Қазақ шежіресі | Kerey.kz/Керей.кз

تاريح

شەجىرە – اباق كەرەي

kerey.kz
| Sep 16, 2018 | 1,480 views

اباق كەرەي 12 اتاعا بولىنەدى. بۇل ءبولىنىس قىتاي قاراماعىنا وتكەن كەزدەن باستالادى. اباق كەرەيدىڭ قايدان، قالاي تاراتىلاتىنى تۋرالى شەجىرەلەر كوپ جانە ولاردا بىرىزدىلىك جوق، ياعني «اركىمدىكى وزىنە ءجون» دەگەنگە سايادى. ويعىرلىق ءماسالي، دويتەن، ساحاريا قاريالاردىڭ ماقۇلداۋى نەگىزىندەگى اتام جاناتتىڭ (ا.ج) جازىپ قالدىرعان شەجىرەسىندە اباقتان يزەن، جۋسان. يزەننەن ماعىنالى، سيدالى، جابايدى تاراتادى. ماعانالىدان قويلاۋ، بايلاۋ دەلىنەدى. قويلاۋدان-يتەلى. اباق كەرەيدىڭ ىشىندە يتەلى رۋى «نوقتا اعا» اتالادى. “الاش ايناسى” ينتەرنەت-گازەتى حالقىمىزدىڭ شىعۋ تەگىن، تارالۋىن باياندايتىن تارماعى – قازاق شەجىرەسى تۋرالى اقپاراتتاردى كەزەڭ-كەزەڭىمەن جاريالاماق. وسى ارقىلى ءۇش ءجۇزدىڭ ءار رۋى تۋرالى مالىمەتتەردى توپتاستىرىپ، قازاقتىڭ ورتاق شەجىرە قورىن جاساپ شىعارماق. ەگەر ءسىزدىڭ قولىڭىزدا ءوز رۋىڭىز جايىندا مالىمەتتەر بولسا، ءبىزدىڭ مىنا: info@alashainasy.kz ەلەكتروندى پوشتامىزعا جىبەرۋىڭىزگە بولادى. نوقتا
126
تاريح

شەكارا ماسەلەسى شەشىلگەن كۇن

kerey.kz
| Aug 27, 2018 | 1,558 views

الاشوردا: سۋرەت سىرتىنداعى تاريح الماسبەك ابسادىق سولدان وڭعا قاراي: ءبىرىنشى قاتاردا- ح.عابباسۇلى، م.دۋلاتۇلى، ا.بايتۇرسىنۇلى، م.اۋەزوۆ; ەكىنشى قاتاردا- ج.ايماۋىتۇلى، ءا.مارعۇلان، ا.بايتاسۇلى. 1917 جىلى 13 جەلتوقساندا قۇرىلعان الاشوردا اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسى 1920 جىلى 26 تامىزدا كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ پارمەنىمەن جاساقتالعان كەڭەستىك قازاق اۆتونومياسىنىڭ قۇرىلۋىنا نەگىز بولعان ەدى. 1936 جىلى ول اۆتونوميا كەڭەس قۇرامىنداعى جەكە رەسپۋبليكاعا اينالدى. كەڭەستىك رەسپۋبليكالاردى قۇرۋ كەزىندە شەكارا بەلگىلەۋ ماسەلەسى، نەگىزىنەن، قازاق اۆتونومياسى قۇرىلعان كەزدەگى مەجەمەن بەلگىلەندى. ولاي بولسا، قازىرگى تاڭداعى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ۇلان-عايىر جەرگە يە بولىپ قالۋ مارتەبەسى الاش زيالىلارىنىڭ جانىن شۇبەرەكە ءتۇيىپ (سوڭىندا جانى قۇربان بولعان) ءجۇرىپ اتقارعان جانقيارلىق ەرلىك ىستەرى مەن ەرەن ەڭبەكتەرى ارقاسىندا جۇزەگە استى. الاش زيالىلارى بەينەلەنگەن فوتوسۋرەتتەر ءبىزدىڭ رۋحاني مۇرامىزدىڭ قۇندى بولشەگى ەكەندىگى ءسوزسىز. سەبەبى
97
كوز قاراس

قىتايدان 500 مىڭدايى عانا قازاق ەلىنە ورالادى.

kerey.kz
| Aug 24, 2018 | 1,765 views

قازىر قىتايدا 1.5 ميلليون دا 2 ميلليون اينالاسىندا قازاق بار دەسەك، الداعى ۋاقىتتا سونىڭ ۇزاسا شامامەن 500 مىڭدايى عانا قازاق ەلىنە ورالادى. جانە مەن بۇل 500 مىڭدايى دەپ ۇيالعانىمنان، مەملەكەتشىل جانداردىڭ كوڭىلىنە سۋ سەپپەيىن دەپ ويلاعانىمنان كوبەيتىپ ايتىپ وتىرمىن. ال، قالعان 1 ميلليون نەمەسە ودان دا كوپ قازاق ءالى دە بولسا قىتايدا تۇرمىس-تىرشىلىگىن جالعاستىرا بەرەدى. 1991-جىلدان سوڭ قازاقستانعا ورالعان قىتاي قازاقتارىنىڭ ۇزىن سانى ۇزاسا 200 مىڭنىڭ اينالاسى عانا ەكەن. ولار كىمدەر: * ۇلتشىل جاستار; * ۇلتشىل زيالىلار; * تۋىسشىلدار (1955-1962جج سابەتكە قاشقانداردىڭ تۋىستارى); * ستۋدەنتتەر (وقۋعا تۇسكەندەر); *قاراپايىم جاندار (مالشى، ەگىنشى); تب قىتايدان وسىنداي ءبىر بۋىن ۇرپاق ىرىكتەلىپ كەتىپ قالعاندىقتان ولاردىڭ قىتايداعى ورنىن قىتاي مەن ۇيعىر جاستارى، زيالىلارى باسىپ كەتتى.
251
كوز قاراس

قىتاي قازاقتارىنىڭ ماسەلەسى “سايراگۇلگە دەيىن جانە سايراگۇلدەن كەيىن”

kerey.kz
| Aug 2, 2018 | 4,857 views

سايراگۇل اپايدىڭ جەڭىسىن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن. سوت شەشىمىنەن كەيىنگى قۋانىشتى بەينەسىن قايتا قايتا كورىپ قاتتى قۋاندىم. قۋانباعان جۇرت جوق ەكەن سول ماڭدا. سايراگۇل اپايدىڭ بەينەسىنە قاراپ سان ويعا باتتىم… قىتاي قازاقتارىنىڭ ماسەلەسى تۋرالى وسىعان دەيىن دە ازاماتتىق پىكىرىمدى ايتقامىن، پوست تۇر. مەنىڭ جەكە پىكىرىمشە قىتاي قازاقتارىنىڭ ماسەلەسى “سايراگۇلگە دەيىن جانە سايراگۇلدەن كەيىن” دەپ ءداۋىر بولگىشتىك سيپاتقا وزگەرۋى مۇمكىن. قازىر، ءبىزدىڭ جۇرت تەك عانا قۋانىشتى قۇتتىقتاپ تويلاۋمەن ابىگەر بوللىپ جاتىر ەكەن بىراق ماسەلەگە ۇلكەن ماشتابتان قاراپ ستراتەگيالىق تالداۋ ساراپتاۋ جاساۋ جاعى جەتپەي تۇر. قىتايدان زاڭسىز شەكارا بۇزىپ ءوتۋ وقيعاسى سايراگۇلگە دەيىن دە بولعان (مەنىڭشە سايراگۇلدەن كەيىن دە بولادى…), سابەت-قىتاي اراسىنداعى قىرعيقاباق كەزىندە قىتايداعى سابەتشىل قازاق ۇلتشىلدارى مەن جاس زيالىلاردىڭ ءبىرازى زاڭسىز
135
كوز قاراس

1912-جىلعا دەيىن قىتاي تەرريتورياسى ەكى ۇلكەن بولىكە بولىنگەن.

kerey.kz
| Jun 30, 2018 | 5,441 views

Eldeç Orda 1912-جىلعا دەيىن قىتاي تەرريتورياسى ەكى ۇلكەن بولىكە بولىنگەن. ءبىرى، مانجۋر ۇكىمەتىنە شىن تيەسىلى زاڭدى تەرريتوريا. ەكىنشىسى، جانجۋر ۇكىمەتىنە سىرتتاي تيەسىلى بالامالى تەرريتوريا. زاڭ بويىنشا بۇل بالامالى تەرريتوريا قالاعان ۋاقىتىندا مانجۋر تەرريتورياسىنان شىعىپ كەتە الادى. ءسىز مىنا كارتادان قىتايعا تيەسىلى ياعني تسين مەملەكەتىنە شىن تيەسىلى تەرريتوريانى نوبايلاپ بولسادا انىق كورە الاسىز. بۇل كارتاداعى تيبەت، موڭعول، ۇيعىر جانە قازاق تەرريتورياسىنىڭ تسين-گە كىرمەۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟ سەبەبى مىناۋ: ولار تسين قاعاناتىنا جىلىنا ءبىر رەت سىرتتاي سالىق تولەمىن وتەپ تۇرعان، تسين ۇكىمەتى سىرتتاي سالىق وتەۋشى ەلدىڭ ىشكى ىسىنە كيلىكپەگەن، ىشكى ىستەرى، ىشكى ماسەلەسى ءوز ىرقىندا بولعان، ءبىرىنىڭ سىرتقى-ىشكى ىستەرىن رەسەيدىڭ ورىنبور، قازان، تاشكەن شاھارلارى شەشسە، بىرىنە يندياداعى موعول جانە الىستاعى وسىمانلى بيلىگى ارالاسىپ
363
تاريح

قادۋان مەن سۋن مەيلين

kerey.kz
| Jun 24, 2018 | 4,149 views

1944-جىلى شىڭ شىسايدىڭ ءونبىر جىلدىق ۋاقىتشا ۇكىمەتى قۇلادى. كوپ ايالداماي شىڭ ىشكى قىتايعا جوتكەلىپ كەتتى. شىعىس قازاقيانىڭ تاريحىندا بۇرىن سوڭدى بولماعان تاريحي وزگەرىس ءدال سول تۇستا بىرىنەن سوڭ ءبىرى ورىن الىپ جاتتى. سۋرەتتەگى اق شىلاۋىشتى كىسى- قادۋان مامىربەكقىزى. كوگەداي حان ورداسىنىڭ سوڭعى حاندارىنىڭ ءبىرى الەن ۋاڭنىڭ زايىبى. قاسىنداعى كىسى اتاقتى ساياساتكەر، ديپلومات سۋن مەيلين. ول قىتاي پرەزيدەنتى جاڭ قايشىنىڭ زايىبى. زامانىندا امەريكادان ءبىلىم العان، وتە ساۋاتتى، مادەنيەتتى تۇلعا. 1944-جىلى نان كيننەن ۇرىمجىگە ۇشىپ كەلىپ تۇرمەدەگى قازاقتاردى بوساتىپ، شەت قيىرعا بوسقان قازاقتاردى ەلگە ورالتۋ ماسەلەسىن قولداپ ارنايى كوميسسيا قۇرعان جانە ونشاقتى قازاققا جوعارى لاۋازىمدى ورىن تاعايىنداپ جۇمىسقا سايلاپ كەتەدى. 1946-جىلى قازاقتار نان كيندەگى ۇلتتىق
147
كوز قاراس

رۋ سىرىنا ۇڭىلسەك…

kerey.kz
| Jun 5, 2018 | 2,485 views

سەرىكبول قوندىباي رۋ – اتادان وربىگەن تۋىستاس ادامداردىڭ جيىنتىعى ەكەندىگى كوپكە ءمالىم. قازاق ءجون سۇراسقاندا «قاي ەلسىڭ، قاي رۋسىڭ» – دەپ سۇرايدى. ويتكەنى قازاق تاريحى – جەكە ادامداردىڭ، رۋلاردىڭ، تايپالاردىڭ تاريحى. قازىرگى ۋاقىتتا ۇلتتىق سالت-داستۇرلەردى ناسيحاتتاۋعا بايلانىستى رۋىن، تەگىن ءبىلۋ بۇرىنعى كەزدەگىدەي «ايىپ» بولماي وتىر. دەگەنمەن، ءباسپاسوز بەتتەرىندە رۋشىلدىق تۋرالى ماقالالار دا از ەمەس. تاريحىمىزعا كوز سالىپ وتىرساق، اتالارىمىزدىڭ وسى رۋ تالاسىنان وپىق جەگەن ۋاقىتتارى از بولماعان ەكەن. رۋعا ءبولىنۋ قازاق ەلىن بىرىكتىرمەي، تالاي رەت وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ الدىندا بەدەلىمىزدى دە تۇسىرگەن. سوندا رۋشىلدىق دەگەنىمىز نە؟ ءبىر قىزىعى، كەز-كەلگەن قازاق ءوز ۇلتىنىڭ بويىندا جىكشىل، بولىنگىش قاسيەتى بارىن تۇسىنەدى جانە سىنايدى دا. سوندا دا وسى بىرلىك، ۇيىمشىلدىق جونىندەگى ۇراندار كوبىنە جەمە-جەمگە
133
تاريح

شىعىس قازاقياداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن تۋرالى نە بىلەمىز؟ (1937-1939)

kerey.kz
| Jun 5, 2018 | 3,308 views

دەربەس ەل، تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە شىعىس قازاقياداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن تۋرالى بۇگىنگى كۇنگە دەيىن عىلمي ساراپتاما جۇرگىزە الدىق پا؟ نە ءۇشىن قازاق سسر-داعى قازاقتاردىڭ ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراۋى شىعىس قازاقيامەن ءبىر ۋاقىتقا سايكەس كەلەدى؟ نە سەبەپتى قازاق سسر-دىڭ نكۆد تەرگەۋشىلەرى ءۇرىمجى، قۇلجا، شاۋەشەك پەن التايدا قۇپيا تەرگەۋ وپەراتسياسىن جۇرگىزەدى؟ ەڭ، وكىنىشتىسى، قازىر قازاقستاندا ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان قازاق قايراتكەرلەرىنىڭ تەرگەۋ قۇجاتتارى نەگىزىنەن اشىلدى، ال، قىتايداعى قازاقتاردىڭ تەرگەۋ قۇجاتتارى اشىلعان جوق… كەلەسى جىلى (2019) قىتاي قازاقتارىنىڭ ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعانىنا 80 جىل تولادى (1939-2019). بۇل پوستتى سوعان ارنايمىن! ارۋاقتاردىڭ رۋحى ءبىر اۋناعاي! القيسسا… شاعىن ساراپتاما * شىڭ شىسايدىڭ تىڭشىلىق ورگاندارى; * شىعىس قازاقيانىڭ تۇڭعىش ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى- بايمولدا قارەكەۇلى; * “قازاق-قىرعىز-موڭعول” قۇرىلتايى; * ساياسي قۋعىن-سۇرگىننىڭ
183
تاريح

قازاق اۆتونومياسى قۇرامىنا كىرمەي قالعان قازاق ۋالاياتتارى تۋرالى

kerey.kz
| May 23, 2018 | 3,517 views

قىتاي قازاقتارى شۋار-دىڭ بەس ۇلكەن ايماعىنا شوعىرلى قونىستانعان. جالپى، شىڭجاڭدا ون ءىرى ايماق بولسا، سونىڭ بەس ۇلكەن ايماعىندا قازاقتار جيى قونىستانعان. قازاقتار قونىس تەپكەن بەس ۇلكەن ايماق مىنالار: ىلە، تارباعاتاي، التاي، سانجى جانە قۇمىل. بۇل بەس ايماقتىڭ ىشىندە تەك ۇشەۋى (ىلە، تارباعاتاي، التاي) عانا قازاق اۆتونومياسىنىڭ قۇرامىنا كىرىپ وتىر. قالعان ەكى ايماق ءبولىنىپ، بولشەكتەلىپ قازاق قۇرامىنا ەنبەي قالدى. سونىمەن شۋارداعى قازاقتاردىڭ بايىرعى قونىسى اتانعان قازاق ايماقتارىنا جەكە جەكە تالداۋ جاسايمىز. 1. ىلە ۋالاياتى (كارتاداعى 1) جان سانى ەڭ تىعىز ءوڭىر. ورتالىعى بۇرىن كۇرە قالاسى ەدى، كەيىن قۇلجا قالاسى بولدى. 1871-جىلى پاتشالىق رەسەي قۇرامىنا كىرىپ 1881-جىلعا دەيىن ون جىل جەتىسۋ، الماتى وبلىسىنىڭ ءبىر بولشەگى بولعان. 1881′دەن 1914-جىلعا دەيىن شىڭجاڭ ولكەسى قۇرامىنا
239
سۋرەتتەر سويلەيدى

شىعىس قازاقياداعى قازاق ينتەلليگەنتسياسىنىڭ قالىپتاسۋ تاريحى

kerey.kz
| May 5, 2018 | 4,362 views

شاعىن ساراپتاما دەربەس ەل تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە “قىتاي قازاعى” دەيتىن ۇعىمدى قايتا پىسىقتاپ زەرتتەپ كورۋدىڭ جاڭا كەزەڭى باستالۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. قىتاي قازاقتارىنىڭ 20- عاسىر باسىنداعى ويانۋ كەزەڭى ءالى كۇنگە دەيىن تولىق زەرتتەلگەن جوق. ونىڭ ىشىندە مەملەكەت دەڭگەيىندەگى تۇلعالار تۋرالى جەكەلەگەن زەرتتەۋلەر تىپتەن كەمشىل. شىعىس قازاقياداعى قازاق ينتەلليگەنتسياسىنىڭ قالىپتاسۋىندا ءۇش ۇلكەن ىقپالدى ايتپاي كەتۋ مۇمكىن ەمەس: ءبىرىنشى، 20-عاسىر باسىنا دەيىنگى ءداستۇرلى يسلامدىق رۋحاني مەكتەپ (قاديمدىق مەشىت-مەدرەسەلەر); ەكىنشىسى، 20-عاسىر باسىنداعى شىعىس قازاقيانىڭ جاديتتىك رۋحاني قوزعالىسى (جاديتتىك اعارتۋ، پىكىر-تالاس، تب); ءۇشىنشىسى، ورىس-تاتار ارقىلى ەنگەن ەۋروپا وركەنيەتىنىڭ ىقپال ەتۋى نەمەسە مانجۋ-قىتاي ارقىلى شىعىس رۋحانياتىمەن تانىسۋ; وسى ءۇش ىقپالدىڭ اۋەلگىسى يسلامدىق جاڭعىرۋدى ءوز ىشىنەن “قازان، ۋفانىڭ رۋحاني ىقپالى”، “بۇحارا-كوكىلتاش ىقپالى” جانە “وسىمانلى رۋحانياتىنىڭ ىقپالى”
234