Tarih Twlğalar Qazaq handığına 550 jıl Qazaq şejiresi
BAHADÜR BOTAQARA (Dastan)
kerey.kz
Talapbek AZANBAY 
Aqın Talapbek AZANBAY 1965 jılı Qıtay Halıq Respublikası , Şıñjañ Wyğır avtonomiyalıq rayonı, Altay aymağı, Alaqaq öñirinde düniege kelgen . 2004 jılı ata jwrtına köşip kelip, qazirğı kezde Almatı oblısınıñ Eskeldiaudanında twradı.
Begili aqın Talapbek Önerhan wlı AZANBAY 1990 jıldan bastap äde'ietke aralasıp, «Altın tau saltanatı», «Qıran merueti» attı jır jıynaqtarda ŞWAR kölemindegi türli basılım Gazet - Jornaldarında 200 –den asa öleñ,tolğau, ballada jäne poemaları jarıq körip, oqırman qauımnıñ ıstıq ıqılasına ie bolğan. Altay aymaqtıq jazuşılar qoğamınıñ müşesi.
Qazaqstan Respublikasında şığatın «Şalqar», «Jetisu» jäne «Jas qazaq üni» Gazetterinde bir qatar öleñderi jarıq körgen. Qazırğı künde jazılğan «Bahadür Botaqara», «Aqqaptal», «Qarager» Dastandarı, «Babalarmen sırlasu», «Dalalıqtıñ dauısı» qatarlı poeamaları bar.
Älqissa
Sırımdı aytam älqissa tıñda ğalam,
Qalamımdı siya emes, jırğa malam.
Asa qamqor, päk, wlı, meyirimdı,
Basqa meniñ iem joq bir Alladan.
Tübim türik bolğanda, tegim adam,
Jüregime ber Alla senim mağan.
Altı alaşım qorğadı qazaq bolıp,
Birlik tuın köterip elin aman.
Tamırda aqqan qanımda qazaq meniñ,
Bir kez üzip ketsede azap belin.
Ayrılmaytın oşaqtıñ üş pwtınday,
Üş jüz bolğan ne degen ğajap tegim!
Orta jüzdıñ altı arıs bireui biz,
On eki ata bir bolğan tileuimiz.
Abaq kerey işinde Jäntekeyler,
Şañıraqtı kötergen tireuimiz.
Qıpşaq, Uaq, Qoñırat, Arğın, Nayman,
Altı arısım Kereyge qaldıñ qayran.
Botaqara Bahadwr batır babam,
Jauğa şauıp wrandap saldıñ oyran.
Közdelip däl jebedey jatqa atılğan,
Bağa jetpes asılma eñ baqqa twnğan.
Jauğa attanğan Qabanbay, Bögenbaylar,
Däl öziñdey bata alıp qas batırdan.
Tuğan jerdiñ qorğağan neşe belin,
El bastağan kösemde şeşen ediñ.
Jänibek pen Şaqabay, Baytaylaqtar,
Soñına ergen erler ed keşe seniñ.
Asqan ruıh, o, meniñ asıl änim,
Qaytip senen sırımdı jasıramın?
El qorğağan öreli eñbegiñdi,
Altı qırdan arı qaray asıramın.
Jwmısı ne, desekte basqa kimniñ,
Wrpağımız ör dañqı asqaq wldıñ.
Arqauısıñ Bahadwr abız baba,
Endi mine jazılar dastanımnıñ.
Säbidiñ tuıluı
Tuğan jerin şığarmay berik qoldan,
Tör jaylauğa el köşip kelip qonğan.
Jas pen käri qıdırıp qımız işip,
Bir-birine künde toy serik bolğan.
Gülge oranıp jatsa da, nwrğa ğalam,
Ne degen bwl toyımsız sırğa dalañ.
Tañ şapağı sögile aqboz üyden,
Üni estildi säbidiñ iñgälağan.
Köz toymaytın qarasañ twlğasın bay,
Wl tuğan soñ quanış jür basılmay.
Keudesinde ala may, arqasında
Qara tük bar botanıñ şudasınday.
Aytıp elge Qojamjar neşe sırın,
Söylep jatır söz bermey, ese tınım.
Jegennen soñ Böriniñ bauırın ap,
Jeriktigi basılğan şeşesiniñ.
Dep säbidiñ ötkenin ayttı terip,
Halıq mınau tañ qaldı jayıttı körip.
Süyinşige äkesi at mingizip,
Jetektetip tayların qayttı berip.
Jatqan qwlğa berdi Alla sıyın tilep,
Köñil – qobız, şertti qıl, küyin – jürek.
Altı qanat aq üyden ketti alısqa,
Er bala dep samal jel süyinşilep.
Osı auıldıñ şığarıp atın bügin,
Wlan-asır toy bolıp jatır qwrbım.
Atasınıñ bir aytsa aqındığın,
Endi biri körseted(i) batırlığın.
Aqsaqaldar äñgime, keñes qwrıp,
Terezesin otırğan teñestirip.
Qoy soyılıp aq sarbas aldarına,
Töre tabaq et keldi eges tınıp.
Öz üyinde bolsada desi batpan,
Erligi joq erlerdiñ nesi maqtan?
Batañdı ber, äz halqım, «Aumin» dep,
Türegeldi Qojamjar esik jaqtan.
Törde otırğan ülkender maldas qwrıp,
Baspen birge tartılğan jambas jilik.
Dualı auız aq saqal toqsandağı,
Bata berdı öleñmen jalğastırıp.
«Qormalı bol ärqaşan torıqqanğa,
Qiındıqtıñ jolın kes jolıqqanda.
El bastağan kösem bol parasattı,
Qas batır bol qaytpaytın jorıqtarda.
Alla berip adaldan nesibiñdi,
Perişteler terbesin besigiñdi.
Nısanañdı körip biz arqañdağı,
Botaqara dep qoydıq esimiñdi.
Au, jamağat, deysiñder kieli ne?
Qalğan joqpa bwrınğı jüye mülde.
Mına twrğan köriñder qızıl meñdi,
Oñ jaq astı mwrınnıñ jieginde.
Nısanalı säbi bwl narqı basım,
Bilmese eger qadırın halqına sın.
Janın tiger el üşin qan maydanda,
Bütin emes bolsada jartı basın».
Dep kariya toqtadı tına qalıp,
Jan – jağınan jatqanday swraq alıp.
Solay ma dep bas şwlğıp qart sözine
Jattı toydan tarqasıp mına halıq.
Alğaşqı erlik
Tün ortası auğan kez ayqay – attan,
Şulağan it, bilmeysiñ qay taraptan.
Üy sırtınan bireu kep dabıstadı,
Jau kelgende bwğıp bwl qalay jatqan.
«Köşpendi elmiz ösirgen malın qarap,
Aldığa äkep qoyatın barın sanap.
Jigitterin auıldıñ qan – josa ğıp,
Jılqıların äketti barımtalap».
Dedi jigit barlığın tüsindirip,
Mığım eren jauınıñ küşin bilip.
Botaqara orınnan türegeldi,
Körip jatqan oyına tüsi kirip.
Keñ iıqtı, at jaqtı, qarıs mañday,
Wran şıqsa kiretin qalıs qalmay.
Orta boylı, ıqşamdı, orınnan tez
Qozğalatın atılsa arıstanday.
Öñi jılı bota köz külimdegen,
Jiırmağa jasıda ilinbegen.
Jılqılardı äkelem dedi sonda,
Quıp jetip soñınan tünimenen.
Qara tamaq nayzasın qolına wstap,
Mindi atına bolsada soñı qıspaq.
Töte tartıp şatqaldan aldın tos dep,
Ayqay saldı Qojamjar jolın nwsqap.
Mende şığam aldıñğı tar qıspaqtan,
Tek täñirge aytarım alğıs – maqtan.
Twrdı äkesi aq jol dep qolın jayıp,
Dwğa tilep wlına jalğız Haqtan.
Öz qolına alğan soñ ırıqtı endi,
Artqa tastap neşe say sırıp beldi.
Aqqan zulap jwldızday kök twyğınmen,
Jau şebine wrandap kirip keldi.
Alğanday bir küş – quat pañ daladan,
Közinen ot wşqındap qan talağan.
Qızıl körgen böridey dwşpandarı,
Jan – jağınan qaumalap antalağan.
Jüregine qadalğan oqtay darıp,
Qas batırı qalmaqtıñ toqtay qalıp.
«Beker emes bwl bala» – dedi ayqaylap,
«Kördiñder me, twrğanın ottay janıp».
«Jekpe – jek» dep wrandap kirdi arağa,
Bir hikmet şaşılıp nwr dalağa.
Qara joypan wmtıldı qara ayuday,
Jetpey me dep älimiz bir balağa.
At üstinde ayqasqan sala – barmaq,
Birin – biri jılanday baradı arbap.
Tüyregende nayzanı şwrqıltaydan,
Auıp tüsti ışqınıp qara qalmaq.
Ayqaspenen atırıp twnıq tañdı,
Qayırdı artqa aldınan bwrıp maldı.
Tağı ekeuin şoqparmen swlatıp ed,
Wylığıp jau ürpiip twrıp qaldı.
Qaşanda erge arı men ojdan – sınaq,
Keskilesken qan maydan qızğan bir şaq.
Baraq, Sekel, Qojamjar, Bolantaylar,
Şauıp keled(i) atpenen qwzdan qwlap.
Qasına ergen jigitter aranı aştı,
Töte kirip jaumenen aralastı.
Qosındarın jiya almay bıtırağan,
Dwşpandardı bwl küni qara bastı.
Keyin twrar kez emes jatırqalap,
Dep jauların böridey jatır talap.
Tanıtqan tek Kereydi altı alaşqa,
Atı mälim er edi batır Baraq.
Qayta aynalıp ketti jau qaramastan,
Jazılmağan şejire dalam – dastan.
Twñğış şapqan jeri osı Botaqara
Jarqıldatıp semserin aq almastan.
Kördi ayqasın Qojamjar balasınıñ,
«Bolmasa eken» dep tilep dara şığın.
Bir büyirden jarq etip kirdi ayqaylap,
Jau qolına tastaydı balasın kim?
Qılış siltep qwyğıtıp qara kermen,
Şauıp tüsti oyqastap ana belden.
Qaltarısta twrğan jau attı közdep,
«Mınau kim?» dep keudesin dara kergen.
Oylap ötken ağayın, jattıñ qamın,
Alla bergen ırızdıq tattı dämin.
İlinbegen qırıqqa qayran batır,
Twrıp qaldı qwşaqtap attıñ jalın.
Ötip barad(ı) uaqıt besin qiıp,
Tilge keldi äreñ bir esin jiıp.
«Botaqara amanat Baraq sağan»,
Dedi eñirep er ediñ desiñ biik.
Öziñ baulıp bauırım ösir şıñdap,
Wqsın jetim, söziñdi jesir tıñdap.
Äreñ basın izedi sözi wğılmay,
Artıq ketsem degendey «keşir» ımdap.
Osını aytıp üzildi jan asığa,
Tau menen tas qoş aytıp dalasına.
Bir tamşı jas domalap, bükil älem
Sıyıp jattı köziniñ şarasına!
Esnazardı elge äkelui
Qanday ğajap, keñ ölke atırabıñ,
Küy tögilip şırqalıp jatır äniñ.
Küz kez edi jer beti sarğış tartıp,
Jel wşırğan ormannıñ japırağın.
Qosılğanda el – elge, jeñ – etekke,
Balaşa mäz quanğan eresekte.
Dep ülkender otırdı aqıldasıp,
Qojamjarğa as bersek keleşekte.
Bildirmegen ökiniş ötken künge,
Twsau qoyıp qaytemiz şektı ömirge.
Ağamızğa keler jıl as bereyik,
Osı närse kelip jwr tek köñilge.
Dedi Baraq, Bolantay, Sekel, Köbek,
Bir bolayıq şaşılmay beker bölek.
Tör jaylauda as berip sauın aytsaq,
Jantekeyler jinalıp berer kömek.
Keñes qwrıp barlığı twrdı ornınan,
Demep ini ağanıñ bir qolınan.
Suıt jürgen jas jigit qamşılap at,
Topqa qaray bwrıldı qır jonınan.
Süyindiktiñ jau şaptı auılın kep,
Teristikten soqqan jel dauıl üdep.
Asıp tüsti atınan «qayran meniñ,
Opat bolğan qaldı artta bauırım» – dep.
Ağayınğa estirtip jalğan zarın,
Körsetse eger dünie-ay bar ma amalıñ.
Qırıp tastap erlerdi eñiretip,
Barımtalap äketti qalğan malın.
Jarğa wrılğan kemedey teñizdegi,
Aqırzaman jarlımen egiz be edi.
Alıp ketti oyrattar Süyindiktiñ,
Esnazarın olja qıp segizdegi.
Ne bolğanın bilmedi basında tek,
«Jılama wlım, jat mwnda, jasıma» – dep.
Bir jeñgesi Sarığa jelqom jauıp,
Tayqazannıñ jasırdı astına akep.
Dep wqtırdı bir adım qadam basıp,
Qaldı sonda Botekeñ jaman sasıp.
Ketken edi Aytınbet sol auılğa,
Ülkenderge kelem dep amandasıp.
«Dwşpanıñ kim?» desede saqtan tanıp,
Tınış edi beyhabar jatqan halıq.
Jinap alıp erlerdi Botaqara,
Jauğa ketti wrandap attan salıp.
«Qalmañdar!» – dep, «jigitter bügin menen»,
Mindi aşuğa qart Baraq şınımenen.
Quıp jetti şalqar tüs mölşerinde,
Jau soñınan qol bastap tünimenen.
Say – saladan wrandap qwyıldı kep,
Bergen Alla adamğa sıyı bölek.
Kirdi jauğa Baraq pen Botaqara,
Qızıl körgen qıran köz twyğın – tülek.
Tüsti aqırıp, qwyğıtıp şauıp döñnen,
Qolda nayza joq basqa qauıp töngen.
Siltegende qılışın Botaqara,
Qwlap jatır oyrattar auıp erden.
Köz jazdırıp ketse de, basqanı aldap,
Qolın qayta jiya almay sasqan zarlap.
Qaştı artına qaramay toz – toz bolıp,
Ör qazaqtıñ qaqpanın basqan qalmaq.
Qayta auılğa aydadı jiıp malın,
Öte almay qoy qısañnan sıyıp qalıñ.
Ar jolında erlerde şeyit boldı,
«Eñiregen elim» – dep qiıp janın.
Erleri joq şulağan qatın – bala,
Joqtau jırmen sıñsığan aqın dala.
Köñil aytıp ağayın bir – birine,
Basın süyep dem bergen jaqın ğana.
Süyegi asıl babamnıñ tekti biraq,
Alınbağan qaytaram kekti swrap.
Aytınbettiñ mürdesin körgen kezde,
Botaqara ökirip ketti jılap.
Quat bersin bir Alla tau wlına,
San ömirdiñ şıñdalğan dauılında.
Aytınbettiñ Şoqan men Qarajanın,
Bastı öziniñ bala etip bauırına.
Qojamjardıñ qanjarın alaqanğa
Salıp twrıp bilseñ bwl dara tañba.
«Közindey kör atañnıñ mwrasın» – dep,
Botaqara wsındı Qarajanğa.
Biler mwnı qaşanda zıyndı adam,
Dastarqanı keñ edi jiılmağan.
Qojamjarğa aytılğan as berilmey,
Bolıp ketti osınday qiın zaman.
Küy tögilip, änmenen qauışıp jır,
Ötti zulap uaqıt, auısıp jıl.
«Tiri eken» – dep Esnazar eñiregen,
Jelmen jetken ağayın dauısın bil.
Botaqara jas qıran epti jigit,
Baraq batır er edi tekti – bilik.
«Otarda jür qalmaqtıñ malın bağıp»,
Degendi estip ekeui ketti jürip.
Darhan şeksiz köñili keñ daladay,
Swrastırıp keledi el jağalay.
Tüsti kelip üstinen eki batır,
«Amansıñ ba?» – dep jılap «kel, qarğam-ay».
Esnazardı sol jerde kördi tanıp,
Twrıp qaldı dağdarıp endi halıq.
«Äkettiñder oljalap» dep balanı,
Jalpaq jatqan şulattı eldi barıp.
«Kördiñ be?» – dep batırlar, ia mına,
Alıp keldi balanı bi aldına.
«Ne belgiñ bar, ayt, käne?» – dep swradı,
Eş adamnıñ kelmeytin qiyalına.
Jau ketken soñ qılıştı tasqa şappay,
Tarazınıñ bir jağın bas salmaqtay.
Oñ jaq aşıp qaraşı jauırının,
Senbeseñiz qalı bar basbarmaqtay.
Ötkel tauıp tar soqpaq tau jolınan,
Öz mäninde şeşildi dau soñınan.
Er Jäkeñniñ atası Esnazardı,
Botaqara äkelgen jau qolınan.
Degen añız tarağan elge bügin,
Jaqsılıqqa ırımdap kelgen künin.
Osı emes pe tausılmas ırızdığı,
Süygen qwlğa Allanıñ bergen bwrın.
Şeşenqaramen ayqas
Ülken añğar eki tau twr qasında,
Tört tülik mal jayılğan jılğasında.
Jastarmenen otırğan qariyalar,
Keñes qwrıp dır – duman qır basında.
«Tüyeñ küşti bolsada sengen artıp,
Mına otırğan emes ol elden artıq»
Dep saqalın sipadı Baraq batır,
Qalğan kezi onıñda egde tartıp,
«Barlığımz jinaldıq sol üşin biz»,
Dedi twrıp: «aytıp oy bölisiñiz.
Mal-jan ösip jıl sayın kele jatır,
Jaylau-qıstau tarılıp örisimiz.
Oyrattar twr irge jau qasımızda,
Qadamaqşı tik qasıq asımızğa.
Qısıq közden qauıp köp, kim biledi?
Ne saların Allanıñ basımızğa».
Dedi twrıp ornınan Botaqara,
«Ülken – kişi köz salıp top ortağa.
Jau bop tiip bildirmey jar astınan,
Bizdi osılar bir küni joğalta ma?»
Aytqan ärkez ketpeytin sını tekke,
Jaqındatıp tartatın jılı lep pe?
«Jasağıñdı dayında» – dep tapsırdı,
Taylaq, Köbek, qol jinap Tınıbekke.
«Tüsinikti el edi sırı mağan,
Jau bop şapsa qaldırmas biriñdi aman.
Jiberiñder şolğınşı beker jatpay,
Qarap twrsam bwlardıñ türi jaman».
Öjet, ötkir Tınıbek jalındağan,
Jigit edi saqtağan arın aman.
Jaugerşilik taytalas jas bolsada,
Şınıqtırıp ösirdi zalım zaman.
Barıp keldi Tınıbek üş kün jürip,
Nağız erlik körsetti is tındırıp.
«Jau şappaqşı auıldı degendi estip,
Swrastırıp üstinen tüstim bilip».
Enesinen tusada keşe ğana,
Şapqan jalğız jorıqta neşe dara.
Han twqımı qas swlu hanşayım,
Özi batır atı onıñ Şeşenqara.
Şığadı özi qol bastap dep estidim,
Bwl aytqanım jalğan söz emes bwgin.
Jekpe – jekte menimen qan maydanda,
Soğıs salıp qan keşip teñesti kim?
Bolğannan soñ wrpağı beldi atanıñ,
Jalpaq elge jayılıp keldi atağım.
Botaqara jinadı barlıq eldi,
Say tasınday sen twrsañ men atamın.
Eki jaq bop arnağa jiıldı kep,
Berer qwlğa Täñirdiñ sıyın tilep.
«Jekpe –jek!» – dep jas batır şıqtı aldığa,
Wşqan jaña qıranday biıl tülep.
«Şıq maydanğa twrmaydı batır jüdep»,
Dedi Baraq ketpesin aqırğı kek.
«Botaqara barmısıñ?» – dep ayğaylap,
Dabıl qağıp Oyrattar jatır üdep.
Tik köterip nayzasın qaratamaq,
Şaptı jalğız Botekeñ janasalap.
Siltep qolın wrşıqtay tura saldı,
«Osı ma?» – dep şwrqıltay bara-salaq.
Sasıp qaldı tüsip at jayasına,
Kim bar meni alatın sayasına.
Eki taudıñ erke ösken kökjaldarı,
Birin – biri mert qılmay ayasın ba?!
Ayqasqanda ayanbay, saqtıq berik,
Qılış sermep, tartısıp jattı kerip.
Oñ jaqqa ötip, tebitip şoqparmenen
Botaqara tizeden qaqtı kelip.
Auıp tüsti sol jerde attan qwlap,
El aldında bolmasın maqtan biraq.
Dwlığası basınan wşıp ketti,
Qız bala eken esi auıp jatqan swlap.
Töndire kep qılışın ildi qolğa,
Qız ekenin Botekeñ bildi sonda.
Qasına kep demedi qoltığınan,
Üş wmtılıp atına mindi zorğa.
«Bota batır sen meni tanıdıñ ba,
Ekensiñğoy bwrınğı qalıbıñda.
Eñiregen er ediñ amal qanşa,
Aytsam än ğıp wlasar zarım mwñğa.
Tistep twrıp jüzikke salıp belgi,
Twrğan onı antalap halıq kördi.
Tatulıqtıñ belgisi bolsın mınau»,
Dep sausaqtan şığarıp alıp berdi
Eki jaqtan wrandap jatır bäri,
«Basın kes» – dep alda twr baqır janı.
Qarsı betten oq attı sadaqpenen,
Oyrattardıñ qızğanıp batırları.
Qwrğan twzaq eken bwl esep qılıp,
Şölmek tüser bir küni desek sınıp.
Botekeñge atılğan swr jebeni,
Toqtattı qız keudesin tösep twrıp.
Esten tanıp jığıldı jaralanıp,
Tarihqa jazılıp qalar anıq.
Dala zañı osınday toqtap soğıs,
Qız erligi körindi daralanıp.
Jerdiñ twñğış şeşildi dauı tolıq,
Jar astında jatpaytın jauı torıp.
Şeşenqara şığısı, batıs jağı-
Botaqara atandı tauı bolıp.
Jantekeydiñ aman bop säuletti eli,
Jıldan – jılğa damıdı däuletteri.
Batır – baluan qarasañ aqın-şeşen
Botaqara bügingi äuletteri.
Aytqan ketpey söziniñ biri tegin,
Täñir berdi jarılqap jılı lebin.
Bes mıñ jılqı bitken tek bir özine,
Ataqtı bay atanıp Tınıbegim.
Köterip tik qondırğan qosıñdı alğa,
Jau almaydı qasıñda dosıñ barda.
Tınıbektıñ äyeli bir wl tuıp,
Wlan – asır toy boldı osı mañda.
Sararqanıñ köz salsañ dalasına,
Bağa jetpes baylıq pen bağasına.
Atın qoydı «Nwra» – dep Botaqara,
Nwra özenniñ tuğan soñ jağasında.
Aq boz üydiñ keñ jayıp keregesin,
Bwrınğı ötken toqtatıp er egesin.
Baluan salıp, toy jasap, at şaptırdı,
Körgen alğaş qwttıqtap nemeresin.
Osı toyda qaysı attıñ jandı bağı,
Añız aytıp şaldar jaq tañ qıladı.
Siban kerey ataqtı Eralınıñ,
Jalğız keldi qara üzip arğımağı.
Bäygeni alıp üş toğız jılqını aydap,
Ketti eline Eralı mwrtın maylap.
Twlparlardıñ twyağı dübirletken,
Qaldı artında Sararqa sılqım aymaq.
Soñğı şayqas
Habar aytıp bar qazaq balasına.
Jau joq deme tığılğan jar astında.
Basın qostı üş jüzdiñ batırları,
Balqaş köldiñ jinalıp jağasında.
Şaqabay men Kereyden bar, Baytaylaq,
Bes qaruın belinde alğan saylap.
Tınıbek pen Qarajan, Deripsaldar,
Mingen atın jaratqan tañnan baylap .
Tügel batır er edi tükti jürek,
Baluan – barıs qarımdı mıqtı bilek.
Qorğaymın dep alaştıñ keñ dalasın,
Abıroymen jetilip şıqtı tülep.
Egde tartıp qalsada jası kelip,
Botaqara söyleytin qasın kerip.
Batırlarmen birlikte bwl şayqasqa,
Kelgen edi üş wlı qasına erip.
Sälem berip esikten kirdi zorğa,
Aqılımen salatın mıñdı jolğa.
«Qas batırım keldiñ be?» – dep qwşaqtap,
Bwqar jırau orınan twrdı sonda.
«Jan joq boldı jol tabar senen batıl,
Jau irgege tayap bir kele jatır.
Qart batırım şaqırğan sebebim sol ,
Bizge qalay qısılğan beredi aqıl».
Bwqar jırau dep külip türegeldi,
«Jauğa qarsı öziñmen jürem endi.
Batırlarım qaşanda sen aman bol,
Basıp kelgen sarı jazıq, küreñ beldi».
Qoy soyılıp aqsarbas, kök qasqa tay,
Tüspey attan bel buğan er jasqanbay.
Abız qarttar bata jasap, dwğa oqıdı,
«Qaytpaymız» dep dwşpandar jer jastanbay.
Tarihqa el üşin süri jol sap,
Jaumen nağız şayqasta iri bolsaq.
Ölsek eger qalarmız bir şwñqırda,
Bir töbege şığarmız tiri bolsaq.
Sert baylastı dep qolın qanğa malıp,
Otı laulap namıstıñ janğanı anıq.
Jauğa şaptı «ALAŞTAP!» abıroymen,
Bir kez suıp köñili qalğan halıq.
Qabanbay men Bögenbay asıl erim,
Solqıldatqan kezinde ğasır belin.
Tümen qolmen wrandap jauğa şaptı,
Wlağattap ör dañqın asır elim.
Qwmırsqaday qaptağan qara – qorım,
Köptiginen Joñğarlar aladı orın.
Kün eñkeyip baradı qızıl sönip,
Tün qarañğı jaba sap dala tonın.
Üş kün, üş tün şayqastı sötkesimen,
Tögilgen qan ketpesin tekke osımen.
Eki jaqtan şığın köp qızıl maydan,
Elim üşin eñirep ot keşip em.
Bir töbege jinalğan daralanıp,
Tıqsırğan jau, jan-jaqtan baradı alıp.
Jalğız kirdi Botekeñ aş böridey,
Ayağınan oq tidi jaralanıp.
Körgen ötkir qıranday qızıl etti,
Jaudıñ şebin talqan qıp bwzıp ötti.
Temir wştı doğal bas sadaq oğı,
Oñ tizesin sanınan üzip ketti.
Joñğarlar köp antalap jalaqtağan,
Kidiruge säl toqtap qaratpağan.
Qanjığasın eriniñ suırıp ap,
Baylap qoydı ayağın salaqtağan.
Toqtamadı sonda da şayqas salıp,
Janım pida dep meniñ ayqastı anıq.
Qabanbay men Bögenbay, Şaqabaylar,
Kördi qarttıñ qayratın qaytpas tanıp.
Ekintiden kün qiya qosqa kelip,
Aytıp jatır Qabanbay jospar berip.
Jaralanğan körgende Botekeñdi,
Erler keldi eñirep, dosqa berik.
Qansırağan arlanday wlıp betten,
Oñ ayağın oq tiip jwlıp ketken.
Botekeñniñ qasında twr batırlar,
Jürekteri qarayğan twnıp kekten.
Öter ömir desekte bes kün jalğan,
Bolıp bügin ortañda östim arlan.
Aldımnan bir köringen ümitterim,
Jarıq ettiñde sağımday öştiñ aldan.
Dep Botekeñ barmısıñ qayran meniñ –
Älemge atın äygilep jayğan elim.
Birge bolıp qanday bir jorıqtarda,
Qan sasığan körgen ek maydan şebin.
Jıldarjıljıp, Kün batıp, Ay qwlağan,
Enşimiz bar alatın bay mwradan.
Jatır Esil özenniñ jağasında,
Twğırıldıñ wrpağı Taybwğa Han.
Aspandağı qondırıp aydı düzge,
Toy- toylauşı ek jıynalıp maylı küzde.
Sararqanıñ Nwra özen, Moşay köli,
Ata qonıs bolğan et jäyli bizge.
Sensiñ mağan qwt meken ,asıl aymaq,
Kuä bwğan bügingi ğasır ayğaq.
Qaytqan qazday köşiuşi ek kelgende küz,
Qısın qıstap, şwraylı jazın jaylap.
ALLA basqa salsada qıyın sınau,
Aytar Bwqar bar şığar sıyıñ jırau.
Körip twrsıñ Qabanbay, Bögenbayım,
Qartayğanda jaralı küyim mınau.
Qoştasayın sendermen batırlarım,
Tayau mağan keliñder jaqın bäriñ.
Ajal alda kim bilsin kütip twrma,
Kezinde elge bolsada atım mälim.
Boldı osıma bir oqtıq batır degen,
Aldın tosqam jau kelse adır belden.
Qosanjarlap qarttıqpen ekeulep twr,
Ayırlarsıñ bir küni aqır menen.
Zarlı dala zarlanıp isingenin –
Kördiñ bäriñ demeysiñ, qıysın demin.
Qwt mekenim Sararqa ölip ketsem,
Jambasım tek sol jerge tisin meniñ.
Ösietim osı bir senderge aytar,
Bwl soğısta küyimdi kelgen bayqar.
Bwqar jırau söziñe jwrt toqtaydı,
Endi meni tezirek elge qaytar.
Dedi Bwqar köp köl bar Köşebede,
Keşe Babam sembeymiz dese nege?
Jäntekeydiñ jeri keñ degen mätel,
Bolğan eken jan- sanı öse kele .
Eñ ülkeni öziñsiñ qas batırım,
Dep ağayın ayağın bastı aqırın.
Tört közimiz twrğanda tügel 'ügin,
Aytar meniñ joq endi basqa aqılım.
Jaraqatın körgende kelip bäri,
Ketti bosap eriksiz erip käri.
Botekeñdi äketti Sarıarqağa,
Birneşe adam bastağan Deripsalı.
Tınıbekti tapsırıp Qabanbayğa,
Endi mağan bwrınğı zaman qayda.
Öziñ baulıp şınıqtır qas batır ğıp,
Aldıñğı şep salıp tek maydanğa ayda.
Tüzedi qart sonı aytıp betti bwrıp,
Twlıbı keñ er edi tekti-twnıq.
Abızdarmen Bahadwr batırlarğa,
«Amanat» – dep hoş aytıp ketti jürip.
Qıysıq eldi düzeytin tezdi aldırıp,
Ketken eken Babamız söz qaltırıp.
«Batırım – ay, qayran qart!» – dep Qabanbay,
Qarap twrdı artınan köz taldırıp.
Tüyin
Saqtap işte tarih sırın berik,
Ğasır aunap ketti kün qırın berip.
Şejireni paraqtap men otırmın,
Joqtau aytqan bwrınğı jırın körip.
Bağıñ qaytqan basıñnan, ayıñ auıp,
Söylese almay el men jwrt jayın tauıp.
Aqsüyek jwt,teñ kelip malmen basqa,
Ötkizgen kün äli este qayın sauıp.
Ötken auır oyğa sap kie – mwñdı,
Toqtatpaydı eñkeytip jüye kimdi.
Jer qayısqan äskermen Joñğarlar kep,
Şaşıp ketken otın qıp süyegimdi.
Bilip bügin tegiñdi jaz qarağım,
Añdıp basar oyılğan taz tabanın.
Jer bar ma eken qazaqtıñ dalasında,
Tögilmegen qanı tek, äz, babanıñ.
Talay dana köz jwmğan Ğwlamada,
Mwñıñdı aytıp, zarlanıp jılama ağa.
Batır elmiz Aqtaban şwbırındı,
Aman qalğan Alqaköl swlamada.
SOÑI
Talapbek AZANBAY
2019 jıl, mamır
Almatı obılısı Eskeldi audanı Matay Baysov aulılı Bäyseytova 19
Pikir qaldıru