ەكسكليۋزيۆ: «مەن قازاقپىن، سونىمەن ءسوز ءبىتتى!» – الەم كۋبوگىنىڭ جەڭىمپازى، كونكيشى دارسيل ەسسامومبو (فوتو)
kerey.kz
دارسيل ەسسامومبو ەسىمدى جاس سپورتشىنى بىلەتىندەر بولسا، بىردەن كونكيمەن جۇگىرۋ جارىسىن ەسكە تۇسىرەدى. الەم كۋبوگىندا جاستار اراسىندا تاماشا ويىن كورسەتكەن ول ساراپشىلار اراسىندا بولاشاعىنان زور ءۇمىت كۇتتىرەتىن قازاقستاننىڭ جاس سپورتشىسى اتانعان. بىراق، وسى «افريكالىق قارا بالا كىم؟» دەگەن سۇراق جانكۇيەرلەردىڭ ءبىرازىن مازالايتىنى انىق. ونىڭ قازاقستانعا قانداي قاتىسى بار؟ باق-قا بەرگەن ءبىر سۇحباتىندا ول: «مەن قازاقپىن، وسىمەن ءسوز ءبىتتى!» دەپتى. ورتالىق افريكاداعى كونگو رەسپۋبليكاسىندا تۋعان جاس بالانىڭ قازاققا قانداي قاتىسى بار؟ بۇل جايىن تەرەڭىرەك وزىمەن سۇحباتتاسقاننان كەيىن بىلدىك.
ءبىز دارسيلمەن پويىزدا تانىستىق. استانادان الماتىعا قايتىپ بارا جاتقان ءبىر توپ سپورتشىلار ءبىزدىڭ ۆاگونعا كەلىپ كىردى. ىشىندە افريكالىق قارا ءناسىلدى جىگىت تە بار. جۇيىتكىگەن پويىز قاراعاندى وبلىسىنان دا اسىپ وتكەن تۇستا ۆاگون ءىشىن تازالاۋشى قىز كەلىپ، قازاقشا: «انا قوراپ كەرەك پە؟» دەپ وتىرعانداردان سۇرادى. ورىس بالالارى سۇراقتى تۇسىنبەگەن كەيىپ تانىتتى. قارسىمدا وتىرعان جاڭاعى قارا بالا قازاقشا «ءيا، كەرەك!» دەپ جاۋاپ بەردى. مەنىڭ نازارىم بىردەن اۋدى. بۇل كىم؟ ويلانىپ جاتپاستان: «قازاقشا قايدان بىلەسىڭ؟» دەپ سۇرادىم. ول جاۋاپ بەردى، وسىلاي ەكەۋىمىز اڭگىمەلەسىپ كەتتىك. ول «قازاقپارات» حالىقارالىق اقپاراتتىق اگەنتتىگىنە سۇحبات بەرۋگە كەلىستى. وسىلاي توسىن كەزدەسۋدەگى سپورتشىمەن بولعان سۇحباتتى وقىرمان نازارىنا ۇسىنامىز.
- دارسيل، سپورتقا قالاي كەلدىڭ؟
- مەن سپورتپەن شۇعىلدانۋدى ەرتە باستادىم، مەكتەپكە دەيىن تەننيس كورتىنا كەلىپ، وسى سپورت قاسيەتتەرىن دامىتا باستادىم، ال 6 سىنىپتا، كۇزدە، كونكيمەن جۇگىرۋدى باستادىم، سول جىلى قىستا ءوز جاس توبىمدا قازاقستان چەمپيونى اتاندىم. سپورت مەن ءۇشىن ساباقتان تىس بوس ۋاقىتىمدى ارنايتىن وتە قىزىقتى ءىس-شارالاردىڭ ءبىرى بولدى. سونىمەن قاتار، مۋزىكامەن اينالىستىم، فورتەپيانودا وينادىم، سۋرەت سالدىم، ماتەماتيكاعا قىزىقتىم جانە دە ءبىزدى قورشاعان الەم تۋرالى كوپ وقىدىم.
كونكيمەن جۇگىرۋ سپورتىمەن اينالىسۋ مەن ءۇشىن قىزىقتى بولعاننىڭ سەبەبى، بۇل سپورت ءتۇرى ادامنىڭ رەاكتيۆتى جىلدامدىق قابىلەتىن دامىتادى، كۇشتى، جىگەرلى، شىدامدى بولۋعا تاربيەلەيدى. بۇل قىسقى سپورت ءتۇرى كوماندالىق رۋحتى جاسايدى جانە سىزگە تەك جارقىراعان مۇز جولىندا زىمىراعاندا كەلەتىن ەرەكشە سەزىم بەرەدى.
- الەم كۋبوگىنىڭ جۇلدەگەرى اتاندىڭ، بولاشاعىنان ءۇمىت كۇتتىرەتىن سپورتشىلار تىزىمىنە ەندىڭ، اتاق-دارەجەگە ماستانىپ قالمادىڭ با؟ ويتكەنىڭ، ءوز ورتاڭدا ەسىمىڭ 20-عا جەتەر جەتپەس جاسىڭدا شىعا باستادى.
- ءيا، مەن الەمدىك دەڭگەيدە قوس التىن ۇتىپ الدىم، بىراق بۇل جوعارى جەتىستىك مەنىڭ باسىمدى اينالدىرمادى، تەك قانا جاڭا جەڭىستەرگە قول جەتكىزۋگە جەتەلەدى.
- ءبىر سۇحباتىڭدا: «مەن قازاقپىن، سونىمەن ءسوز ءبىتتى!» دەپسىڭ، وسى تۋرالى كەڭىرەك ايتىپ بەرسەڭ؟
- وتكەن سۇحباتتارىمنىڭ بىرىندە ماعان، ەگەر سەنى باسقا ەلدىڭ اتىنان ونەر كورسەتۋگە شاقىرىپ جاتسا، قالاي قارايسىڭ، دەگەن سۇراق قويعان كەزدە ايتىلعان ءسوز بولاتىن. مەن الەمدەگى ەڭ تەرەڭ كونگو وزەنىنىڭ جاعالارىندا دۇنيەگە كەلگەم، سول جاقتا تۇراتىن حالىقتىڭ كۇشتى گەنى بويىما سىڭگەن، بىراق، مەن ءوزىم وسكەن قازاقستاننىڭ تۋىن الەمدىك دەڭگەيگە كوتەرەتىن سپورتشىلاردىڭ ءبىرى بولدىم. مۇندا، الاتاۋدىڭ بوكتەرىندە. سوندىقتان دا، قازاقستان – مەنىڭ وتانىم، وسىمەن ءسوز ءبىتتى.
- قازاق ءتىلىن قايدان بىلەسىڭ؟
- مەن قازاق ءتىلىن بىلەمىن، سەبەبى، مەنىڭ ويىمشا، ءاربىر ادام ءوزىنىڭ اناسىنىڭ ءتىلىن ءبىلۋ كەرەك. مەنىڭ انام – قازاق، ول ماعان فرانتسۋز، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىن ۇيرەتتى، بىراق تا قازاق تىلىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولدى.
- بوس ۋاقىتىڭدا نەمەن اينالىسقاندى جاقسى كورەسىڭ؟
- مەنىڭ بوس ۋاقىتىم از دەسەدە بولادى، سەبەبى ۋاقىتىمنىڭ كوبىسىن وقۋ-جاتتىعۋ جيىندارى مەن جارىستاردا وتكىزەمىن. ۇيگە كەلگەندە بارلىق ۋاقىتىمدى ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دەگى ساباعىما ارنايمىن، تەك ودان قالعان ۋاقىتتا وتباسىممەن دەمالۋعا، دوستارىممەن كەزدەسۋگە، ولارمەن تاۋعا شىعۋعا، سۋرەت سالۋعا كەزەك كەلەدى.
- قازاقستانداعى كونكيمەن جۇگىرۋ سپورتى تۋرالى، سول سالادا جۇرگەن سپورتشى رەتىندە نە ايتا الاسىڭ؟ قانداي جەتىستىكتەرىمىز بەن كەمشىلىكتەرىمىز بار؟
- ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جالپى سپورتتىڭ دامۋى ءۇشىن جانە جەكە كونكيمەن جۇگىرۋ سپورتى ءۇشىن دە كوپ نارسە جاسالىپ جاتىر. مىسالى، مەن الەمنىڭ بارلىق مۇز ايدىندارىندا سىرعانادىم، كوردىم، سوندىقتان، ەڭ ادەمى جانە زاماناۋي مۇز ايدىنى – استانادا سالىنعان «الاۋ» مۇز ايدىنى دەپ ايتا الامىن. دەگەنمەن، مەنىڭ ەڭ سۇيىكتى مۇز ايدىنىم – ول، ارينە، مەن وقۋ-جاتتىعۋ جيىندار اراسىندا جاتتىعاتىن تاماشا «مەدەۋ» مۇز ايدىنى. قازىر، مىسالى، الماتىدا ۋنيۆەرسيادانى وتكىزۋگە ارنالعان مانەرلەپ سىرعاناۋشىلار مەن حوككەيشىلەر ءۇشىن جاڭا مۇز ارەناسى سالىنۋدا.
سونىمەن قاتار، مەنىڭ ويىمشا، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جوعارى جەتىستىكتەگى سپورتشىلاردى دايىنداۋدى، جوعارى جەتىستىكتەر سپورتىنىڭ ينستيتۋتسيونالدىق قۇرىلىمىن جانە ونىڭ دامۋىنىڭ قۇقىقتىق اسپەكتىلەرىن وزگەرتۋ ارقىلى، جۇيەلى تۇردە جەتىلدىرۋ قاجەت. ماسەلە مۇندا، ءبىزدىڭ تاجىريبەدە جوعارى جەتىستىكتەر سپورت پەن جاپپاي سپورت جەكە ينستيتۋتتارى ءبولىنىپ قاراستىرىلمايدى، ولار كاسىبي سپورتقا قاراعاندا، اۋەسقوي سپورت جۇيەسىنە جاتسا دا، بىراق قوعامدا ءارتۇرلى ماقساتتار مەن باعىتتارعا يە. بىزدە ءالى دە جوسپارلى ەكونوميكا شارتىندا ءتيىمدى بولعان جوعارى جەتىستىكتەگى سپورتشىلاردى دايىندايتىن ينستيتۋتسيونالدىق جۇيە جۇمىس ىستەيدى: سپورت مەكتەپتەرى – قالا قۇراماسى – ەل قۇراماسى، ءبىر باپكەرلىك دايىنداۋ ادىسىمەن دايىندالاتىن جالعىز كوماندا سياقتى. بىراق الەمدىك ارەنادا قازىرگى جاعدايدا جوعارى جەتىستىكتەگى سپورتشىلار الدىندا تۇرعان مىندەتتەر، باسقا، نارىق تالاپتارىنا سايكەس، جوعارى دارەجەدەگى سپورتشىلاردى دايىنداۋى باسەكەلەستىك، سارالاۋ جانە دارالاۋ قاعيدالارىنا نەگىزدەلگەن جۇيەسىن تالاپ ەتەدى: سپورت مەكتەپتەرى – ءار قالانىڭ سپورت كلۋبتارى – ەلدىڭ سپورت كلۋبتارى. مىسالى، نيدەرلاندى ەلىندە كونكيمەن جۇگىرۋ سپورتى وتە جوعارى دارەجەدە دامىعان، ولاردا جوعارى جەتىستىكتەگى سپورتشىلار ءتىپتى ءبىر كالانىڭ ىشىندە ءارتۇرلى سپورتتىق كورسەتكىشتەرى بويىنشا ءوزارا باسەكەلەسەتىن سپورت كلۋبتارىندا جاتتىعادى. ولاردا ۇلتتىق قۇراماسى جوق، ونىڭ سەبەبى وسىنداي باسەكەلەستىك ناتيجەسىندە جوعارى دارەجەدەگى كونكيمەن جۇگىرۋشىلەر كوپ، جانە ءبىر جاتتىقتىرۋشى ءاربىر سپورتشىعا ءارتۇرلى تاسىلمەن تولىعىمەن كوڭىل بولە المايدى.
بۇل ەلدە ۇلتتىق قۇرامامەن تەڭەستىرىلەتىن سەگىز دەمەۋشىلىك قۇرامالار بار. ول ءۇشىن سپورت كلۋبتارى وزدەرىنە شتاتقا بارىنشا ءتيىمدى جاتتىقتىرۋشىلاردى شاقىرادى، ەڭ جاقسى جاتتىعۋعا (جاتتىعۋ الىمدارى، ساپالى تاماقتانۋ، مامانداندىرىلعان مەديتسينالىق جانە پسيحولوگيالىق قىزمەت، ينۆەنتار، سپورتتىق قۇرال-جابدىقتار) جاعداي جاسايدى. ارينە، بۇل سپورت كلۋبتارىنىڭ قىزمەتىنە تەك مەملەكەت تاراپىنان ەمەس، بيزنەس جاعىنان دا قولداۋ كورسەتىلەدى. قر پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆ ءوزىنىڭ حالىققا جولداۋىندا ەلىمىزدە قوعام، مەملەكەت جانە بيزنەس قىزىعۋشىلىعىن بىرىكتىرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن، مەملەكەتتىك-جەكە سەرىكتەستىكتى ەنگىزۋ كەرەكتىگىن اتاپ ايتتى. بۇل باسقارۋ مودەلى ەلىمىزدە سپورت كلۋبتارىنىڭ دامۋىنا جانە كونكيمەن جۇگىرۋ سپورتىنىڭ دامۋىنا بارىنشا ءتيىمدى بولادى. نيدەرلاندتىق كونكيمەن جۇگىرۋشىلەردىڭ مىسالى ناقتى كورسەتكەندەي، سپورتتا جوعارى جەتىستىكتەرگە جەتۋدىڭ نەگىزى ءبىر قۇراما مەن ءبىر باپكەر مونوپولياسىندا ەمەس، باسەكەلەستىك ورتادا سپورتتىق كوماندالار مەن ءارتۇرلى ادىسىمەن دايىندايتىن جاتتىقتىرۋشىلار سانىنىڭ ارتۋىندا.
قازاقستاندا كونكيمەن جۇگىرۋ سپورتى بارىنشا تانىلسا ەكەن دەيمىن، بۇل سپورت ءتۇرىنىڭ جىلدامدىعى، ادەمىلىگى بارلىق قازاقستاندىقتارعا قۋانىش اكەلە بەرسىن دەيمىن. مەن، سپورتشى رەتىندە، بۇل دامۋعا ءوز ۇلەسىمدى قوسۋعا تىرىسامىن. قازىر ءبىز «ۋنيۆەرسيادا -2017» ويىندارىنا دايىندىق پروتسەسىندە كەلەسى ستارتتارعا دايىندالىپ جاتىرمىز، مەنىڭ جاتتىقتىرۋشىم ا.سون مەنىڭ الدىما بەلگىلى ءبىر مىندەتتەردى قويادى، ال مەن ولاردى ورىندايمىن.
- بولاشاقتاعى ماقساتىڭ نە؟ نەگىزگى ماماندىعىڭ تۋرالى جوسپارلارىڭمەن بولىسسەڭ.
- قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ جاتتىقتىرۋشىمەن بىرگە قويعان ماقساتىمىز -ۋنيۆەرسيادادا لايىقتى ونەر كورسەتۋ. جالپى بولاشاقتا، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دەگى وقۋىمدى ماگيستراتۋرادا جالعاستىرۋدى جوسپارلايمىن.
- وتباسىڭ تۋرالى كەڭىرەك ايتا كەتسەڭ؟
- مەنىڭ وتباسىمدا انام، اپام جانە ءىنىم پاتريك بار. مەن ءۇش جاسقا تولعاندا، كونگودا سوعىس باستالىپ، انامدى قازاقستاننىڭ ازاماتى بولعاندىقتان تجم مەنىمەن بىرگە الماتىعا كوشىرگەن. گەنەتيكا جانە سەلەكتسيا سالاسىندا عالىم بولعان اكەممەن كونگودا بولعان ازاماتتىق سوعىس كەزىندە بايلانىس ۇزىلگەن. مەنىڭ دامۋىما ۇلكەن ۇلەس قوسقان – مەنىڭ ناعاشى اتام، ونىڭ دۇنيەدەن ءوتىپ، ءبىزدىڭ ارامىزدان كەتكەنىنە 3 جىل بولدى. بالا كەزىمىزدە ول بىزبەن ساياباقتا بىرنەشە ساعاتتاپ قىدىراتىن، ءتۇرلى ويىندار ويناتاتىن، ءبىزدى العاش رەت ۆەلوسيپەد ايداۋعا ۇيرەتتى، كەيىننەن پاتريك ەكەۋمىزدى تەننيستىك كورتقا الىپ باراتىن. اتام مەنىڭ وقۋداعى جانە سپورتتاعى جەتىستىكتەرىممەن ماقتاناتىن. ول ءتىپتى الەمدەگى مەن جاتتىققان جانە جارىستاردا ونەر كورسەتكەن قالالاردى جالاۋلارمەن بەلگىلەگەن كارتا جاساعان. ءىنىم دە سپورتپەن اينالىسقان، بىراق قازىر ول تولىعىمەن ۋنيۆەرسيتەتتەگى وقۋىنا دەن قويعان. انام قازۇۋ-دە دوتسەنت بولىپ جۇمىس ىستەيدى.
- قازاقستان اتىنان قارا بالانىڭ الەمدىك دودالاردا ونەر كورسەتۋى كوپ سۇراق تۋعىزاتىنى جاسىرىن ەمەس، باسىڭنان وتكەن قيىندىقتار تۋرالى ايتىپ بەرسەڭ؟
- قازىر قازاقستان حالقى، اسىرەسە جاستار، جۇمىس بابىمەن نەمەسە وقۋمەن ءجيى شەتەلدەرگە بارادى، حالىقارالىق كومپانيالاردا جۇمىس ىستەيدى، اعىلشىن ءتىلىن جاقسى مەڭگەرىپ جاتىر، جانە شەتەل ازاماتتارىنا، باسقا مادەنيەت، ۇلت جانە ءناسىل، ءدىن ازاماتتارىنا دەگەن قاتىناسى اشىق جانە دوستىق بولىپ كەلەدى. مەن ادامدارمەن تانىسقان كەزدە، ولار مەنىڭ قازاق ەكەنىمدى ەستىپ، وتە تاڭ قالادى. بىراق ولاردىڭ تاڭ قالۋلارى تەز ماعان جانە مەنىڭ سپورتتىق قىزمەتىمە دەگەن دوستىق پەن شىنايى قىزىعۋشىلىققا اۋىسادى.
- دارسيل، باسىڭنان وتكەن ەستە قالارلىق قىزىق وقيعانى ايتساڭ، سوسىن ءسوز سوڭىندا «قازاقپاراتتىڭ» وقىرماندارىنا تىلەك بىلدىرسەڭ.
- ەگەر قىزىقتى وقيعالاردى ەسكە تۇسىرەر بولساق، ولاردىڭ ءبىرىن ايتىپ بەرە الامىن: ءبىر رەت ءبىز الماتى قالاسىندا كافەدە دوسىمنىڭ تۋعان كۇنىن اتاپ وتتىك. مەن كەلگەندە، كورشى ۇستەلدە وتىرعان قىزداردى بايقادىم. مەنى كورگەن سوڭ، ولار شەتەلدىك ازاماتپەن، ياعني مەنىمەن، كىم اعىلشىنشا سويلەسەتىنىن قازاق تىلىندە تالقىلاي باستادى. ولاردىڭ سوزدەرىنەن مەن ولاردىڭ شەت تىلدەر ۋنيۆەرسيتەتىندە وقيتىنىن ءتۇسىندىم. ولاردىڭ ءبىر كەلىسىمگە كەلۋى قيىن بولعانىن كورگەن سوڭ، مەن دوسىممەن ولاردىڭ جانىنا بارىپ قازاق تىلىندە تانىسا باستادىم. ولاردىڭ سول ۋاقىتتا ۇيالعانى مەن تاڭ قالعانىن كورسەڭىز عوي! اڭگىمەلەسۋ بارىسىندا ولاردىڭ دا قۇربىسىنىڭ تۋعان كۇنىن اتاپ ءوتىپ جاتقانى ءمالىم بولدى. ناتيجەسىندە، ءبىز ءبىر ۇستەلگە بىرىگىپ، تۋعان كۇن يەلەرىنىڭ مەرەكەسىن تويلادىق. قىزىق بولدى!
مەن بارشا «قازاقپارات» وقىرماندارىنا وسى سۇحبات ءۇشىن، سپورتقا جانە ءبىزدىڭ سپورتشىلارىمىزعا دەگەن قىزىعۋشىلىق ءۇشىن العىس بىلدىرەمىن جانە بارشاڭىزعا دەنساۋلىق، جاقسىلىق جانە كوپ قىزىقتى سۇحباتتار تىلەگىم كەلەدى! 
سۇحباتتاسقان: الماس مۇقاشۇلى
قازاقپارات
پىكىر قالدىرۋ