|  |  |  |  |  | 

رۋحانيات تاريح تۇلعالار قازاق شەجىرەسى ادەبي الەم

ۇلى كلاسسيكتىڭ ساپارى

Magauyn Muhtar…سەكسەنىنشى جىلدارى ايگىلى امەريكاندىق جۋرناليست جون ءريدتىڭ «دۇنيەنى دۇرلىكتىرگەن ون كۇن» (Ten days that shook the world) (1919) وكتيابر توڭكەرىسى، بولشەۆيكتەر لاڭى، پرولەتارلار، قىزىل جامىلعان پەتروگراد ت س س. وقتىڭ زىڭعىرى جۇققان وقتىن-وقتىن وقيعالار وتكەن ءساتتىڭ شىتىرمانىن ەسكە جاڭعىرتار سوڭى ۇزاق زارداپپەن ۇلاساتىن ~ «ادەبي شىعارمانى» وقىپ جۇرگەندە قولىمىزعا وسى زامان كلاسسيگى مۇحتار ماعاۋيننىڭ «الاساپىران» رومانى تۇسكەن~دى. باس كوتەرمەي ون كۇن وقىپ قاۋاشاقتاي باسىمىزداعى پرولەتارلىق قىرساۋ كۇرشەكتەردى وتالاپ ەمدەگەنىمىز ەسىمىزدە.كۇن كوسەمدى جەك كورە باستاعان تۇسىمىز دا مۇمكىن وسىدان باستاۋ العان!؟
اقيەسىنىڭ ءوز قولتاڭباسىمەن 1989 جىلى ۋلاانبااتارعا سالەمدەمەگە كەلتىرىلگەن كىتاپ مەن ءۇشىن اسا تەڭدەسسىز قۇندى. كىتاپتى پوشتا ارقىلى جولداعان دوسىم ~ سول كەزدەگى جارق ەتىپ شىققان جاس جالىندى جازۋشى قىز گۇلزات شويبەكوۆا ەدى. شىت جاڭا الەمگە قاراي سانا تەرەزەمىزدى ايپارا اشۋعا كومەك بولعان تۋىندى ~ «الاساپىران». مەنىڭ كىشكەنتاي جاندۇنيەمدى، شارحي عۇمىرىمدى ارپالىسقا سالعان ون كۇن! سوڭى بۇگىنگە دەيىنگى رۋھاني ازىق!
ساعىنىش بولعان اعامەن بىرگە ساپارلاسىپ اتقوسشى بولۋ باقىتى (2003) ماعان بۇيىرعان!
دەلۇۇندە اقسارباس سويىلىپ، جولىنا كوكقاسقا جىلقى شالىنعان.بۇ جولى دوسىم مۋساحان اۋعانبايۇلى جانە تىزگىندە بەساسپاپ تۇلعا ەسەي بازارگەلدى بىرگە جۇرگەن~دى.
سول ۇلى كلاسسيكپەن بىرگە بولعان ساپارىمىز قازىرگى بايان~ولگي دەلۇۇن سۇمىنى ءبىزدىڭ قاراشاڭىراقتىڭ بايىرعى مەكەن كۇزەۋى ~ دەلۇۇننەن باستالعان.
دەلۇۇن ارالىنان حەنتي ايماعى شىڭعىس قاعاننىڭ ءحىى، ءحىىى ع. التىن ۇيىعى دەلۇۇنبولدوگ ~ كەرۋلەن دارياسىنىڭ كوبەسى كودەلى ارالعا دەيىنگى ون كۇندىك ساپار!
دەلۇۇن مەن دەلۇۇنبولدوگتىڭ اراسى ەكى مىڭ جارىم شاقىرىم جول. جول سورابىندا قاراقورىم، كارى ورحون بويىنداعى كۇلتەگىن، بىلگە قاعان كوشەسى، نالايحانداعى توڭۇقۇق كۇن سەرەككەسەنەگە ايال ەتكەن ەڭكىل ساپار بۇگىن قاعاز بەتىندە قالدى.
ماعاۋين ساپارى: حوۆدا جولىندا ~ اككى جا لامانى شالىپ، وۆورحاگاي، ارحانگايدان ~ كۇلتەگىنگە، زاۆحاننان ~ ءامىرسانا سۇرلەۋىنە، ورتا تۇپتەگى توڭۇقۇق كەسەنەسىنە، كەرۋلەن كوبەسىندەگى وگەدەي قاعاننىڭ وردا تىككەن التىن جۇرتىنا بارىپ تىرەلدى، سوندا قونا~تۇنەگەنبىز! ۇلى كلاسسيكتىڭ ساپارى بۇتكىل موڭعول دالاسىن ءدۇر سىلكىنتكەندەي ون كۇن وسىلاي ءساتتى وتكەن~دى.
اعامىز ولگيگە ايالداعان ءتۇنى جەر سىلكىنگەن! تاڭ سارىمەن تۇرىپ تەڭسەلگەن پاتەردەن جەر ۇيدەگى دوسىم تىلەۋبەردى تارپاڭنىڭ ۇيىنە قونىپ اڭگىمە تارقاتقان كۇندەر ەستە!
كەۋدەسىنە جىرشى قۇس ۇيالاعان قۇدىرەتتى اقىن دوسىم سۆەتقالي نۇجان ~ ايتماننىڭ ولەڭىنە ارقاۋ بولعان ساپار!

Related Articles

  •    ەروفەەۆانىڭ عىلىمداعى بەيباستاقتىعى  

       ەروفەەۆانىڭ عىلىمداعى بەيباستاقتىعى  

       القيسسا ابىلقايىر حان جايلى وربىگەن قولايسىز اڭگىمەلەرگە بايلانىستى كولەمدى سىن ماقالا جازىپ ەك بۇدان جيىرما جەتى جىل بۇرىن. اراشا ءتۇسىپ. بىرەۋلەردىڭ ايتىپ جۇرگەنىندەي ەمەس دەپ. دالەلدەرىمىزدى كەلتىرىپ. «انا ءتىلى» گازەتىنە جاريالادىق، 1998 جىلى. بىردە كىتاپ دۇكەنىنە باس سۇققانىمدا كوزىم سورەدەگى «حان ابۋلحاير: پولكوۆودەتس، پراۆيتەل ي پوليتيك» اتتى كىتاپقا ءتۇستى. قۋانىپ، قولىما الدىم. اقتارا باستادىم. باسپادان 1999 جىلى شىعىپتى. اۆتورى – يرينا ەروفەەۆا ەسىمدى تاريحشى ەكەن. تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى. بۇل – 2000 جىلى جاز ايى-تىن. ساتىپ الدىق. وقىدىق. 1710 جىلى ءۇش ءجۇزدىڭ قازاعى قاراقۇمدا ابىلقايىردى حان قىپ سايلاپ الىپتى. عازيز تاۋكەنىڭ كوزى تىرىسىندە-اق. وسىعان ءسال شۇبالاندىق. بىراق راس تا شىعار، وقيعانى ارنايى زەرتتەگەن تاريحشى ايتىپ وتىر عوي دەپ كۇدىگىمىزدى سەيىلتىك.

  • قازاق مەكتەبىندە وقيتىن 7 جاسار بالا ورىس ءتىلى ساباعىندا نەگە ورىسشا سايراپ تۇرۋى كەرەك؟

    قازاق مەكتەبىندە وقيتىن 7 جاسار بالا ورىس ءتىلى ساباعىندا نەگە ورىسشا سايراپ تۇرۋى كەرەك؟

    ماگنۋمدى ءوزىم مۇلدە ۇناتپايدى ەكەنمىن. ۇنەمى بارسام، ەسى دۇرىس كوكونىس تاپپايتىنمىن. ەسكىرگەن، شىرىگەن. ازىق-تۇلىكتى تەك بازاردان الامىن. بىراق ماگنۋمگە بايكوتتى توقتاتپاۋ كەرەك! سونىمەن بىرگە، ءورىستىلدى كينو، فيلمدەرگە دە بايكوت جاريالاۋ كەرەك. بىراق، ودان كۇشتىسى، بالالارىڭدى تەك قازاقشا وقىتىپ، قازاقشا تاربيەلەۋ كەرەك. بىراق، بالاڭدى قازاقشا تاربيەلەيىن دەسەڭ، تاعى ءبىر كەدەرگى شىعىپ جاتىر. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، بالانى 13 جاسقا دەيىن قازاق تىلىندە وقىتىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى بويىنا، ويىنا ءسىڭىرۋ كەرەك. ەندى سولاي ىستەپ جاتساق، 7-8 جاسار قاپ-قازاقشا ءوسىپ كەلە جاتقان بالاڭدى مەكتەپتە ورىس ءتىلىن ۇيرەتىپ ميىن اشىتۋعا تۋرا كەلىپ وتىر. ياعني، 2-سىنىپتان باستاپ ورىس ءتىلى مەكتەپ باعدارلاماسىندا تۇر. بجب، تجب-سىندا ورىس ءتىلى مۇعالىمدەرى بالانىڭ ورىسشا مازمۇنداماسىن (گوۆورەنيە) تەكسەرەدى. تالاپ ەتەدى. سوندا، ءبىز بايعۇس قازاق،

  • قازاق جاستارى بۇگىندە جاپپاي ورىستانۋ پروتسەسىن باستان كەشۋدە.

    قازاق جاستارى بۇگىندە جاپپاي ورىستانۋ پروتسەسىن باستان كەشۋدە.

    قازاق جاستارى بۇگىندە جاپپاي ورىستانۋ پروتسەسىن باستان كەشۋدە. بالا-باقشادان باستاپ، مەكتەپ، جوعارى وقۋ ورنى، ەڭبەك مەكەمەلەرىنىڭ بارلىعى نەگىزىنەن ورىس تىلىنە كوشۋدە. ءوز ەركىمەن ەمەس، ادىلەتسىز بيلىكتىڭ ۇزاق جىلعى سولاقاي ساياساتىنىڭ ارقاسىندا. كوشەدە، كەڭسەدە، دۇكەندە، كولىكتە، قوعامدىق ورىندا قازاققا قازاق ورىسشا سويلەمەسەڭ نەمەسە ۇلتتى ساقتاۋ كەرەك دەگەن جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن ۇستانىپ، سەنىمەن ورىسشا سويلەسىپ تۇرعان قازاققا قازاقشا سويلە دەپ ەسكەرتۋ جاساساڭ بولدى، ءبىتتى، بالە-جالاعا قالاسىڭ. زاڭ دا، ونى ورىنداۋشى پوليتسيا، پروكۋراتۋرا، سوت تا ورىسقۇلدى قولدايدى، ۇلتقا جانى اشىعان قازاقتى مۇلدە قورعامايدى. بۇل قانداي ادىلەتتىلىك؟! مەملەكەتتىك ءتىلدى، مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىكتى جەكەلەگەن ادام ەمەس، وسىعان جاۋاپتى مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار قورعاۋى كەرەك قوي. جەكە ادام ەمەس، ەڭ الدىمەن بيلىك قورعاۋى كەرەك. قازاق جەكە تاۋەلسىز مەملەكەت بولىپ تۇرسا

  • جۇمابەك تاشەنەۆتىڭ تۋعانىنا 110 جىل

    جۇمابەك تاشەنەۆتىڭ تۋعانىنا 110 جىل

    بۇگىن جۇمابەك تاشەنەۆتىڭ تۋعانىنا 110 جىل تولىپ وتىر. قۇجاتتاردى وقىساق، حرۋششەۆ قىرىمدى ۋكرايناعا بەرگەن سوڭ رەسپۋبليكالاردىڭ ايماقتارىن باسقاشا بولمەك بولعان ەكەن. قازاقستاندا تسەليننىي كراي قۇرىپ، ەلدىڭ وڭتۇستىك بولىگىن كورشى ەلدەرگە بەرۋگە ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى بولعان. بۇل ماسەلەنىڭ ءتىپتى قاراستىرىلۋىنا قارسى شىققان. كەيىن وسى ۇستانىمى ءۇشىن قىزمەتى تومەندەتىلدى. مينيسترلەر كابينەتىنىڭ توراعاسى قىزمەتىندە ب.مومىشۇلى، ر.قوشقارباەۆتى ۇلى وتان سوعىسىنىڭ باتىرى اتاعىنا بىرنەشە رەت ۇسىنىپتى. س.نۇرماعامبەتوۆكە كومەكتەسىپتى. 1960ج 212 پاتەرلى ءۇيدى قازاق ونەرىنىڭ مايتالماندارىنا بەرگىزىپتى. 1955ج قىتايدان ورالعان 100 وتباسى دالادا قالعاندا ولاردىڭ ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن ۇكىمەتتەن ارنايى كوميسسيا قۇرۋدى سۇراعان ەكەن. ەلگە قىزمەت ەتكەن ازامات قوي. p.s. مۇنداي پرينتسيپشىلدىك – بۇگىندە سيرەك كەزدەسەتىن قاسيەت. Nurmukhamed Baigarayev

  • ناۋرىز تۋرالى ماڭىزدى قۇجات

    ناۋرىز تۋرالى ماڭىزدى قۇجات

    اشىق دەرەككوزدەردەن 1920 جىلعى 20 ناۋرىزدا تاشكەنتتە تۇرار رىسقۇلوۆ قول قويعان ناۋرىزدى اتاپ ءوتۋ تۋرالى بۇيرىققا كوزىم ءتۇستى. دەمەك، بيىل بۇل تاريحي قۇجاتقا – 105 جىل! الايدا، ارادا نەبارى التى جىل وتكەن سوڭ 1926 جىلى ناۋرىزعا تىيىم سالىندى. ال، 1920 جىلى تۇركىستان كەڭەستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى بولىپ قىزمەت ەتكەن تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ تاعدىرى قانداي قايعىمەن اياقتالعانى بارشامىزعا ءمالىم. ونى “حالىق جاۋى” دەپ تانىپ، 1938 جىلدىڭ 10 اقپانىندا اتۋ جازاسىنا كەسكەن… ناشەل ۆوت تاكوي دوكۋمەنت ۆ وتكرىتىح يستوچنيكاح: پريكاز، يزداننىي ۆ تاشكەنتە تۋراروم رىسكۋلوۆىم وت 20 مارتا 1920 گودا و پرازدنوۆاني ناۋرىزا. پولۋچاەتسيا، ۆ ەتوم گودۋ ەتومۋ يستوريچەسكومۋ دوكۋمەنتۋ يسپولنيلوس 105 لەت! ۆ 1926 گودۋ ناۋرىز وكازالسيا پود زاپرەتوم. ا

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى:

Zero.KZ