| 
  • ستالين اجال اۋزىنا تاستاعان قازاقتىڭ اتتى اسكەرى
    ساياسات

    ستالين اجال اۋزىنا تاستاعان قازاقتىڭ اتتى اسكەرى

    وسى ۋاقىتقا دەيىن قۇپيا ساقتالىپ كەلگەن 106-قازاق اتتى اسكەر ديۆيزياسىنىڭ دەرەكتەرى ەندى بەلگىلى بولا باستادى. 1942 جىلى ديۆيزيا اقمولادا جاساقتالىپتى. اسكەري شالا دايىندىقپەن جاساقتالعان ديۆيزيا 1942 جىلدىڭ مامىرىندا، حاركوۆ تۇبىندەگى قورشاۋدى بۇزىپ شىعۋعا بۇيرىق بەرەر الدىندا، 4091 ساربازعا 71مىلتىق، ياعني 7 ادامعا ءبىر مىلتىق جانە بارىنە 3100 جارىلعىش وق ء–دارى ءبارىلىپتى. قازاق بوزداقتارىن قارۋسىز جالاڭ قىلىشپەن ولىمگە جۇمساۋى – «گيتلەرمەن سالىستىرعاندا ستالين سولداتتاردى ولىمگە 8 ەسە كوپ جۇمسادىنىڭ» ايعاعى (ميحايل گارەەۆ، اسكەري اكادەميادان.2005 جىل). ء“تورتىنشى بيلىك» گازەتىنىڭ 2016 – جىلعى مامىردىڭ 28-جۇلدىزىنداعى سانىندا شەتەلدىك ارحيۆتەردەن الىنعان ۆيدەوسيۋجەتتەگى 106-اتتى اسكەر ديۆيزياسى جونىندەگى نەمىس وفيتسەرىنىڭ ايتقانى: «نە دەگەن قىرعىز (قازاق) دەگەن جان كەشتى باتىر حالىق، اتقا ءمىنىپ، اجالعا قايمىقپاي جالاڭ قىلىشپەن تانكتەرگە

    29
  • شوقان ۋاليحانۇلى دەگەن ەكەن..
    مادەنيەت

    شوقان ۋاليحانۇلى دەگەن ەكەن..

    ەل اۋزىندا قازاق وقىمىستىلارى ايتتى دەگەن سوزدەر از ەمەس. بەلگىلى عالىم، ەتنوگراف ا. سەيدىمبەك قۇراستىرعان تاريحي تۇلعا، اسقان وقىمىستى شوقان بابامىزدىڭ تاپقىر سوزدەرىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز. * * * ومبىعا وقۋعا جۇرەر الدىندا بالا شوقان اكەسىنىڭ ەل ءىشى ماسەلەسىن شەشۋدەگى كەيبىر وكتەم، وجار قىلىقتارىنا كوڭىلى تولماي، «وقۋعا بارمايمىن» دەپ قيعىلىق سالسا كەرەك. تىپتەن كونبەي بارا جاتقان بالاسىن قاتال شىڭعىس جاردەمشى جىگىتتەرىنە بايلاتىپ الماققا ىڭعايلانىپ: «شىقپاسا كوتەرىپ اكەلىڭدەر، ارباعا تاڭىپ الامىز!» − دەيدى. سوندا دارمەنى تاۋسىلعان شوقان اكەسىنە: «بايلاتپا! ابىلاي تۇقىمىنان بايلانعاندار مەن ايدالعاندار جەتەرلىك بولعان!» − دەپ ءتىل قاتادى. بالا دا بولسا اقيقات ءسوزدى ايتىپ تۇرعان بالاسىنان توسىلعان اكە دەرەۋ شوقاندى بوساتتىرىپ جىبەرەدى. * * * پەتەربۋرگتە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ءبىر

    11
  • بۇلانتى-اڭىراقاي شايقاستارى: جالعانى مەن شىندىعى
    تاريح

    بۇلانتى-اڭىراقاي شايقاستارى: جالعانى مەن شىندىعى

    ءسوز باسى «سوۆەت وكىمەتى تۇسىندا قازاق تاريحى بۇرمالانىپ، تەرىس تۇسىنىك بەرىلدى» دەگەن ءسوز ءجيى ايتىلادى قازىر. باسىلىم بەتتەرىندە بولسىن، تاريحشىلاردىڭ باس قوسقان جيىندارىندا بولسىن. جالعانى جوق، انىق ەدى. كۋامىز، 70-جىلدارداعى قازاق تاريحى وقۋلىعىنىڭ قالىڭدىعى پىشاقتىڭ قىرىنداي عانا-تىن. ونىڭ ءوزى ماردىمدى وقىتىلمادى. بۇل شەجىرەمىزدىڭ وتار كەزدەگى كۇيى ەدى… ال قازىرگى تاريحىمىز بۇرىنعىدان دا بەتەر سوراقى جاعدايعا ءتۇستى. ءبىلىم مەن عىلىمعا كوڭىل ءبولۋدىڭ ورنىنا بۇگىنگى قازاق رۋ-تايپا ۇيماسىنان شىعا الماي ءجۇر. وسى كۇنى اركىم ءوز اتالاسىنىڭ نەمەسە باباسىنىڭ بي بولعانىن، جىراۋ نە باتىر بولعانىن ويدان شىعارعان جالعان دەرەكتەرىمەن ۇزدىكسىز ناسيحاتتاپ، كەيىن وعان سان ميلليونداعان قارجى شاشىپ، كىتاپ شىعارۋ، اس بەرىپ، كەسەنە، ەسكەرتكىش ورناتۋ سىقىلدى ت.ب. بەرەكەسىز ءىستىڭ سوڭىنا تۇسكەن. وكىنىشكە قاراي، جاعىمسىز

    192
  • تارباعاتايداعى ۇلت-ازاتتىق كۇرەس
    كوز قاراس

    تارباعاتايداعى ۇلت-ازاتتىق كۇرەس

    (وسى تاريحي وقيعانىڭ  70 جىلدىعىنا ارنالادى) قازاق جەرىنىڭ شىعىسىنداعى تارباعاتاي جەرىدە تاريحتىڭ تارعالاڭ جىلدارىنىدا بولىسكە ءتۇسىپ جارىمى قازىرگى قىتاي جەرىندە قالعانى بەلگىلى. وسى قاسيەتتى توپىراق ەجەلدەن اتام قازاقتىڭ قۇتتى قونىسى بولىپ كەلگەن ەدى، وسى تارباعاتايدىڭ ارعى بەتىندە (1944-1962) جىلدارعا دەيىن ءتۇرلى تاريحي، ساياسي وقيعالار بولىپ جاتتى، ىشىندە ەڭ كورنەكتىسى 1944-1947 جىلدار ارالىعىندا بولعان ۇلت-ازاتتىق كۇرەستەر ەدى.  دەسەدە وسى كۇرەستەر بولعان قازاقتىڭ ءتورت ايماعىنىڭ ەكەۋىندە ياعني التايمەن ىلەدە بولعان ۇلت-ازاتتىق كۇرەستەرى تۋرالى كوپ ايتىلىپتا جازىلىپتا كەلەدى، دەسەدە تارباعاتاي جەرىندە بولعان كۇرەستەر ايتىلماي كەلەدى، بولعان تاريح تاسادا قالماۋ كەرەك، ەندەشە تارباعاتايداعى وقيعالار قالاي بولدى؟ كىمدەر قوزعالىس باستادى؟ سوڭى نەمەن اياقتالدى؟ وسى ساۋالدارعا تاريحي دەرەكتەرمەن سول وقيعاعا قاتىسقان كۋاگەرلەردىڭ ەستەلىكتەرى ، تاريحي كارتينالار ارقىلى جاۋاپ

    58
  • ناۋرىز تۋرالى ماڭىزدى قۇجات
    كوز قاراس

    ناۋرىز تۋرالى ماڭىزدى قۇجات

    اشىق دەرەككوزدەردەن 1920 جىلعى 20 ناۋرىزدا تاشكەنتتە تۇرار رىسقۇلوۆ قول قويعان ناۋرىزدى اتاپ ءوتۋ تۋرالى بۇيرىققا كوزىم ءتۇستى. دەمەك، بيىل بۇل تاريحي قۇجاتقا – 105 جىل! الايدا، ارادا نەبارى التى جىل وتكەن سوڭ 1926 جىلى ناۋرىزعا تىيىم سالىندى. ال، 1920 جىلى تۇركىستان كەڭەستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى بولىپ قىزمەت ەتكەن تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ تاعدىرى قانداي قايعىمەن اياقتالعانى بارشامىزعا ءمالىم. ونى “حالىق جاۋى” دەپ تانىپ، 1938 جىلدىڭ 10 اقپانىندا اتۋ جازاسىنا كەسكەن… ناشەل ۆوت تاكوي دوكۋمەنت ۆ وتكرىتىح يستوچنيكاح: پريكاز، يزداننىي ۆ تاشكەنتە تۋراروم رىسكۋلوۆىم وت 20 مارتا 1920 گودا و پرازدنوۆاني ناۋرىزا. پولۋچاەتسيا، ۆ ەتوم گودۋ ەتومۋ يستوريچەسكومۋ دوكۋمەنتۋ يسپولنيلوس 105 لەت! ۆ 1926 گودۋ ناۋرىز وكازالسيا پود زاپرەتوم. ا

    60
  • قازاق-جوڭعار ءدىن ءۇشىن سوعىسپاعان!
    كوز قاراس

    قازاق-جوڭعار ءدىن ءۇشىن سوعىسپاعان!

    قازاق-جوڭعار ءدىن ءۇشىن سوعىسقان دەگەندەر مىنا دەرەككە سۇيەنسە كەرەك: 1691 جىلى 6 اقپاندا يركۋتسك قالاسىندا جوڭعار حانى گالدان بوشوگتۋ (موڭعول. گالدان بوشيگت; قالم. گالدان-بوشيگت; 1644 – 1697) ەلشىلەرىنىڭ قازاق حاندىعى تۋرالى اڭگىمەسى. «…شابارماندار: «وسىدان ون جىلداي بۇرىن ولار، قالماق بۋشۋحتۋ حانى مەن كازاك ورداسى، ءدىنى ءارتۇرلى بولعان. بۋشۋحتۋ حان قالماقتارمەن جانە باسقا دا وردا مۇشەلەرىمەن بىرگە دالاي-لاماعا سەنەدى، ال كازاك ورداسى اسىرەسە مۇحامەتكە قىرىمدىق جولمەن سەنەدى، بۇسۋرماندىق جولمەن سۇندەتتەلەدى. ال بۋشۋحتۋ حان كازاك ورداسىنا ونىمەن، قالماق بۋشۋحتۋ حانىمەن جانە وردانىڭ باسقالارىمەن ءبىر دالاي لاماعا بىرىگىپ بۋدداعا سەنسىن دەپ جىبەردى. سوندىقتان دا ولارمەن جانجال تۋىندادى، ويتكەنى ولار قالماق جولىمەن دالاي-لاماعا سەنگىسى كەلمەدى، وسىنىڭ سالدارىنان ۇلكەن شايقاستار بولىپ، بۋشۋحتۋ حان ولاردىڭ كوپتەگەن

    201
  • جين نودا: قازاق حاندارى مەن تسين يمپەرياسىنىڭ بايلانىسى تىم تەرەڭ
    كوز قاراس

    جين نودا: قازاق حاندارى مەن تسين يمپەرياسىنىڭ بايلانىسى تىم تەرەڭ

    وتكەن جىلى قولىما توكيو شەت تىلدەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى جين نودانىڭ «رەسەي مەن تسين يمپەريالارى اراسىنداعى قازاق حاندىقتارى: XVIII-XIX عاسىرلارداعى ورتالىق ەۋرازيا حالىقارالىق قاتىناستارى» اتتى زەرتتەۋ ەڭبەگى ءتۇستى. ءوز تاريحىمىزعا قاتىستى بولعان سوڭ، ءبىر دەممەن وقىپ شىقتىم. اتالعان كىتاپتا قازاق حانى ابىلاي مەن وزگە سۇلتانداردىڭ تسين يمپەراتورىنا جازعان حاتتارى تۋرالى باياندالادى. جاقىندا جين نودامەن حابارلاسىپ، كوكەيىمىزدە جۇرگەن سۇراقتاردى قويدىق. – عىلىمي زەرتتەۋ كىتابىڭىز ەرتە­دەگى قازاق-تسين يمپەرياسى قاتىنا­سىن وزگەشە تانۋعا ارنالعان اكادەميا­لىق ەڭبەك ەكەن. بۇنداي زەرتتەۋگە بەت بۇرۋعا نە تۇرتكى بولدى؟ – مەن ورتالىق ازيانى زەرتتەۋ بارىسىندا رەسەي جانە تسين يمپەرياسى تۋرالى كوزقاراستاردا ۇلكەن الشاقتىق بار ەكەنىن بايقادىم. وسى الشاقتىقتى جويۋ ماقساتىندا مەن قازاقتاردىڭ تاريحىن رەسەيلىك جانە قىتايلىق دەرەككوزدەر نەگىزىندە زەرتتەۋگە كىرىستىم.

    91
  • ەتنيكالىق قازاقتارعا 65 «اتا جولى» كارتاسى بەرىلدى
    ساياسات

    ەتنيكالىق قازاقتارعا 65 «اتا جولى» كارتاسى بەرىلدى

    ەتنيكالىق قازاقتارعا – باسقا ەلدەردىڭ ازاماتتارىنا قازاقستاندا 10 جىل ءومىر سۇرۋگە جانە جۇمىس ىستەۋگە قۇقىق بەرەتىن 65 «اتا جولى» كارتاسى بەرىلدى. ەلىمىزدە ءوز ءىسىن دامىتۋعا دايىن بيزنەس-يمميگرانتتار 27 كارتا الدى، ال سۇرانىسقا يە ماماندار وسىنداي 38 كارتانىڭ يەگەرى اتاندى. «قازاقتار قاي جەردە ءومىر سۇرسە دە، ولاردىڭ جالعىز وتانى – قازاقستان. سوندىقتان ءبىز ءۇشىن شەتەلدە تۇراتىن وتانداستارىمىزدى قولداۋ ارقاشان ماڭىزدى»، – دەدى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ. «اتا جولى» كارتاسىن الۋشىلار ىشىندە ينجەنەر-فيزيك، ينجەنەر-ماتەماتيك، حيميالىق تەحنولوگتار، جاق-بەت حيرۋرگياسىنىڭ دارىگەرلەرى، پەدياترلار جانە ت.ب. ماماندار بار، ولار رەسەي، گەرمانيا، موڭعوليا، قىتاي، ۇلىبريتانيا، اقش، يزرايل، فرانتسيا، نيدەرلاندى، فينليانديا، قىرعىزستان جانە وزبەكستان سەكىلدى شەت ەلدەردەن كەلدى. «اتا جولى» كارتاسىنىڭ يەگەرلەرى ەلگە كىرگەن كەزدە 10 جىل

    98
  • 2025 جىلى 1 070 ەتنيكالىق قازاق قانداس مارتەبەسىن الدى.
    جاڭالىقتار

    2025 جىلى 1 070 ەتنيكالىق قازاق قانداس مارتەبەسىن الدى.

    2025 جىلى 1 070 ەتنيكالىق قازاق تاريحي وتانىمەن تابىسىپ، قانداس مارتەبەسىن الدى. جالپى 1991 جىلدان بەرى رەسپۋبليكاعا 1 ملن 149 مىڭنان استام ەتنيكالىق قازاق ورالدى. جىل باسىنان قازاقستانعا كەلگەن قانداستاردىڭ جارتىسىنان كوبى (51,9%) – قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنان، 37,5% – وزبەكستاننان، 7,1% – تۇرىكمەنستاننان، 1,8% – رەسەيدەن جانە 1,7% باسقا ەلدەردەن. 2025 جىلعى 1 اقپانداعى جاعداي بويىنشا ەڭبەككە قابىلەتتى جاستاعى ەتنيكالىق قونىس اۋدارۋشىلار سانى 60,2%-دى، كامەلەتكە تولماعاندار 32,9%-دى جانە زەينەتكەرلەر 6,8%-دى قۇرايدى. ەڭبەككە قابىلەتتى جاستاعى قانداستاردىڭ ىشىنەن ءبىلىم دەڭگەيى بويىنشا 16,7%-ى جوعارى ءبىلىمدى، 32,9%-ى ورتا كاسىبي ءبىلىمدى، 48,4%-ى جالپى ورتا ءبىلىمدى، جانە 1,9%-ىنىڭ ءبىلىمى جوق. قونىس اۋدارعان ەتنيكالىق قازاقتار رەسپۋبليكانىڭ ءتۇرلى وڭىرلەرىنە قونىستاندى. سونىمەن بىرگە، قانداستاردى قونىستاندىرۋ ءۇشىن مىناداي ەڭبەك كۇشى

    35
  • الاشتىڭ العاشقى ماتەماتيكتەرى
    ساياسات

    الاشتىڭ العاشقى ماتەماتيكتەرى

    فوتو: aikyn.kz ماتەماتيكا – ادامزات وركەنيەتىنىڭ دامۋىنا نەگىز بولعان ىرگەلى عىلىمداردىڭ ءبىرى. ونىڭ باستاۋىن ەجەلگى مىسىر، ۆاۆيلون، ءۇندىستان، قىتاي جانە گرەكيا وركەنيەتتەرىنەن بايقاۋعا بولادى.  بۇل حالىقتار ماتەماتيكالىق ءبىلىمنىڭ العاشقى جۇيەلەرىن قالىپتاستىرىپ، اريفمەتيكا، گەومەتريا، الگەبرانىڭ نەگىزدەرىن قالادى. كەيىنگى ورتا عاسىرلاردا اراب-مۇسىلمان الەمى ماتەماتيكا عىلىمىنىڭ دامۋىنا زور ىقپال ەتتى. ءال-حورەزمي، ءال-فارابي، ومار حايام، ناسيرەددين تۋسي سىندى عالىمدار الگەبرا، تريگونومەتريا، ساندار تەورياسى مەن استرونوميا سالالارىندا جاڭالىقتار اشىپ، كەيىنگى ەۋروپالىق عىلىمعا نەگىز قالادى. بۇل ءۇردىس تۇركى حالىقتارى قونىستانعان ايماقتارعا دا اسەر ەتتى. قازاق دالاسىندا ماتەماتيكالىق ءبىلىمنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى بولدى. كوشپەلى وركەنيەت تۇرمىس-تىرشىلىكتىڭ قاجەتتىلىكتەرىنە نەگىزدەلگەن ماتەماتيكامەن تىعىز بايلانىستا دامىدى. قازاق حالقى استرونوميالىق ەسەپتەۋلەرگە سۇيەنە وتىرىپ، ۋاقىتتى انىقتاۋ ادىستەرىن قولداندى، گەومەتريالىق پرينتسيپتەردى جەر ولشەۋدە، قۇرىلىس سالۋدا،

    99
load more

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: