Көз қарас

Көз қарас

Шонжының Гео-Стратегиялық Шындығы (сараптамалық мақала)

kerey.kz
| Jun 20, 2020 | 1,256 views

Бұл аудан (Шонжы) қарасаңыз шекараға тиіп тұр. Шекараның күншығыс бетінде аты қаззаққа берілген Іле Қазақ Автономиялы Облысы бар (екінші сүгірет). Онда жер қайысқан қалың қазақ тұрады. Автонрмиялы облыс ШУАР’дан бұрын құрылған. Орталығы Құлжа қаласы (үшінші сүгіреттегі 1-ге қараңыз). Осы автономиялы қазақ облысына қазір сегіз аудан, бір қала төте қарайды. Олар: КҮНЕС, НЫЛҚЫ, ТОҒЫЗТАРАУ аудандары (үшінші сүгіреттегі 5,6,9-ға қараңыз). Бұл үш аудан Іле аңғары мен Іле дариясының басына орналасқан қазақ ең көп, ең іргелі қоныс тепкен, тарихы өте терең, байырғы қазақ жері. Осы үш аудан қазақтары 20- ғасыр басында Орынборға арнайы хат жазып, Алаш баспасөзін қолдап қаржы жолдап, өздерін де Алаштың алыстағы бір бөлшегі санаған-тын. Осы үш аудан тың игеріп, там
228
Көз қарас

Елдес ОРДА: Шонжы тараншыларының “айғайы” (шағын сараптама)

kerey.kz
| Jun 18, 2020 | 1,268 views

Бірінші, ұйғырстан деген атау қателеспесем алғаш рет 1928-1935 жж арасында хатқа түсе бастады. Еуропаның христиан миссионерлері қашқарияда баспа құрған. Баспадан ұйғырлардың қашқар акцентінде христиан дінін уағыздайтын кітаптар, қиссалар, күнтізбелер басып шығарды. Сол көп кітаптың бірінде “ұйғырстан” атауы алғаш рет қолданылған. Бірақ бұндағы ұйғырстан атауы қашқариядағы алты үлкен шаһарды көрсетеді. Ұйғырстан атауы одан соң 1951-1955 жылдары тағы көтерілді, бірақ атауды көтерушілер христиан миссионерлері емес, ұйғырдың белсенді саяси топ, элитасы болды. 1951-1955 жылдары қазіргі ШУАР’да ұлттық автономияны анықтау, шекарасын бекіту жұмыстары қаурт жүрді, сол кезде қытай орталық партия комитетіне “ұйғырстан автономиялы респубиликасы” дейтін ұсыныс жолданған. Әрине, бұл сол кездегі көп ұсыныстың бірі, “шарқи түркістан автономиялы респубиликасы” деген ұсыныс да болды. Осы автономиялы
253
Көз қарас

Марат Бәйділдаұлы (Тоқашбаев): ҚАРАДАЛА АТАУЫ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРІЛСЕ…

kerey.kz
| Jun 18, 2020 | 939 views

Жазушы-публицист Ұйғыр ауданында қазақ-ұйғыр жастары арасында жанжал шығып, төбелеске ұласқанын, арасында жарақат алғандар бар екендігін естіп өте қапа болдым. Бұл сөз жоқ, идеологиялық жұмыстардың олқылығы деп ойлаймын. Жалпы ұйғыр халқына жаппай қара бояу жағуға болмайды. Олар да өзінше бір халық, туыс халық, түркі халқы, мұсылман халқы. Негізгі мекені қазіргі Қытай жерінде. Ұйғыр халқы бірнеше ғасырдан бері өз тәуелсіздігі үшін күресіп келеді. Саяси тұрғыдан ашықтан ашық оларды қолдауға құқымыз жоқ болса да, өз басым іштей мұсылман бауырларымыз ғой, өз алдына ел болып кетсе ғой деп тілеймін. Ұйғыр халқының еңбекқорлығы мен мәдениетіне, тілі мен дәстүріне құрметіміз үлкен. Бірқатар ұйғыр қаламгерлерінің шығармаларын қазақ тіліне аударуға атсалысқаннан болар ұйғырша да тәп-тәуір сөйлей аламын. Бірақ
178
Көз қарас

Президент Тоқаевқа ашық хат

kerey.kz
| Jun 3, 2020 | 999 views

2020 жылдың 28 мамырында, Мәскеуден жіберілген менің жүгім Қызылордаға келді. CDEK фирмасы, тапсырыс нөмірі 1173341109 жіберілім. Қос чемодан. Менің құжаттарым, базарлықтарым, киім-кешек, ұялы телефондарым өз орнында. Неміс тіліндегі Гёте жинағы, орыс классиктерінің кітаптары, КСРО журналдары мен басқа әдебиет те өз орнында. Бірақ, Қыдырбек Рыспекұлы құрастырған, жұдырықтасу жұлдыздарының қолтаңбаларына толы “Қазақ боксшылары” атты кітап жоғалған. Сонымен қатар, тарихшымыз Кәрішал Асан Атаның қос кітабы да жоқ. Әрине, бәрі болуы мүмкін. Алайда, қазақи кітаптарымды орыс жүк тасушысы немесе ресейлік шекарашы жымқырды деп ойламаймын. Погон таққан жергілікті хайуандардың сасық әрекеті болса керек. Барып тұрған оңбағандар ғой! Мысалы, бокс кітабымда маған арналған Ермахан Ыбырайымов пен Жандос Көкімовтың ізгі тілектері жазылған. Сонда не? Офицер атағымен жамылған
152
Көз қарас

“Саяси ұпай жинауға тырысып жатыр”. Сарапшы Тоқаевтың ЕАЭО жиынында айтқаны жайлы

kerey.kz
| May 20, 2020 | 814 views

Аян ҚАЛМҰРАТ Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев видеоконференция арқылы өткен ЕАЭО жиынына қатысып отыр. 19 мамыр 2020 жыл. Мамырдың 19-ында Еуразия экономикалық одағына (ЕАЭО) мүше елдердің президенттері видеоконференция арқылы өткен жиында ұйымның алдағы бес жылға арналған даму стратегиясын қабылдаған жоқ. Жиын кезінде Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың стратегия жобасын «ел үкіметтері мен парламентінің дербестігін шектейді» деп, кейбір тұсын қайта қарау қажет деген ұсыныс айтты. Тәуекелді бағалау тобының директоры, саясаттанушы Досым Сәтпаев Азаттыққа берген сұхбатында экономикалық кеңес отырысындағы Тоқаев сөзінің астары жайлы, Нұрсұлтан Назарбаевтың ақыры таяған дәуірі, Еуразия экономикалық одағы ішіндегі қордаланып қалған қайшылықтар жайлы айтты. ЕАЭО ішіндегі Жоғарғы Еуразиялық экономикалық кеңестің отырысында Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев жобаның ішінде “Еуразиялық экономикалық интеграцияның 2025
166
Көз қарас

ТӘҢІРШІЛДІК — қазақтың көнермейтін көне дүние танымы

kerey.kz
| May 18, 2020 | 717 views

Тәңіршілдік — қазақтың көнермейтін көне дүние танымы. Тәңіршілдік ұғымында көп діндер қатарлы Жаратушыны бар деп есептейді, бірақ Ол адамдарға елші жібермейді, Көктен кітап түсірмейді, жаратылысқа (сіз бен бізге) “сәлем” жолдамайды — деген наным-сенім бар. Жаратушы барлығын жерге қалдырған, бәрі айналып тұратын механизм. Сондықтан жақсылық жасасаң да, жамандық жасасаң да өзіңе айналып келеді. Сол себепті Тәңіршілдік ұғымындағы ең негізгі ғибадат — шын көңілден жақсылық жасау, барыңды бөліп беру. Оны репрессия жылдарында Қазақ даласына айдалып келген өзге ұлттар жақсы біледі. Ал қазақ неге қырғынға ұшырады..? Оған Ислам жауап бере алмайды, оған Тәңіршілдік жауап береді: қазақ қашан да жауынгер халық болған, кеше ғұндар қытайларға қауіп төндірсе, бүгін сол қытайлардың ұрпақтары бізге қауіп төндіріп
192
Көз қарас

Сардоба, Рогун, АЭС.

kerey.kz
| May 5, 2020 | 1,305 views

Алапат апат болып, қалың ел суға кетіп жатқанда билік ойнап жатқандар Өзбекстанға нота жібереміз бе, жоқ па дегенді де ақылдаспапты. Нотамызды дайындап қойдық деген вице-министрдің сөзіне қарағанда, шекарада салынып жатқан су қоймасы жөнінде Қазақстан “бірнеше рет” сұраса да Өзбекстан жөндем жауап бермепті. Бірі келіп, бірі кетіп жатқан шенеуніктер сірә, “біз сұрадық, міндетімізден құтылдық” деп жылы жауып қойса керек. Табандап тұрмаған, жеріне жеткізбеген. Әйтпесе, халықаралық заң нормасын бұзды деп Біріккен ұлттар ұйымына арызданар еді, әлемнен бейтарап сарапшы шақырар еді. Іздедім, ондай жоқ. Сардоба салынса, тым болмағанда Сырдария суалмай ма, Кіші Аралға зар болмаймыз ба деген де есеп-қисап жоқ. Сардобаның мәселесі екі жемқор жүйенің арасында жалған ағайынгершілікпен, бәлкім, сен іш, мен іш
289
Көз қарас

Дариға туралы толғау

kerey.kz
| May 3, 2020 | 598 views

Сара Қонақаева үлкен қызының да дәуірлеген сәттері жоқ емес. 2006 жылдың жазы. Мәскеудің қақ ортасындағы Тверская көшесі. КГБ-ФСБ полковнигі Пётр Стефанович Паршиковпен әңгіме-дүкен құрдым. Бұл кісі де жәй адам емес. Куба революциясы көсемдері – Фидель Кастро мен Че Геварамен араласқан радио, телекоммуникация тыңшысы болып табылады. Сондай білікті ардагер де апайымызды сыйлап, тамсана айтпай ма: “Дариға, Дариға…” Әрине, жоғары жақта жүргендердің көбісі оңбай тұрған қанішер, жемқорлар екендігі айдан анық. Соның өзінде де, әнші-бикештің сіңген еңбегін жоққа шығаруға болмайды. Оның сырлас досы, Майра Мұхаммедқызы, атақты Париж операсы сахнасыдан жарқырап көрінді. Қазақ-татар музыка маманы Равиль Гизатулин маған былай деді: “Майраның дауысы – сопрано. Әлем бойынша, күшті сопрано әншілер толып тұр. Дариғаның қолдауысыз Майра
210
Көз қарас

Менің көріксіз қытай әйелім

kerey.kz
| May 1, 2020 | 1,235 views

Көп адамдар менен шексіз байлық иесі бола тұра неге қытайлық әрі әдемі емес (олардың ойынша) қалыңдық таңдағанымды сұрайды. Мен (олардың ойынша) кәзіргі әйелім Присилла Чаннан да “артық” әйелмен үйлене алады екенмін. Ең алдымен бұл сұраққа жауап бермес бұрын сұлу әйел деген қандай және сұлу емес әйелдің қандай болатынын талқылағым келеді. Шындығында, менің әдемі әйелдермен кездесу мүмкіндігім көп, олардың көбісі менің жарым болғысы келеді. Алайда, “сұлу” әйелдердің көбісінің жүрегі шағылып қалатын әйнек тәрізді. Егер сен ханның қызындай тәкаппар ашушаң болып аурып тұрсаң оның сенімен шаруасы жоқ брақ бай бола тұра неге машинаңды ауыстырмайсың деп сұраумен болады. Олар менің жарым болғылары келуінің мақсаты тік ұшақтарыммен мақтану. Одан кейнгі кезекте олардың байдың әйелі
195
Көз қарас

Ақш-Совет қатынастарындағы шыңжаң өлкесі

kerey.kz
| Apr 29, 2020 | 1,427 views

Сүгіреттерге қысқаша түсініктеме: Бірінші сүгіретте, Ақш-тың шыңжаң өлкесіндегі тұңғыш өкілетті бас елшісі Едмонд Клаб және Дихуа қаласындағы (Үрімжі) Ақш консулының алды түсірілген. Уақты, 1943- жылдың сәуір айы. Екінші сүгірет, Ақш үкіметінің шыңжаң өлкесіндегі өкілетті елшісі Жон Халл Пакстон мырза(1946′дан соң елші болды). Үшінші сүгірет, Шыңжаң өлкесінің саяси, әкімшілік орталығы Дихуа қаласында (Үрімжі) орналасқан Ақш консулдығы. Консул алдында тұрғандар Ж. Пакстон және зайыбы. Төртінші сүгірет, 1946-жылдың қараша айында Дихуадағы Ақш консулы алдында түсірілген. Артқы қатар оңнан төртінші адам Жон Халл Пакстон. Пакстон Ақштың шыңжаң өлкесіндегі өкілетті елшісі болып тағайындалған кезі. 1941-42 жылдан кейін Шыңжаң өлкесінде кілт өзгерістер басталды. Өлкенің сыртқы саяси дипломатиядағы бағыты өзгеріп жатты. Совет-Шыңжаң қатынастары жол айрыққа келіп түйлісті.
292