|  |  | 

Тарих Тұлғалар

ӘБІЛҚАЙЫР. БІР ХАТ – БІР МЕМЛЕКЕТ ТАРИХЫ

148186517_4880746415334077_2127536772941020371_o
Бұл хатты осыдан екі жыл бұрын да салып едім, орысша. Енді шамам жеткенше аударып көрдім. Тарихта қазақ “1731 жылы Ресейге бодан болды” деп оқытып келеді. Осы үшін Әбілқайыр ханды жазғырғандар да көп. Және Петербор архивіндегі нұсқа тұздық болып келді. Қазақстандық ғалым И. Ерофеева оны ысырып қойып, Әбілқайырдың хатын түпнұсқадан оқып, қайта аударды. Сонда жалған дүние жария болып қалды. 1731 жылы 8 қыркүйекте Әбілқайыр Ресейдің қатын патшасына құзырыңа ал, қызметшің болайын деп хат жазбаған екен. Сонда “үш ғасырлық” деген әңгіме бекер болып шығады. Ескерту: орысша нұсқаны оқимын деген адам парақшамнан тауып алар. Ал әзірге:
1) Ирина Ерофеева аудармасы:
8 қыркүйек 1730 жыл.
Ұлы да мейірімді, жоғары мемлекеттің барлық жерін билеуші мәртебелі ұлы имепратрицаға қарапайым өтініш білдіреміз. Күннен күнге, жылдан жылға мемлекетіңіз (Сіздің) ұлғайып, байлығы арта берсін.
Сізге, ұлы мәртебелім, біздің өтініш мынадай. Сізге қарасты естек-башқұрттармен ауызбіршілік болмай тұр.
Ұлы мәртебелі император, Сіздің қамқорлығыңыз бен қолдауыңыз арқылы тыныштыққа қол жеткізу үшін Сіздің құзырыңыздағы жайықтық естек Алдарбайға қосып өз елшімді де жіберіп отырмын. Осы Алдарбай Ұлы мәртебелі императорға елші сұрағандықтан, біз ¬- Әбілқайыр хан және қазақтың қырық би-сұлтаны, Орта жүз бен Кіші жүз, маған қарасты барлық қараша басымызды иіп, құп алдық.
Жарлық: Сіздің қызметшілеріңіз жайықтық естектермен келісімге келейік. Осындай жарлығыңызды қабыл аламыз.
Жіберілген елші Сейітқұлға Құлмамбет басшы, бірнеше қосшысы бар.
2) Архивтегі, патшайым тілмаштары аударған нұсқа:
8 қыркүйек 1730 ж.
Петербордағы мәртебеліге хат
Көп жерге иелік ететін ұлы да мейірімді, шаппағатты, бай да парасатты императрица ханымның билігін ұзақ ете көр деп күн сайын, ай сайын, жыл сайын Құдайдың рақымын тілейміз. Біздің Сізге деген өтінішіміз мынада: Сіздің қарамағыңыздағы, Жайықтың арғы бетінде тұратын естектермен аса жақын болған емеспіз. Ұлы мәртебелім, өзіңізге толық мойынұсынатынымды білдіру үшін Сіздің құзырыңыздағы Алдарбайға өз елшімді қосып жіберіп отырмын. Бұл Алдарбай өзіңізге, Ұлы мәртебелім, елші жібер дегендіктен, біз – Әбілқайыр хан және оның қарамағындағы Орта жүз бен Кіші жүз қарақұрым халқымен алдыңызда бас идік, біз Сіздің қызметшіңізбіз, әрі Жайықтың арғы бетіндегі Сіздің башқұрт халқыңызбен ымырада өмір сүру үшін Сіздің қамқорлығыңыз бен көмегіңізді жұрт болып күтіп отырмыз.
Сізге барақатты өмір тілейміз, әрі Сіздің құзырыңызға өтеміз.
Хатты берген Сейітқұл. Бас елші Құттымбет пен серіктері.

Related Articles

  • Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы»

    Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы»

    Бұл Дағандел, Бақанас өлкесінен шыққан би Үйсінбай Жанұзақұлы хақында құрастырылып жазылған кітап. Тың толықтырылған еңбекте болыс Әлдеке Күсенұлы, Дағанделі болысының басшылары мен билерімен қатар Әбдірахман Әлімханұлы Жүнісов сынды айтулы тұлғалар жайлы әңгіме қозғалған. Олардың ел алдындағы еңбектері, билік, кесім – шешімдері, халық аузында қалған қанатты сөздері мен өмір жолдары, ата – тек шежіресі қамтылған. Сонымен қатар мұрағат деректеріндегі мәліметтер келтірілген. Кітапқа есімі енген ерлердің заманы, үзеңгілес серіктері туралы жазылған кей мақалалар, жыр –дастандар, үзінділер енген. Кітап қалың оқырман қауымға арналған. Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы», - Жебе баспасы, Шымкент қаласы.134 бет толық нұсқасын төмендегі сілтеме арқылы оқи аласыз. Үйсінбай кітап kerey.kz

  • Зеленскийдің “жалғыз сенері әрі оң қолы”. Андрей Ермак кім?

    Зеленскийдің “жалғыз сенері әрі оң қолы”. Андрей Ермак кім?

    Рэй ФЕРЛОНГ Андрей Ермак (сол жақта) пен Украина президенті Владимир Зеленский (оң жақта). 2019 жыл. Андрей Ермак ұшақтан түсе сала өзінің бастығын құшақтады. 2019 жылы қыркүйекте президент Зеленскиймен жылы жүздесу жаңадан басталып келе жатқан саяси серіктестіктің басы еді. Бұл – Ермактың Ресей түрмесінде отырған 35 украиналықты Мәскеуден алып келген сәті. Ал 2020 жылы Ермак Зеленский әкімшілігінің басшысы болды. Бірақ Украинадағы жемқорлық шуынан кейін оның қызметіне жұрттың назары ауды. Себебі Ермак Украина энергетикалық инфрақұрылымына бөлінген қаржы жымқырылған коррупция схемасында негізгі рөлде болған деген ақпарат тараған. Бірақ тергеушілер бұл жайттың жай-жапсарын толық ашқан жоқ. Ермактың өзі Азаттықтың Украина қызметінің ресми сауалдарына жауап берген жоқ. Сонымен Зеленскийдің кеңсесін басқарып отырған Ермак кім? ТЕЛЕВИДЕНИЕДЕН

  • ТАРИХ ҒЫЛЫМЫ ҚАЗІР ЭЗОТЕРИКАЛЫҚ ТОПТАРДЫҢ  МЕНШІГІНДЕ

    ТАРИХ ҒЫЛЫМЫ ҚАЗІР ЭЗОТЕРИКАЛЫҚ ТОПТАРДЫҢ  МЕНШІГІНДЕ

         Шығыстанушы-тарихшы Өмір Тұяқбайдың бұрында да «Қазаққа қандай тарих керек? Тәуелсіздік кезеңінде жасалған тарихи мистификациялар хроникасы» деп аталатын мақаласын  (22.05. 2025. Zhasalash.kz) оқып ем. Риза болғам. Жақында Ө. Тұяқбайдың «Қазақстанда тарихи бұрмалаулар мен мифтерге тосқауыл қоюдың жолдары» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) атты тағы бір мақаласымен және таныстық. Өте өзекті мәселені көтеріпті. Тарихта орын алып жүрген жағымсыз жайттар турасында ой толғапты. Журналистерді, блогерлерді айыптапты. Тарихтан арнайы кәсіби дайындығы жоқ, бәрін бүлдіріп болды деп.  Келеңсіздікті тоқтатудың нақты жолдарын ұсыныпты. Бұған да көңіліміз бек толды. Әйтсе де тарихты бұрмалауға, өз өтіріктерін насихаттауға тек журналистер мен блогерлер ғана емес, «арнайы кәсіби дайындығы бар» «тарихшылардың» да «зор үлес» қосып жатқанын баяндап, айтылған пікірді одан әрі өрбітіп, жалғастырайық.

  • «Алғашқы кітап» деректі бейнефильмі

    «Алғашқы кітап» деректі бейнефильмі

    Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Мәдениет комитетіне қарасты Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығының тапсырысымен «JBF company» компаниясы Семей қаласында, Шыңғыстау өңірінде, Алматы облысының Жамбыл ауданында  «Алғашқы кітап» атты деректі бейнефильм түсіруде. Деректі фильм Абайдың 1909 жылы Санкт Петербургтегі Илья Бораганский баспасында басылған алғашқы шығармалар жинағының жарық көруіне арналады. Ұлы Абай мұрасының қағаз бетіне таңбалану тарихын баяндайды. Қазіргі адамдар бұрынғы уақыттың, Абай заманының нақты, деректі бейнесін, сол кездегі адамдардың әлпетін, киім үлгісін көз алдарына елестетуі қиын. Көпшіліктің ол уақыт туралы түсінігі театр мен кинофильмдердегі бутафорлық киімдер мен заттар арқылы қалыптасқан. Алайда Абай уақытындағы қазақ тіршілігі, қазақтардың бет-әлпеті, киім киісі, үй – жайы, бұйымдары таңбаланған мыңдаған фотосуреттер сақталған. Бұлар Ресей, Түркия, Ұлыбритания

  • ЖАЛБЫРҰЛЫ ҚОЙБАС ЖАЙЫНДАҒЫ КҮМӘНДІ КӨҢІРСІК ӘҢГІМЕЛЕР

    ЖАЛБЫРҰЛЫ ҚОЙБАС ЖАЙЫНДАҒЫ КҮМӘНДІ КӨҢІРСІК ӘҢГІМЕЛЕР

                          1. АМАНДЫҚ КӨМЕКОВТІҢ АЙТЫП ЖҮРГЕНІ – АЙҒАҚСЫЗ БОС СӨЗДЕР        Қазақстанның батыс аймағында ғұмыр кешкен өнерпаздың бірі – Жалбырұлы Қожантай  жайлы соңғы кезде қисыны келіспейтін неше түрлі әңгімелер өріп жүр. Мұның басында тұрғандардың бірі – Амандық Көмеков. Бұрында да оның, басқа да кісілердің елді адастыратын негізсіз сөздеріне байланысты нақты дәлелдер келтіріп, «Құлан құдыққа құласа, құрбақа құлағында ойнайды» деген атаумен түзген сын мақаламызды республикалық «Түркістан» газеті (28.09. 2023 жыл) арқылы жұрт назарға ұсынғанбыз-ды. Әлеуметтік желіде Азамат Битан есімді блогердің жуырда жариялаған видео-түсірілімінде А. Көмеков өзінің сол баяғы «әләуләйіне» қайта басыпты. Сөзін ықшамдап берейік, былай дейді ол: «1934 әлде 1936 жылы (?) Мәскеуде өткізілетін

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: