|  |  | 

تاريح تۇلعالار

ابىلقايىر. ءبىر حات – ءبىر مەملەكەت تاريحى

148186517_4880746415334077_2127536772941020371_o
بۇل حاتتى وسىدان ەكى جىل بۇرىن دا سالىپ ەدىم، ورىسشا. ەندى شامام جەتكەنشە اۋدارىپ كوردىم. تاريحتا قازاق “1731 جىلى رەسەيگە بودان بولدى” دەپ وقىتىپ كەلەدى. وسى ءۇشىن ابىلقايىر حاندى جازعىرعاندار دا كوپ. جانە پەتەربور ارحيۆىندەگى نۇسقا تۇزدىق بولىپ كەلدى. قازاقستاندىق عالىم ي. ەروفەەۆا ونى ىسىرىپ قويىپ، ابىلقايىردىڭ حاتىن تۇپنۇسقادان وقىپ، قايتا اۋداردى. سوندا جالعان دۇنيە جاريا بولىپ قالدى. 1731 جىلى 8 قىركۇيەكتە ابىلقايىر رەسەيدىڭ قاتىن پاتشاسىنا قۇزىرىڭا ال، قىزمەتشىڭ بولايىن دەپ حات جازباعان ەكەن. سوندا ء“ۇش عاسىرلىق” دەگەن اڭگىمە بەكەر بولىپ شىعادى. ەسكەرتۋ: ورىسشا نۇسقانى وقيمىن دەگەن ادام پاراقشامنان تاۋىپ الار. ال ازىرگە:
1) يرينا ەروفەەۆا اۋدارماسى:
8 قىركۇيەك 1730 جىل.
ۇلى دا مەيىرىمدى، جوعارى مەملەكەتتىڭ بارلىق جەرىن بيلەۋشى مارتەبەلى ۇلى يمەپراتريتساعا قاراپايىم ءوتىنىش بىلدىرەمىز. كۇننەن كۇنگە، جىلدان جىلعا مەملەكەتىڭىز ء(سىزدىڭ) ۇلعايىپ، بايلىعى ارتا بەرسىن.
سىزگە، ۇلى مارتەبەلىم، ءبىزدىڭ ءوتىنىش مىناداي. سىزگە قاراستى ەستەك-باشقۇرتتارمەن اۋىزبىرشىلىك بولماي تۇر.
ۇلى مارتەبەلى يمپەراتور، ءسىزدىڭ قامقورلىعىڭىز بەن قولداۋىڭىز ارقىلى تىنىشتىققا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ءسىزدىڭ قۇزىرىڭىزداعى جايىقتىق ەستەك الداربايعا قوسىپ ءوز ەلشىمدى دە جىبەرىپ وتىرمىن. وسى الدارباي ۇلى مارتەبەلى يمپەراتورعا ەلشى سۇراعاندىقتان، ءبىز ¬- ابىلقايىر حان جانە قازاقتىڭ قىرىق بي-سۇلتانى، ورتا ءجۇز بەن كىشى ءجۇز، ماعان قاراستى بارلىق قاراشا باسىمىزدى ءيىپ، قۇپ الدىق.
جارلىق: ءسىزدىڭ قىزمەتشىلەرىڭىز جايىقتىق ەستەكتەرمەن كەلىسىمگە كەلەيىك. وسىنداي جارلىعىڭىزدى قابىل الامىز.
جىبەرىلگەن ەلشى سەيىتقۇلعا قۇلمامبەت باسشى، بىرنەشە قوسشىسى بار.
2) ارحيۆتەگى، پاتشايىم ءتىلماشتارى اۋدارعان نۇسقا:
8 قىركۇيەك 1730 ج.
پەتەربورداعى مارتەبەلىگە حات
كوپ جەرگە يەلىك ەتەتىن ۇلى دا مەيىرىمدى، شاپپاعاتتى، باي دا پاراساتتى يمپەراتريتسا حانىمنىڭ بيلىگىن ۇزاق ەتە كور دەپ كۇن سايىن، اي سايىن، جىل سايىن قۇدايدىڭ راقىمىن تىلەيمىز. ءبىزدىڭ سىزگە دەگەن ءوتىنىشىمىز مىنادا: ءسىزدىڭ قاراماعىڭىزداعى، جايىقتىڭ ارعى بەتىندە تۇراتىن ەستەكتەرمەن اسا جاقىن بولعان ەمەسپىز. ۇلى مارتەبەلىم، وزىڭىزگە تولىق مويىنۇسىناتىنىمدى ءبىلدىرۋ ءۇشىن ءسىزدىڭ قۇزىرىڭىزداعى الداربايعا ءوز ەلشىمدى قوسىپ جىبەرىپ وتىرمىن. بۇل الدارباي وزىڭىزگە، ۇلى مارتەبەلىم، ەلشى جىبەر دەگەندىكتەن، ءبىز – ابىلقايىر حان جانە ونىڭ قاراماعىنداعى ورتا ءجۇز بەن كىشى ءجۇز قاراقۇرىم حالقىمەن الدىڭىزدا باس يدىك، ءبىز ءسىزدىڭ قىزمەتشىڭىزبىز، ءارى جايىقتىڭ ارعى بەتىندەگى ءسىزدىڭ باشقۇرت حالقىڭىزبەن ىمىرادا ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن ءسىزدىڭ قامقورلىعىڭىز بەن كومەگىڭىزدى جۇرت بولىپ كۇتىپ وتىرمىز.
سىزگە باراقاتتى ءومىر تىلەيمىز، ءارى ءسىزدىڭ قۇزىرىڭىزعا وتەمىز.
حاتتى بەرگەن سەيىتقۇل. باس ەلشى قۇتتىمبەت پەن سەرىكتەرى.

Related Articles

  • تۇرسىن جۇمانباي ء«ۇيسىنباي كىتابى»

    تۇرسىن جۇمانباي «ءۇيسىنباي كىتابى»

    بۇل داعاندەل، باقاناس ولكەسىنەن شىققان بي ءۇيسىنباي جانۇزاقۇلى حاقىندا قۇراستىرىلىپ جازىلعان كىتاپ. تىڭ تولىقتىرىلعان ەڭبەكتە بولىس الدەكە كۇسەنۇلى، داعاندەلى بولىسىنىڭ باسشىلارى مەن بيلەرىمەن قاتار ءابدىراحمان ءالىمحانۇلى ءجۇنىسوۆ سىندى ايتۋلى تۇلعالار جايلى اڭگىمە قوزعالعان. ولاردىڭ ەل الدىنداعى ەڭبەكتەرى، بيلىك، كەسىم – شەشىمدەرى، حالىق اۋزىندا قالعان قاناتتى سوزدەرى مەن ءومىر جولدارى، اتا – تەك شەجىرەسى قامتىلعان. سونىمەن قاتار مۇراعات دەرەكتەرىندەگى مالىمەتتەر كەلتىرىلگەن. كىتاپقا ەسىمى ەنگەن ەرلەردىڭ زامانى، ۇزەڭگىلەس سەرىكتەرى تۋرالى جازىلعان كەي ماقالالار، جىر –داستاندار، ۇزىندىلەر ەنگەن. كىتاپ قالىڭ وقىرمان قاۋىمعا ارنالعان. تۇرسىن جۇمانباي «ءۇيسىنباي كىتابى»، - جەبە باسپاسى، شىمكەنت قالاسى.134 بەت تولىق نۇسقاسىن تومەندەگى سىلتەمە ارقىلى وقي الاسىز. ءۇيسىنباي كىتاپ kerey.kz

  • زەلەنسكيدىڭ “جالعىز سەنەرى ءارى وڭ قولى”. اندرەي ەرماك كىم؟

    زەلەنسكيدىڭ “جالعىز سەنەرى ءارى وڭ قولى”. اندرەي ەرماك كىم؟

    رەي فەرلونگ اندرەي ەرماك (سول جاقتا) پەن ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي (وڭ جاقتا). 2019 جىل. اندرەي ەرماك ۇشاقتان تۇسە سالا ءوزىنىڭ باستىعىن قۇشاقتادى. 2019 جىلى قىركۇيەكتە پرەزيدەنت زەلەنسكيمەن جىلى جۇزدەسۋ جاڭادان باستالىپ كەلە جاتقان ساياسي سەرىكتەستىكتىڭ باسى ەدى. بۇل – ەرماكتىڭ رەسەي تۇرمەسىندە وتىرعان 35 ۋكراينالىقتى ماسكەۋدەن الىپ كەلگەن ءساتى. ال 2020 جىلى ەرماك زەلەنسكي اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى بولدى. بىراق ۋكرايناداعى جەمقورلىق شۋىنان كەيىن ونىڭ قىزمەتىنە جۇرتتىڭ نازارى اۋدى. سەبەبى ەرماك ۋكراينا ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمىنا بولىنگەن قارجى جىمقىرىلعان كوررۋپتسيا سحەماسىندا نەگىزگى رولدە بولعان دەگەن اقپارات تاراعان. بىراق تەرگەۋشىلەر بۇل جايتتىڭ جاي-جاپسارىن تولىق اشقان جوق. ەرماكتىڭ ءوزى ازاتتىقتىڭ ۋكراينا قىزمەتىنىڭ رەسمي ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرگەن جوق. سونىمەن زەلەنسكيدىڭ كەڭسەسىن باسقارىپ وتىرعان ەرماك كىم؟ تەلەۆيدەنيەدەن

  • تاريح عىلىمى قازىر ەزوتەريكالىق توپتاردىڭ  مەنشىگىندە

    تاريح عىلىمى قازىر ەزوتەريكالىق توپتاردىڭ  مەنشىگىندە

         شىعىستانۋشى-تاريحشى ءومىر تۇياقبايدىڭ بۇرىندا دا «قازاققا قانداي تاريح كەرەك؟ تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە جاسالعان تاريحي ميستيفيكاتسيالار حرونيكاسى» دەپ اتالاتىن ماقالاسىن  (22.05. 2025. Zhasalash.kz) وقىپ ەم. ريزا بولعام. جاقىندا ءو. تۇياقبايدىڭ «قازاقستاندا تاريحي بۇرمالاۋلار مەن ميفتەرگە توسقاۋىل قويۋدىڭ جولدارى» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) اتتى تاعى ءبىر ماقالاسىمەن جانە تانىستىق. وتە وزەكتى ماسەلەنى كوتەرىپتى. تاريحتا ورىن الىپ جۇرگەن جاعىمسىز جايتتار تۋراسىندا وي تولعاپتى. جۋرناليستەردى، بلوگەرلەردى ايىپتاپتى. تاريحتان ارنايى كاسىبي دايىندىعى جوق، ءبارىن ءبۇلدىرىپ بولدى دەپ.  كەلەڭسىزدىكتى توقتاتۋدىڭ ناقتى جولدارىن ۇسىنىپتى. بۇعان دا كوڭىلىمىز بەك تولدى. ايتسە دە تاريحتى بۇرمالاۋعا، ءوز وتىرىكتەرىن ناسيحاتتاۋعا تەك جۋرناليستەر مەن بلوگەرلەر عانا ەمەس، «ارنايى كاسىبي دايىندىعى بار» «تاريحشىلاردىڭ» دا «زور ۇلەس» قوسىپ جاتقانىن بايانداپ، ايتىلعان پىكىردى ودان ءارى ءوربىتىپ، جالعاستىرايىق.

  • «العاشقى كىتاپ» دەرەكتى بەينەفيلمى

    «العاشقى كىتاپ» دەرەكتى بەينەفيلمى

    قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ مادەنيەت كوميتەتىنە قاراستى ۇلتتىق كينونى قولداۋ مەملەكەتتىك ورتالىعىنىڭ تاپسىرىسىمەن «JBF company» كومپانياسى سەمەي قالاسىندا، شىڭعىستاۋ وڭىرىندە، الماتى وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىندا  «العاشقى كىتاپ» اتتى دەرەكتى بەينەفيلم تۇسىرۋدە. دەرەكتى فيلم ابايدىڭ 1909 جىلى سانكت پەتەربۋرگتەگى يليا بوراگانسكي باسپاسىندا باسىلعان العاشقى شىعارمالار جيناعىنىڭ جارىق كورۋىنە ارنالادى. ۇلى اباي مۇراسىنىڭ قاعاز بەتىنە تاڭبالانۋ تاريحىن باياندايدى. قازىرگى ادامدار بۇرىنعى ۋاقىتتىڭ، اباي زامانىنىڭ ناقتى، دەرەكتى بەينەسىن، سول كەزدەگى ادامداردىڭ الپەتىن، كيىم ۇلگىسىن كوز الدارىنا ەلەستەتۋى قيىن. كوپشىلىكتىڭ ول ۋاقىت تۋرالى تۇسىنىگى تەاتر مەن كينوفيلمدەردەگى بۋتافورلىق كيىمدەر مەن زاتتار ارقىلى قالىپتاسقان. الايدا اباي ۋاقىتىنداعى قازاق تىرشىلىگى، قازاقتاردىڭ بەت-الپەتى، كيىم كيىسى، ءۇي – جايى، بۇيىمدارى تاڭبالانعان مىڭداعان فوتوسۋرەتتەر ساقتالعان. بۇلار رەسەي، تۇركيا، ۇلىبريتانيا

  • جالبىرۇلى قويباس جايىنداعى كۇماندى كوڭىرسىك اڭگىمەلەر

    جالبىرۇلى قويباس جايىنداعى كۇماندى كوڭىرسىك اڭگىمەلەر

                          1. اماندىق كومەكوۆتىڭ ايتىپ جۇرگەنى – ايعاقسىز بوس سوزدەر        قازاقستاننىڭ باتىس ايماعىندا عۇمىر كەشكەن ونەرپازدىڭ ءبىرى – جالبىرۇلى قوجانتاي  جايلى سوڭعى كەزدە قيسىنى كەلىسپەيتىن نەشە ءتۇرلى اڭگىمەلەر ءورىپ ءجۇر. مۇنىڭ باسىندا تۇرعانداردىڭ ءبىرى – اماندىق كومەكوۆ. بۇرىندا دا ونىڭ، باسقا دا كىسىلەردىڭ ەلدى اداستىراتىن نەگىزسىز سوزدەرىنە بايلانىستى ناقتى دالەلدەر كەلتىرىپ، «قۇلان قۇدىققا قۇلاسا، قۇرباقا قۇلاعىندا وينايدى» دەگەن اتاۋمەن تۇزگەن سىن ماقالامىزدى رەسپۋبليكالىق «تۇركىستان» گازەتى (28.09. 2023 جىل) ارقىلى جۇرت نازارعا ۇسىنعانبىز-دى. الەۋمەتتىك جەلىدە ازامات بيتان ەسىمدى بلوگەردىڭ جۋىردا جاريالاعان ۆيدەو-تۇسىرىلىمىندە ا. كومەكوۆ ءوزىنىڭ سول باياعى «الاۋلايىنە» قايتا باسىپتى. ءسوزىن ىقشامداپ بەرەيىك، بىلاي دەيدى ول: «1934 الدە 1936 جىلى (؟) ماسكەۋدە وتكىزىلەتىن

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: