كوز قاراس سۇحباتتار قازاق شەجىرەسى

باتىرxان قۇرمانسەيىت: جاپونيا – ەلىمىزبەن ديپلوماتيالىق قاتىناس ورناتۋعا اسىققان العاشقى ەلدەردىڭ ءبىرى

kerey.kz

 |  Jan 26, 2017

قازاقپارات – بۇگىنگى كۇن قازاقستان مەن جاپونيا قارىم-قاتىناستارى ءۇشىن ەرەكشە داتا. وسىدان 25 جىل بۇرىن 1992 جىلدىڭ 26 قانتارىندا ەكى ەل اراسىندا ديپلوماتيالىق قاتىناستار ورناتىلىپ، 1993 جىلى الماتىدا جاپونيانىڭ ەلشىلىگى، 1997 جىلى توكيودا قازاقستاننىڭ ەلشىلىگى اشىلدى. قازاق-جاپون قارىم-قاتىناسىنىڭ 25 جىلدىعىنا بايلانىستى جاپونتانۋشى، PhD دوكتورى، قازاقستاننىڭ جاپونياداعى ەلشىلىگىندە كەڭەسشى-ۋاكىل، قر پرەزيدەنت اكىمشىلىگى سىرتقى ساياسات ورتالىعىندا ينسپەكتور بولىپ قىزمەت اتقارعان جانە قازىرگى تاڭدا «جاپونيا دوستىق الماسۋلار حالىقارالىق كەڭەسى (FEC)» ۇيىمىنىڭ قازاقستانداعى وكىلى باتىرxان قۇرمانسەيىتپەن «قازاقپارات» ءتىلشىسى سۇحباتتاستى.

- باتىرحان قۇرمانسەيىتۇلى، بۇگىن 26 قاڭتار قازاقستان مەن جاپونيا اراسىندا ديپلوماتيالىق قاتىناستاردىڭ ورناتىلعانىنا 25 جىل تولىپ وتىر. تاريحقا كوز جۇگىرتسەك، 1991 جىلدىڭ 28 جەلتوقسانىندا جاپونيا قازاقستاننىڭ تəۋەلسىزدىگىن مويىندادى. 1992 جىلدىڭ 26 قانتارىندا قازاقستان مەن جاپونيا اراسىندا ديپلوماتيالىق قاتىناستار ورناتىلىپ، 1993 جىلى الماتىدا جاپونيانىڭ ەلشىلىگى، 1997 توكيودا قازاقستاننىڭ ەلشىلىگى اشىلدى. جاپونيادا كوپ جىل قىزمەت ەتكەن مامان رەتىندە، ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناس قالاي باستالدى اڭگىمەمىزدى سودان باستاساق.

- ءيا، بۇگىن قازاقستان مەن جاپونيا اراسىندا ديپلوماتيالىق قاتىناستار ورناتىلعان كۇن. وسىدان تۋرا جيىرما بەس جىل بۇرىن ەكى ەل اراسىندا رەسمي تۇردە ساياسي-ديپلوماتيالىق بايلانىستاردىڭ نەگىزى قالانىپ، ساۋدا-ەكونوميكالىق جانە مادەني-گۋمانيتارلىق قارىم-قاتىناستارعا جول اشىلعان ەدى.    جاپونيا ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداۋعا جانە بىزبەن ديپلوماتيالىق قاتىناستار ورناتۋعا اسىققان مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى ەكەنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. مىسالى، كورشى مەملەكەت قىتاي مەن ءبىزدىڭ ەلدىڭ اراسىندا ديپلوماتيالىق قاتىناستار سول جىلدىڭ ەكىنشى جارتىسىندا، ياعني تامىز ايىندا ورناتىلسا، رەسەيمەن ودان دا كەشىرەك قازان ايىندا ورناتىلعانى بەلگىلى. ارينە، ونىڭ وزىندىك سەبەپتەرى بار، دەگەنمەن، جاپونيا قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ مويىنداعانى تاريحي فاكت. تاريح دەمەكشى، رەتى كەلىپ تۇرعاندا قازاقستان مەن جاپونيا اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردىڭ نەدەن باستالعانى، قالاي باستالعانى جايىندا قىسقاشا ايتا كەتەيىك. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ون ەكىنشى كۇنى، ياعني 1991 جىلدىڭ 28 جەلتوقسانىندا جاپونيانىڭ ماسكەۋدەگى ەلشىلىگى ماسكەۋدەگى قازاقستاننىڭ وكىلەتتى وكىلدىگىنە جاپونيا ۇكىمەتىنىڭ ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدى مويىنداعانىنا قاتىستى جاپونيا سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ حاتىن تاپسىرادى. قر پرەزيدەنتى ارحيۆىندە ساقتالعان سول حاتتا بىلاي دەپ جازىلعان (حات ءبىرىنشى رەت جاپون تىلىنەن قازاق تىلىنە تىكەلەي اۋدارىلىپ وتىر):     «وسى حات ارقىلى جاپون ۇكىمەتىنىڭ 1991 جىلدىڭ 28 جەلتوقسانىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداعانى جايلى حابارلاۋدى وزىمە مارتەبە تۇتامىن. جاپون ۇكىمەتى مەن حالقى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى مەن حالقىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگىمەن تەرەڭ سەزىممەن قۇتتىقتايدى. وسىنداي قۋانىشتى ساتتە جاپون ۇكىمەتى مەن حالقى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ وركەندەۋىن شىن جۇرەكتەن تىلەيتىنىن جانە ەكى ەل اراسىندا دوستىق قاتىناستاردى دامىتۋعا نيەتتى ەكەنىن مالىمدەيمىن. جوعارىدا باياندالعاندى جەتكىزە وتىرىپ، جوعارى مارتەبەلى، سىزگە دەگەن شىنايى قۇرمەتىمدى بىلدىرەمىن. 

   1991 جىل 28 جەلتوقسان،    جاپونيا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ۆاتانابە ميتيو قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى اقمارال ارىستانبەكوۆاعا».         بايقاساڭىز، جاپونيا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى وسى تاريحي حاتتى قازاق سسر-ءنىڭ سوڭعى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى بولعان ا.ارىستانبەكوۆانىڭ اتىنا جولداپ، ول كىسىنى حاتتا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى» دەپ كورسەتكەن. ارينە، جاڭا مەملەكەت قازاقستان رەسپۋبليكاسىن تاۋەلسىزدىگىمەن قۇتتىقتاپ وتىرعان حات بولعاننان كەيىن جاپونيا سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ سولاي جازعانى ورىندى، باسقاشا بولۋى دا مۇمكىن ەمەس ەدى. نەدەگەنمەن، ول كۇندەرى جاپونيا ۇكىمەتى 1991 جىلدىڭ 20 جەلتوقسانىندا پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ ديپلومات تولەۋتاي سۇلەيمەنوۆتى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ العاشقى سىرتقى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى قىلىپ تاعايىنداعانىن ءالى بىلمەگەن بولار. ايتپاقشى، جاپوندىق ديپلوماتتار ا.ارىستانبەكوۆانىڭ اكەسىنىڭ اتىن (حايدار) تولىق بىلمەدى مە ەكەن، الدە قالاي، ايتەۋىر، اتى مەن تەگىنىڭ ورتاسىنداعى «وتچەستۆاسىنىڭ» ورنىنا (جازباي-اق قويۋعا بولاتىنىن دا بىلمەگەن بولار دەپ ۇقتىم) جاپون ءتىلىنىڭ بۋىن الىپپەسىندەگى «حا» بەلگىسىنىڭ ۇزارتىلعان ءتۇرىن  تىركەپ قويعان ەكەن. بۇنى نەگە ءسوز قىلىپ وتىر دەيسىز عوي، جوعارىدا اتالعانداي، دۇنيە استاڭ-كەستەڭ بوپ جاتقان سول كۇندەرى جاپونيا ۇكىمەتى ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداۋعا اسىعىپ جاتقانىنىڭ ءبىر كورىنىسى بولسا كەرەك دەپ ويلايمىن.

               تاۋەلسىزدىگىمىزدى قۇتتىقتاپ حات جازعان سول م.ۆاتابە مىرزا 1992 جىلدىڭ مامىر ايىندا جاپونيا پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى – سىرتقى ىستەر ءمينيسترى رەتىندە ەلىمىزگە ساپار جاساپ، ەكى ەل اراسىندا ساياسي ديالوگتىڭ باستالۋىنا العاشقى قادام جاسادى. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ءبىرىنشى جىلدارى دامىعان مەملەكەتتەر تاراپىنان جوعارى دەڭگەيدە قازاقستانعا ساپار ۇيىمداستىرعان ەلدەردىڭ كوپ بولماعانىن ەسكەرسەك، باستاپقى كەزەڭدە-اق ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى دەڭگەيىندە ساپار ۇيىمداستىرعان جاپونيا ۇكىمەتى قازاقستانمەن جانە جالپى ورتالىق ازيا ايماعىمەن تەزىرەك تىعىز قاتىناستار ورناتۋعا قاتتى قىزىعۋشىلىق تانىتقاندارىن اڭعارۋعا بولادى. ارينە، ول كەزدە ونداي قىزىعۋشىلىقتىڭ ارتىندا جاپونيانىڭ اسكەري-ساياسي وداقتاسى بولىپ تابىلاتىن امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ تۇرعانى دا جاسىرىن ەمەس ەدى. اقش-تىڭ ول كەزدەگى سىرتقى ساياساتى جاڭادان تاۋەلسىزدىگىن العان مەملەكەتتەردىڭ رەسەيگە دەگەن ساياسي-ەكونوميكالىق تاۋەلدىلىگىن ازايتۋعا، ارالارىن بارىنشا الشاقتاتۋعا باعىتتالدى جانە سول ءۇشىن ءوز وداقتاستارىنان، اسىرەسە توكيودان وسى ەلدەرگە قارجىلاي كومەك كورسەتىپ، كوڭىلدەرىن اۋلاۋعا شاقىرعان ەدى. 1992 جىلدىڭ قازانىندا جاپونيا ۇكىمەتى توكيودا بۇرىنعى سوۆەت وداعىنان شىققان مەملەكەتتەرگە كومەك كورسەتۋ جولدارىن تالقىلاۋعا ارنالعان حالىقارالىق كونفەرەنتسيا ۇيىمداستىرىپ، وعان اقش باستاعان باتىس ەلدەرى جان-جاقتى اتسالىسقانى سونىڭ ايعاق دالەلى. ول كونفەرەنتسياعا ءبىزدىڭ ەلدەن جوعارىدا اتالعان ءبىرىنشى سىرتى ىستەر ءمينيسترىمىز ت.سۇلەيمەنوۆ قاتىسىپ، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ رەسمي وكىلى رەتىندە جاپونياعا بارعان العاشقى ساياساتكەر بولدى.   سول كەزدەسۋدە توكيو باسقا ەلدەرمەن قاتار، قازاقستانعا دا قارجىلاي جانە تەحنيكالىق كومەك پەن نارىقتىق ەكونوميكا قۇرۋعا باعىتتالعان رەفورمالاردى جۇرگىزۋگە قاجەتتى ماماندار دايىنداۋعا كومەك كورسەتۋگە ۋادە بەرگەن ەدى. جاپون ۇكىمەتى سول سوزىندە تۇرىپ، ايتقانىن ورىندادى. بۇگىنگە دەيىن كومەك كورسەتىپ كەلەدى.  ول جىلدارى الەمنىڭ ەڭ دامىعان باتىستىڭ باستى ەلدەرى قاتارىنا كىرەتىن بىردەن ءبىر ازيالىق مەملەكەت بولىپ تابىلاتىن جاپونيامەن جان-جاقتى قاتىناستار ورناتۋعا ءبىزدىڭ ۇكىمەت تاراپىنان دا، حالقىمىز تاراپىنان دا قىزىعۋشىلىقتىڭ وتە جوعارى بولعانىن اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك. سونداي قىزىعۋشىلىقتىڭ ءبىر كورىنىسى رەتىندە ايتار بولساق، 1992 جىلى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شىعىستانۋ فاكۋلتەتىندە جاپون ءتىلى ءبولىمى اشىلىپ، ەلىمىزدىڭ جاستارى جاپون ءتىلىن ۇيرەنە باستاعاندارى سونىڭ دالەلى. كەيىنىرەك قازاقستاننىڭ جاپونياداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى، بۇگىندە قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى اقىلبەك كامالدينوۆ قازاقتان شىققان العاشقى جاپون ءتىلىنىڭ مۇعالىمى بولسا، مەن ءوزىم سول كىسىدەن ساباق العان العاشقى ستۋدەنتتەردىڭ ءبىرى ەدىم. ەلىمىزدە ءبىرىنشى بوپ جاپون ءتىلىن وقىتىپ، ديپلومات بوپ كوپ جىلدار جاپونيادا قىزمەت اتقارعان ا.كامالدينوۆ ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردى دامىتۋعا ءوز ەڭبەگىن ءسىڭىرىپ كەلە جاتىر. سونداي-اق، جاپون ۇكىمەتىنىڭ قارجىلاندىرۋى ەسەبىنەن ءتۇرلى باعدارلامالار ارقىلى (جاپونيا حالىقارالىق ىنتىماقتساتىق اگەنتتىگى – JICA, «جاپون قورى» ت.ب.) امانتاي تورعاەۆ سياقتى شىعىستانۋشى ماماندار جاپونيادا ءبىرىنشى بولىپ ءبىلىمىن ارتتىرىپ كەلە باستاعان ەدى جانە جوعارىدا جاپون ۇكىمەتى سوزىندە تۇردى دەگەنىم، بۇگىنگە دەيىن جاپون تاراپىنىڭ قارجىلاندىرۋىمەن ءبىر جارىم مىڭعا جۋىق قازاقستاندىق مامان وسى ەلدە ءبىلىم الىپ، بىلىكتىلىگىن ارتتىرىپ كەلگەن. ولاردىڭ كوبىسى ەكى ەل اراسىن جاقىنداستىرۋعا كوپتەن بەرى كوپ ۇلەس قوسىپ كەلە جاتقان نۇرلان سارسەنباي توراعالىق ەتەتىن JICA باعدارلاماسى ارقىلى جاپونيادا وقىپ كەلگەن ازاماتتاردىڭ باسىن قوسۋ ماقساتىندا قۇرىلعان ارنايى اسسوتسياتسيانىڭ مۇشەلەرى بولىپ تابىلادى. ول مامانداردىڭ جاپونيادا العان ءبىلىمى مەملەكەتىمىزدى دامىتۋ جولىندا ءبىر كادەگە جاراپ جاتسا، جاپون ءتىلىن بىلەتىن ماماندار ەكى ەلدى جالعاپ جاتقان كوپىر دەۋگە ابدەن بولادى. جالپى جاپون ءتىلىن وقىتۋ جاپون ۇكىمەتىنىڭ مۇددەسىنە ساي ساياسات ەكەنى ءسوزسىز. جاقىندا وڭتۇستىك-شىعىس ازياعا ساپار جاساعان جاپونيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى سيندزو ابە سول ەلدەردىڭ بىرىندە جاپون ءتىلىن مەڭگەرگەن ماماندارمەن ارنايى كەزدەسىپ، ولارعا «وسى ەلدەگى ءبىزدىڭ بايلىعىمىز ءدال مىنا سىزدەرسىزدەر» دەپ سويلەگەنى كوپتى اڭعارتسا كەرەك. ال ونىڭ الدىندا عانا، وسى ايدىڭ ونىندا جاپونيانىڭ ۇكىمەت باسشىسى توكيودا جاپون تىلىندە سويلەيتىن شەت مەملەكەتتەردىڭ ەلشىلەرىن ءوزىنىڭ رەزيدەنتسياسىنا ارنايى شاقىرىپ، ەلشىلەرمەن ءوز تىلىندە سويلەسىپ وتىرىپ تۇسكى اس ءىشۋ شاراسىن ۇيىمداستىرعانىن ايتار بولساق، جاپون ۇكىمەتىنىڭ شەت ەلدەردە جاپون ءتىلىن وقىتۋعا قاتىستى ساياساتىنىڭ استارىن اڭعارۋعا بولادى. نەگىزى جاپوندارمەن جۇمىس جاساۋ ءۇشىن جاپون ءتىلىن ءبىلۋ شارت دەسەك ارتىق ايتپاعان بولار ەدىك. ولارمەن اعىلشىن تىلىندە دە، ورىس تىلىندە دە سويلەسىپ، اڭگىمە قۇرۋعا بولادى، دەگەنمەن، جاپوندى تولىق تەك جاپون تىلىندە عانا تۇسىنۋگە بولادى دەپ ويلايمىن. سوندىقتان جاڭاعى ايتقان جاپون ءتىلىن بىلەتىن ەلشىلەردىڭ اراسىندا قازاقستاننىڭ جاپونياداعى قازىرگى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى، جاپون ءتىلىنىڭ مامانى ەرلان باۋداربەك-قوجاتاەۆتىڭ دا بولعانى قۋانتارلىق جاعداي.   سونىمەن قاتار، ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق قاتىناستار جۇيەسىندە وزىندىك ورنى بار «قازاقستان-جاپونيا ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جونىندەگى كوميتەتتىڭ» توراعاسى، ەلىمىزدىڭ جاپونياداعى ەڭ ءبىرىنشى ديپلوماتى بولعان، جاپون ءتىلىن جەتىك بىلەتىن سابىر ەسىمبەكوۆتى ارنايى اتاپ وتكىم كەلەدى. قازاقستاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىندا جاپون تىلىنەن ساباق بەرىپ جۇرگەن ۇستازدار مەن جاپوندىق ۋنيۆەرسيتەتتەردە ءبىلىمىن ارتتىرىپ جۇرگەن ولاردىڭ شاكىرتتەرى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە، ولاردىڭ اراسىنان ءالى ناعىز بىلىكتى ماماندار شىعادى دەپ ءۇمىت ارتامىز.

- ولاي بولسا وسى ارتتا قالعان جيىرما بەس جىلدا قازاقستان مەن جاپونيانىڭ قارىم-قاتىناستارى قالاي دامىپ، بۇگىنگى تاڭدا قانداي دەڭگەيگە جەتىپ وتىر، سول جايىندا نە دەر ەدىڭىز؟

- جالپى قازاقستان مەن جاپونيانىڭ وسى جيىرما بەس جىلداعى قارىم-قاتىناستارىنىڭ بۇگىنگە دەيىنگى تاريحىن ەكى مەملەكەتتىڭ باسشىلارى دەڭگەيىندەگى ءوزارا رەسمي ساپارلار مەن بيىك دەڭگەيدە وتكەن كەلىسسوزدەردىڭ ناتيجەلەرىنە سايكەس دامۋ كەزەڭدەرىنە جىكتەۋگە بولادى دەپ ويلايمىن. ول ساپارلار جايلى ەكى ەلدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىكتەرى تاراپىنان رەسمي تۇردە اقپارات بەرىلىپ ءجۇر، دەگەنمەن ءبىز دە حرونولوگيالىق كەزەكپەن قىسقاشا شولىپ وتەيىك.     ەگەمەن ەل رەتىندە ىرگەمىز قالانا باستاعان 1994 جىلدىڭ ساۋىرىندە پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ جاپونياعا العاش رەت رەسمي ساپار جاساپ، ەكى ەل اراسىنداعى ساياسي-ەكونوميكالىق جانە مادەني-گۋمانيتارلىق سالالارداعى قارىم-قاتىناستاردىڭ نەگىزىن قالادى. ەكى ەل اراسىندا شارتتى-قۇقىقتىق نەگىز بولماعاندىقتان تاراپتار جاپونيا مەن بۇرىڭعى سوۆەت وداعى اراسىندا قول قويىلعان كەلىسىمشارتتاردى مويىنداۋعا قاتىستى نوتالارمەن الماسقان كەزەڭ ەدى. سوندىقتان، پرەزيدەنتىمىزدىڭ جاپونياعا العاشقى ساپارى تاۋەلسىز قازاقستاندى جاپون ەلىنە تانىستىرىپ، جاپون ۇكىمەتى تاراپىنان ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن نىعايتۋعا قاجەت قارجىلاي جانە تەحنيكالىق كومەك كورسەتىلۋىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان ەدى. جاپونيا ۇكىمەتى پرەزيدەنتتىڭ باستاۋىمەن ءبىزدىڭ ەلدىڭ يادرولىق قارۋدان باس تارتقانىن جوعارى باعالاپ، دامۋعا ارنالعان رەسمي كومەك باعدارلاماسى بويىنشا قارجىلاي جانە تەحنيكالىق كومەك كورسەتۋگە ۋادە بەردى. قازاقستانعا جاپوندىق كومپانيالار كەلە باستادى. پرەزيدەنتىمىزدىڭ 1999 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا وتكەن جاپونياعا ەكىنشى ساپارى بارىسىندا جاپون تاراپى مەملەكەتىمىزدە جۇرگىزىلىپ جاتقان نارىقتىق رەفورمالار جايىندا اقپارات الىپ، ولاردىڭ ارى قاراي ناتيجەلى جۇرگىزىلۋىنە، ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ ورتالىعىنا اۋىسقان ەلىمىزدىڭ جاڭا استاناسىنا دامۋعا ارنالعان رەسمي كومەك باعدارلاماسى اياسىنداعى كومەكتى جالعاستىرۋعا ۋادە ەتىپ، ەلىمىزگە ورتالىق ازياداعى ماڭىزدى مەملەكەت رەتىندە قارايتىندارىن جەتكىزدى. قازاقستاندا دامۋعا ارنالعان كومەك باعدارلاماسى اياسىنداعى جوبالار جالعاسىن تاۋىپ، جاپوندىق كومپانيالار مۇناي-گاز سالاسى مەن ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى ەلىمىزدەگى ءىرى جوبالارعا قىزىعۋشىلىق تانىتا باستادى.

       2006 جىلدىڭ تامىزىندا جاپونيا پرەمەر-ءمينيسترى دزيۋنيتيرو كويدزۋمي العاش رەت قازاقستانعا رەسمي ساپار جاساپ، ەكى ەلدىڭ ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى، اسىرەسە ۋران وڭدەۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىعىن دامىتۋ ەكى ەلدىڭ مۇددەسىنە ساي ەكەنى اتالدى. جاپون تاراپىنان دامۋعا ارنالعان رەسمي كومەك باعادارلاماسىمەن قاتار جاپون كومپانيالارىنىڭ ەلىمىزگە ينۆەستيتسيا سالۋعا قىزىقشىلىق تانىتىپ وتىرعانى اشىق ايتىلدى. ەلىنە ورالعان بەتتە د.كوۋيدزۋمي وتستاۆكاعا كەتكەنىمەن، كەلەسى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا ونىڭ باستاپ كەتكەن ءىسىن ناقتىلاپ كەتۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلعان جاپونيانىڭ ەكونوميكا، يندۋستريا جانە ساۋدا ءمينيسترى اكيرا ءاماريدىڭ قازاقستانعا ساپارى بارىسىندا ەكى ەل كومپانيالارى اراسىندا ۋران سالاسىنداعى ماڭىزدى جوبالارعا قاتىستى جيىرمادان استام كەلىسىمشارتقا قول قويىلىپ، ەكى ەلدىڭ ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق دەڭگەيى حالىقارالىق قاۋىمنىڭ نازارىن اۋدارتتى. سوندىقتان، ءبىزدىڭ پرەزيدەنتتىڭ 2008 جىلعى ماۋسىمداعى جاپونياعا كەزەكتى رەسمي ساپارى ساۋدا-ەكونوميكالىق تۇرعىدان الدىڭعى ساپارلارمەن سالىستىرعاندا ەداۋىر وزگەشە بولدى. جاپون ۇكىمەتى قازاقستاندى ورتالىق ازياداعى ەكونوميكالىق الىپ ەل اتاپ، ەلىمىزگە دەگەن كوزقاراسىن دامۋعا ارنالعان رەسمي كومەك باعدارلاماسى تۇرعىسىنان ساۋدا-ەكونوميكالىق ارىپتەستىك تۇرعىسىنا وزگەرتكەنى كوزگە ءتۇسىپ، سوزگە  اينالدى. ودان جەتى جىل وتكەندە 2015 جىلدىڭ قازانىندا جاپونيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى س.ابە قازاقستانعا رەسمي ساپار جاسادى. جاپونيانىڭ الەمنىڭ دامۋشى مەملەكتتەرىمەن قارىم-قاتىناستارىنداعى باستى قۇرالى بولىپ سانالاتىن دامۋعا ارنالعان رەسمي كومەك باعدارلاماسى قازاقستانعا قاتىستى قولدانىلمايتىن قازىرگى كەزەڭدە تاراپتار ءبىر-ءبىرىن ستراتەگيالىق ارىپتەس اتاپ، ەلىمىزدە ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى، اسىرەسە اتوم سالاسىنداعى ءىرى جوبالاردى بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرۋعا دايىن ەكەنىن جەتكىزدى. ال ەندى پرەزيدەنتىمىزدىڭ وتكەن جىلدىڭ قاراشاسىنداعى جاپونياعا رەسمي ساپارى ءمانى جاعىنان دا، ساپاسى جاعىنان دا باسقا ساپارلارمەن سالىستىرعاندا باسقا دارەجەدە بولدى دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. بۇرىنعى سوۆەت وداعى ەلدەرى اراسىندا العاش رەت ءبىزدىڭ پرەزيدەنتكە جاپونيا پارلامەنتىندە ءسوز سويلەتىپ، قۇرمەت كورسەتكەن جاپون تاراپى قازاقستاننىڭ ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستاردا عانا ەمەس، حالىقارالىق ساحنادا دا ماڭىزدى ەل ەكەنىن اتاپ، حيروسيما قالاسىنا شاقىرىپ، يادرولىق قارۋدى جويۋ مەن قارۋسىزدانۋ، اتوم قۋاتىن تەك بەيبىت ماقساتتا پايدالانۋ دەگەن سياقتى سالالارداعى ىنتىماقتاستىقتى ەسكەرىپ، ستراتەگيالىق ارىپتەس رەتىندە جوعارى باعالايتىنىن ءبىلدىردى. بۇل تەك قۋانتاتىن جاعداي دەپ ويلايمىن. جيىرما بەس جىلدا جاپونيا سياقتى الەمدەگى ەكونوميكالىق جانە عىلىمي-تەحنولوگيالىق الىپ مەملەكەتتەردىڭ بىرىمەن ستراتەگيالىق ارىپتەستىك دەڭگەيىندە قارىم-قاتىناستار ورناتىپ جاتساق، ەلىمىزدىڭ سونداي دارەجەگە جەتكەنىنىڭ بەلگىسى دەپ بىلەمىن. تەك ەندى ەكى ەل دە سول ستراتەگيالىق ارىپتەستىك ءسوز جۇزىندە ەمەس، ءىس جۇزىندە ىسكە اسار دەپ ءۇمىت ارتامىز.       وسى تۇرعىدان قازاقستان مەن جاپونيا اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردىڭ قازىرگى احۋالى مەن ىنتىماقتاستىق دەڭگەيى جايلى ءوزىمنىڭ جەكە پىكىرىمدى ايتار بولسام، ەلدەرمىز اراسىندا ەشقانداي ءىرى ساياسي پروبلەمالاردىڭ جوقتىعى (ەكى ەل اراسىندا ەشقانداي تاريحي داۋ جوق، جاپون ۇكىمەتى ەشقاشان قازاقستاننىڭ ىشكى ىستەرىنە ارالاسقان ەمەس، ەكى ەل ەشقاشان حالىقارالىق قۇقىق ورگاندارىندا ءبىرىن-ءبىرى سوتقا بەرگەن ەمەس), ەكى مەملەكەتتىڭ حالىقارالىق ساحناداعى پوزيتسيالارىنىڭ ۇقساستىعى (بۇۇ-نى رەفورمالاۋ قاجەتتىگى، يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ جانە قارۋسىزدانۋ جانە ت.ب.), ءوزارا ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىققا دەگەن قىزىعۋشىلىقتىڭ جوعارى ەكەنىن (قازاقستان تابيعي رەسۋرسقا باي، ال جاپونيادا تەحنيكا، تەحنولوگيا دامىعان) ەسكەرىلىپ، ەكى ەلدىڭ قارىم-قاتىناستار دەڭگەيى «ستراتەگيالىق ارىپتەستىك» دەپ اتالىپ ءجۇر.  ارينە، پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ وتكەن جىلعى 6-9 قاراشاداعى جاپونياعا رەسمي ساپارىنىڭ ناتيجەسى بويىنشا ەكى مەملەكەتتىڭ باسشىلارى قول قويعان «ازيانىڭ وركەندەۋ عاسىرىنداعى كەڭەيتىلگەن ستراتەگيالىق ارىپتەستىك» دەپ اتالاتىن بىرلەسكەن مالىمدەمە دە، ونىڭ الدىندا 2015 جىلدىڭ قازانىندا وتكەن جاپونيا پرەمەر-ءمينيسترى س.ابەنىڭ قازاقستانعا رەسمي ساپارى بارىسىندا قابىلدانعان «قازاقستان رەسپۋبيكاسى مەن جاپونيا اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى تەرەڭدەتۋ جانە كەڭەيتۋگە قاتىستى» بىرلەسكەن مالىمدەمە دە ەكى ەلدىڭ قاتىناستار تاريحىندا ءسوزسىز ماڭىزدى قۇجاتتار بولىپ قالادى دەپ ەسەپتەيمىن. دەگەنمەن، اتالعان مالىمدەمەلەردىڭ ماعىناسىنا، اسىرەسە ەكى ەلدىڭ وڭىرلىك جانە حالىقارالىق ساحناداعى ىنتىماقتاستىعىنا قاتىستى تۇستارىنا قاراساق، تاراپتاردىڭ كىمدى نەمەسە نەنى مەڭزەپ وتىرعانى ايقىن بايقالادى. وسى تۇرعىدان بۇنداي «ستراتەگيالىق ارىپتەستىك» ەكى ەل اراسىنداعى جان-جاقتى جانە ءتۇرلى ماڭىزدى سالالارداعى ىنتىماقتاستىق دارەجەسىنىڭ شىنايى بولمىسىنان ەمەس، تاراپتاردىڭ ەڭ الدىمەن ساياسي-ديپلوماتيالىق مۇددەلەرىنە عانا نەگىزدەلىپ وتىرعانىن ستاتۋس دەپ ويلايمىن. «قازاقستان مەن جاپونيانىڭ ارىپتەستىگى انا دارەجەگە جەتتى، مىنا دارەجەگى جەتتى» دەگەن «اسىرا سىلتەۋدىڭ» ازداپ بولعانى ەكى ەلدىڭ ديپلوماتياسى ءۇشىن ارتىق ەمەس، ول تۇسىنىكتى، دەگەنمەن، تەك اسىرا سىلتەۋگە عانا اۋەستەنىپ كەتپەگەن ابزال.   جالپى حالىقارالىق قاتىناستار جۇيەسىندە «ستراتەگيالىق ارىپتەستىك» ۇعىمىنىڭ بەلگىلى ءبىر امبەباپ انىقتاماسى جوق، سوندىقتان ەكى مەملەكەت ءوزارا بايلانىستار مەن قارىم-قاتىناستار دەڭگەيىن «ستراتەگيالىق» دەپ اتاپ جاتسا اركىمنىڭ ءوز ەركى. ولاي بولسا ەكى ەل اراسىندا الداعى ۋاقىتتا ساۋدا-ەكونوميكالىق جانە مادەني-گۋمانيتارلىق سالالاردا دا اتىنا زاتى ساي شىنايى ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتىڭ تەرەڭدەۋىن تىلەيتىن بولامىز جانە وسى باعىتتاعى جۇمىستاردى جانداندىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعى زور دەپ بىلەمىن.

- ساۋدا-ەكونوميكالىق ارىپتەستىك دەمەكشى، جاپونيانى ەلىمىزدەگى تابيعي رەسۋرستاردىڭ بولۋى قىزىقتىرارى ءسوزسىز. جاپون كومپانيالارى قازاقستاننىڭ مۇناي يگەرۋ سالاسىنداعى ءىرى حالىقارالىق جوبالارىنا جəنە سيرەك مەتالداردى وڭدەۋ سالاسىنداعى جوبالارعا قاتىسىپ وتىرعانى بەلگىلى. جالپى جاپون كاسىپكەرلەرى قازاقستاندى سەنىمدى سەرىكتەس دەپ قابىلداي الدى ما؟

- ءيا، ەكونوميكالىق تۇرعىدان جاپونيا ءبىزدىڭ ەلدى ەڭ الدىمەن تابيعي رەسۋرستارعا باي ەل رەتىندە قابىلدايدى. مىسالى، جاپوندىق «Inpex North Caspian Sea Ltd.» كومپانياسى ەلىمىزدىڭ مۇناي-گاز سالاسىنداعى ەڭ ءىرى جوبا بولىپ تابىلاتىن «قاشاعان» كەن ورنىن وڭدەۋ جوباسىنا قاتىسىپ، «NCOC» حالىقارالىق كونسورتسيۋمىنىڭ 7,56%-ىن يەمدەنىپ وتىر. اتالعان حالىقارالىق كونسورتسيۋمنىڭ اكتسيونەرلەرى اراسىندا امەريكاندىق «ConocoPhilips» كومپانياسىنىڭ ورنىنا قىتايلىق CNPC كەلگەنگە دەيىن باتىس ەلدەرى كومپانيالارى ىشىندە ازيادان تەك وسى جاپوندىق كومپانيا عانا بولعان ەدى جانە ونىڭ ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن وزىندىك ءمانى تەرەڭ ەدى. سونداي-اق، جوعارىدا ايتىلعانداي، جاپون كومپانيالارى ءبىزدىڭ ەلدە ۋران وڭدەۋ سالاسىندا بەلسەندىلىك تانىتىپ، «قازاتومونەركاسىپ» ۇلتتىق اتوم كومپانياسىمەن بىرنەشە بىرلەسكەن كاسىپورىندار قۇرىپ («اپپاك»، «قىزىلقۇم»), بىرنەشە ءىرى بىرلەسكەن جوبالارعا ء(وڭتۇستىڭ قازاقستان وبلىسىنداعى «مىڭقۇدىق» ۋران كەنىن وڭدەۋ، قىزىلوردا وبلىسىنداعى «قاراسان-1» ۋران كەنىن وڭدەۋ) قاتىسىپ وتىر. سونىمەن قاتار، جاپوندىق كومپانيالار سيرەك مەتالداردى وڭدەۋ مەن بالاما قۋات كوزدەرىن وڭدەۋ سالالارىندا تاعى سول «قازاتومونەركاسىپ» ۇلتتىق اتوم كومپانياسىمەن بىرنەشە بىرلەسكەن كاسىپورىندار قۇرىپ («Summit Atom Rare Earth Company»، «قت سيرەك مەتالل كومپانياسى»), بىرنەشە جوبالاردى باستاعان بولاتىن. مۇنداي جوعارى تەحنولوگيالار مەن كوپ قارجىنى قاجەت ەتەتىن ستراتەگيالىق سالالارداعى بىرلەسكەن جوبالارعا جاپوندىق «Sumitomo»، «Marubeni» سياقتى ءىرى ساۋدا كومپانيالارى باستاعان جاپوندىق باستى ەنەرگەتيكالىق كومپانيالار مەن «Toshiba» سياقتى الىپ كومپانيالار قاتىسىپ وتىرسا، ولاردىڭ قازاقستانداعى بەلسەندىلىگىنە جاپون ۇكىمەتى تاراپىنان قولداۋ كورسەتىلىپ كەلەدى. ەلىمىزدە بۇلاردان بولەك سالالاردا دا، مىسالى، كولىك-لوگيستيكالىق سالاسىندا («Senco-Lancaster»، «NYK Auto Logistics»), اۋىلشارۋاشىلىق سالاسىندا («Toyota Tsusho Corporation»، «Cokey Systems Co.Ltd»), مەتاللۋرگيا سالاسىندا («Tokyo Rope MFG.Co.،Ltd») سياقتى تاعى باسقا جوبالار دا باستالىپ وتىر جانە بۇل جوبالار ەلىمىزگە تارتىلعان ينۆەستيتسيالار كولەمى جاعىنان ءىرى جوبالارعا جاتپاعانىمەن، ءتيىمدى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتسا وسى كومپانيالاردىڭ ەلىمىزدەگى جوبالارىنىڭ ودان ارى قاراي دامي بەرۋىنە جانە ەلىمىزگە باسقا دا جاپون كومپانيالارىنىڭ كەلۋىنە سەپتىگىن تيگىزەر ماڭىزدى جوبالار دەپ ەسەپتەيمىن.     بىراق، اتالعان جوبالاردىڭ بارلىعى جوسپار بويىنشا ىسكە اسىرىلىپ وتىر ما دەگەنگە كەلەتىن بولساق، وكىنىشكە وراي ءبىراز جوبا ءتۇرلى سەبەپتەرمەن جۇزەگە اسپاي وتىرعانى راس. جاپون تاراپىنان عانا ەمەس، قازاقستان تاراپىنان دا سالىنعان ينۆەستيتسيا مەن قارجىلار ءالى اقتامالماي وتىرعان بىرلەسكەن جوبالار بولسا، باسىندا جاقسى-اق باستالعانىمەن، دەگەنىنە جەتپەي، جارتى جولدا توقتاپ قاپ جاتقان جوبالار دا جوق ەمەس. ەكى ەل اراسىندا ساۋدا ءجۇرىپ، تاۋار اينالىمى شامامەن ءبىر جارىم ملرد. دوللاردى قۇراپ وتىرعانىمەن، ءالى دە بولسا ەكى ەل كومپانيالارى اراسىندا سەنىمدى ءارى بەرىك سەرىكتەستىك ورناپ وتىر دەپ ايتۋعا كەلمەيدى دەپ ويلايمىن. وكىنىشكە وراي، ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق الەۋەتتىڭ دۇرىس پايدالانىلماي وتىرعانى انىق.

       – ال ەكى ەل اراسىنداعى مادەني-گۋمانيتارلىق سالاداعى قارىم-قاتىناستار جايىندا نە ايتار ەدىڭىز؟ مادەني-گۋمانيتارلىق سالاداعى قارىم-قاتىناستارعا كەلەر بولساق، قازاقستان مەن جاپونيا اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق قانا ەمەس، جالپى حالىقارالىق قاتىناستار جۇيەسىندە مادەنيەت، ءبىلىم جانە عىلىم، سونداي-اق سپورت سالالارىنداعى قاتىناستاردىڭ ءجونى ءتىپتى بولەك بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. بۇل سالالارداعى قاتىناستار ۇكىمەت تاراپىنان قارجىلاندىرۋدى قاجەت ەتكەنىمەن، مەملەكەتتىڭ، ەلدىڭ شەتەلدەردەگى ءيميدجىن قالىپتاستىراتىن بىردەن ءبىر قۇرال ەكەنى بەلگىلى. سوندىقتان بۇل سالاداعى قاتىناستارعا كوپ كوڭىل ءبولۋ كەرەك. مىسالى، 2008 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا سول كەزدەگى ءبىزدىڭ مادەنيەت ءمينيسترىمىز مۇحتار قۇل-Mۇحاممەد باستاپ بارعان ەلىمىزدىڭ «وتىرار» جانە «كامەراتا كازاحستانا» وركەسترلەرىنىڭ توكيودا وتكەن كونتسەرتىنە جاپون جۇرتشىلىعى قاتتى ءتانتى بوپ، تولىق زال اياعىنان تىك تۇرىپ قول شاپالاقتاپ قانا قويماي، «وسكەن ەلدىڭ ءىسى، ودان ارى دامي بەرەتىن مەملەكەتتىڭ تىرلىگى» دەپ ەلىمىز جايلى وتە جاقسى سويلەپ جاتقاندارىن ءوز كوزىممەن كورىپ، ءوز قۇلاعىممەن ەستىدىم. ودان بەرى قانشاما جوعارى لاۋازىمدىلارىمىز جاپون ەلىندە قانشاما بيىك مىنبەدەن ساياسي نەمەسە ەكونوميكالىق جەتىستىكتەرىمىزدى ايتىپ، قانشاما ادەمى ءسوز سويلەگەنىمەن، سول ءبىر مادەني شارانىڭ جاساپ كەتكەنىن جاساي الماي كەلە جاتىر دەسەك ارتىق ايتپاعان بولار ەدىك. ال ەندى سپورتقا كەلەتىن بولساق، بۇل جەردە دە تاريحقا كوز جىبەرىپ كورسەك دەيمىن. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ العاشقى جىلدارى، سوناۋ 1994 جىلدىڭ قازانىندا، ءالى جاپونيادا ءتىپتى ءبىزدىڭ ەلدىڭ ءالى ەلشىلىگى دە اشىلماعان كەزەڭدە جاپونيانىڭ حيروسيما قالاسىندا وتكەن ورتالىق ازيا ەلدەرى العاش رەت قاتىسقان 12-ءشى جازعى ازيا ويىندارىندا ءبىزدىڭ ەلدىڭ كومانداسى 25 التىن، 26 كۇمىس، 26 قولا مەدال ۇتىپ الىپ، 77 مەدالمەن قىتاي، جاپونيا، وڭتۇستىك كورەيادان كەيىنگى ءتورتىنشى ورىندى يەلەنىپ جاپون جۇرتى مەن سپورتسۇيەر قاۋىمىن تاڭعالدىرعان ەدى. ال ەندى 1996 جىلدىڭ اقپانىندا قىتايدىڭ حاربين قالاسىندا وتكەن تاعى دا سول ورتالىق ازيا ەلدەرى العاش رەت قاتىسقان 3-ءشى قىسقى ازيا ويىندارىندا ءبىزدىڭ ەلدىڭ كومانداسى جالپى ەسەپ بويىنشا قىتاي مەن جاپونيادان كەيىن ءۇشىنشى ورىندى يەمدەنىپ (14 التىن، 9 كۇمىس، 8 قولا), ال التىن مەدالدىڭ سانى بويىنشا جاپون كومانداسىن ەكى ەسەدەي ارتتا قالدىرىپ، تۋرا ماعىنادا جاپون قاۋىمىنىڭ اۋزىن اشتىرتىپ ەدى. ال ەندى 2011 جىلى الماتى مەن استانادا وتكەن قىسقى ازيادادا ءبىزدىڭ كوماندا ءبارىن ارتتا قالدىرىپ، ءبىرىنشى ورىندى يەلەنىپ ازيانىڭ سپورت الىبى اتانعانى ەسىمىزدەن شىعا قويماس. سول ويىندارعا قاتىسقان جاپوندىق سپورتشىلاردىڭ بىرىنەن «ءبىز سىزدەردى جەڭە المادىق، ءبىز سىزدەردى مويىندادىق» دەگەندى ەستىگەنىمدە «بۇندايدى ەستۋ قانداي باقىت» دەپ قۋانىشىم قوينىما سىيماي تۇرعانى ەسىمدە. سوڭعى جىلدارى جاپون جۇرتى ءبىزدىڭ جاس سپورتشىمىز، مانەرلەپ سىرعاناۋدىڭ الەمگە تانىمال شەبەرى دەنيس تەندى جاقسى تانىپ، ونەرىنە ءتانتى بوپ ءجۇر. قازاقستانعا ساپارى بارىسىندا نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە بايانداما جاساعان جاپونيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى س.ابە ءوز ءسوزىنىڭ باسىندا دەنيستى جاپون حالقى جاقسى بىلەتىنى جايىندا ايتىپ ەدى. سپورت – ەلدى مويىنداتاتىن ۇلكەن كۇش، سوندىقتان، قازاقستان مەن جاپونيا اراسىندا دا سپورت سالاسىنداعى قاتىناستاردى دامىتۋعا كۇش سالۋدى اياماۋ كەرەك دەپ بىلەم.

            سونداي-اق ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ ماڭىزدىلىعى ايتپاي-اق بەلگىلى بولۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. جاپون حالقى ءالى دە بولسا ءبىزدىڭ ەل جايىندا كوپ بىلە بەرمەيدى، سوندىقتان جاپونيادا وقىپ جۇرگەن نەمەسە قىزمەت جاساپ جۇرگەن ءبىزدىڭ ءاربىر ازاماتىمىز جاپون جۇرتىنا ەلىمىزدى بارىنشا جاعىمدى جاعىنان تانىستىرا جۇرسە ەكەن دەپ تىلەيمىز. ءتۇرلى مادەني شارالار وتكىزۋ ارقىلى جاپون ەلىنە قازاقستاندى كەڭىنەن تانىستىرىپ جۇرگەن جاستارىمىز دا جوق ەمەس. ولار جايلى ءبىلىپ ءجۇرمىز، ولارعا ءتيىستى مەكەمەلەر تاراپىنان بارىنشا قولداۋ كورسەتۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. – قازاق-جاپون قارىم-قاتىناستارىنىڭ وتكەنى مەن قازىرگى احۋالى تۋرالى ايتىپ وتىرسىز، ال ەندى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ كەلەشەگى جايىندا نە ايتار ەدىڭىز؟   جوعارىدا ايتىلعانداي، 2015 جىلدىڭ قازانىنداعى جاپونيا پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ قازاقستانعا ساپارى جانە ءبىزدىڭ پرەزيدەنتتىڭ 2016 جىلدىڭ قاراشاسىنداعى جاپونياعا ساپارى ەكى ەل اراسىنداعى ساياسي-ديپلوماتيالىق  ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا كەزەڭگە قادام باسىپ وتىرعانىن كورسەتتى. جاپون ۇكىمەتىنىڭ باسشىلىعى ءبىزدىڭ ەلگە ازياداعى كوپ ەلدەردەن  بولەك تەك كومەك كورسەتۋ تۇرعىسىنان ەمەس، ءوزارا ءتيىمدى ساۋدا-ەكونوميكالىق ارىپتەستىكتى دامىتۋعا بولاتىن مەملەكەت رەتىندە قاراي باستاعانى انىق بايقالىپ وتىر. ەكى ەلدىڭ باسشىلارى اراسىندا وسىنداي ءجيى بايلانىستاردىڭ ورناتىلىپ وتىرعانى دا ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستار تاريحىندا ءبىرىنشى رەت بولىپ وتىرعان قۇبىلىس. پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ قازىرگى پرەمەر-مينيستر س.ابەگە دەيىن جاپون ۇكىمەت باسشىسىمەن ەشقاشان ءبىر رەتتەن ارتىق كەزدەسپەگەن بولاتىن. ال ن.نازارباەۆ پەن س.ابە ءوزارا رەسمي ساپارلارمەن الماسۋعا دەيىن حالىقارالىق شارالار اياسىندا ءبىر رەت ەمەس بىرنەشە رەت كەزدەسۋ وتكىزىپ، ءبىر-بىرىمەن جاقىن تانىسىپ ۇلگەرگەن ەدى. بەيرەسمي كەزدەسۋلەر بولعانىمەن ولار ەكى مەملەكەت باسشىلارى اراسىندا تىعىز جانە سەنىمدى بايلانىستار ورناتىلۋى تۇرعىسىندا ماڭىزدى كەزدەسۋلەر بولدى. اسىرەسە، 2014 جىلدىڭ ناۋرىزىندا گااگا قالاسىندا وتكەن يادرولىق قاۋىپسىزدىككە قاتىستى حالىقارالىق سامميت اياسىندا ۇيىمداستىرىلعان ەكى ەل باسشىلارىنىڭ ەلۋ مينۋتتان استامعا سوزىلعان (رەسمي ساپارلار بارىسىنداعى كەلىسسوزدەردەگى ۋاقىتپەن تەڭ) كەزدەسۋى ەرەكشە كەزدەسۋ بولعانى ءسوزسىز. ءبىزدىڭ پرەزيدەنت توقتاعان قوناقۇيگە جاپون ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى ارنايى اتباسىن بۇرعان (ديپلوماتيالىق تۇرعىدان قاراعاندا بۇنىڭ ءمانى تەرەڭ ەدى) وسى كەزدەسۋدە ەكى ەل باسشىلارى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىق جايىندا عانا ەمەس، الەمنىڭ يادرولىق قاۋىپسىزدىگى مەن ەكى ەلدىڭ وسى سالاداعى تىعىز ارىپتەستىگى، اتوم قۋاتىن بەيبىت ماقساتتا قولدانۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق، سونداي-اق سول كۇندەرى الەمدى دۇرلىكتىرىپ تۇرعان قىرىم ماسەلەسى، رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى ۋشىققان جاعداي سياقتى وزەكتى ماسەلەلەر جايىندا اشىق سويلەسكەن ەدى. سول كەزدەسۋ پرەمەر-مينيستر س.ابەنىڭ ءبىزدىڭ پرەزيدەنتتى حالىقارالىق دارەجەدەگى ساياساتكەر رەتىندە جاقىنىراق تانىعان كەزدەسۋ عانا ەمەس، ونىڭ رەسەي پرەزيدەنتى ۆ.پۋتينگە دەگەن كوزقاراسىنا دا اسەر ەتكەن كەزدەسۋ بولدى دەپ ويلايمىن. ايتپاقشى، وسى ماڭىزدى كەزدەسۋ تۋرالى اقپارات نەلىكتەن ەكەنى بەلگىسىز قر ءسىم-ءنىڭ رەسمي سايتىنداعى ەكىجاقتى جوعارى دەڭگەيدەگى كەزدەسۋلەر تىزىمىنە كىرمەي قالىپتى. «ديپلوماتيادا كەزدەيسوقتىڭ بولمايدى» دەپ قايتالاۋدى جاقسى كورەتىن ديپلوماتتار مەكەمەسىنىڭ رەسمي سايتىندا مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ماڭىزدى كەزدەسۋى تۋرالى اقپاراتتىڭ بولماۋىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ جالپى قر ءسىم-ءنىڭ سايتىنداعى قازاقستان مەن جاپونيا اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى اقپاراتتىڭ وتكەن جىلدىڭ باسىنان بەرى جاڭارتىلماي تۇرعانى وتە وكىنىشتى. بۇنى ءبىز بەكەر ايتىپ وتىرعان جوقپىز، ءسوز قازاقستان رەسپۋبليكاسى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ  رەسمي سايتى تۋرالى بولىپ وتىر، بۇندايعا ۇساق-تۇيەك تەحنيكالىق ماسەلە دەپ قاراۋعا استە بولماس. مەملەكەت باسشىلارىنىڭ كەزدەسۋى جايىنداعى اقپاراتتى ۇمىتىپ كەتەر بولسا، باسقاسىن ايتىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق بولار. ءبىزدىڭ مينيسترلىك قانا ەمەس، جاپونيا ءسىم-ءنىڭ رەسمي سايتىنداعى اقپاراتتاردا دا اقاۋ بولىپ جاتادى. مىسالى، قازاقستاننان جاپونياعا جاسالعان جوعارى دەڭگەيدەگى رەسمي ساپارلاردىڭ تىزىمىنە 2010 جىلدىڭ قاراشاسىندا وتكەن قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى و.مۇحامەدجانوۆتىڭ ساپارى جايلى اقپارات تىركەلمەي قالعان. ەكى جاق تا الداعى ۋاقىتتا وسىنداي ماسەلەلەرگە كوبىرەك كوڭىل بولەتىن بولار دەپ ويلايمىز.  قايتكەن كۇندە دە، جاڭا كەزەڭگە قادام باسقان ەكىجاقتى ساياسي-ديپلوماتيالىق قاتىناستاردىڭ ارى قاراي قالاي دامۋ كەرەك ەكەنىن جانە ساياسي ارىپتەستىكتى قانداي جولمەن ساۋدا-ەكونوميكالىق، مادەني-گۋمانيتارلىق سالالارداعى قاتىناستاردى تەرەڭدەتۋ ماقساتىندا ءتيىمدى پايدالانۋ كەرەك ەكەنىن جاڭا كوزقاراسپەن ويلاناتىن كەز كەلگەن سياقتى. جالپى حالىقارالىق قاتىناستار جۇيەسىندەگى جاڭا ۇردىستەردى ەسكەرە وتىرىپ، ەلدەر اراسىنداعى جان-جاقتى قارىم-قاتىناستاردى دامىتۋ جۇمىستارىن تەك ديپلوماتتاردىڭ يىعىنا عانا جۇكتەپ قويماي، ولاردىڭ جۇمىسىنا قولدان كەلگەنشە باسقا دا مەكەمەلەر مەن ۇيىمدار تاراپىنان قولعابىس كورسەتىپ وتىرۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋدى قولعا الۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. رەتى كەلگەندە ايتىپ كەتەيىن، مەنىڭ جاپون تىلىندە جازعان دوكتورلىق ديسسەرتاتسيام دا وسى تاقىرىپقا بايلانىستى ەدى.   جاسىرماي ايتار بولساق، مىسالى، جاپونيادا وقىپ كەلگەن نەمەسە وقىپ جۇرگەن ازاماتتارىمىز اراسىندا جاپون ءتىلىن دە، سول ەلدىڭ مادەنيەتى، ساياساتى مەن ساۋدا-ساتتىق جۇيەسىن دە ءبىزدىڭ سول ەلدەگى كەيبىر ديپلوماتتارىمىزدان الدەقايدا ارتىق بىلەتىندەرى بار. سوندىقتان ەكى ەلدىڭ ءتۇرلى سالالارداعى ىنتىماقتاستىعىن دامۋىتۋ ماقساتىندا ولاردىڭ الەۋەتىن بارىنشا پايدالانۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. جالپى، جاپونيانى جان-جاقتى بىلەتىن، جاپون ءتىلىن جاقسى مەڭگەرگەن جاس مامانداردىڭ سانىن كوبەيتىپ، ءبىزدىڭ وسى ەلدە قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن ديپلوماتتار مەن باسقا دا مامانداردىڭ اراسىندا باسەكەلەسىك تۋدىراتىن نەمەسە ولاردىڭ جۇمىسىن وبەكتيۆتى تۇردە سىناپ وتىرۋ جۇمىسىن جۇيەلەندىرۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. كوپكە سوزا بەرمەي، الەۋەتى مىقتى مامانداردىڭ باسىن قوسىپ، ولارمەن ەكى ەل اراسىنداعى جان-جاقتى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى دامىتۋ ماقساتىندا جۇيەلى تۇردە جۇمىس جاساۋدى باستاۋ كەرەك.

    جاپونيامەن قولدان كەلگەنشە جانە بارىنشا مادەني-گۋمانيتارلىق جانە سپورت سالالارىنداعى قاتىناستارىمىزعا كۇش سالۋىمىز قاجەت دەپ ويلايمىن. ەلىمىزگە جاپوندىق ىسكەرلەر مەن ينۆەستيتسيالاردى كوبىرەك تارتىپ نەمەسە ولارعا شاعاراتىن ەكسپورت كولەمىن ۇلعايتايىق دەگەن نيەتىمىز بار ەكەنى راس بولسا، وندا بۇگىنگە دەيىن ەكى ەلدىڭ اراسىندا جۇرگەن بىرنەشە كومپانيالارمەن عانا كەزدەسىپ، قول قىسىسىپ قويۋ جەتكىلىكسىز. جالپى ەكونوميكاسى تابيعي شيكىزات پەن مينەرالدى رەسۋرستارعا نەگىزدەلگەن كوپ ەلدەرمەن سالىستىرعاندا جاپونيانىڭ ەكونوميكاسى اكتسيونەرلىك كاپيتالعا نەگىزدەلگەنىن ەسكەرسەك، سول بيزنەسمەندەر ناپاقا تاۋىپ، كۇنىن كورىپ جۇرگەن كومپانيالاردىڭ اكتسيونەرلەرى نەگىزىنەن جالپاق جاپون جۇرتى ەكەنىن ەستەن شىعارماي، ەلىمىزدى ەڭ الدىمەن سول اكتسيونەرلەر قاۋىمىنا، ياعني جالپى جاپون جۇرتىنا دۇرىس تانىستىرا ءبىلۋىمىز ماڭىزدى دەپ ويلايمىن. جاپون جۇرتىنا ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستاردىڭ جاڭا كەزەڭىندە ءوزىمىزدى تىڭ مۇمكىنشىلىكتەر تۇرعىسىنان تانىستىرۋ ارقىلى ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق قاتىناستار جۇيەسىنە جاڭا «ويىنشىلاردى» قوسۋىمىز قاجەت. ايتپەسە، شيكىزاتقا باي قازاقستان مەن دامىعان تەحنولوگياعا باي جاپونيا سياقتى ەكى مەملەكەتتىڭ اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق قاتىناستاردى بەس-التى كومپانيانىڭ عانا قولىنا ۇستاتىپ قويعانىمىزعا مىنە تۋرا جيىرما بەس جىل بولدى. جەكەشەلەپ اتتارىن اتاماي-اق قويايىن، دەگەنمەن، ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستار دەسە، كوبىنەسە قازاقستان مەن جاپونيانىڭ ۇكىمەتتىك جانە جەكە سەكتورلار اراسىنداعى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىققا قاتىستى بىرلەسكەن كوميسسياسى اياسىنداعى ەكونوميكالىق كوميتەتكە كىرەتىن سول بەس-التى جاپوندىق كومپانيادان ارى اسا الماي جۇرگەنىمىز راس. بۇل ايتقانىم دۇرىس قابىلدانسا ەكەن دەيمىن. سول بەس-التى كومپانياعا ەشكىمنىڭ ايتار وكپەسى جوق. الەمگە اتى ايگىلى الىپ كومپانيالار بولىپ تابىلاتىن ولار تاۋەلسىزدىك الا سالا ەلىمىزگە كەلىپ، ءوز وكىلدىكتەرىن اشىپ، حالىقارالىق قاۋىمداستىق اراسىندا «قازاقستانعا جاپوندار كەلىپ جاتىر» دەگەن جاعىمدى يميدج قالىپتاستىرۋعا زور ىقپال ەتتى. جاساپ جاتقاندارى ءوز الدىنا، تۇك جاساماي-اق قويسا دا جاپوندىق ءىرى كورپوراتسيالاردىڭ ءدال سول جىلدارى ەلىمىزگە كەلىپ جاتقانىنىڭ ءوزى ءبىز ءۇشىن پايدالى بولدى دەپ ويلايمىن. رەسەي مەن قىتايدىڭ كەيبىر باق-تارى سول كەزدە  «قازاقستاندى جاپوندار باسىپ الاتىن بولدى» دەگەنگە ساياتىن، كەيدە بولماعاندى بولدىرىپ جازعاندارى ءبىزدىڭ ەلگە شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ نازارىن اۋدارتۋعا وڭ اسەرىن تيگىزگەنى جاسىرىن ەمەس.

    تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى جىلداردا جاپون ۇكىمەتىنىڭ دامۋعا رەسمي كومەك باعدارلاماسى اياسىندا ەلىمىزدە ىسكە اسىرىلعان ينفراقۇرىلىمدىق جوبالارعا قاتىسقان دا، ول جوبالاردان پايدا تاپقان دا، جوعارىدا ايتىلعان ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى جوبالارعا قاتىسىپ وتىرعان دا سول كومپانيالار. دەگەنمەن، ونداي جوبالاردىڭ بارلىعى دەرلىك مەملەكەت قارجىسىنا نەمەسە مەملەكەت تاراپىنان كەپىلدەندىرىلگەن قارجىلارعا جۇرگىزىلىپ وتىرعان جوبالار ەدى. سوندىقتان، قازاقستان دامۋعا ارنالعان رەسمي كومەك باعدارلاماسىنىڭ نىسانى بولماي قالعان وسىدان شامامەن ونشاقتى جىلدان بەرى، ياعني ۇكىمەت تاراپىنان قارجىلاندىرىلاتىن جوبالار بولماي قالعان كەزدەن باستاپ ەكى ەل اراسىندا بىردە-ءبىر ينفراقۇرىلىمدى جوبا جۇزەگە اسپاي وتىر، ال تەك سول ۇكىمەتتەن بولىنەتىن قارجىعا عانا جۇمىس جاساپ ۇيرەنگەن جاڭاعى كومپانيالار اراسىندا ءوز تاراپىنان ينۆەستيتسيا سالىپ، ناقتى بيزنەس جوبالاردى جۇرگىزۋگە قۇلشىنىپ وتىرعاندارى از. ولار الىپ كومپانيالار، بىراق، ءدال سول الىپ كومپانيا بولعاندىقتان جۇمىس جاساۋ مەن باسقارۋ جۇيەلەرى تىم قاتتى بيۋروكراتيالانىپ كەتكەن، شەشىمدەر تەز قابىلدانا قويمايدى، كومپانيالاردىڭ قاتارداعى مەنەدجەرلەرى عانا ەمەس، باسشىلىعىنا دەيىن تەك ايلىققا جۇمىس ىستەيتىن قىزمەتكەرلەر («salary man») بولىپ تابىلادى. سوندىقتان، اكتسيونەرلەردىڭ كەلىسىمىمەن عانا بىرنەشە جىلعا كومپانيا باسشىسىلىعىنا تاعايىندالاتىن باس مەنەدجەرلەر اراسىندا باستىق بوپ وتىرعان سول بىرنەشە جىلدا ناقتى جوبالار جاساۋعا تاۋەكەل جاساۋدان كورى، «بىردەڭە ءبۇلدىرىپ المايىن» دەپ تىنىش وتىراتىندارى كوپ ەكەنى وتىرىك ەمەس. الىپ كومپانيالاردىڭ كۇشتى جاعى دا، ءالسىز جاعى دا ولاردىڭ وسى الىپتىلىعىندا. ونىڭ ۇستىنە شەشىم قابىلداۋ جۇيەسى جوعارىدان تومەنگە (top dawn) ەمەس، تومەننەن جوعارىعا (bottom up) نەگىزدەلگەن جاپوندىق ءىرى كومپانيالاردىڭ باسشىلارى تەك وكىلدىك فۋنكتسيالاردى ورىندايتىن بولعاندىقتان ولارمەن بولاتىن بايلانىستاردىڭ تەگىسى دەرلىك ادەتتە پروتوكولدى كەزدەسۋلەر مەن كومپلەمەنتارلى سوزدەرمەن شەكتەلىپ، ناقتى ەشقانداي كەلىسىمسىز اياقتالىپ جاتادى. ول كومپانيالاردىڭ ءبىزدىڭ ەلمەن جۇمىس جاساۋعا مىندەتتى وكىلدەرى دە ءدال سولاي جۇمىس ىستەيدى. ولار ءۇشىن ناقتى ءبىر بيزنەسمەنمەن كەزدەسىپ، ناقتى جوبالارعا بايلانىستى كەلىسسوزدەر وتكىزۋدەن قاراعاندا، بىزدەگى جوعارى لاۋازىمدى باستىقتىڭ قابىلداۋىندا بولىپ، سول كىسىنىڭ ۆيزيتكاسىنىڭ كوپياسىن باستىعىنا جىبەرۋ ارقىلى ءوزىنىڭ «بەلسەندى جۇمىسى» جايلى ەسەپ بەرۋ ول ءۇشىن ماڭىزدى جۇمىس بولىپ سانالادى. سوندىقتان ولاردى تولىققاندى بيزنەسمەندەر دەپ اتاۋعا ونشا كەلمەيدى. مەن ول كومپانيالارداعى ءبىزدىڭ ەلمەن جۇمىس جاساۋعا ارنايى بولىنگەن وكىلدەرىنىڭ بارلىعىمەن جەكە تانىسپىن، ارالاسىم بار، ولاردىڭ وزدەرىنە دە وسىلارىن ايتىپ ءجۇرمىن. ال ەندى ءبىر جاعىنان ولارمەن كەزدەسكەن ءبىزدىڭ لاۋازىم يەلەرى دە جاپوندىق ءىرى كومپانيالارمەن جۇرگىزىلىپ وتىرعان «بەلسەندى جۇمىس» جايىندا ءتيىستى مەكەمەلەرگە ەسەپ بەرىپ جاتادى. جازىلىپ جاتقان ەسەپتەر كوپتىگى، ال جاسالىپ جاتقان جۇمىستىڭ ازدىعى سوندىقتان. جوعارىدا اتالعانداي، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا ناقتى جوبالار جۇرگىزىپ جاتپاسا دا جاپون كومپانيالارىنىڭ ءبىزدىڭ ەلگە كەلىپ جاتقاردارى يميدجدىك تۇرعىدان ەلىمىز ءۇشىن پايداسى بولعان بولسا، قازىرگى جاعداي باسقاشا. قازاقستاندىقتار جاپون حالقىن جاقسى كورەدى، سىيلايدى. جالپى ورتالىق ازيا ەلدەرى الەمدە جاپون ەلىن ەڭ قاتتى جاقسى كورەتىن ءوڭىر دەپ ويلايمىن. ءبىر-بىرىمىزبەن جىلى قاتىناستاردا بولماۋعا ەشقانداي سەبەپ جوق. بىراق، ىسكەرلىك سالادا جاپوندىق كومپانيا بولعان ءۇشىن عانا نەمەسە جاپون بولعان ءۇشىن عانا ەسىگىمىز ايقارا اشىق دەيتىن ۋاقىت ارتتا قالىپ، باسەكەلەستىكتىڭ ارتقان كەزى قازىر. ارينە، جاپونيامەن ىنتىماقتاستىق ورناتقىسى كەلەتىن قازاقستاندىق كومپانيالارعا قاتىستى ءدال وسىنى ايتۋىمىز كەرەك. قازاقستان بولعانىمىز ءۇشىن عانا نەمەسە قازاقستاندىق كومپانيا بولعانىمىز ءۇشىن عانا كومەك كورسەتىپ، قولعابىس بەرەتىن زامان ەمەس، بۇكىل الەم (بۇكىل الەم) تالاسىپ وتىرعان جاپوندىق ينۆەستيتسيالار مەن تەحنولوگيالارعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن تالاي تەر توگۋ كەرەك. سوندىقتان، سوڭعى جيىرما بەس جىلدىعى ەكىجاقتى ساۋدا-ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستار جۇيەسىنە وزگەرىستەر ەنگىزىپ، ەكى ەل اراسىندا ناقتى جوبالار جاساي الاتىن جاڭا كومپانيالار تاۋىپ، ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتى جاڭارتاتىن ۋاقىت كەلدى دەپ ويلايمىن جانە ول جۇمىستى تەك ديپلوماتتار مەن باسقا دا مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە تاپسىرىپ قويىپ، «بەلسەندى جۇمىس» جايىندا ەسەپ جيناپ وتىرۋمەن اينالىساتىن ۋاقىت تا ارتتا قالۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.

ەكى ەل اراسىندا ديپلوماتتار نەمەسە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر عانا ەمەس، ناعىز ىسكەرلەر مەن كاسىپكەرلەر، عالىمدار مەن ماماندار، ونەرشىلەر مەن سپورتشىلار جانە تۋريستەر قاتىنايتىن ۋاقىت كەلدى دەپ بىلەم. ايتپاقشى، جاقىندا تاراپتار اراسىندا قول قويىلعان قۇجاتتاردىڭ ءبىرى «قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن جاپونيانىӊ ديپلوماتيالىق جانە قىزمەتتىك پاسپورت يەلەرىن 2017 جىلعى 1 قاӊتاردان باستاپ، ۆيزالىق تالاپتاردان بوساتۋ تۋرالى نوتالارمەن  الماسۋى» دەپ اتالادى. ەشقانداي سىنسىز ايتار بولسام، قانشاما جىل ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردىڭ قاق ورتاسىندا ءجۇرىپ، ءبىر دە ءبىر رەت ەكى ەلدىڭ ديپلوماتيالىق جانە قىزمەتتىك پاسپورت يەلەرى سياقتى جوعارى لاۋازىمدى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ۆيزا الۋ ءۇشىن قينالىپ قالعانىن كورمەپپىن. قازاقستان باسقا دا دامىعان مەملەكەتتەرمەن قاتار جاپونيانىڭ بارلىق ازاماتتىرىنا وسى جىلدىڭ باسىنان باستاپ قازاقستانعا ءبىر ايعا دەيىن ۆيزاسىز كەلۋگە رۇقسات بەرىپ وتىرعانى بەلگىلى. ال جاپون تاراپى «قازاقستاندىق ازاماتتار ءۇشىن بىردەن ونداي قادامعا بارا المايمىز، الدىمەن ديپلوماتتار مەن جوعارى لاۋازىمدى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردەن باستايىق» دەگەنگە كەلتىرىپ وتىر.

«سىزدەر جاپوندىق ازاماتتاردى ۆيزادان بوساتقاندارىڭىز سياقتى ءبىز دە جاپونياعا كەلەم دەگەن بارلىق قازاقستاندىق ازاماتتاردى ۆيزادان بوساتقىمىز كەلەدى، بىراق، وندايعا ءبىزدىڭ ادىلەت مينيسترلىگى ازىرشە رۇقسات بەرمەي وتىر» دەپ تۇسىندىرەدى بۇل جاعدايدى كەيبىر جاپوندىق ديپلوماتتار. ولاي بولسا ازيا ايماعىنداعى جاقىن جاتقان ەلدەردى ايتپاعاندا، شىعىس ەۋروپاداعى رۋمىنيا نەمەسە ورتالىق امەريكاداعى گوندۋراس سياقتى ەلدەردىڭ ازاماتتارىن ۆيزادان بوساتۋعا رۇقسات بەرىپ وتىرعان جاپونيا ادىلەت مينيسترلىگى جاپونيانىڭ «ستراتەگيالىق ارىپتەسى» بولىپ تابىلاتىن قازاقستان ازاماتتارىن دا ۇزاققا سوزباي ۆيزادان بوساتۋعا رۇقسات بەرەر دەگەن ويدامىز. ايتپاقشى، قازىرگى كەزدە جاپونيادا تۇرىپ جاتقان قازاقستاندىق ازاماتتاردىڭ سانى (جاپونيانىڭ سول ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا 323 ادام) قازاقستاندا تۇرىپ جاتقان  جاپونداردىڭ سانىنان (165 ادام) ەكى ەسەدەي كوپ ەكەنىن جانە ءبىزدىڭ ازاماتتاردى ۆيزادان بوساتۋعا ەڭ الدىمەن جاپون تاراپى مۇددەلى بولۋ كەرەك ەكەنىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، قازاقستان تاراپىنان دا جاپونداردىڭ ەلىمىزگە كوبىرەك كەلۋىنە ۆيزادان بولەك باسقا دا تۇرعىدان، اسىرەسە ينۆەستيتسيا سالىپ، بيزنەس جاساۋعا قولايلى جاعداي جاساۋعا باعىتتالعان جۇمىستاردى جالعاستىرۋدى ماڭىزدى دەپ سانايمىن. ايتپەسە، جاپونيامەن تەڭىز ارقىلى جالعاسىپ جاتقان ازيالىق باسقا ەلدەردى ايتپاعاندا، ءبىر عانا مىسال، ءبىز سياقتى قۇرلىقتاعى مەملەكەت، بىراق حالىق سانى، ەكونوميكاسى مەن نارىعى بىزدەن الدەقايدا تومەن موڭعوليادا تۇرىپ جاتقان جاپون ازاماتتارىنىڭ سانى ءبىزدىڭ ەلمەن سالىستىرعاندا ءتورت ەسە كوپ ەكەنى ەسكەرۋگە تۇراتىن نارسە دەپ ويلايمىن. سوندىقتان، ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردىڭ وتكەنى مەن قازىرگى احۋالىن نازاردان تىس قالدىرمايتىن، ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ كەلەشەگىنە قاتىستى ءوز وي-پىكىرىن بىلدىرە الاتىن ەكسپەرت ماماندار ەكى ەلدە دە بولۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن. ەكى ەلدىڭ قارىم-قاتىناستار دەڭگەيى راسىندا ستراتەگيالىق دارەجەگە جەتكەنى راس بولسا، وتكەن جيىرما بەس جىلدا ەكى ەلدە ءبىر-ءبىرىمىزدى زەرتتەپ، ءبىر-ءبىرىمىزدى ءبىلىپ جۇرگەن تىم بولماسا جيىرما بەس ماماننىڭ بولماعانى وكىنىشتەن باسقا ەشتەڭە تۋدىرمايدى. قورىتىنداي كەلە، قازاقستان مەن جاپونيا اراسىنداعى قارىم-قاتىناستارعا قاتىسى بار ەكى ەلدىڭ بارلىق مەملەكەتتىك مەكەمەلەرى، ۇكىمەتتىك ۇيىمدارى جانە كومپانيالارىمەن بۇگىنگە دەيىن جۇرگىزىلىپ كەلە جاتقان جۇمىستاردى جالعاستىرا وتىرىپ، ولاردىڭ جۇمىستارىنا تۇراقتى تۇردە مونيتورينگ جاساپ، كەرەك كەزدە جۇمىستارىن ۇيلەستىرىپ، قاجەت جەردە سىنمەن قاراپ، وبەكتيۆتى باعا بەرەتىن، جيىرما بەس جىل بويى ەۆوليۋتسيالىق جولمەن دامىپ كەلە جاتقان ەكى ەل اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتىڭ جاڭا كەزەڭىندە تىڭ يدەلار مەن جاڭا جوبالار ۇسىنۋعا باعىتالعان جۇمىستاردى وسى بۇگىن باستاپ كەتۋ – ەكى مەملەكەتتىڭ ساياساتىنا دا، ەكونوميكالىق مۇددەسىنە دە ساي كەلەتىن دۇنيە دەپ سەنەمىن. -      ماعىنالى ءارى اۋقىمدى سۇحباتقا ۋاقىت بولگەنىڭىز ءۇشىن راحمەت.

  اۆتور: الماس مۇقاشۇلى

inform.kz