|  |  | 

Tarih Twlğalar

ÄBİLQAYIR. BİR HAT – BİR MEMLEKET TARIHI

148186517_4880746415334077_2127536772941020371_o
Bwl hattı osıdan eki jıl bwrın da salıp edim, orısşa. Endi şamam jetkenşe audarıp kördim. Tarihta qazaq “1731 jılı Reseyge bodan boldı” dep oqıtıp keledi. Osı üşin Äbilqayır handı jazğırğandar da köp. Jäne Peterbor arhivindegi nwsqa twzdıq bolıp keldi. Qazaqstandıq ğalım I. Erofeeva onı ısırıp qoyıp, Äbilqayırdıñ hatın tüpnwsqadan oqıp, qayta audardı. Sonda jalğan dünie jariya bolıp qaldı. 1731 jılı 8 qırküyekte Äbilqayır Reseydiñ qatın patşasına qwzırıña al, qızmetşiñ bolayın dep hat jazbağan eken. Sonda “üş ğasırlıq” degen äñgime beker bolıp şığadı. Eskertu: orısşa nwsqanı oqimın degen adam paraqşamnan tauıp alar. Al äzirge:
1) Irina Erofeeva audarması:
8 qırküyek 1730 jıl.
Wlı da meyirimdi, joğarı memlekettiñ barlıq jerin bileuşi märtebeli wlı imepratricağa qarapayım ötiniş bildiremiz. Künnen künge, jıldan jılğa memleketiñiz (Sizdiñ) wlğayıp, baylığı arta bersin.
Sizge, wlı märtebelim, bizdiñ ötiniş mınaday. Sizge qarastı estek-başqwrttarmen auızbirşilik bolmay twr.
Wlı märtebeli imperator, Sizdiñ qamqorlığıñız ben qoldauıñız arqılı tınıştıqqa qol jetkizu üşin Sizdiñ qwzırıñızdağı jayıqtıq estek Aldarbayğa qosıp öz elşimdi de jiberip otırmın. Osı Aldarbay Wlı märtebeli imperatorğa elşi swrağandıqtan, biz ¬- Äbilqayır han jäne qazaqtıñ qırıq bi-swltanı, Orta jüz ben Kişi jüz, mağan qarastı barlıq qaraşa basımızdı iip, qwp aldıq.
Jarlıq: Sizdiñ qızmetşileriñiz jayıqtıq estektermen kelisimge keleyik. Osınday jarlığıñızdı qabıl alamız.
Jiberilgen elşi Seyitqwlğa Qwlmambet basşı, birneşe qosşısı bar.
2) Arhivtegi, patşayım tilmaştarı audarğan nwsqa:
8 qırküyek 1730 j.
Peterbordağı märtebelige hat
Köp jerge ielik etetin wlı da meyirimdi, şappağattı, bay da parasattı imperatrica hanımnıñ biligin wzaq ete kör dep kün sayın, ay sayın, jıl sayın Qwdaydıñ raqımın tileymiz. Bizdiñ Sizge degen ötinişimiz mınada: Sizdiñ qaramağıñızdağı, Jayıqtıñ arğı betinde twratın estektermen asa jaqın bolğan emespiz. Wlı märtebelim, öziñizge tolıq moyınwsınatınımdı bildiru üşin Sizdiñ qwzırıñızdağı Aldarbayğa öz elşimdi qosıp jiberip otırmın. Bwl Aldarbay öziñizge, Wlı märtebelim, elşi jiber degendikten, biz – Äbilqayır han jäne onıñ qaramağındağı Orta jüz ben Kişi jüz qaraqwrım halqımen aldıñızda bas idik, biz Sizdiñ qızmetşiñizbiz, äri Jayıqtıñ arğı betindegi Sizdiñ başqwrt halqıñızben ımırada ömir süru üşin Sizdiñ qamqorlığıñız ben kömegiñizdi jwrt bolıp kütip otırmız.
Sizge baraqattı ömir tileymiz, äri Sizdiñ qwzırıñızğa ötemiz.
Hattı bergen Seyitqwl. Bas elşi Qwttımbet pen serikteri.

Related Articles

  • Eldes Orda, tarihşı: «Türkistan» atauın qoldanu – aymaqtağı jwmsaq küş poziciyasın nığaytu täsili

    Eldes Orda, tarihşı: «Türkistan» atauın qoldanu – aymaqtağı jwmsaq küş poziciyasın nığaytu täsili

    Foto aşıq derekközderden alında Ötken aptada Türkiyanıñ wlttıq bilim ministrligi mektep bağdarlamasına «Türkistan» degen termindi engizgen edi. Şetel basılımdarınıñ jazuınşa, bwl atau endi «Ortalıq Aziya» wğımınıñ ornına qoldanılmaq. Bilim ministri YUsuf Tekin jaña atau türki äleminiñ birligin qamtamasız etuge bağıttalğanın aytadı. Onıñ sözinşe, ükimet oqu bağdarlamasınan imperiyalıq mağınası bar geografiyalıq ataulardı alıp tastamaqşı. Eñ qızığı, «Türkistan» aumağına Qazaqstannan bölek, Qırğızstan, Özbekstan, Türkimenstan men Täjikstan jatadı eken. Sonday-aq keybir basılımdar bwl terminniñ Qıtaydıñ batısında ornalasqan Şıñjan ölkesine qatısı barın da atap ötti.  Keybir ğalımdar «Ortalıq Aziya» termini kolonializmnen qalğanın jii atap jür. HH ğasırdağı älemdik akademiyalıq ğılımdı sol kezdegi iri imperiyalar qalıptastırğandıqtan, büginde mwnday terminder men ataular halıq sanasına äbden siñip

  • Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı»

    Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı»

    Bwl Dağandel, Baqanas ölkesinen şıqqan bi Üysinbay Janwzaqwlı haqında qwrastırılıp jazılğan kitap. Tıñ tolıqtırılğan eñbekte bolıs Äldeke Küsenwlı, Dağandeli bolısınıñ basşıları men bilerimen qatar Äbdirahman Älimhanwlı Jünisov sındı aytulı twlğalar jaylı äñgime qozğalğan. Olardıñ el aldındağı eñbekteri, bilik, kesim – şeşimderi, halıq auzında qalğan qanattı sözderi men ömir joldarı, ata – tek şejiresi qamtılğan. Sonımen qatar mwrağat derekterindegi mälimetter keltirilgen. Kitapqa esimi engen erlerdiñ zamanı, üzeñgiles serikteri turalı jazılğan key maqalalar, jır –dastandar, üzindiler engen. Kitap qalıñ oqırman qauımğa arnalğan. Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı», - Jebe baspası, Şımkent qalası.134 bet tolıq nwsqasın tömendegi silteme arqılı oqi alasız. Üysinbay kitap kerey.kz

  • Zelenskiydiñ “jalğız seneri äri oñ qolı”. Andrey Ermak kim?

    Zelenskiydiñ “jalğız seneri äri oñ qolı”. Andrey Ermak kim?

    Rey FERLONG Andrey Ermak (sol jaqta) pen Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy (oñ jaqta). 2019 jıl. Andrey Ermak wşaqtan tüse sala öziniñ bastığın qwşaqtadı. 2019 jılı qırküyekte prezident Zelenskiymen jılı jüzdesu jañadan bastalıp kele jatqan sayasi seriktestiktiñ bası edi. Bwl – Ermaktıñ Resey türmesinde otırğan 35 ukrainalıqtı Mäskeuden alıp kelgen säti. Al 2020 jılı Ermak Zelenskiy äkimşiliginiñ basşısı boldı. Biraq Ukrainadağı jemqorlıq şuınan keyin onıñ qızmetine jwrttıñ nazarı audı. Sebebi Ermak Ukraina energetikalıq infraqwrılımına bölingen qarjı jımqırılğan korrupciya shemasında negizgi rölde bolğan degen aqparat tarağan. Biraq tergeuşiler bwl jayttıñ jay-japsarın tolıq aşqan joq. Ermaktıñ özi Azattıqtıñ Ukraina qızmetiniñ resmi saualdarına jauap bergen joq. Sonımen Zelenskiydiñ keñsesin basqarıp otırğan Ermak kim? TELEVIDENIEDEN

  • TARIH ĞILIMI QAZİR EZOTERIKALIQ TOPTARDIÑ  MENŞİGİNDE

    TARIH ĞILIMI QAZİR EZOTERIKALIQ TOPTARDIÑ  MENŞİGİNDE

         Şığıstanuşı-tarihşı Ömir Twyaqbaydıñ bwrında da «Qazaqqa qanday tarih kerek? Täuelsizdik kezeñinde jasalğan tarihi mistifikaciyalar hronikası» dep atalatın maqalasın  (22.05. 2025. Zhasalash.kz) oqıp em. Riza bolğam. Jaqında Ö. Twyaqbaydıñ «Qazaqstanda tarihi bwrmalaular men mifterge tosqauıl qoyudıñ joldarı» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) attı tağı bir maqalasımen jäne tanıstıq. Öte özekti mäseleni köteripti. Tarihta orın alıp jürgen jağımsız jayttar turasında oy tolğaptı. Jurnalisterdi, blogerlerdi ayıptaptı. Tarihtan arnayı käsibi dayındığı joq, bärin büldirip boldı dep.  Keleñsizdikti toqtatudıñ naqtı joldarın wsınıptı. Bwğan da köñilimiz bek toldı. Äytse de tarihtı bwrmalauğa, öz ötirikterin nasihattauğa tek jurnalister men blogerler ğana emes, «arnayı käsibi dayındığı bar» «tarihşılardıñ» da «zor üles» qosıp jatqanın bayandap, aytılğan pikirdi odan äri örbitip, jalğastırayıq.

  • «Alğaşqı kitap» derekti beynefil'mi

    «Alğaşqı kitap» derekti beynefil'mi

    Qazaqstan Respublikası Mädeniet jäne aqparat ministrliginiñ Mädeniet komitetine qarastı Wlttıq kinonı qoldau memlekettik ortalığınıñ tapsırısımen «JBF company» kompaniyası Semey qalasında, Şıñğıstau öñirinde, Almatı oblısınıñ Jambıl audanında  «Alğaşqı kitap» attı derekti beynefil'm tüsirude. Derekti fil'm Abaydıñ 1909 jılı Sankt Peterburgtegi Il'ya Boraganskiy baspasında basılğan alğaşqı şığarmalar jinağınıñ jarıq köruine arnaladı. Wlı Abay mwrasınıñ qağaz betine tañbalanu tarihın bayandaydı. Qazirgi adamdar bwrınğı uaqıttıñ, Abay zamanınıñ naqtı, derekti beynesin, sol kezdegi adamdardıñ älpetin, kiim ülgisin köz aldarına elestetui qiın. Köpşiliktiñ ol uaqıt turalı tüsinigi teatr men kinofil'mderdegi butaforlıq kiimder men zattar arqılı qalıptasqan. Alayda Abay uaqıtındağı qazaq tirşiligi, qazaqtardıñ bet-älpeti, kiim kiisi, üy – jayı, bwyımdarı tañbalanğan mıñdağan fotosuretter saqtalğan. Bwlar Resey, Türkiya, Wlıbritaniya

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: