ازاتتىق: ۋكراينانىڭ قازىرگى اسكەري جاعدايىن قالاي باعالايسىز؟ پۋتين قانداي دا ءبىر ماقساتىنا جەتتى مە؟

ۋەسلي كلارك: ول ۋكراينادا ەشقانداي ناتيجەگە جەتكەن جوق. ماقتاناتىن دانەڭە دە جوق. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستاعى جەڭىسكە جەتكەنىن اتاپ وتەتىن 9 مامىرعا سونشا ءمان بەرگەنى دە وسىدان. ونىڭ ماقتانارلىق ەشتەڭەسى بولمادى. كيەۆتى الا المادى، حاركوۆ قارسى تۇردى، ورىستار ارتيللەرياعا جەتە المادى.

ۋكرايناداعى شابۋىل سولتۇستىك-باتىسقا قاراي ويىسىپ جاتىر، دونباسستاعى جاعداي نەگىزىنەن بىرقالىپتى بولىپ تۇر. جەر كەبەتىن ۋاقىت كەلدى. دونباسستا ورىستار ۇلكەن وزەندەردىڭ بىرىنەن وتسە، اشىق جەرلەرگە شابۋىلداۋى مۇمكىن. وندا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا ءتان مانەۆر كومەكتەسۋى [مۇمكىن]. رەسەيدىڭ شابۋىل ءادىسى – ەلدى مەكەندەردى قيراتۋ ارقىلى ۋكراينانىڭ قورعانىسىن بۇزۋ. ولار بۇل ەلدى مەكەندەردىڭ ۋكراينانىڭ تانكتەرگە جانە اۋە قورعانىسىنا قارسى مىقتى الاڭ ەكەنىن بىلەدى، سوندىقتان ارتيللەريا كومەگىمەن سولاردى اتقىلاۋى مۇمكىن. جاڭا ايتقانىمداي، جەر كەپكەن سوڭ ولار بۇل ەلدى مەكەندەردى اينالىپ ءوتىپ، سول جەرلەردەگى اشىق الاڭدار ارقىلى قوزعالا الادى.

مىنانى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك: رەسەيدىڭ وتاندىق اسكەري ءوندىرىسى بار. سانكتسيامەن سوققى جاساپ جاتقان شىعارمىز. ونى بىلمەيمىن. رەسەيدىڭ قورعانىس ءوندىرىسى باتىستىڭ كەيبىر تەحنولوگياسىنا سۇيەنەتىندىكتەن، قيىندىق تۋعانىن ەستىدىم. بىراق ۋكراينادا وتاندىق ءوندىرىس ونداي ەمەس، ول الىپ جاتقان قۇرال-جابدىقتاردىڭ كوبى جۇزدەگەن ميل جول ءجۇرىپ، الدىمەن اۋە ارقىلى، سوسىن تەمىرجولمەن جەتكىزىلىپ جاتىر. بۇل قيىنداي بەرەدى. سوندىقتان ۋكراينانىڭ شاماسى جەتىپ جاتىر دەگەن الدىن الا بولجام ايتۋعا بولمايدى. بۇل سوعىستا جەڭىلىپ قالۋى دا مۇمكىن. ۋكراينا تەك اقش پەن باتىس ەلدەرىنىڭ قولداۋىمەن عانا جەڭىسكە جەتە الادى.

ازاتتىق: ۋكرايناعا جەڭىسكە جەتۋ ءۇشىن قازىر قانداي اسكەري كومەك كەرەك؟

ۋەسلي كلارك: الدىمەن ورىس ارتيللەرياسىن جەڭۋ كەرەك. ءدال قازىر ورىس ارتيللەرياسىن جەڭە السا، رەسەيلىكتەر ەشقاشان جەتىستىككە جەتە المايدى. ولار قالالاردى بومبالاعاندا ورىس ارتيللەرياسىنا سوققى جاساپ، سولاردى جويسا، قالالار امان قالادى. بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن، بارلاۋ قىزمەتىنىڭ قولداۋى كەرەك. مۇمكىن سولارعا اۋە شابۋىلىنا قارسى رادار جەتىسپەيتىن شىعار. الدە اۋە شابۋىلىن درونداردىڭ كومەگىمەن باقىلاي ما؟ ول دا جەتىسپەيتىن سىڭايلى. بىراق نەگىزىنەن ارتيللەرياعا [كۇش تۇسەدى]. وق-ءدارىسى وتە مول ارتيللەريا قاجەت، سونىسىمەن كۇنىنە جۇزدەگەن سوققى بەرۋ كەرەك.

سوسىن ولارعا اۆياتسيا [مۇمكىندىكتەرى] كەرەك. نەگە؟ ويتكەنى ولار جىلدام ارەكەت ەتۋى كەرەك. تىكۇشاقتار مەن “اۋە-جەر” قارۋىنا دەرەۋ تويتارىس بەرۋى كەرەك. ولاردا بۇل جوق. ۋكراينا كۇنىنە ەكى-ءۇش رەت قانا ۇشاق ۇشىراتىن شىعار. ولار رەسەي ۇشاقتارىنا قارسى تۇرۋ ءۇشىن كۇنىنە ەلۋ رەتتەن ۇشا الاتىن بولۋى كەرەك.

اۋە شابۋىلىنان جاقسى قورعانىس كەرەك. مۇنداي قارۋ كيەۆ ماڭىندا رەسەي ۇشاقتارىنا قارسى شىققاندا جەتكىلىكتى بولدى، بىراق ءۇش ءجۇز شاقىرىم جەردەگى سوعىس الاڭىنداعى دونباسستا جەتىسپەيدى. كەمەلەرگە قارسى زىمىراندار دا كەرەك. ونداي قارۋ بەرىلەدى دەپ ۋادە ايتىلعانىن ەستىدىم، بىراق ءالى دايىن ەمەس.

رەسەيدە كەمە وتە كوپ، ولار “كاليبر” زىمىرانىمەن سوققى بەرە الادى. ورىس كەمەسى نەلىكتەن 150-200 شاقىرىم جەردە تۇرىپ زىمىران اتادى دا، قارسى شابۋىلسىز قالادى؟ مىسالى، ودەسسا پورتىندا ەكسپورتقا جىبەرىلەتىن ميلليونداعان توننا بيداي بار. الەم وعان مۇقتاج، بىراق ورىستار ونى ۇستاپ وتىر.

ۇشقىشسىز ۇشاتىن اپپارات پەن كەمەگە قارسى زىمىران بولسا، قارا تەڭىزدى اشۋعا بولادى. سۇڭگۋىر قايىقتارى بولسا ماسەلە باسقا، بىراق گۋمانيتارلىق ماقساتتا قاجەت بولسا، مۇنى دا قاراستىرۋعا بولادى. سوندىقتان وسىلار قاجەت. بەرەندى تەحنيكا دا كوپتەپ قاجەت بولاتىن شىعار، سەبەبى ورىستار كىرسە، ولار الدىڭعى قاتارلى تەحنولوگياسى بار ورىس اسكەرىنە قارسى تۇرۋى كەرەك بولادى.

ازاتتىق: ناتو ەلدەرى ۋكرايناعا قاجەت قارۋ-جاراقتى ۋاقىتىندا جىبەرىپ جاتقانىنا سەنىمدىسىز بە؟

ۋەسلي كلارك: ۋكرايناعا دا، امەريكاعا دا زاڭدى پروتسەدۋرالاردى ساقتاۋعا بايلانىستى قاۋىپ بارىن بىلەمىن، سەبەبى وسى نارسەلەردەن پايداعا كەنەلگىسى كەلەتىن اكتيۆتەر مەن ادامداردىڭ بولعانىن قالامايمىز. ولاردى ساتىپ جاتقان كەزدە، زاڭدى پروتسەدۋرالار بولۋى كەرەك. بىراق قانداي دا ءبىر جولمەن بۇل شارالاردى تەزدەتىپ، ۋكراينانىڭ قاجەتىن الۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك.

ورىس اسكەرى ناۋرىزدا كيەۆ ماڭىنان كەتكەندە، قولداۋ الۋ ءۇشىن بىرنەشە اپتا بارى تۇسىنىكتى ەدى. بۇل بىرنەشە اپتا اياقتالدى. امەريكالىق گاۋبيتسالاردىڭ كوبى سوندا، وداقتاستاردىڭ باسقا دا اكتيۆتەرى سول جەردە بولۋى مۇمكىن. بىراق بۇل [تەك قانا] ۋكراينا ايىرىلعان [قارۋ-جاراقتىڭ] ورنىن تولتىرا الادى.

رەسەيدى جەڭۋ ءۇشىن ودان دا كوپ نارسە كەرەك. مۇنى تەزدەتكەن ءجون. ۋكراينادا شىلدە-تامىز ايلارىندا رەسەيدى ەلدەن، دونباسستان، ەلدىڭ وڭتۇستىگىنەن شىعاراتىن مۇمكىندىك بولۋى مۇمكىن. رەسەيگە ءبىرشاما كۇشتى جۇمىلدىرۋ ءۇشىن جەلتوقسانعا دەيىن ۋاقىت كەرەك. سي تسزينپين ءۇشىنشى مەرزىمگە وتپەي، قىتاي كومەكتەسە المايدى. ۋكراينا ورىن اۋىستىرۋعا قاجەت ماتەريالداردى السا، العا جىلجىسا، ۋكراينادا مۇمكىندىك بولادى.

ازاتتىق: رەسەي ليدەرىنىڭ يادرولىق قارۋى بارىن، ال ميلوشەۆيچتە ونداي مۇمكىندىك بولماعانىن ەسكەرسەك، ميلوشەۆيچ پەن ءپۋتيندى سالىستىرۋ قانشالىق ادىلەتتى؟

ۋەسلي كلارك: سەس كورسەتۋدىڭ كەز كەلگەن جولى قولدانىلىپ جاتىر. بىراق اقىر اياعىندا يۋگوسلاۆيادا ميلوشەۆيچ ناتو-نىڭ اۋە شابۋىلىنان قاشا المايتىنىن ءبىلدى. ول ۇشاقتاردى جەڭە المادى. اقىر سوڭىندا كەتۋى كەرەك بولدى. قازىر ءبىز پۋتينگە ۋكرايناعا كەلگەندە ەشقانداي اسكەري جەتىستىككە جەتە المايتىنىن كورسەتۋىمىز كەرەك. سوسىن وعان باسقالاي دا قىسىم كورسەتىلىپ، ول توقتاۋى كەرەك ەكەنىنە كوزى جەتەدى.

كوسوۆودا كوپ ەشتەڭە وزگەرمەدى. 1998 جىلى جازدا فرانتسيا مەن گەرمانيا بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ رەزوليۋتسياسى بولماسا، ناتو ارقىلى ەشتەڭە ىستەمەيتىنىن مالىمدەدى. رەسەي بۇل ماسەلەدە قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ەشقانداي رەزوليۋتسياسى جوق دەدى. 1998 جىلى جازدا 400 مىڭنان استام البان ۇيىنەن قۋىلدى. بىراق رەسەي قاتەلەستى. ميلوشەۆيچ قاتەلەستى. فرانتسيا مەن گەرمانيا ميلوشەۆيچتىڭ نە ويلاعانى بارىن بىلە سالا، وسى ناۋقانعا كەلىستى. مۇندا دا جاعداي سونداي.

رەسەي باتىستى ءالسىز دەپ ويلاپ قاتەلەستى. باتىس مىقتى. وسىلايشا ءپۋتيننىڭ ون ەكى جىلعا سوزىلعان جوسپارى بولدى. ال اقش پەن ەۋروپادا ادامدار ء[وز] وتباسى مەن ۇيىنە قارادى، بالالارىنىڭ ءبىلىم الۋىنا ءمان بەردى. ولاردىڭ ويلاۋ جۇيەسى مۇلدەم باسقا. بۇل دەموكراتياعا كەلىپ تىرەلەتىن ماسەلە. الايدا پۋتين سياقتى نەمەسە قىتاي پرەزيدەنتى سي [تسزينپين] سەكىلدى ادامدارعا مۇنى ءتۇسىنۋ جانە قابىلداۋ وتە قيىن… بىراق مۇنىڭ ءبارى ايتارلىقتاي كۇشپەن كەلەدى. الەم وسىدان ساباق الۋى كەرەك.

ازات ەۋروپا / ازاتتىق راديوسى