تاريح تۇلعالار قازاق حاندىعىنا 550 جىل
باعىلان بي.
kerey.kz
التىن وردا حاندىعىنداعى مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ ءبىرى. ول توبىل
وزەنى بويىن مەكەندەپتى. وباعان وزەنىنىڭ توبىلعا قۇيار جەرىندە باعىلان تو-
عايى، باعىلان تالى، باعىلان قارا سۋى، باعىلان كولى، باعىلان تومارى، باعى-
لان قىستاۋى، باعىلان شوعى، باعىلان وزەگى دەگەن جەر — سۋ اتتارى بور.
باعىلان ءباھادۇر قارتايىپ، ءوز ەسىمىمەن اتالاتىن توعايدى مەكەندەيتىن ءوز
اۋلىندا اۋىرىپ قايتىس بولىپتى. ونىڭ سۇيەگى توبىل وزەنىنىڭ جارقاباعىنا
جەرلەنگەن. باعىلان ءبيدىڭ بوپاي ەسىمدى ايەلىنەن ارحات، فارحات، سارىمۇرات
اتتى ۇلدارى دۇنيەگە كەلەدى. فارحات باتىردىڭ گۇلاندام ەسىمدى ايەلىنەن تا-
ناش، ابباس، ماناس تۋادى. وسى كۇنگى قوستاناي وبلىسىنىڭ مەڭدىقارا، ۇزىن-
كول اۋداندارىن، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ جانە قازاقستاننىڭ باسقا
دا جەرلەرىن مەكەندەيتىن اشامايلى كەرەيلەر وسى تاناشتىڭ ۇرپاقتارى.
تاناش التىن وردا حاندىعىنىڭ كورنەكتى ادامدارىنىڭ ءبىرى، ادىلقازى بي
اتانىپتى. تاناش ءبيدىڭ بالعا، بالتا، ەدىگە اتتى بالالارى باتىر، بي، اسكەر
باسى بولعان. باعىلان ءبيدىڭ بەيىتى ورنالاسقان قونىسقا 1734 جىلى جازدا
زۆەرينوگولوۆسكى اتتى ساۋدا پۋنكتى سالىندى. ول كەيىن كازاك-ورىس مەكەنىنە
اينالعان. وسى كۇنى بۇل مەكەن رەسەي فەدەراتسياسىنا قارايتىن قورعان
وبلىسىنىڭ پريتوبول اۋدانىنىڭ ورتالىعى.
1723 جىلى جازدا جوڭعار باسقىنشىلارى باعىلان ءبيدىڭ قونىسىن تارتىپ
الىپ، 1734 جىلى جازدا رەسەيگە قارۋ — جاراققا ايىرباستاپتى. ەلىنەن، جەرى-
نەن ايىرىلعان قازاق قوسىندارى تەك ون جىلدان كەيىن قايتا ورالىپ داستەم
سال قاراباسۇلى باسقارعان قول زۆەرينكانى قورشاۋعا الادى. قامال كومەن-
داتى جانە وسى جەردەگى شىركەۋدىڭ ءدىنباسى كوپەستەردى ۇيىمداستىرىپ، قازاق
اسكەرىنىڭ الدى-نان ءداستۇر بويىنشا نان مەن تۇز الىپ شىعىپتى. «زۆەرينو-
گولوۆكا بۇگىننەن باستاپ بەكىنىس تە ەمەس، كازاك-ورىس ستانيتساسى دا ەمەس، قازاق
پەن ورىس ساۋدا جاسايتىن بازار، جارمەڭكە ورتالىعى ورنى بول-سىن! سوعان
كەلىسىم — شارت جاسايىق، دوس بولايىق. جەر-سۋ سىزدەردىكى ەكەنىن مويىنداي-
مىز!» — دەپ تىلەك قويىپتى. بۇعان كەلىسكەن قازاق رۋباسىلارى اسكەرىن كەيىن
قايتارىپتى. شارت جاساسىپ، كەلىسىمشارتقا ەكى جاعى دا قول قويىپتى. داستەم
سالدىڭ تالابى بويىنشا بازار قازاق كەنتى مەن ورىس كەنتىنىڭ ارالىعىندا
بولاتىن بوپ كورسەتىلەدى. زۆەرينوگولوۆكادا ءتارتىپ ورناتۋ اماندوس ەرمەن-
ۇلى (كوشەبە كەرەي) باستاعان مۇسىلمان جاساعىنا مىندەتتەلىپتى. وسىنىڭ
ءبارى شارتتا كورسەتىلگەن.
جاقىندا «توعىرۋلحان» بىرلەستىگى، توبىلبەك وماروۆتىڭ مۇرىندىق بول-
ۋىمەن،باعلان بي جاتقان قورىمعا ەكەرتكىش ورناتۋعا نيەتتەندى. قورعان وبلى-
سىنىڭ گۋبەرناتورىنا جازىلعان وتىنىشتەن ءالى جاۋاپ جوق.
پىكىر قالدىرۋ