Tärbie bağıtı imani qwndılıq
kerey.kz
Bügingi tañda, şäkirtke jan – jaqtı tereñ bilim berip, onıñ jüregine kisiliktiñ asıl qasietterin üzdiksiz wyalata bilsek, erteñgi azamat jeke twlğanıñ özindik közqarasınıñ qalıptasuına, aynalasımen sanasuına ıqpal eteri sözsiz. Imani tärbie beru – jas wrpaqtıñ boyına ömirdiñ mäni, süyispenşilik, baqıt, sıylastıq, tatulıq, birlik, tözimdilik sındı qwndılıqtardı darıtu arqılı adamnıñ qoğamda öz ornın tabuına, qabilet – darınınıñ aşıla tüsuine, aqıl – parasatın damıtuına, yağni sändi de mändi ömir süruine qızmet etedi,jan-jaqtı mümkindkk tuğızadı. Bügingi jaña qoğam müddesine layıqtı, är jaqtı jetilgen, boyında wlttıq sana, wlttıq psihologiya qalıptasqan erteñgi qoğam iegeri bolarlıq parasattı azamat tärbie-lep ösiru – otbasınıñ, balabaqşanıñ,mekteptiñ, barşa halıqtıñ mindeti.
Din – ilahi ämirler arqılı adamzat balasın kemeldikke bastap, özindik dünietanım men qağidalar jiıntığı arqılı körkem minez ben izgilik ataulını ömirdiñ bar salasına ornıqtıradı.Basqaşa aytqanda, din – bükil ğalamnıñ, bolmıstıñ, jaratılıstıñ jüregine, özegine, ruhına, tamırına jäne öne boyına süyispenşilik pen izgilikti ornıqtıratın mäñgilik mahabbat. Din – adamzat tarihımen birge jasap kele jatqan, ölmeytin, könermeytin, mäñgilikke jeteleytin qasterli de qasietti wğım, bükil älemge ortaq qwndılıq. Adam ata aleyhissalamnan bastau alatın alğaşqı adamdardıñ boyında da sana men sezim, mahabbat pen meyirim, ar-namıs pen wjdan jäne adamgerşilik izgi qasietter siyaqtı dinge, qwdiretke, jaratuşığa degen joğarı senim bolğan. Osılayşa, este joq ıqılım zamandardan beri senim – jürekpen, din – adammen birge ömir sürip keledi. Alla men pendeniñ arasına jipsiz ornağan qasterli, qasietti köpir. Qwran:keybir batıstıq din tarihşıları men materialisterge kerisinşe, äuelgide animizm, fetişizm, totemizm siyaqtı «izmder» emes, älimsaqtan beri Alla Tağalanıñ qwzırında tek bir ğana dinniñ bar bolğanın aytadı. Qwrannıñ bayanı boyınşa, alğaşqı payğambar bolğan Adam atadan bergi barlıq payğambarlar adamzatqa Allanıñ bir jäne teñdessiz ekenin, aqırettiñ bar jäne tağdırdıñ haq ekenin uağızdap kelgen. Bwl twjırım boyınşa, adamnıñ arğı atası wjdan men parasat, aqıl men oy iesi, sanalı adam bolğan jäne dini nanımdarğa senip, Jaratqanğa siınıp, aqıretke ilanğan. Bwl orayda ündiniñ qasietti kitaptarın zerttegen nemis oyşılı Şellingtiñ «Adamzat äuelde bir bolğan jäne jalğız jaratuşığa iman keltirgen. Bayırğı din keyin jwldızdarday şaşılıp, qwraqtay bölinip ketken» degen sözi men ataqtı antropolog-ğalım Şmidttiñ: «barlıq dinder äuel bastağı tek täñirli dinnen örbigen» degen pikiri Qwrannıñ bayanınan alşaq jatqan joq Balalarımızdı imandılıqqa tärbieleu üşin olardıñ ar-wyatın, namısın oyatıp, meyirimdilik, qayırımdılıq, kişipeyildik, qamqorlıq körsetu, adaldıq, izettilik siyaqtı qasietterdi boyına siñiru qajet. Balanı ülkendi sıylauğa, kişige izet körsetuge, imandı boluğa, adamgerşilikke baulu ruhani-adamgerşilik tärbiesiniñ jemisi. Balalardı adamgerşilike tärbieleude wlttıq pedagogika qaşanda halıq tärbiesin ülgi wstaydı. Al, adamgerşilikke tärbieleudiñ birden-bir jolı osı iske közin jetkizu, senimin arttıru. Osı qasietterdi balağa jasınan boyına siñire bilsek, adamgerşilik qasietterdiñ berik irge tasın qalağanımız. Adamgerşilik- adamnıñ ruhani arqauı.Öytkeni adam balası qoğamda öziniñ jaqsı kisilik qasietimen, adamdığımen, qayırımdılığımen ardaqtaladı. Adam balasınıñ minez qwlqına tärbie men tälim arqılı tek bilimmen aqıldı wştastıra bilgende ğana siñetin, qwdiretti, qasieti mol adamşılıq ataulınıñ körinisi bolıp tabıladı.Imandılıq tärbiesinde aldımen balanı tek jaqsılıqqa, qayırımdılıqqa, meyirimdilikke, izgilikke baulıp, sonı maqsat twtsa, wstazdıñ, ata-ananıñ da bolaşağı zor bolmaq. Jasöspirimderdi imandılıq tärbiesi arqılı tolıqqandı jetilgen azamat retinde tärbieleu – qoğamımızdıñ bastı maqsatı.Sebebi älemde,azamattıq qoğamda, örkeniet däuirinde tärbie imani bağıt alıp,dinine näsiline twrmıs jağdayına täueldi bola twrıp bir ğana imandılıqqa baulu dünieniñ tört bwrışında etek alıp keledi.Endi kommunistik tärbie,ateistik tärbie,sayasi tärbie,moral'dıq norma qatarlı kategoriyalardan ruhani kemeljenu twğırlı twjırımdar psihologiya, pedagogika, filosofiyada köptep körinis berude.Tipti ateistik tärbieniñ özi «Qwday,jasağan,Jasauşı joq» deudiñ özin şınayı jürekpen qabıldaudı qajet etietindigin körsetude.Bwl da senimniñ bir türi ekendigi moyındaluda.Olay bolsa, ruhani baylıqqa, eñ aldımen, tilimizdi, dinimizdi, salt-dästürimizdi jatqızsaq, til – qazaq boluımız üşin, din – adam boluımız üşin, salt-dästür – wlt boluımız üşin qajet.Al islami jahandanudıñ alğa qoyğan maqsatı – adamgerşilik pen körkem minez-qwlıq wstanımdarın taratu, är kisiniñ qadir-qasietin,erkindigin, teñdigin qorğau, janwyağa qamqorlıq körsetu, barlıq pendeler arasında ädildik tarazısın ornatu, adamnıñ näsilin, dinin, aqılın, ar-wjdan, dünie-mülkin qorğau jäne zwlımdıqqa, basınuşılıqqa tosqauıl qoyu bolıp tabıladı.
Ruhani – kisilik tärbiesi – özindik sananı damıtuğa jağday jasaudı, jeke twlğanıñ ädep wstanımın, onıñ qoğam ömiriniñ normaları men dästürlerimen kelistiriletin moral'dik qasietterin jäne bağdarların qalıptastırudı üylestire aladı.Allah muminderge aşuı kelgende, özin – özi wstay aluın jäne jetimderge kömek berudi bwyırdı. Ärdayım adam şınşıl bolsa, adal eñbekpen mal tauıp, adal jese, jaqsılarmen joldas bolıp, ilim üyrense, meyirimdi de qayırımdı bolsa, ünemi köñildi de päk jürse, mine sonda ğana mwsılmandıq bes parızdıñ eñ bastı senimi kalimağa – til keltirip, imandılıqtı ötegeni boladı. Imannıñ bası – senim, al imannıñ täni – bes uaqıt namaz, jüregi – Qwran, kümbezi – ıqılas, niet, tilek. Imannıñ sözi – Allahtı eske alu, nwrı – şındıq, haq söyleu, dämi – päktik, jemisi – oraza twtu, japırağı – taqualıq, därisi – ar, wyat. Iman tört jerde saqtaladı: köñilde, jürekte, kökirekte jäne tände. Al wyat – közde, bette, sanada saqtaladı. Osığan baylanıstı Payğambarımız Mwhammed (s.a.s): «Islam naqtı, yağni közge körnekti. Al iman – adamnıñ jadında yağni közge körinbeydi, jasırın twradı» – dey otırıp: “Er jigittiñ üş namısı bar. Biri – imanı, ekinşisi – Otanı, üşinşisi – otbası” dep ar-ojdannıñ ruhaniyattılığın joğarı bağalağan
Jastardı ruhani –imandılıqqa tärbieleu, bolaşağına jol silteu – bügingi qajetti, kezek küttirmes mäsele.Mwnıñ sırtqı jäne işki sebepteri de bar.Älemde,wrpaq tärbiesine qatıstı ülken izdenister men zertteuler,talpınıstar men wsınıstar barşılıq. Damığan elderde, Jwmırjerdegi tärbie turalı qalıptasqan türli oy-sanalar men ilimderdi, mısalı; konfuczi,dao,uşinskiy,komenskiy t.s.s.tärbieleu ilimderin bezbendep kiriktiru arqılı nemese är wlttardıñ wrpaq tärbieleu ozıq ülgilerin tañdap alıp,öz tabiğatına säykestiru arqılı öñdep iske asıru,jaña ilim-teoriyalardı batıl wsınu qatarlı is-qimıldar üzilissiz jürip jatır. Solardıñ jalpı bağıtın bajaylap körseñiz barlığı da imani-ruhani tärbiege betbwrışılıq ayqın anğarıladı. Tipti,keybir zertteuşiler, tığırıqqa tirelgen evropa pedagogikasın alıp şığar jol islam pedagogikası deytin boldı.Bir kezdegi Bernerd Şoudıñ:«Men ılği Mwhammedtiñ dinin, onıñ ülken küşi men parasattılığı üşin sıylaymın. Meniñ oyımşa bizdiñ tağdır-ımızdıñ san aluan kedergilerin şeşude, mädenietti ajırata biludegi joldarı eñ dwrıs dep şeşetin osı bir ğana islam dini dep oylaymın jäne de Europalıqtar birinen keyin biri kelip osı Islam dinin qabıldaydı dep közim jetip twr»-degeni däl kelude.Al,özimizdegi jağdayğa köz jügirtip körseñiz, halıqtıñ,jastardıñ dini sanasınıñ ösui(tolıq kemeldenip ketpese de) dinniñ tärbielik funkciyasın oñdı bağalau,dwrıs tüsinu qoğamdıq deñgeyge ayaq basıp,jalpı halıqtıq sipat alıp keledi. Dälirek aytqanda,jwrttıñ dini bilim,imani tärbiege degen swranısı,qajettiligi ösip,talabı biiktep baradı. Jastardıñ,jürttıñ osı talap-tilegin bizdiñ qanağattandıra almay, şama-şarqımızdıñ jetpeuinen bolıp ne siyaqtı keleñsiz körinister orın aluda.
Abay atamız aytqanday: «Adamdı – adam etetin de iman, Swltan etetin de iman», «Ruhani baylıq – baqıtqa jetkizedi» – demekşi, din oylaudı, izdestirudi jäne üyrenudi bwyıradı. Jwmıs istep, tabısqa qol jetkizudi uağızdaydı.Din – imandılıqtıñ, ädildiktiñ, sıpayılıqtıñ, parasattı-lıqtıñ, köpşildiktiñ, tözimdiliktiñ kepili. Dini, tili joq halıqtıñ – bolaşağı joq.Sonımen qatar qoğam ömirinde dinniñ alar ornı erekşe. Öytkeni, din ädeptilik qağidaları men qoğam birligin, tärbielik jüyelerdi qalıptastıruda eleuli röl atqaradı. Ğılım-zattardıñ tüpnegizine enip, tabiğattı är qilı etip ärlendirip, qoğamdıq ömirdi racionaldandıradı. Al, din -ömirdiñ mäni men maqsatın aşadı, adamnıñ işki jan düniesin bayıtıp, önegeli közqaras pen önegeli äreket qalıptastıradı. Qwdaydıñ mistikalıq beynesin joğarğı älemnen, mına älemdegi adamdardıñ jüregine qondırıp, onı aqiqat jolı retinde wğınuğa mümkindik tuğızadı. Al,qazaq üşin imandlılıq tärbiesi ata-babasınan wlasqan,janına jaqın, qanına singen, wlaspalı wğım,pedagogikalıq twşımdı kategoriya.Iman dini wğım retinde öz mazmwnında köptegen qwramdas birlikterden twradı; totemge senu, şamanğa senu, kök täñirge senu, tabiğat küşterine senu, bwlardıñ eşbiri de iman emes, jay ğana senim.Mwnıñ bärin bizdiñ halqımız basınan ötkizgen,sol negizde küni büginge deyin wstanğan senimder de bar. Äruaqqa sıyınu, onı qasterleu ,tabiğattı ayalau qazaq üşin imandılıq jolı.Ol jayında qatañ qağidalar men qwndı wstanımdar qalıptasqan. «Aruaqtı sıylamasañ da,qorlama!», «Öli razı bolmay,tiri bayımaydı». «Tabiğat-Anañ; «Basıña pana bolar tarıqqanda,özek jalğar tamağıñ aşıqqanda,aybarıñ esiñ ketip qorıqqanda»-dep tiri jürip,tirşilik eter tirek ekenin eske salıp otıradı.Al,qazaq halqı islamdı qabıldau arqılı bwl senimin jaña satığa köterip,tereñdetip bayıtqan jwrt.Qazaq halqınıñ ata-baba dästürinde imandılıq tek dini senim emes, ol sonday-aq, wlttıq psihologiyalıq saltqa, halıqtıq erekşelikke aynalğan qwbılıs. Halqımızdıñ tüsiniginde iman söziniñ ayasında senim mağınasımen qatar, barlıq adami asıl qasietterdi (wyat, ar-namıs, sabırlıq, jomarttıq, şınşıldıq, adaldıq, izgilik,qayırımdılıq,meyirimdilik, kişipeyildilik t.b.) qamtitın tüsinikter körinis tapqan.Imandılıq tärbiesi – bwl qazaq pedagogikasında dästürge, ädet-ğwrıpqa, baysaldı minez-qwlıqqa aynalıp adam balasınıñ ömir zañdılığı, jarğısı bolıp qalıptasqan. Imandılıq-adami qasietter jiıntığı kisi boyına qanşalıqtı singendigin, pedagogikalıq is-ärekettiñ nätijesin körsetedi.äri bwl is-ärekttiñ jürilu därejesin,pärmenin ayqındaydı. Imandılıq tärbie adamnıñ özin-özi iştey de sırttay da köz jügirtip, tolıqtırıp otıratın adam tärbiesiniñ joğarğı satısı. Bwl düniede adam öziniñ pendelik qasietterimen kürese jürip öziniñ adamdıq qasietterin şıñdap, öziniñ pendeşilikterin, basqaşa aytqanda öziniñ «tozağın» jeñip şığuı qajet. Öytkeni, onıñ bwl düniedegi bar qayğı-qasireti onıñ osı pendeşilikterinen tuındaydı. Soğan oray onıñ bwl düniedegi baqıtı men aqirettegi baqıtı da onıñ öz pendeşilikterin qanşalıqtı jeñe alğanına baylanıstı. Jağımdı qasietterdiñ adamnıñ ruhani, psihikalıq damuına zor äser etetini belgili. Solardıñ işinde öz Otanın süyuşilik onı jan-tänimen qorğau, halqına berilgendik–adamnıñ ömirinde öşpeytin, imandılıq qasietterdiñ biri. .«Imandı» dep qazaq jürektegi «Qwday bir, payğambar haq» degen berik senimine qosa tereñ adamgerşilik qasietke ie, izgi minez-qwlıqtı jandı ğana atağan. Ekinşi jağınan imandılıq tärbiesi islam aumağında şektelip qalğan tar wğım tağı emes.Dästürli dinderdiñ qay-qaysısında,senim bar,nanım bar,imanğa ilanu bar.Qazaq elinde ömir sürip otırğan barlıq wlt ökilderi iman nwrımen nwrlanuğa qwqılı,özderi tañdağan din negizde imandılıq nwrına bölene aladı.Dälirek aytqanda,imandılıq-jeke ğana qazaqtarğa nemese mwsılman jwrtına ğana emes barlığına qajetti ruhani mwra.Toq eteri:imandılıq wlttıq mwra ğana emes,adamzatttıq qwndılıq. 2009 jılğı halıq sanağı boyınşa, Qazaqstan halqınıñ 70,2 payızı–mwsılmandar, 26,3 payızı – hristiandar, 0,1 payızı – buddister, 2,8 payızı – eşqanday dinge senbeytinder, 0,5 payızı – jauap beruden bas tartqandar. Ädette, türki tildes halıqtardı mwsılman dinine oylanbay jatqızadı. Biraq halıq sanağı körsetkendey, qazaqtıñ 0,4 payızı – (39172) adam hristian dinine, 1923-i iudaizmge, 749-ı buddizmge, 1612 adam basqa dinderge ötken. 98511 qazaq eşqanday dinge jatqız-ılmaydı [Egemen Qazaqstan, 2011j.]Anığıraq aytqanda; Qazaqstannıñ onsegiz million halqına imani tälim tärbie jat bolğan emes,bolmaydı da.Qazağımız qay dinde jürse de,imandılıq nasihat nätijesi arqılı öz ornın,öz dinin,öz senimin taba aladı.Olay bolsa, qoğamnıñ barlıq qatparları,jalpaq jwrt qauım bolıp,jwdırıqtay jwmılıp imandılıq jolında nege üzeñgi biriktirip,belsendilik tanıta almay kelemiz?Mwnıñ bastı sebebi,din qazaq elinde saltanat qwra almay,halıqtıñ köp uaqıt boyı odan alşaqtap qaluı jäne jas,jaña memlekettiñ dinmen qatınastağı täjiribesiniñ şanaqtı boluı, zayırlılıqtıñ wltqa wnasımdı tañdalmauı bolıp otır. Alayda,qazaq halqında wrpaqtı ğana emes jalpaq jwrttı iman baylığına jetkizgen teoriya da praktika da jetkilikti.Aytalıq,äl-Farabi, M.Qaşqari, J.Balasağwni,A.YAssaui,Q.Abay,Q.Şäkerim,Ü.Aqıt,Maşhür Jüsip, S,Ğıl-mani t.s.s. Wlıq wstazdardıñ ösiet-önegesi,ğılımi tüyinderi,aqıl-keñesi barşa qazaqqa imani tärbie beruge,olardıñ kökirek közin aşuğa tolıq jetetin asıl mwra.
Din – ilahi ämirler arqılı adamzat balasın kemeldikke bastap, özindik dünietanım men qağidalar jiıntığı arqılı körkem minez ben izgilik ataulını ömirdiñ bar salasına ornıqtıradı.Basqaşa aytqanda, din – bükil ğalamnıñ, bolmıstıñ, jaratılıstıñ jüregine, özegine, ruhına, tamırına jäne öne boyına süyispenşilik pen izgilikti ornıqtıratın mäñgilik mahabbat. Din – adamzat tarihımen birge jasap kele jatqan, ölmeytin, könermeytin, mäñgilikke jeteleytin qasterli de qasietti wğım, bükil älemge ortaq qwndılıq. Adam ata aleyhissalamnan bastau alatın alğaşqı adamdardıñ boyında da sana men sezim, mahabbat pen meyirim, ar-namıs pen wjdan jäne adamgerşilik izgi qasietter siyaqtı dinge, qwdiretke, jaratuşığa degen joğarı senim bolğan. Osılayşa, este joq ıqılım zamandardan beri senim – jürekpen, din – adammen birge ömir sürip keledi. Alla men pendeniñ arasına jipsiz ornağan qasterli, qasietti köpir. Qwran:keybir batıstıq din tarihşıları men materialisterge kerisinşe, äuelgide animizm, fetişizm, totemizm siyaqtı «izmder» emes, älimsaqtan beri Alla Tağalanıñ qwzırında tek bir ğana dinniñ bar bolğanın aytadı. Qwrannıñ bayanı boyınşa, alğaşqı payğambar bolğan Adam atadan bergi barlıq payğambarlar adamzatqa Allanıñ bir jäne teñdessiz ekenin, aqırettiñ bar jäne tağdırdıñ haq ekenin uağızdap kelgen. Bwl twjırım boyınşa, adamnıñ arğı atası wjdan men parasat, aqıl men oy iesi, sanalı adam bolğan jäne dini nanımdarğa senip, Jaratqanğa siınıp, aqıretke ilanğan. Bwl orayda ündiniñ qasietti kitaptarın zerttegen nemis oyşılı Şellingtiñ «Adamzat äuelde bir bolğan jäne jalğız jaratuşığa iman keltirgen. Bayırğı din keyin jwldızdarday şaşılıp, qwraqtay bölinip ketken» degen sözi men ataqtı antropolog-ğalım Şmidttiñ: «barlıq dinder äuel bastağı tek täñirli dinnen örbigen» degen pikiri Qwrannıñ bayanınan alşaq jatqan joq Balalarımızdı imandılıqqa tärbieleu üşin olardıñ ar-wyatın, namısın oyatıp, meyirimdilik, qayırımdılıq, kişipeyildik, qamqorlıq körsetu, adaldıq, izettilik siyaqtı qasietterdi boyına siñiru qajet. Balanı ülkendi sıylauğa, kişige izet körsetuge, imandı boluğa, adamgerşilikke baulu ruhani-adamgerşilik tärbiesiniñ jemisi. Balalardı adamgerşilike tärbieleude wlttıq pedagogika qaşanda halıq tärbiesin ülgi wstaydı. Al, adamgerşilikke tärbieleudiñ birden-bir jolı osı iske közin jetkizu, senimin arttıru. Osı qasietterdi balağa jasınan boyına siñire bilsek, adamgerşilik qasietterdiñ berik irge tasın qalağanımız. Adamgerşilik- adamnıñ ruhani arqauı.Öytkeni adam balası qoğamda öziniñ jaqsı kisilik qasietimen, adamdığımen, qayırımdılığımen ardaqtaladı. Adam balasınıñ minez qwlqına tärbie men tälim arqılı tek bilimmen aqıldı wştastıra bilgende ğana siñetin, qwdiretti, qasieti mol adamşılıq ataulınıñ körinisi bolıp tabıladı.Imandılıq tärbiesinde aldımen balanı tek jaqsılıqqa, qayırımdılıqqa, meyirimdilikke, izgilikke baulıp, sonı maqsat twtsa, wstazdıñ, ata-ananıñ da bolaşağı zor bolmaq. Jasöspirimderdi imandılıq tärbiesi arqılı tolıqqandı jetilgen azamat retinde tärbieleu – qoğamımızdıñ bastı maqsatı.Sebebi älemde,azamattıq qoğamda, örkeniet däuirinde tärbie imani bağıt alıp,dinine näsiline twrmıs jağdayına täueldi bola twrıp bir ğana imandılıqqa baulu dünieniñ tört bwrışında etek alıp keledi.Endi kommunistik tärbie,ateistik tärbie,sayasi tärbie,moral'dıq norma qatarlı kategoriyalardan ruhani kemeljenu twğırlı twjırımdar psihologiya, pedagogika, filosofiyada köptep körinis berude.Tipti ateistik tärbieniñ özi «Qwday,jasağan,Jasauşı joq» deudiñ özin şınayı jürekpen qabıldaudı qajet etietindigin körsetude.Bwl da senimniñ bir türi ekendigi moyındaluda.Olay bolsa, ruhani baylıqqa, eñ aldımen, tilimizdi, dinimizdi, salt-dästürimizdi jatqızsaq, til – qazaq boluımız üşin, din – adam boluımız üşin, salt-dästür – wlt boluımız üşin qajet.Al islami jahandanudıñ alğa qoyğan maqsatı – adamgerşilik pen körkem minez-qwlıq wstanımdarın taratu, är kisiniñ qadir-qasietin,erkindigin, teñdigin qorğau, janwyağa qamqorlıq körsetu, barlıq pendeler arasında ädildik tarazısın ornatu, adamnıñ näsilin, dinin, aqılın, ar-wjdan, dünie-mülkin qorğau jäne zwlımdıqqa, basınuşılıqqa tosqauıl qoyu bolıp tabıladı.
Ruhani – kisilik tärbiesi – özindik sananı damıtuğa jağday jasaudı, jeke twlğanıñ ädep wstanımın, onıñ qoğam ömiriniñ normaları men dästürlerimen kelistiriletin moral'dik qasietterin jäne bağdarların qalıptastırudı üylestire aladı.Allah muminderge aşuı kelgende, özin – özi wstay aluın jäne jetimderge kömek berudi bwyırdı. Ärdayım adam şınşıl bolsa, adal eñbekpen mal tauıp, adal jese, jaqsılarmen joldas bolıp, ilim üyrense, meyirimdi de qayırımdı bolsa, ünemi köñildi de päk jürse, mine sonda ğana mwsılmandıq bes parızdıñ eñ bastı senimi kalimağa – til keltirip, imandılıqtı ötegeni boladı. Imannıñ bası – senim, al imannıñ täni – bes uaqıt namaz, jüregi – Qwran, kümbezi – ıqılas, niet, tilek. Imannıñ sözi – Allahtı eske alu, nwrı – şındıq, haq söyleu, dämi – päktik, jemisi – oraza twtu, japırağı – taqualıq, därisi – ar, wyat. Iman tört jerde saqtaladı: köñilde, jürekte, kökirekte jäne tände. Al wyat – közde, bette, sanada saqtaladı. Osığan baylanıstı Payğambarımız Mwhammed (s.a.s): «Islam naqtı, yağni közge körnekti. Al iman – adamnıñ jadında yağni közge körinbeydi, jasırın twradı» – dey otırıp: “Er jigittiñ üş namısı bar. Biri – imanı, ekinşisi – Otanı, üşinşisi – otbası” dep ar-ojdannıñ ruhaniyattılığın joğarı bağalağan
Jastardı ruhani –imandılıqqa tärbieleu, bolaşağına jol silteu – bügingi qajetti, kezek küttirmes mäsele.Mwnıñ sırtqı jäne işki sebepteri de bar.Älemde,wrpaq tärbiesine qatıstı ülken izdenister men zertteuler,talpınıstar men wsınıstar barşılıq. Damığan elderde, Jwmırjerdegi tärbie turalı qalıptasqan türli oy-sanalar men ilimderdi, mısalı; konfuczi,dao,uşinskiy,
Abay atamız aytqanday: «Adamdı – adam etetin de iman, Swltan etetin de iman», «Ruhani baylıq – baqıtqa jetkizedi» – demekşi, din oylaudı, izdestirudi jäne üyrenudi bwyıradı. Jwmıs istep, tabısqa qol jetkizudi uağızdaydı.Din – imandılıqtıñ, ädildiktiñ, sıpayılıqtıñ, parasattı-lıqtıñ, köpşildiktiñ, tözimdiliktiñ kepili. Dini, tili joq halıqtıñ – bolaşağı joq.Sonımen qatar qoğam ömirinde dinniñ alar ornı erekşe. Öytkeni, din ädeptilik qağidaları men qoğam birligin, tärbielik jüyelerdi qalıptastıruda eleuli röl atqaradı. Ğılım-zattardıñ tüpnegizine enip, tabiğattı är qilı etip ärlendirip, qoğamdıq ömirdi racionaldandıradı. Al, din -ömirdiñ mäni men maqsatın aşadı, adamnıñ işki jan düniesin bayıtıp, önegeli közqaras pen önegeli äreket qalıptastıradı. Qwdaydıñ mistikalıq beynesin joğarğı älemnen, mına älemdegi adamdardıñ jüregine qondırıp, onı aqiqat jolı retinde wğınuğa mümkindik tuğızadı. Al,qazaq üşin imandlılıq tärbiesi ata-babasınan wlasqan,janına jaqın, qanına singen, wlaspalı wğım,pedagogikalıq twşımdı kategoriya.Iman dini wğım retinde öz mazmwnında köptegen qwramdas birlikterden twradı; totemge senu, şamanğa senu, kök täñirge senu, tabiğat küşterine senu, bwlardıñ eşbiri de iman emes, jay ğana senim.Mwnıñ bärin bizdiñ halqımız basınan ötkizgen,sol negizde küni büginge deyin wstanğan senimder de bar. Äruaqqa sıyınu, onı qasterleu ,tabiğattı ayalau qazaq üşin imandılıq jolı.Ol jayında qatañ qağidalar men qwndı wstanımdar qalıptasqan. «Aruaqtı sıylamasañ da,qorlama!», «Öli razı bolmay,tiri bayımaydı». «Tabiğat-Anañ; «Basıña pana bolar tarıqqanda,özek jalğar tamağıñ aşıqqanda,aybarıñ esiñ ketip qorıqqanda»-dep tiri jürip,tirşilik eter tirek ekenin eske salıp otıradı.Al,qazaq halqı islamdı qabıldau arqılı bwl senimin jaña satığa köterip,tereñdetip bayıtqan jwrt.Qazaq halqınıñ ata-baba dästürinde imandılıq tek dini senim emes, ol sonday-aq, wlttıq psihologiyalıq saltqa, halıqtıq erekşelikke aynalğan qwbılıs. Halqımızdıñ tüsiniginde iman söziniñ ayasında senim mağınasımen qatar, barlıq adami asıl qasietterdi (wyat, ar-namıs, sabırlıq, jomarttıq, şınşıldıq, adaldıq, izgilik,qayırımdılıq,
.
Pikir qaldıru