردىڭ تاريحىمەن قايشى كەلەدى. مۇنىڭ سەبەبى مىناۋ. ءسىزدىڭ ۇلىسىڭىزدىڭ، رۋىڭىزدىڭ تاريحى كەمىندە مىڭ جىلدى قۇرايدى دا، رۋ شەجىرەڭىزدىڭ ەڭ باسىنداعى بىرنەشە ادام مىڭ جىل بۇرىنعى ادامدار. وسى ۇمىتىلماس بىرنەشە تۇركىشە بايىرعى بابانىڭ ەسىمىنە كەيىنگى عاسىرلارداعى ارابشالانعان ەسىمدەگى اتالار ەسىمى جالعانادى. ارقاشان رۋ اتاۋلارى ەڭ ەسكى

    500
  • تاريح

    مولقى قالاسىنىڭ موري قالاسىنا اينالۋى

    376 جىلى باتىستا التايعا، سولتۇستىكتە بايقال مەن ءسىبىردىڭ توعايىنا، وڭتۇستىكتە ۇلى قورعانعا شىعىستا بۇگىنگى جيلين ولكەسىنە تىرەلگەن الىپ كەڭىستىكتك تەلە قاعاناتى قۇرىلدى. تەلەلەردىڭ ەڭ العاشقى قاتارىن جاساعان 5 ۇلىس «ەرەن(ەرمەن، ەرەيمەن)» دەپ اتالدى. بۇل ءسوز «ەرەكشە، دانا، ءدانىشپان» دەگەن ۇعىمداردى بىلدىرەتىن. ەرمەندەردىڭ قاتارىنا توعلا، اباق، قيات، بايات، مولقى قاتارلى 5 ۇلىس كىرگەن. ولاردىڭ جاپپاي تەلە اتالۋى ولارعا باسشىلىق جاساعان توعلا ۇلىسىمەن تىكەلەي قاتىستى. توعلا اتاۋىنىڭ كوپشەسى توعلات. تەلە اتاۋىنىڭ كوپشەسى تەلەۋىت. توعلات،تەلەۋىت اتاۋلارى دۋلات، دولعان دولان،تەلەۋ، تولەڭگىت،تەلەڭگىت، تورە، تىلىك اتاۋلارىنىڭ كەلىپ شىعۋىنا ۇلكەن ىقپال ەتتى. مولقى شەجىرەسىندەگى قوشاقتان تۋاتىن ەسەنداۋلەت، توقداۋلەت، ماشاننان تۋاتىن داۋلەتكەلدى، قۇلدان تۋاتىن داۋلەتبەردى، قايىپتان تۋاتىن توقداۋلەت ەسىمدەرىنىڭ قويىلۋىنا ولاردىڭ بابا تانىمىنداعى دوعلات اتاۋىنىڭ كەيىنگى تىلدىك دامۋ

    543
  • تاريح

    يتەل(اتيل، يتەل، يدەل، ەدىل) قاعان

    يتەل(اتيل، يتەل، يدەل، ەدىل) قاعان يتەل قاعان كوكبورع اتالعان تۇستا، كوكبورع اتى كوكبۇلاق بولىپ تارالعان تۇستا… ەۋروپاعا اباق تاڭبا كوتەرىپ بارعان ۇلى اباقتى اتانىپ، كەيىن كەلە ۇرپاعى اقباقتى بوپ ەستە قالاتىن. اقباقتىدان ەسەن تۋدى دا، ەسەن-اباقتى دەلىنگەن، ەسەن-اباقتى ەسەنباقتى بولىپ كارپاتتىڭ يىعىنا كومىلگەن…. يتەلدەردىڭ جارتىسى ورال تاۋدا تۇرادى، يتەلدەردىڭ جارتىسى التايدا ءىشىپ بۇلاعىن… ءبىرى باشقورت ىشىندە، ءبىرى قازاقتىڭ قوڭىر تۇسىندە، ۋلاپ-شۋلاپ شىعادى… قۋرايدان تارتىپ قوڭىر كۇي، تارقاتىپ ءىشىپ قۇمارىن… ەدىلدەن الاقانىمەن كوسىپ ىشكەن كەزدەرىن ەسكە اپ، سەلكىلدەپ بيلەر “جورعاعا” قوزعالتىپ اباق تۇمارىن… مىنە، وسىلاي ورمان ەلىنەن تاراعان سۇلۋ تاريح، يتەل قاعاننىڭ اتتارى دالا كىلەمىن تۇياعىمەن سىرعىتىپ اعىلىپ… كوكبورى مۇباراك قيزاتۇلى

    794
  • تاريح

    يتەلى – كەرەي مەن ۋاقتىڭ ەڭ ەسكى رۋى

    وتكەندە «”ۆ”دىبىسىنىڭ ءومىرى» اتتى ماقالامىزدا يتەلى، مولقى اتاۋلارىنىڭ ءبورى ۇعىمىمەن تىعىز قاتىستىلىعى تۋرالى ءماندى دە،ماعىنالى اڭگىمە ايتقانبىز. سونى قايىرا ۇسىنامىز. كوك-ۆولك(كوك ءبورى) اتاۋى ۋاقىت وتە كەلە كوكبۇلاق بولىپ ايتىلىپ، يتەلى شەجىرەسىنىڭ نەگىزگى اتاۋىن تۇلعالاندىرعان. كوك ءبورى سوزىنەن شىققان كوكبۇلاقتى كوشپەندى ومىردەگى ءبورىنىڭ اتىن تىكە اتامايتىن ادەت بويىنشا، كوكبۇلاقتىڭ تۇقىمدارىن “يت ەلى” اتاپ كەتكەن. ەندى وسى اقمەرگەن(كۇيىك), اقباقتى، اقمالاي(تىنىبەك) دەپ تانىلعان ءۇش يتەلىنىڭ اتاسى بولعان كوكبۇلاقتىڭ احمەتالى، اقبەردى دەگەن ەكى ۇلىنىڭ ىشىندە، احمەتالىدەن ۇشەۋى تارايدى. كوكبۇلاقتىڭ كەلەسى ءبىر ۇلى بولعان اقبەردى اتاۋىنا كەلسەك، اح-بورت(اقبورى) دەگەن ءسوزدىڭ كەڭىتىپ ايتىلۋىنان كەلىپ شىققان. قازاقتىڭ الاشا رۋى اقبەرلى، توقبەرلى دەگەن ەكى ۇلكەن تارماققا بولىنەدى. ياعني، اق ءبورىلى، توق ءبورىلى دەگەن ماعىنالاردا. وسى توقبورلىدەن بورىشە تۇقىمى

    647
  • تاريح

    ءبورىنىڭ اتىن العان يتەلى مەن مولقى

    («”ۆ”دىبىسىنىڭ ءومىرى» ماقالاسىنان ءۇزىندى) ۆورگ(ۆورك). بۇل كادىمگى كوك ءتۇستى جانە وسىعان بايلانىستى ءبورىنى ءبىلدىردى. ءبورى دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى كوك ءتۇستى ۇعىندىرادى. ۆورگ(ۆورك) ءسوزى ۆ دىبىسىنىڭ “ۇب، وب، اب، با، بو، بۇ، ۇ، ۋ” بولىپ تۇرلەنۋىنە ساي، بۋرع، ۆورع، بۋرى، ۆلۋە، ءبورى، بورىك، ۆولك سوزدەرىن تۋدىردى. ۆولك – ولەكشىن. ۆلۋە(بورە، بولە) – اعىلشىن تىلىنە كوك ءتۇستى بىلدىرەتىن اتاۋ رەتىندە عۇندار جاعىنان ەندى. ءۆولف(بورىپ) ءسوزى ولاردا ءبورىنى بىلدىرەدى. بۋرىل ءتۇس تە كوك ءتۇستى نەگىز ەتەدى. قازاقتا “بورىكتىرىپ قىرادى” دەگەن ءسوز بار. بۇل بىرىكتىرىپ قىرادى دەگەن ماعىنانى بەرەدى. قازاقتىڭ بىرىگۋ دەگەن ءسوزىنىڭ ءاۋباستا تۋىلۋىنا دا بورىلەردىڭ ازىعىن ۇستاۋداعى ۇيىمشاڭ ارەكەتى اسەر ەتكەن. ۆولك(بورع) – شىعىس ەۋروپا جەرىندە ءبورىنى ءبىلدىردى. ۆولك ءسوزى بولع، بولقى

    1421
load more

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: