|  |  |  |  |  | 

رۋحانيات تاريح تۇلعالار قازاق شەجىرەسى ادەبي الەم

ۇلى كلاسسيكتىڭ ساپارى

Magauyn Muhtar…سەكسەنىنشى جىلدارى ايگىلى امەريكاندىق جۋرناليست جون ءريدتىڭ «دۇنيەنى دۇرلىكتىرگەن ون كۇن» (Ten days that shook the world) (1919) وكتيابر توڭكەرىسى، بولشەۆيكتەر لاڭى، پرولەتارلار، قىزىل جامىلعان پەتروگراد ت س س. وقتىڭ زىڭعىرى جۇققان وقتىن-وقتىن وقيعالار وتكەن ءساتتىڭ شىتىرمانىن ەسكە جاڭعىرتار سوڭى ۇزاق زارداپپەن ۇلاساتىن ~ «ادەبي شىعارمانى» وقىپ جۇرگەندە قولىمىزعا وسى زامان كلاسسيگى مۇحتار ماعاۋيننىڭ «الاساپىران» رومانى تۇسكەن~دى. باس كوتەرمەي ون كۇن وقىپ قاۋاشاقتاي باسىمىزداعى پرولەتارلىق قىرساۋ كۇرشەكتەردى وتالاپ ەمدەگەنىمىز ەسىمىزدە.كۇن كوسەمدى جەك كورە باستاعان تۇسىمىز دا مۇمكىن وسىدان باستاۋ العان!؟
اقيەسىنىڭ ءوز قولتاڭباسىمەن 1989 جىلى ۋلاانبااتارعا سالەمدەمەگە كەلتىرىلگەن كىتاپ مەن ءۇشىن اسا تەڭدەسسىز قۇندى. كىتاپتى پوشتا ارقىلى جولداعان دوسىم ~ سول كەزدەگى جارق ەتىپ شىققان جاس جالىندى جازۋشى قىز گۇلزات شويبەكوۆا ەدى. شىت جاڭا الەمگە قاراي سانا تەرەزەمىزدى ايپارا اشۋعا كومەك بولعان تۋىندى ~ «الاساپىران». مەنىڭ كىشكەنتاي جاندۇنيەمدى، شارحي عۇمىرىمدى ارپالىسقا سالعان ون كۇن! سوڭى بۇگىنگە دەيىنگى رۋھاني ازىق!
ساعىنىش بولعان اعامەن بىرگە ساپارلاسىپ اتقوسشى بولۋ باقىتى (2003) ماعان بۇيىرعان!
دەلۇۇندە اقسارباس سويىلىپ، جولىنا كوكقاسقا جىلقى شالىنعان.بۇ جولى دوسىم مۋساحان اۋعانبايۇلى جانە تىزگىندە بەساسپاپ تۇلعا ەسەي بازارگەلدى بىرگە جۇرگەن~دى.
سول ۇلى كلاسسيكپەن بىرگە بولعان ساپارىمىز قازىرگى بايان~ولگي دەلۇۇن سۇمىنى ءبىزدىڭ قاراشاڭىراقتىڭ بايىرعى مەكەن كۇزەۋى ~ دەلۇۇننەن باستالعان.
دەلۇۇن ارالىنان حەنتي ايماعى شىڭعىس قاعاننىڭ ءحىى، ءحىىى ع. التىن ۇيىعى دەلۇۇنبولدوگ ~ كەرۋلەن دارياسىنىڭ كوبەسى كودەلى ارالعا دەيىنگى ون كۇندىك ساپار!
دەلۇۇن مەن دەلۇۇنبولدوگتىڭ اراسى ەكى مىڭ جارىم شاقىرىم جول. جول سورابىندا قاراقورىم، كارى ورحون بويىنداعى كۇلتەگىن، بىلگە قاعان كوشەسى، نالايحانداعى توڭۇقۇق كۇن سەرەككەسەنەگە ايال ەتكەن ەڭكىل ساپار بۇگىن قاعاز بەتىندە قالدى.
ماعاۋين ساپارى: حوۆدا جولىندا ~ اككى جا لامانى شالىپ، وۆورحاگاي، ارحانگايدان ~ كۇلتەگىنگە، زاۆحاننان ~ ءامىرسانا سۇرلەۋىنە، ورتا تۇپتەگى توڭۇقۇق كەسەنەسىنە، كەرۋلەن كوبەسىندەگى وگەدەي قاعاننىڭ وردا تىككەن التىن جۇرتىنا بارىپ تىرەلدى، سوندا قونا~تۇنەگەنبىز! ۇلى كلاسسيكتىڭ ساپارى بۇتكىل موڭعول دالاسىن ءدۇر سىلكىنتكەندەي ون كۇن وسىلاي ءساتتى وتكەن~دى.
اعامىز ولگيگە ايالداعان ءتۇنى جەر سىلكىنگەن! تاڭ سارىمەن تۇرىپ تەڭسەلگەن پاتەردەن جەر ۇيدەگى دوسىم تىلەۋبەردى تارپاڭنىڭ ۇيىنە قونىپ اڭگىمە تارقاتقان كۇندەر ەستە!
كەۋدەسىنە جىرشى قۇس ۇيالاعان قۇدىرەتتى اقىن دوسىم سۆەتقالي نۇجان ~ ايتماننىڭ ولەڭىنە ارقاۋ بولعان ساپار!

Related Articles

  • سارباس رۋى جانە سارتوقاي باتىر

    تاريحتى تۇگەندەۋ، وتكەننىڭ شەجىرەسىن كەيىنگە جالعاۋ – اتادان بالاعا جالعاسقان ەجەلگى ءداستۇر. شەجىرە، ۇلت-رۋ، تايپا تاريحى – اتانى ءبىلۋ، ارعى تاريحتى ءبىلۋ بولىپ قالماستان ۇلتتىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋى جولىنداعى باستان كەشكەن سان قيلى وقيعالارى مەن اۋىر تاعدىرىنان دا مول دەرەك بەرەدى. شەجىرە – تۇتاس حالىق تاريحىنىڭ ىرگەتاسى عانا ەمەس، ۇلت پەن ۇلىس تانۋدىڭ الىپپەسى  سانالادى. «قازاق حالقى 200-دەن اسا رۋدان قۇرالسا دا ءار رۋدىڭ ءوز شەجىرەسى بولعان. شەجىرەشىلەر ءجۇز، تايپا، رۋ، اتا تاريحىن تەرەڭ تالداي بىلگەن»(1). پاتشالىق رەسەيدىڭ داۋرەنى اياقتالار تۇستا قازاقتىڭ مەملەكەتتىگىن قالپىنا كەلتىرۋدى ماقسات تۇتقان الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحان (1866-1937) العاشقى بولىپ قازاق تاريحىنىڭ قاجەتتىلىگىن العا تارتىپ، باشقۇرتتىڭ ايگىلى عالىمى ءۋاليدي توعانمەن كەزدەسىپتى. ءۋاليدي توعان ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە: «مەن بىرنەشە

  • وا قورعانىسقا قارجىنى نە سەبەپتى ارتتىردى؟ كاسپيدەن ۋكرايناعا زىمىران ۇشىرعان رەسەي سۋدى لاستاپ جاتىر ما؟

    ەلنۇر ءالىموۆا قازاقستان، قىرعىزستان، تاجىكستان، وزبەكستان جانە ازەربايجان اسكەرى بىرىگىپ وتكىزگەن «بىرلەستىك-2024» جاتتىعۋى. ماڭعىستاۋ وبلىسى، شىلدە 2024 جىل. قازاقستان قورعانىس مينيسترلىگى تاراتقان سۋرەت.  ورتالىق ازيا ەلدەرى قورعانىس شىعىنىن ارتتىردى، مۇنىڭ استارىندا نە جاتىر؟ «قازاقستان اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ەكى ەسە كوپ ءوندىرۋدى جوسپارلاپ وتىر، الايدا ۇكىمەت بۇل سالادا جۇمىس كۇشىنىڭ ازايعانىن ەسەپكە الماعان». «كاسپي تەڭىزىنەن ۋكرايناعا زىمىران ۇشىرىپ جاتقان رەسەي تەڭىزدىڭ ەكولوگيالىق احۋالىن ۋشىقتىرىپ جاتىر». باتىس باسىلىمدارى بۇل اپتادا وسى تاقىرىپتارعا كەڭىرەك توقتالدى. ورتالىق ازيا قورعانىس شىعىنىن ارتتىردى. مۇنىڭ استارىندا نە جاتىر؟ اقش-تاعى «امەريكا داۋىسى» سايتى ۋكرايناداعى سوعىس ءتارىزدى ايماقتاعى قاقتىعىستار كۇشەيگەن تۇستا ورتالىق ازيا ەلدەرى قورعانىس سالاسىنا جۇمسايتىن اقشانى ارتتىرعانىنا نازار اۋداردى. بىراق ساراپشىلار مۇنداي شىعىن تۇراقتىلىققا سەپتەسەتىنىنە كۇمان كەلتىردى. ستوكگولمدەگى بەيبىتشىلىكتى

  • گەرب اۋىستىرۋ ماسەلەسى نەمەسە «تەرىستەۋ سيندرومى» قالاي پايدا بولدى؟!

    ەلىمىزدىڭ گەربىن اۋىستىرۋ تۋرالى پرەزيدەنتتىڭ ۇسىنىسى (و باستا ۇسىنىس سۋرەتشى-ديزاينەر مامانداردان شىققان سياقتى) تۇتاس قوعامدا بولماعانمەن، الەۋمەتتىك جەلىلەردە اجەپتاۋىر قارسىلىق تۋدىردى. بىراق، بايىپتاپ قاراساق، بۇل قارسىلىقتىڭ قازىرگى گەربتىڭ قازاق ءۇشىن ەرەكشە قاستەرلى نەمەسە ەستەتيكالىق تۇرعىدان ءمىنسىز بولۋىنا ەش قاتىسى جوقتىعىن اڭعاراسىز. سوڭعى ۋاقىتتارى، اۋىر ىندەتپەن قاتار كەلگەن قاڭتار تراگەدياسىنان باستاپ، حالىق ايتارلىقتاي كۇيزەلىسكە ۇشىرادى. قازاقستاننىڭ ەركىنەن تىس، سوعىسقا، باسقا دا سەبەپتەرگە بايلانىستى بولىپ جاتقان ەكونوميكالىق قيىندىق سالدارىنان حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى تومەندەدى. وسىنىڭ ءبارى قازىر قوعامدا بايقالىپ قالعان «تەرىستەۋ سيندرومىنا» تۇرتكى بولدى. «تەرىستەۋ سيندرومى» – دۇرىستى دا بۇرىسقا شىعاراتىن، قانداي باستاماعا بولسىن قارسى رەاكتسيا شاقىراتىن قۇبىلىس. الەۋمەتتىك پسيحولوگيانى زەرتتەۋشىلەردىڭ پايىمداۋىنشا، وسى قۇبىلىستى بارىنشا كۇشەيتىپ تۇرعان فاكتور – الەۋمەتتىك جەلىلەر. ياعني، الداعى ۋاقىتتا

  • حريستيان ميسسيونەرلەرىنىڭ قۇمداعى ىزدەرى

    ورىنى: قاشقار ق-سى; جىلى: 1933 ج; اتى-ءجونى: قابىل احوند; ءدىنى: حريستيان; تۇسىنىكتەمە: بۇل جىگىتتىڭ كەيىنگى ەسىمى قابىل احوند، حريستيان ءدىنىن قابىلداعان العاشقى ۇيعىر. كەيىن ءدىني سەنىمىنە بايلانىستى ولتىرىلگەن. سۋرەت ەۋروپاداعى ميسسيونەرلىك مۋزەي ارحيۆىندە ساقتاۋلى. اتالعان مۋزەيدە جۇزدەگەن حريستيان ۇيعىر وكىلدەرىنىڭ سۋرەتى ساقتالعان. 1930 جىلدارى حريستيان ۇيعىرلارىنا تۇرعىلىقتى مۇسىلماندار مەن اكىمشىلىك بيلىك تاراپىنان قىسىم كورسەتىلە باستاعان سوڭ ءبىر ءبولىمى ميسسيونەرلەرگە ىلەسىپ ەۋروپا ەلدەرىنە “ھيجراعا” كەتتى. القيسسا حريستيان الەمىنىڭ قاشقارياعا باسا ءمان بەرۋى اسىرەسە ياقۇپ بەك مەملەكەتى كەزەڭىندە جاڭا مۇمكىندىكتەردى قولعا كەلتىردى. 1860-70 جج. قاشقاريانىڭ تسين يمپەرياسىنا بايلانىستى كوڭىل كۇيىن جاقسى پايدالانعان حريستيان الەمى ءۇندىستان مەن تيبەت ارقىلى قاشقارياعا مادەني ىقپالىن جۇرگىزە باستادى. ولاردىڭ ماقساتى بۇل ايماقتى رەسەي يمپەرياسىنان بۇرىن ءوز ىقپالىنا

  • ايتپاي كەتتى دەمەڭىز… (تيبەت ءارحيۆى تۋرالى)

    التايدان اۋعان ەل تۋرالى تاريحي جازبالاردا وقتىن-وقتىن ايتىلعانى بولماسا ءيسى قازاق جۇرتىنا تيبەت تۋرالى تۇسىنىك ءالى كۇنگە دەيىن بەيمالىم. اسىرەسە تيبەت جازبا دەرەكتەرىندە كۇللى تۇركى بالاسىنىڭ تاريحى تۋرالى تىڭ دەرەكتەردىڭ كومۋلى جاتقانىن تىپتەن بىلە بەرمەيمىز. تيبەت- تاريحي دەرەكتىڭ ەڭ كوپ ساقتالعان ايماعى سانالادى. مادەني، ادەبي، رۋحاني جانە تاريحي ءتۇرلى دەرەكتەردىڭ ىقىلىم زاماننان بەرى جاقسى ساقتالۋىمەن سىرت الەمدى وزىنە باۋراپ كەگەن تيبەت جۇرتىنا 19 عاسىردان باستاپ باتىس ەكسپەديتسياسى باسا نازار اۋدارىپ كەشەندى زەرتتەۋلەر جاسادى. سونىڭ نەگىزىندە تيبەتتەگى كەيبىر سالالىق بايىرعى دەرەكتەر باتىسقا كوشىرىلدى. ەسەسىنە تيبەتتانۋ عىلىمى قالىپتاستى. جاعىرافيالىق ورنالاسۋى تىم ۇزاق بولعاندىقتان تيبەتتانۋ عىلىمى قازاق جۇرتىنا قاجەتتىلىك تۋدىرمادى. تيبەتتانۋمەن نەگىزىندە الپاۋىت كۇشتەر اينالىستى. ولار تيبەت جۇرتىن يگەرۋدى باسقا قىرىنان باعالادى. تيبەتتە

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: