АЛАШТЫҢ САЯСИ МӘДЕНИЕТІ

الاشتىڭ ساياسي مادەنيەتى

| Sep 1, 2015

300 جىل تۋرالى بىلەتىنىمىز از، بىراق وسىدان 100 جىل بۇرىنعى الاش ارداقتىلارىنىڭ، كۇللى الاش جۇرتىنىڭ ساياسي مادەنيەتى قازىرگىدەن ءبىر سۇيەم جوعارى ەدى. باسقاسىن ايتپاعاندا، ءبىر عانا وقيعانى مىسالعا الۋعا بولادى. ول 1917 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا وتكەن مۇقىم قازاقتىڭ ءىى سەزى.
بۇل سەزد وتكەلەكتەن ءوتىپ، قاعازعا جازىلعان ستسەناريدەن اۋىتقىماي سويلەيتىن كۇن ساۋلەلى سەزد ەمەس. ول 1917 جىلدىڭ ساۋىرىنەن باستاپ اۋىلدىق، ودان سوڭ بولىستىق، ودان كەيىن ۋەزدىك ءھام وبلىستىق سەزدەردە تالقىلانعان، ابدەن تولعاعى جەتكەن جالپىۇلتتىق ماسەلەلەردى ورتاعا سالعان شىن جيىن. ەشقانداي «پوكازۋحاسىز» كەڭەس.
سەزگە ءار ۋەز، ءار وبلىستان تەڭدەي جيىلعان وكىل كەلگەن، پروپورتسيونالدى بالانس تولىق ساقتالعان. وبلىستان تىسقارى شاقىرىلعاندار جانە بار. بۇل ساياسي مادەنيەت ەمەس پە؟
حان تۇقىمى تورە، باتىردىڭ ۇرپاعى، رۋلى ەلدىڭ بەتكە ۇستار اقساقالى دەمەي، ءبارى ءبىر ازاماتتىق داۋىسقا يە. بۇل دەموكراتيانىڭ كورىنىسى ەمەس پە؟
تالقىلاناتىن ماسەلەلەر داۋىسقا ءتۇسىپ، سەكتسيالارعا ءبولىنىپ جاتسا، بايانداماشىلار سوزىنەن سوڭ دۋ قول شاپالاق ەمەس، قىپ-قىزىل پرەنيا ءجۇرىپ جاتسا، ول ءسوز بوستاندىعى، پىكىر ەركىندىگى ەمەس پە؟
الاشوردا توراعالىعىنا ءا.بوكەيحان، ب.قۇلمانوۆ، ا.تۇرلىباەۆ داۋىسقا ءتۇسىپ، 90-نان اسىپ جىعىلماي، ءاليحاننان ۇتىلعان ەكى كانديدات ونىمەن اۋىزدىق شايناسىپ كەلسە، بۇل بالامالى، ءادىل سايلاۋ ەمەي نەمەنە؟
اۆتونوميانى جاريالاۋدى كەيىنگە قالدىرايىق دەگەن ءاليحان توبىنا «بۇگىن جاريالايىق» دەگەن جاھانشا توبى قارسى شىعىپ، جاھانشا قۋعىندالىپ كەتپەي ەكى وپپونەنتتىك توپ كونسەنسۋسقا كەلىپ جاتسا، بۇل دەموكراتيالىق مادەنيەت بولماعاندا نە؟
الاشورداعا ءاليحاننىڭ ارقانىڭ جىگىتتەرىن عانا جيناماي، 7 وبلىس قازاقتىڭ ءار وبلىسىنان ءبىر ازاماتتان ەنگىزگەنى شە؟
ياپىر-اي، سول الاشورداعا الەكەڭنىڭ شىعاردا جانى عانا بولەك احمەت پەن مىرجاقىپتى كىرگىزبەي قويعانىن شىققىر كوزدەر تاريح كىتاپتارىنان كورىپ وتىر ەمەس پە؟
باسقا نە ايتۋعا بولادى؟

بولات ءمۇرسالىمنىڭ facebook پاراقشاسىنان الىندى

قازاق مەكتەبىندە وقيتىن 7 جاسار بالا ورىس ءتىلى ساباعىندا نەگە ورىسشا سايراپ تۇرۋى كەرەك؟

kerey.kz

ماگنۋمدى ءوزىم مۇلدە ۇناتپايدى ەكەنمىن. ۇنەمى بارسام، ەسى دۇرىس كوكونىس تاپپايتىنمىن. ەسكىرگەن، شىرىگەن. ازىق-تۇلىكتى تەك بازاردان الامىن. بىراق ماگنۋمگە بايكوتتى توقتاتپاۋ كەرەك! سونىمەن بىرگە، ءورىستىلدى كينو، فيلمدەرگە دە بايكوت جاريالاۋ كەرەك. بىراق، ودان كۇشتىسى، بالالارىڭدى تەك قازاقشا وقىتىپ، قازاقشا تاربيەلەۋ كەرەك. بىراق، بالاڭدى قازاقشا تاربيەلەيىن دەسەڭ، تاعى ءبىر كەدەرگى شىعىپ جاتىر. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، بالانى 13 جاسقا دەيىن قازاق تىلىندە وقىتىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى بويىنا، ويىنا ءسىڭىرۋ كەرەك. ەندى سولاي ىستەپ جاتساق، 7-8 جاسار قاپ-قازاقشا ءوسىپ كەلە جاتقان بالاڭدى مەكتەپتە ورىس ءتىلىن ۇيرەتىپ ميىن اشىتۋعا تۋرا كەلىپ وتىر. ياعني، 2-سىنىپتان باستاپ ورىس ءتىلى مەكتەپ باعدارلاماسىندا تۇر. بجب، تجب-سىندا ورىس ءتىلى مۇعالىمدەرى بالانىڭ ورىسشا مازمۇنداماسىن (گوۆورەنيە) تەكسەرەدى. تالاپ ەتەدى. سوندا، ءبىز بايعۇس قازاق،
ساياساتتانۋشى: ەۋرووداقپەن ارىپتەستىككە ورتالىق ازيا كوبىرەك مۇددەلى

kerey.kz

نۇربەك ءتۇسىپحان ەۋرووداق جەتەكشىلەرى مەن ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ باسشىلارى “ورتالىق ازيا – ەۋرووداق” ءسامميتى كەزىندە. سامارقان، وزبەكستان 4 ءساۋىر 2025 جىل 3-4 ساۋىردە سامارقاندا “ورتالىق ازيا – ەۋروپا وداعى” ءسامميتى ءوتتى. ورتالىق ازيانىڭ رەسمي باق-تارى مەن مەملەكەتتىك قۇرىلىم سايتتارى سامارقان ءسامميتىنىڭ “تاريحي ماڭىزىن” ايتىپ جاتىر. ال ەكى ايماق اراسىندا وسىنداي فورماتتاعى العاشقى كەزدەسۋدى ساراپشىلار قالاي باعالايدى؟ ازاتتىق ءتىلشىسىنىڭ سۇراقتارىنا ساياساتتانۋشى جانىبەك ارىنوۆ جاۋاپ بەرەدى. – ورتالىق ازيا جانە ەۋرووداق ءسامميتى قانشالىقتى تەڭ جاعدايدا ءوتىپ جاتىر دەپ ايتا الامىز؟ – ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ 30 جىلدىق سىرتقى ساياساتىنا، تاريحىنا ۇڭىلسەك، ەۋرووداق ءاردايىم تەڭ دارەجەدە جۇمىس جاساۋعا تىرىساتىن ۇلكەن ارىپتەستەردىڭ ءبىرى. مىسالى، اقش نەمەسە رەسەي نە بولماسا قىتايمەن سالىستىرعاندا مەملەكەت تاراپىنان بولسىن، قوعام
ەندى قازاق ءتىلىن ەلەمەيتىن مەكەمە بايكوتتىڭ نىساناسىنا ىلىگىپ، شىعىنعا باتا بەرەتىن بولادى

kerey.kz

كەيدە قوعامدى ءبىر عانا وقيعا قوزعالىسقا ءتۇسىرىپ، ىشتە قاتقان شەمەندى جارىپ جىبەرەدى. بۇل جولى ءدال سونداي احۋال ورىن الدى. Magnum دۇكەندەر جەلىسىندە ورىس ءتىلدى ءبىر ازامات قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن كۋرەرگە شاعىم ءتۇسىرىپ، ارتىنان دۇكەن اكىمشىلىگى الگى كۋرەردى جۇمىستان شىعارىپ، ماسەلەنى جىلى جاۋىپ قويا سالماق بولعاندا، جۇرتشىلىق وقىستان ويانىپ كەتتى. بۇل تەك ءبىر ازاماتتىڭ رەنىشى نەمەسە دۇكەننىڭ ىشكى ءتارتىبى ەمەس. بۇل – تىلدىك تەڭسىزدىككە قارسى ۇلتتىڭ رەفلەكسى. قازاقتىڭ ءوزى، ءوز جەرىندە، ءوز تىلىندە سويلەي المايتىن كۇنگە جەتتىك پە دەگەن سۇراق سانانى سىزداتىپ تۇر. ءوز ەلىندە تۇرىپ، ءوز تىلىندە سويلەمەيتىن ازاماتتى قوعامنان الاستاتىلۋى اقىلعا سيمايتىن دۇنيە. ال Magnum دۇكەندەرى جەلىسى وتتى كۇلمەن كومىپ قويعانداي بولدى. قازاق ءتىلى – ەلدىڭ وزەگى. وعان جاسالعان
ناۋرىز تۋرالى ماڭىزدى قۇجات

kerey.kz

اشىق دەرەككوزدەردەن 1920 جىلعى 20 ناۋرىزدا تاشكەنتتە تۇرار رىسقۇلوۆ قول قويعان ناۋرىزدى اتاپ ءوتۋ تۋرالى بۇيرىققا كوزىم ءتۇستى. دەمەك، بيىل بۇل تاريحي قۇجاتقا – 105 جىل! الايدا، ارادا نەبارى التى جىل وتكەن سوڭ 1926 جىلى ناۋرىزعا تىيىم سالىندى. ال، 1920 جىلى تۇركىستان كەڭەستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى بولىپ قىزمەت ەتكەن تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ تاعدىرى قانداي قايعىمەن اياقتالعانى بارشامىزعا ءمالىم. ونى “حالىق جاۋى” دەپ تانىپ، 1938 جىلدىڭ 10 اقپانىندا اتۋ جازاسىنا كەسكەن… ناشەل ۆوت تاكوي دوكۋمەنت ۆ وتكرىتىح يستوچنيكاح: پريكاز، يزداننىي ۆ تاشكەنتە تۋراروم رىسكۋلوۆىم وت 20 مارتا 1920 گودا و پرازدنوۆاني ناۋرىزا. پولۋچاەتسيا، ۆ ەتوم گودۋ ەتومۋ يستوريچەسكومۋ دوكۋمەنتۋ يسپولنيلوس 105 لەت! ۆ 1926 گودۋ ناۋرىز وكازالسيا پود زاپرەتوم. ا
ناۋرىزداعى كەزدەسۋ

kerey.kz

كەشە استاناداعى ەكسپو ماڭىندا وتكەن ناۋرىز مەرەكەسىنە بارىپ قايتتىم. كۇن شايداي اشىق، كوكتەمنىڭ لەبى ەرەكشە سەزىلىپ تۇر. اينالا قۋانىشقا تولى – قازاقتىڭ ءداستۇرىن دارىپتەگەن ۇلتتىق ويىندار، اسىل مۇرامىزدى اسپەتتەگەن ءان-كۇي، كۇمبىرلەگەن دومبىرا ءۇنى… بارلىعى دا ءاز ناۋرىزدىڭ ءسانىن كەلتىرىپ، مەرەكەلىك كوڭىل-كۇي سىيلادى. ساحنا تورىندە انشىلەر ءان شىرقاپ، جىرشىلار تەرمە تولعاپ، حالىقتىڭ ىقىلاسىنا بولەنىپ جاتتى. جان-جاعىما كوز تاستاپ، ۇلتتىق ويىندارعا قاتىسىپ جاتقان جۇرتتى تاماشالادىم. قول كۇرەستىرۋ، ارقان تارتۋ، گىر تاسىن كوتەرۋ – ءبارى دە بابادان قالعان اسىل مۇرا. كەنەت ەرەكشە ءبىر كورىنىسكە كوزىم ءتۇستى. اققۇبا كەلگەن ورىس قىزى 16 كيلوگرامدىق گىر تاسىن زىلدەي اۋىرسىنباي، قينالماي-اق كوتەرىپ جاتىر. تاڭدانىسىمدا شەك بولمادى! كادىمگى ەر ادامداردىڭ ءوزى 130 مارتەدەن ارى اسا الماعان بۇل سالماقتى