«AŞTIM KÖZİMDİ, AYQARDIM» Aqın Keñşilik Mırzabekov turalı esse
kerey.kz
Belgili aqın K.Mırzabekov 70 jasta
«AŞTIM KÖZİMDİ,
AYQARDIM»
Aqın Keñşilik Mırzabekov turalı esse
Torğay topırağında tuğan elimizge belgili aqındar esimi qazaq poeziyasındağı jwldızdar şoğırı tärizdi, sonıñ biri -darındı aqınımız marqwm Keñşilik Mırzabekov. Qayran aqın 42 jasında dünie saldı. Jarasqan Äbdiräşev, Şömişbay Säriev, Iranbek Orazbaev, Serik Twrgınbekov, Serikbay Ospanov sekildi özi buındas aqındar men ädebietşiler arasında Keñ aqın atalğan ol, azğana ğwmırında, onnan astam ädebi mwra qaldırğan eken. Jäne qanday asıl qazına deseñizşi. Şeber qoldan şıqqan şilterdey körkem, onıñ är öleñi, är kitabı qazaq poeziyasında özindik erekşeligimen, özgeşe örnektiligi men jaña lep, iirli tolqın ala kelgen-di. QazMU-diñ jurnalistika fakul'tetinde birge oqığan S.Kärimov: “Jetpisinşi jıldardıñ bas kezinde Keñ aqınğa eliktep öleñ jazğan aqındar köp boldı “ dep eske aladı. Osı orayda Keñşilik Mırzabekovtiñ qazaq ädebietinde özindik ornı bar aqın ekenin, onıñ öleñiniñ qazaq ädebietinde özindik ornı bar aqın ekenin, onıñ öleñ ayşıqtarımen layıqtı eskertkiş twrğızğanın eske sala ketken jön. Sonau Äbiqay, Ahmet, Mirjaqıp, Esenjol, Küderi, Seydahmet, Nwrqan siyaqtı wlı aqındardan bastau alğan Keñşilik aqınnıñ sonday ülken poeziyanıñ biik twğırına köterilgeni dausız.
Men Keñ aqınmen bala kezimnen, qazirgi SOKP XXI s'ezi atındağı sovhozdıñ Tüyemoynaq bölimşesinde birge östim. Torğay özeni boyındağı Tosın qwmı Torğaydıñ köz wşına ilinbeytin jazığındağı tabiğatı erekşe körkem, janğa da, malğa da jaylı twsı. Osı jerlerdiñ tabiğatı, tirşilik –tınısı Keñşilik öleñderinde jii kezdesedi.
Tuğan auıl, tuma bauır, tuğan üy.
Bir tüp köde, bir tüp tübir, şuda şi.
Bir top bala jar jağalap uda-şu….
Keñ aqınnıñ «Zamandas sırı» kitabındağı osı joldar osıdan otız bes jıl bwrınğı balalık şağımızdı aynıtpay köz aldımızğa äkeledi. «Jar jağalağan bir top balası», – sol kezdegi Tüyemoynaqtıñ jas timurşıları – Jeñis Saduov, Keñşilik Mırzabekov, Kädir Jünisov, Erbolat Tölegenov, Qazgeldi Äbdrahmanov, Şöptibay Ğabduäliev jäne osı joldardıñ avtorı edi
Jorığım keldi- joruğa özim qorıqtım.
…Bayağı bizdiñ qwm şetindegi qıstauğa.
Qarşaday bala qorıqpay jalğız kelippin…
Şañıraqqa salğan Tosınnıñ qızıl jidesi,
Mort sına jazdap, mertigip bitken şüydesi.
Oylaymın iştey: «Jideniñ bar ma, iesi.
Äytpese mınau qıstaudın bar ma – iesi?…
Astanada jürgende Keñ aqınnıñ jüregin tuğan jerge degen sağınış sızatı osılay tilgileytin. Aqınnıñ Tosınğa degen mahabbatı onıñ qay kitabında bolmasın jii kezdesetini sodan ba dep oylaysıñ. Aqın dosı Jürsin Ermanov: «Köp jıl twrğan astanasına öleñ arnamağan Keñşilik ünemi Torğay turalı jırlap ötti-au» dep eske aladı. Bwl aqınnıñ aqınğa süysinui edi.
Keñşilikpen balalıq şağımızdan jalğasqan dostıq jibi eseygen şağımızda da üzilgen joq. Onıñ öleñine degen erekşe ıqılasın aramızdağı dostığımızdı küşeyte tüsti. Almatığa oquğa birge bardıq. Ondağı biraz jıldarımız birge ötti. Osı ıstıq qarım-qatınas men Arqalıkka auısqanda da üzilgen joq. Keñşilik Arqalıqqa kelgen sayın qarsı alıp. Almatığa attanarda şığarıp salıp, ünemi qasında jürdim. Quanışına da mwñına da ortaq boldım.
Qwrbıları, elemegen kezderde,
Keñ aqındı Jwmat qana jwbattı, – dep Şömişbay Sariev äzildep jazğan öleñ osı sebepten tusa kerek.
1988 jıldıñ qazan ayınıñ onı künin qwday tağala Keñşilikti soñğı ret köruge jazıptı. Sol küni Keñşilik pen Şömişbay Sariev üyge kele qaldı. Qwşaqtasıp, quanıp tabıstıq. Torğaydan aqın Qaynekey Jarmağanbetovtiñ 70 jıldıq toyınan kele jatqan betteri eken. Äñgime düken qwrısıp, tünniñ bir uağına deyin otırıstıq. Men Keñ aqınğa öziñiñ keyipkeri, äri jerlesi, elge tanımal termeşi, jırşı Hayrollanıñ magnit taspasına jazılğan termelerinen üzindi tıñdattım.
Oğan Keñşiliktiñ köñili tasıp, Şömişbay tolğana tüsti Ol:
«Keşke jaqın dala salqın,
Qasımda Qayrolla bar-tın.
Hayrolla qara nar-tın», – dep Keñşiliktiñ jas kezinde jazğan öleñin biz student kezimizde qasterlep qaytalaytınbız. Keñ aqınnıñ osı öleñi sol kezdiñ özinde-aq öşpeytin iz qaldırdı, tıñ -tıñ tınıs äkeldi. Bügin osı Keñşilik jırlağan Hayrollanıñ dauısın estip, ğajayıp sezimge bölenip otırmın» degen-di.
Odan äri äñgime qıza tüsti. Keñşilik bwl jolı ädebiet jäne onıñ probleması turalı birşama äñgime kozğadı. Mağan arnap bizdiñ balalıq şağımızdı eske alıp, «Körtoğay» attı öleñin oqıdı. Osı äñgimelerdiñ bäri magnit taspasına jazılıp alınğan bolatın. Sonda: «Men sağan poemalardan üzindi oqısam… uaqıt kerek boladı, al ballada oqısam Qaynekeyden artıq jaza almaymın ğoy balladanı…
Däl osınday ballada
Jaza almaydı alla da» degen ğoy Qaqañ. Al, lirika oqısam men onı da jazam ğoy… Birak, Sırağañ men Ğafañnan ozu qiın ğoy» – dep jayşılıqta jeñistik bermeytin Keñ aqın joq jerde sıpayı boldı da qaldı. Men sonda da bolmay öleñ oquına qolqa saldım. Keñ aqın bizdiñ üyde «Körtorğay» öleñin osı jolı oqıdı:
…Qar jaudı mine, aytarı joq-au,
Aynala appaq köz nwrın alğan.
Eki-üş üydiñ bir kögenimiz.
Bar siyaqtı edi-au bir qızığımız.
Bir qızığımız, bir körerimiz
Ätteñ-ay, ätteñ, erte kep köktem,
Ajırap ketti töbelerimiz.
Öleñ ayaqtalğannap keyin Keñşilik meni qüşaqtap. «Jwmat, bizdiñ, birge ötken balalıq şağımızğa meniñ atımnan eskertkiş» dedi. Keyin bağdarlasam Keñşilik marqwm mağan soñğı qoştasuın aytıp otırğan tärizdi eken… Ol özi aytqanday, köretin qızığı da, şığatın biigi de alda edi.
Arada üş-tört ay ötpey Keñşilik aqınmen mäñgi qoştasamız degen kimniñ oyına kelipti. Almatıdan suıq habar jetkende töbemizden taspen wrğanday esten tandıq. Aqın Jürsin Ermanov Almatı äuejayında jürip:
Attandırdı soñğı ret elge seni.
Öziñ körgen Almatı sol keşegi.
Eki-aq sağat işinde Torğayına,
Jetedi dep bireuler jol kesedi.
Seniñ jolıñ keşeden kesilude.
Jatsıñ ünsiz tabıttıñ besiginde.
Jibergisi kelmey me Almatınıñ
Samoleti ğayıptıñ keşigude, – dep ol sorğalağan köz jasın bildirmey sığadı.
Bwl kezde Arkalıq äuejayında suıq habar estigen aqındar Seyit Kenjeahmetov, Qonısbay Äbilev, sıylas ağaları Keñesbek Mäuletov, Asqar Bayjwmanov, auıldastarı Kädir Jünisov, Quantay Şıntemirov, Ereke Ahatov jäne basqa da arqalıqtıq ädebietşi qauımnıñ köptegen ökilderi sol samoletti kütip twrğan edi. Sağat tüngi şamasında keşigip kelgen samoletten tüsken aqınnıñ qaralı zayıbı Zinura men twñğışı Amangeldige kütip twrgan kalıñ jwrtşılıq kayğılarına ortaq bolıp, köñilderin bildirdi. Men akın Keñşilikpen Torğayda qoştastım. Qabirine jatqan jeriñ torqa bolsın,-dep bir uıs topıraq saldım. Sol jolı ağası Baqtıbay bas bolıp, janaşır eldiñ qatısuımen Keñ aqınnıñ basına zäulim zirat twrğızdı. Onıñ tört qwlağına Keñşiliktiñ öz öleñderi jazıldı.
Iä, bwl aqınnıñ ğana mäyitine jarasar, soğan ğana layıq dästür ğoy. Ilayımda jaqsı is osılay jalğasın taba bergey, men ötken jılı Qasıma Keñşilikpen birge oqığan Esentay Sarımsaqov pen Toqbergen Äbişevti ertip, zirat basında aqınğa arnap qwran qayırttım. Keñ aqınnıñ anası Märkül anamız meni körgende: «Keñşilikpen kişkentayıñnan qwlınday tebisip, birge ösip ediñ», dep közine jas alıp egildi. Aqınnıñ zayıbı Zinura elge jılda kelip, zirat basına gül qoyadı. Ol jazdı küni kişi wlı Mağjanın ertip keldi. Qayran ömir osılay jalğasın tabuda.
1989 jılı küzde Arqalıqqa aqın Şömişbay Sariev komandirovkamen soqtı. Ekeuimiz biraz kün birge bolıp, äñgimemizdiñ arqauı Keñşilik aqınğa qatıstı boldı.
«Ömir degen öñ men tüstey öterde,
Erke qılıq jasamaydı bekerge,
Saparı eken Keñşiliktiñ eñ soñğı,
El-jwrtım dep alañdap ed keterde.
Arqalıqta öleñ jazıp otırmın,
Keñşiliksiz ötip jatır jol biraq!
17 kırküyek 1989 jıl
Şömişbay Sariev» dep qol qoyıp, osı öleñin mağan kaldırıp ketti. «Jolda, ömir de» Keñ aqınsız ötip jatqanımen, onıñ öleñderi mağan, öleñ süyer qalıñ qauım mäñgi serik. Wrpaqtan wrpaqqa tarar ruhani qazına bolıp körinedi. Ömirden jwldızday ağıp ötken darındı aqın Keñşilik Mırzabekov turalı osı şağın estelikti janımen, jalın şarpuımen jazğan onıñ örnekti öz öleñimen kömkerudi jön kördim.
Şaştım, tögildim, şayqaldım.
Jastıq buı bar «saytannıñ».
Buı biledi, uın wrttadım.
Uın wrttadım, uıt qaytardım.
Şaştım, tögildim, şayqaldım.
Aştım özimdi, ayqardım.
Köñil meselin mıñ san qaytardım,
Ömir esebin şeştim dep qalay aytarmın.
Basıp qamşımdı, barımmen bayqaldım.
Kimde joq deysiñ öksik ökiniş.
Mümkin keyinder barmaq tistermin.
Mümkin men dağı bastı şayqarmın.
Şaştım, tögildim, şayqaldım.
“Ömir sürdim” dep aytarmın, degen eken sabaz.
Ey, bwl jalğan ğwmır ay, deseyşi, aqınnıñ aqını ğana ayta alatın söz bwl!
Jwmat ÄNESWLI, jurnalist, jazuşı
kerey.kz
Pikir qaldıru