Оспан батыр сарбаздарының «Айқай, ел» әні

وسپان باتىر ساربازدارىنىڭ «ايقاي، ەل» ءانى

| May 3, 2015

اتتاندىق بۋىرشىن مەن جەر قاباعا،
سيىنىپ جانىبەكتەي ەر باباعا.
ازاتتىق الۋ ءۇشىن تۋ كوتەردىك،
اتقا مىنبەي مۇنداي دا ەر قالا ما؟!

ايقاي، ەل، تۋعان جەر.
تۋىسقاندار، بىرگە كەل!

جان تۋدى ما جالعاندا شارىپقانداي،
قىزمەت ەتكەن حالقىنا جان اياماي.
ماڭكەي، اقىت، قالەلدى جانە ءولتىردى،
قىتايدان «سىي» كۇتەدى حالىق قانداي؟!

قايىرماسى
ماڭكەي، بۇقات التايدىڭ سىندارى ەدى،
ءولتىردى سۇم،
حالىقتىڭ سىندى بەلى.
قي سىپىردى، قيناۋمەن ساربازداردى،
قارا اكىمنىڭ قان ىشكىش جەندەتتەرى.

قايىرماسى

تۇلپار ءمىنىپ، تۋ الىپ تۇردىق ساپقا،
ەل قۇتقارۋ مىندەتى ازاماتقا.
اتا جاۋدى الاستاپ كەك الايىق،
اتتان ەندى، ايقاي ەل، قاراپ جاتپا.

قايىرماسى

قىتايىڭ قاشان، كىمگە بەرگەن پايدا،
كەشەگى ەل باستاعان ەرلەر قايدا؟
جاعالاسپاي جاۋىڭمەن جان قالمايدى،
اتوي سالىپ، قامال بۇز وسىندايدا.

ايقاي، ەل، تۋعان جەر.
تۋىسقاندار، بىرگە كەل!

قازاق مەكتەبىندە وقيتىن 7 جاسار بالا ورىس ءتىلى ساباعىندا نەگە ورىسشا سايراپ تۇرۋى كەرەك؟

kerey.kz

ماگنۋمدى ءوزىم مۇلدە ۇناتپايدى ەكەنمىن. ۇنەمى بارسام، ەسى دۇرىس كوكونىس تاپپايتىنمىن. ەسكىرگەن، شىرىگەن. ازىق-تۇلىكتى تەك بازاردان الامىن. بىراق ماگنۋمگە بايكوتتى توقتاتپاۋ كەرەك! سونىمەن بىرگە، ءورىستىلدى كينو، فيلمدەرگە دە بايكوت جاريالاۋ كەرەك. بىراق، ودان كۇشتىسى، بالالارىڭدى تەك قازاقشا وقىتىپ، قازاقشا تاربيەلەۋ كەرەك. بىراق، بالاڭدى قازاقشا تاربيەلەيىن دەسەڭ، تاعى ءبىر كەدەرگى شىعىپ جاتىر. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، بالانى 13 جاسقا دەيىن قازاق تىلىندە وقىتىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى بويىنا، ويىنا ءسىڭىرۋ كەرەك. ەندى سولاي ىستەپ جاتساق، 7-8 جاسار قاپ-قازاقشا ءوسىپ كەلە جاتقان بالاڭدى مەكتەپتە ورىس ءتىلىن ۇيرەتىپ ميىن اشىتۋعا تۋرا كەلىپ وتىر. ياعني، 2-سىنىپتان باستاپ ورىس ءتىلى مەكتەپ باعدارلاماسىندا تۇر. بجب، تجب-سىندا ورىس ءتىلى مۇعالىمدەرى بالانىڭ ورىسشا مازمۇنداماسىن (گوۆورەنيە) تەكسەرەدى. تالاپ ەتەدى. سوندا، ءبىز بايعۇس قازاق،
قازاق جاستارى بۇگىندە جاپپاي ورىستانۋ پروتسەسىن باستان كەشۋدە.

kerey.kz

قازاق جاستارى بۇگىندە جاپپاي ورىستانۋ پروتسەسىن باستان كەشۋدە. بالا-باقشادان باستاپ، مەكتەپ، جوعارى وقۋ ورنى، ەڭبەك مەكەمەلەرىنىڭ بارلىعى نەگىزىنەن ورىس تىلىنە كوشۋدە. ءوز ەركىمەن ەمەس، ادىلەتسىز بيلىكتىڭ ۇزاق جىلعى سولاقاي ساياساتىنىڭ ارقاسىندا. كوشەدە، كەڭسەدە، دۇكەندە، كولىكتە، قوعامدىق ورىندا قازاققا قازاق ورىسشا سويلەمەسەڭ نەمەسە ۇلتتى ساقتاۋ كەرەك دەگەن جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن ۇستانىپ، سەنىمەن ورىسشا سويلەسىپ تۇرعان قازاققا قازاقشا سويلە دەپ ەسكەرتۋ جاساساڭ بولدى، ءبىتتى، بالە-جالاعا قالاسىڭ. زاڭ دا، ونى ورىنداۋشى پوليتسيا، پروكۋراتۋرا، سوت تا ورىسقۇلدى قولدايدى، ۇلتقا جانى اشىعان قازاقتى مۇلدە قورعامايدى. بۇل قانداي ادىلەتتىلىك؟! مەملەكەتتىك ءتىلدى، مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىكتى جەكەلەگەن ادام ەمەس، وسىعان جاۋاپتى مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار قورعاۋى كەرەك قوي. جەكە ادام ەمەس، ەڭ الدىمەن بيلىك قورعاۋى كەرەك. قازاق جەكە تاۋەلسىز مەملەكەت بولىپ تۇرسا
ايتىلماي قالعان ءبىر اۋىز ءسوز (بولات بوپايۇلىن ەسكە الىۋ)

kerey.kz

«اجال ايتىپ كەلمەيدى، قازا- قاسقاعىمدا» دەيتىن بابالار ءسوزى وسىندايدا ەسكە تۇسەدى ەكەن، الگىندەعانا ازىلدەسىپ، ارعى – بەرگىدەن كەڭەس قوزعاي وتىرىپ، «الداعى ايدىڭ جىيرما نەشەلەرىندە مينيسترلىك جاعىنان كىتاپتارىنىڭ تۇساۋ كەسەرى بولاتىنىن، جۋىردا تەلە ارنادان سالت – سانا جونىندە ءبىر ساعاتتىق ءسۇحپات بەرەتىن» قۋانشىن مۇنداعىلارمەن ءبولىسىپ جانارى نۇرلانىپ، ءجۇزى ءجايناپ وتىرعان قازاقىستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى ، ايتۋلى ەتنوگراف، جازۋشى بولات بوپايۇلى ارادا تىسقا شىعىپ كەلۋگە ءۇي يەسىنەن رۇقسات ءسۇراپ كەتكەن ەدى، ءبىر نەشە مينۋت وتبەستەن «بوكەڭ جىعىلىپ قالدى» دەگەن سۋىق حابار كەلگەندە الدىمىزداعى داستارحاندى تاستاي تىسقا ۇمتىلدىق، ويپىرماي الگىندە عانا قاتارىمىزدا وتىرعان ازاماتتىڭ قۇلاپ جاتقانىن كورگەنىمىزدە ابدىراپ قالدىق، جەدەل جاردەم ورتالىعىنداعى كەزەكشى ماماننىڭ بۇيىرۋىمەن بوكەڭدى جاتقان ورىنىنان قوزعاماي قولدارىن ۇيقالاپ، تامىرلارىن ۇستاپ،
ناۋرىز اتاۋى جانە ونىڭ مەرەكەلىك سيپاتى

kerey.kz

ناۋرىز حالقىمىزدىڭ تاريحى ۇزاق، ومىرشەڭدىگى كۇشتى، قازاقى سالت- ءداستۇردى نەگىزگى وزەك ەتكەن بىردەن- ءبىر ۇلتتىق مەرەكە. ول قازاق حالقىنىڭ ۇزاق ۋاقىتتىق قوعامدىق ءومىر ىسجۇزىندىگىنەن (پراكتيكاسىنان) تۋىنداپ، بىرگە جاساپ كەلە جاتقان اسا مەرەيلى مەيرام. ءوسىبىر كيەلى مەرەكەنى «پارسى تىلىندەگى (ناۋ- جاڭا، رۇز- كۇن) دەگەن ماعناداعى سوزدەرىنە تەلىپ، ءوز ماڭدايىمىزعا سيدىرا الماي پارسىلارعا قوسقولداپ ۇسىنعىسى كەلىپ جۇرگەن تاياز تالعام تار ءورىستى «قۇلشىلدىق قۇمىر» شىرماۋىنان شىعا الماي جۇرگەندەرىمىز دە جەتەدى ارامىزدا. ءتىلىمىزدىڭ ىشكى زاڭدىلىعىنا ۇڭىلسەك، قازاق ءتىلى كوپ ماعنالى، اۋىسپالى ماعنالى، بالاما ماعنالى سوزدەرى كوپ، ءتۇبىر سوزدەردى نەگىز ەتە جۇرناق، جالعاۋ، قوسارلاۋ، بىرىكتىرۋ ت.ب جولدارىمەن تۇرلەنىپ وتىراتىن قۇرىلىمى كۇشتى باي ءتىل. ونىڭ ۇستىنە وسىناۋ اسا باي تىلىمىزدە ءداۋىردىڭ وزگەرۋى، عىلىم- تەحنيكانىڭ دامۋىنا بايلانىستى
ەكى ءتۇرلى شەكسىزدىك بار تاڭعالارلىق

kerey.kz

سايات ىبىراي ەينشتەين ايتقانداي، “ەكى ءتۇرلى شەكسىزدىك بار تاڭعالارلىق: ءبىرى – عالامنىڭ شەكسىزدىگى، ەكىنشىسى – ادام بالاسىنىڭ اقىماقتىعىنىڭ شەكسىزدىگى” دەپ، XXI عاسىردىڭ ادامىنىڭ مىنا ءبىر “قابىلەتىنە” تاڭقالام: باقىتتى بوپ وتىرىپ، باقىتسىز بولۋ قابىلەتىنە تاڭقالام مەن! جاۋىن جاۋماي سۋ بوپ وتىرۋ. بىرەۋگە وكپەلەمەي، كىنا ارتپاي جۇرە المايتىن، تسس. جانە بۇل – توق قوعامنىڭ قاسيەتى. اسىرەسە ەۋروپانىڭ! ەكى جىل تۇرعام. كورگەم. تاڭقالعام. (امەريكانى بىلمەيمىن، وندا بولعام جوق، ونىڭ ءجۇزىن كورسەتپەسىن!) سول جىلاۋىق، بوركەمىك، باقىتسىز، تالايسىز ەۋروپالىقتاردىق اۋرۋى بىزگە دە جەتتى. ماكسيم گوركي “باسىنا كۇن ورناتىپ قويساڭ دا ىرزا بولماي جۇرەدى ولار” دەپ سۋرەتتەيتىن مەششاندىق پسيحولوگيا، توعىشارلىق دەرت. “داچنيكي”-دە جازاتىن. قايدان كەلدى بۇل؟ نەدەن باستالدى