شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ شينجياڭعا ساپارى
شوقان ءۋاليحانوۆ XIX عاسىردىڭ ورتا شەنىندە شينجياڭعا ەكى رەت ماڭىزدى ساپارمەن كەلگەن. بۇل ساپار ونىڭ عىلىمي ەڭبەگىنىڭ دامىپ وركەندەۋىنە ءورىس اشىپ قانا قالماستان، تىڭ دا بەيتانىس ولكە قۇشاعىندا ءۇن-ءتۇنسىز جاتقان تاريحي مۇرالارمەن تاڭعاجايىپ دەرەكتەردى ادامزات مادەنيەتىنىڭ التىن قورىنا قوسۋىنا دا وراي تۋدىردى. بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىق شوقاننىڭ ءومىرىن مىنە وسىنداي ساياحاتىمەن ءماندى ەتكەن-ءدى. «مەنىڭ ساياحاتىمدى» دەپ جازادى شوقان ءۋاليحانوۆ: «جۇرگەن جەرىمنىڭ سيپاتىنا قاراي ەكى كەزەڭگە بولۋگە بولادى. ءبىرىنشى كەزەڭ جوڭعارياداعى ءبىرىنشى رەت 1856 جىلى ساپاردا بولۋىم. وندا پولكوۆنيك حومەۆسكيدىڭ ىستىقكولگە جاساعان ءبىرىنشى ەكسپەديتسياسىنا قاتىناسىم. سودان سوڭ قۇلجادا ءۇش اي تۇردىم، جوڭعاريادا باس-اياعى بەس اي بولىپ، بۇل ولكەنىڭ الاكولدەن تيان-شانعا دەيىنگى ايماعىن تۇگەل ارالاپ شىقتىم». شوقان ءۋاليحانوۆ وسىدان كەيىن 1858 جىلى قاشقاردا
