Қазақстан өзінің алғашқы микрочипін жасап шығарды

قازاقستان ءوزىنىڭ العاشقى ميكروچيپىن جاساپ شىعاردى

| Mar 18, 2025

480780982_10237455478469502_6404509081383180481_n

Nurmukhamed Baigarayev

وسى اپتادا قازاقستان ءوزىنىڭ العاشقى ميكروچيپىن جاساپ شىعاردى دەگەن اقپارات تارادى. جاقسى جەتىستىك.

بىراق ەندى ءسال-ءپال ۇڭىلسەك، ءچيپتىڭ ارحيتەكتۋراسى نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتحاناسىندا جاسالعان، بىراق ونى قىتايدا وندىرگەن. سەبەبى بىزدە ءالى چيپ وندىرەتىندەي تەحنولوگيا جوق.

ءبىر قىزىعى، قىتايلىق ينستيتۋت ءچيپتى تەگىن شىعارىپ بەرگەن. وعان دا راقمەت، ايتپەسە ول قىزمەتتىڭ قۇنى قىمبات. بۇل جوبانىڭ جەتەكشىسى (سۋرەتتە) ەندى ول ءچيپتى قايدا قولدانۋعا بولادى دەپ تەستىدەن وتكىزىپ جاتىرمىز دەپتى ءوز پاراقشاسىندا. وعان قوسا، چيپ ءسال-ءپال قالىڭداۋ سياقتى. سمارتفونداردا 5-7 نانومەتر چيپ ورناتىلادى، وتاندىق چيپ 28 نانومەتر ەكەن.

ءوزىم تاڭقالعان ءبىر فاكت وقىدىم. ميكروچيپ شىعارۋدا الەمدە تانىمال بولعان كومپانيالار ارمەنيادا ءوز وفيستەرىن اشىپ ۇلگەرىپتى. ول AMD, NVIDIA, Xilinx, Synopsys, National Instruments, Mentor Graphics جانە باسقالارى. بۇل – ەندى مىقتى جەتىستىك.

نەگە ارمەنيا؟ سەبەبى مۇندا كسرو-دان قالعان مىقتى ماتەماتيكا مەكتەبى بار، ينۆەستورلارعا ەرەكشە جاعداي جاسالعان جانە اقش-تاعى ارميان ءلوببيى مىقتى دەگەن ارگۋمەنتتار تاپتىم.

قىسقاسى، وتاندىق ءچيپتىڭ تەست ۆەرسياسىن شىعارسا دا، العا جىلجۋ بار. بىراق ارمەنيا العا كەتىپ قالىپتى. مينسكتىڭ IT پاركىندە نە جاسالىپ جاتقانىن بىلمەيمىز، سەبەبى ول وتە مىقتى سانالادى. ول پارك ءوزىنىڭ IT-ءونىمىن 100-دەن اسا ەلگە ەكسپورتتايدى. رەسەيدىڭ ءوز يندۋسترياسى بار.

ياعني، ميكروچيپ، پولۋپروۆودنيك يندۋسترياسىنا كىرۋ ءۇشىن نازارباەۆ ۋنيۆەرىندەگى الگى مىقتى زەرتحانانىڭ كەمى ون شاقتىسى بولۋ كەرەك. ولار ءبىر-بىرىنەن تاۋەلسىز ىستەگەنى دۇرىس، ولاردى بيزنەس باسقارعانى ابزال.

ارينە، ونىڭ بارىنە تىم كوپ قاراجات، مامان، تەحنولوگيا، سالىقتان بوساتاتىن زاڭ كەرەك. ونسىز ءىس جۇرمەيدى. ارمەنيا جاساپتى. ياعني، ىستەۋگە بولادى.

گارۆارد ۋنيۆەرى جىلىنا 200 مىڭ دوللاردان كەم تابىس تاباتىن وتباسىلاردىڭ ستۋدەنتتەرىن تەگىن وقىتامىز دەپ شەشىم شىعارىپتى.

kerey.kz

Nurmukhamed Baigarayev گارۆارد ۋنيۆەرى جىلىنا 200 مىڭ دوللاردان كەم تابىس تاباتىن وتباسىلاردىڭ ستۋدەنتتەرىن تەگىن وقىتامىز دەپ شەشىم شىعارىپتى. بيىل بۇل ۋنيۆەردە وقۋ شىعىنى جىلىنا 83 مىڭ دوللاردى قۇرايدى ەكەن. وسىنداي جاڭالىقتاردى وقىعاندا دۇرىس كاپيتاليزمنىڭ مىسالىن كورەمىن. باقۋات كاپيتاليستەر ءىرى وقۋ ورنىن قارجىلاندىردى. باسقا دا تابىسى كوپ. بۇگىندە ەنداۋمەنت قوردا 52 ميلليارد دوللارداي جينالعان. سول اقشاعا تابىسى ازداۋ وتباسىنىڭ بالالارىن تەگىن وقىتىپ، قايىرىمدىلىق جاساي الادى. سودان تەك بايدىڭ بالاسى عانا ەمەس، قاراپايىم وتباسىدان شىققان بالا دا الەمنىڭ ۇزدىك ۋنيۆەرىندە وقۋعا مۇمكىندىك الادى (ول ءۇشىن الدىمەن گرانتتى جەڭۋ كەرەك). بۇدان قوعام تەك ۇتادى، مەملەكەت داميدى. ياعني، قايىرىمدىلىق جۇرتتان جىلۋ جيناپ، وت سلۋچايا ك سلۋچايۋ جاسالمايدى، جينالعان ناقتى اقشاعا، جوسپارلى، جۇيەلى تۇردە ىسكە
“جويقىن” جاڭالىق جانە قۋانۋ. سەزىلمەگەن ۆيبراتسيالار

kerey.kz

وسى اپتادا قازاقستان بلوكتىق بيۋدجەتكە ءوتتى. ياعني، ايماق باسشىلارى ورتالىققا تەلمىرە بەرمەي ءوز بيۋدجەتىن باسقارۋ، تەز ارادا ىشكى ۇلەستىرۋدە دەربەستىك الدى. جانە يگەرىلمەي قالعان سومانى كەلەسى جىلى دا ۋايىمداماي باعىتتاۋعا مۇمكىندىك اشىلدى. بۇل قالاي بولعاندا دا “بار اقشانى جىل بىتپەي تۇرىپ يگەرىپ قالايىق” دەگەن ساپاسىز جۇمساۋلاردىڭ الدىن الادى. وسىمەن يگەرۋ جارىسىنىڭ ءداۋىرى رەسمي ءبىتتى. ەندى ءار تيىندى ساپالى جۇمساۋ ءبىرىنشى ورىنعا شىعادى. سەبەبى، سالىق وسكەن سايىن بيۋدجەت اقشاسىنىڭ سالماعى ارتادى. ەندى ءار ازاماتتىڭ ءوزى قينالىپ تولەگەن سالىقتىڭ قايدا جۇمسالىپ جاتقانىن انىقتاپ، ونىڭ دۇرىس باعىتتالۋىن تالاپ ەتەتىنى زاڭدى. بلوكتىق بيۋدجەت ءار اكىمگە وسى تالاپتى ساپالى ورىنداۋ ءۇشىن دەربەس قيمىلداۋعا رۇقسات بەرىپ وتىر. ال بۇل اكىم كىم؟ بيىلدان باستاپ بارلىق اۋدان مەن
…ترامپ پەن ماسكتىڭ ەشتەڭەسى كەتپەيدى.

kerey.kz

ازاتتىق راديوسى قىزمەتىن توقتاتسا، ترامپ پەن ماسكتىڭ ەشتەڭەسى كەتپەيدى. ەكى ميللياردەر ارزان، ۋاقىتشا ساياسي ۇپاي جينايدى. ال قازاقستاننىڭ جوعالتاتىنى وتە كوپ. ازاتتىق راديوسى قىزمەتىن توقتاتسا، ەلىمىزدە “زاڭ مەن ءتارتىپ ديكتاتۋراسىنىڭ” كوكەسى سوندا بولادى. ول وتىزعا جۋىق ساياسي تۇتقىننىڭ قازىرگى شاراسىز كۇيىن الدا بۇكىل قازاق قوعامى كەشەدى دەگەن ءسوز. مۇمكىن سول كەزدە ءسوز ەركىندىگىنىڭ قۇنىن ەل بولىپ تۇسىنەتىن شىعارمىز. بىراق، اشىعىن ايتقاندا، وعان دا كۇمانىم بار. ازاتتىق راديوسى جابىلادى دەپ بۇگىن بوركىن اسپانعا اتىپ جاتقاندار، “تارتىپكە باعىنعان قۇل بولمايدى” دەپ “ازاتتىقسىز” قازاقستاندا ساياسي رەجيمنىڭ رەپرەسسياسىن اقتاپ الادى. وعان مەنىڭ ەش كۇمانىم جوق. Shalkar Nurseitov
قازاقستان اسكەرىنىڭ قاۋقارى قانداي؟ مينيسترلىك وكىلى مەن ساراپشىنىڭ ايتقانى

kerey.kz

مەيىرىم باقىتجان “باتىل تويتارىس-2023″ ستراتەگيالىق كوماندالىق-شتابتىق اسكەري وقۋ-جاتتىعۋىنا قاتىسىپ جاتقان قازاقستاندىق ساربازدار. 2023 جىلدىڭ قىركۇيەك ايى. قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ تەلەگرام-ارناسىنان الىنعان سۋرەت. بيىل قازاقستاندا ەكى اسكەري كوللەدج اشىلماق. 27 اقپاندا استانادا جۋرناليستەرگە وسى جاڭالىقتى جەتكىزگەن قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ وكىلى مۇرات ولجاباەۆ قازىرگى كەزدە قازاقستان ارمياسىندا جوعارى دەڭگەيدەگى وفيتسەرلەر جەتكىلىكتى، كادر تاپشىلىعى جوق دەدى. بۇل سوزگە بىرقاتار دەپۋتاتتار دا قوسىلادى. ال كەيبىر ساراپشى ەل ارمياسىنا كاسىبي بىلىكتى مامان مەن قورعانىس سالاسىنا تۇبەگەيلى رەفورما جۇرگىزۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيدى. “ارميادا جوعارى بىلىكتى مامان جەتكىلىكتى” استانا، ششۋچينسك پەن شىمكەنت قالالارىندا اسكەري كوللەدجدەر بۇرىننان بار، ەندى ولاردىڭ سانى بەسكە جەتپەك. قورعانىس مينيسترلىگى اسكەري ءبىلىم جانە عىلىم دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى مۇرات ولجاباەۆتىڭ ايتۋىنشا، جاقىندا الماتى مەن قاراعاندى قالالارىندا جاڭادان
Bayraktar-دىڭ ءۇشىنشى بۋىنى سىناقتان ءساتتى ءوتتى

kerey.kz

تۇرىك اعايىنداردىڭ Bayraktar-ى تاڭقالدىرۋىن قويار ەمەس. ولار Bayraktar TB2T-AI سوققى جاساۋشى درونىن جاساندى ينتەللەكت جۇيەسىمەن جانە جاڭا تۋربودۆيگاتەلمەن جابدىقتاپ، ءۇشىنشى نۇسقاسىن سىناقتىق ءساتتى وتكىزدى. بۇل جاڭالىق تەك تۇركيا ءۇشىن عانا ەمەس، قازىرگى زامانعى اسكەري تاكتيكانىڭ دامۋىندا جاڭا ءداۋىردىڭ باستالعانىن اڭعارتادى. اسىرەسە، سوڭعى جىلدارى قارۋلى قاقتىعىستاردا ءدال وسىنداي ۇشقىشسىز اپپاراتتاردىڭ ءرولى ارتقانىن ءبارىمىز بايقاپ وتىرمىز. كونسترۋكتورلار جاڭارتىلعان Bayraktar TB2T-AI بۇرىنعى نۇسقاسىنان الدەقايدا جىلدام، اۆتونومدى ءارى كۇشەيتىلگەن اسكەري مۇمكىندىكتەرگە يە ەكەنىن العا تارتتى. سىناق بارىسىندا درون 25 500 فۋت بيىكتىككە كوتەرىلىپ، تۋربودۆيگاتەلى ارقىلى 300 كم/ساع جىلدامدىقپەن ۇشقان. ونىڭ باستى ەرەكشەلىگى – 30 مىڭ فۋتتىق بيىكتىككە نەبارى 30 مينۋتتا كوتەرىلۋىندە بولىپ تۇر. بۇل كورسەتكىش ونى ءوز كلاسىنداعى ەڭ قۋاتتى اپپاراتتاردىڭ ءبىرى ەكەنىن سوقىرعا