Орталық Азиядағы жерлеу комиссиясы

ورتالىق ازياداعى جەرلەۋ كوميسسياسى

| Sep 2, 2016

سوۆەتتەن قالعان ءداستۇر بويىنشا جەرلەۋ كوميسسياسىن كىم باسقارسا، ەلدى دە سول ادام باسقارادى. جەرلەۋ كوميسسياسىنىڭ توراعاسى كىم بولاتىنى پرەزيدەنتتىڭ قايتىس بولعانى جاريالاناردان بۇرىن بيلىكتەگى ىقپالدى توپتار اراسىندا شەشىلەدى. ەڭ ىقپالدى توپ – پرەزيدەنتتىڭ كۇزەت قىزمەتىنىڭ جەتەكشىسى، قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى، پرەمەر-مينيستر، ىشكى ىستەر ءمينيسترى، قورعانىس ءمينيسترى جانە وسىلاردى سول ورىنعا تاعايىنداۋعا ىقپال ەتكەن بيزنەسمەندەر. استىرتىن اتىسىپ-شابىسۋى، حالىق اراسىندا بەدەلىم بار دەپ سانايتىن كەيبىرەۋلەرى دەرەۋ قاماۋعا الىنۋى دا مۇمكىن. بۇل ماسەلە شەشىلمەيىنشە پرەزيدەنت سالقىن سارايدىڭ قۇپيا بولمەسىندە توبەگە قاراپ جاتا تۇرادى. تەلەديداردا كونتسەرت، توك-شوۋلار كوبەيەدى. مىسالى، حاباردا دەگەندەي. حالىق پرەزيدەنتىنىڭ ءولىپ قالعانىن بۇكىل تەلەارنا لەبەدينوە وزەرونى قويعاندا ءبىر-اق بىلەدى. ماسەلەن، تۇرىكمەنباشىنىڭ ولگەنى كەم دەگەندە ءۇش كۇننەن كەيىن حابارلانعان. ىقپالدى توپ ءماجىلىس توراعاسى اتاەۆتى (قازاقستان جاعدايىندا – توقاەۆ) شۇعىل قاماۋعا الىپ، تۇرىكمەندەردىڭ قازىرگى اسقار تاۋىن “جەرلەۋ كوميسسياسىنىڭ جەتەكشىسى” ەتكەن.

ىقپالدى توپ تاعايىنداعان جەرلەۋ كوميسسياسىنىڭ جەتەكشىسىنە بۇكىل بيلىك پەن بيزنەس وتە تەز بەيىمدەلەدى، پالەندەي قارسىلىق بولمايدى، سايلاۋ 95 پايىزبەن ىڭ-شىڭسىز وتەدى. اۆتوريتارلىق جۇيەنى جالعاستىراتىنى ايدان انىق كانديداتۋراعا رەسەي دە، قىتاي دا قارسى بولمايدى. شامامەن التى ايدان كەيىن بۇرىنعى پرەزيدەنتتىڭ ەسكەرتكىشتەرى الىنا باستايدى. اقىندار، اسىرەسە ارتەزيان سىقىلدى توكپە، سۋىرىپ سالمالارى الەم ادەبيەتىنە جاڭا ودا ۇلگىلەرىن ءبىر اپتادا قوسادى. جاڭا پرەزيدەنت كەلسە دۇنيە وزگەرەدى دەپ ۇمىتتەنەتىن فەيسبۋكتەگى ءبىراز ادام ءبىرجولا تۇڭىلەدى. ەسكى وپپوزيتسيا نەمەرە باعىپ، نامازعا جىعىلۋدان وزگە تۇرلاۋلى جول جوعىن تۇسىنەدى.

ورتالىق ازياداعى قىرعىزستاننان وزگە ساياسي جۇيەسى ۇقساس اۆتوريتارلى مەملەكەتتەردە پرەزيدەنت كەنەتتەن و دۇنيەلىك بولا قالسا شامامەن وسىلاي بولادى). مۇنى ساراي توڭكەرىسى دەيدى.

كەشە توتەن اۋرۋدان جىعىلعان يسلام كارىموۆكە قۇداي ءومىر بەرسىن، بىراق 78 جاس دەگەنىڭىز و دۇنيەگە الجىماي ءسان-سالتاناتپەن تاق ۇستىندە ءبىرجولا اتتانىپ كەتۋگە بارىنشا قولايلى جاس قوي. جەرلەۋ كوميسسياسىنىڭ جەتەكشىسىن تاعايىنداۋشىلار مۇنداي ءساتتى قۇر جىبەرمەي، كومەكتەسۋى əبدەن مۇمكىن.

اسىلحان ماماشۇلى

facebook پاراقشاسىنان الىندى

قازىرگى زاڭناما اياسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى قالاي دامىتۋعا بولادى؟

kerey.kz

Zhalgas Yertay قازاقستان بيلىگى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ءۇشىن قاتاڭ شەشىمدەرگە بارعىسى كەلمەيدى دەيىك. بىراق قازىرگى زاڭناما اياسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى قالاي دامىتۋعا بولادى؟ سونى ويلانىپ كورەيىك. قازاق ءتىلىن دامىتۋ جايىن ايتقان كەزدە قازاقستان بيلىگى قوعامدى ەكىگە بولەدى. ءبىرى – ءتىلدى دامىتۋدىڭ راديكال شەشىمدەرىن ۇستانادى، ەكىنشى جاعى – قازىرگى ستاتۋس-كۆونى ساقتاعىسى كەلەدى، ياعني ەشتەڭە وزگەرتپەي-اق قويايىق دەيدى. بىراق ەكى جولدى دا تاڭداماي، ورتاسىمەن ءجۇرۋدى ۇسىنىپ كورسەك قايتەدى!؟ باتىل قادامدارعا بارايىق، بىراق ول راديكال جول بولماسىن. قازاق ءتىلىن كۇشپەن ەمەس، ورتانى دامىتۋ ارقىلى كۇشەيتسەك بولادى. ياعني ادامدار ءتىلدى ۇيرەنىپ اۋرە بولماي-اق، حالىق جاي عانا قازاق ءتىلى اياسىندا ءومىر ءسۇرۋدى ۇيرەنسىن. نەگىزگى وي وسى. ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن ادامدار ورتانى
ەلدەس وردا، تاريحشى: «تۇركىستان» اتاۋىن قولدانۋ – ايماقتاعى جۇمساق كۇش پوزيتسياسىن نىعايتۋ ءتاسىلى

kerey.kz

فوتو اشىق دەرەككوزدەردەن الىندا وتكەن اپتادا تۇركيانىڭ ۇلتتىق ءبىلىم مينيسترلىگى مەكتەپ باعدارلاماسىنا «تۇركىستان» دەگەن تەرميندى ەنگىزگەن ەدى. شەتەل باسىلىمدارىنىڭ جازۋىنشا، بۇل اتاۋ ەندى «ورتالىق ازيا» ۇعىمىنىڭ ورنىنا قولدانىلماق. ءبىلىم ءمينيسترى يۋسۋف تەكين جاڭا اتاۋ تۇركى الەمىنىڭ بىرلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعانىن ايتادى. ونىڭ سوزىنشە، ۇكىمەت وقۋ باعدارلاماسىنان يمپەريالىق ماعىناسى بار گەوگرافيالىق اتاۋلاردى الىپ تاستاماقشى. ەڭ قىزىعى، «تۇركىستان» اۋماعىنا قازاقستاننان بولەك، قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇركىمەنستان مەن تاجىكستان جاتادى ەكەن. سونداي-اق كەيبىر باسىلىمدار بۇل تەرميننىڭ قىتايدىڭ باتىسىندا ورنالاسقان شىڭجان ولكەسىنە قاتىسى بارىن دا اتاپ ءوتتى. كەيبىر عالىمدار «ورتالىق ازيا» تەرمينى كولونياليزمنەن قالعانىن ءجيى اتاپ ءجۇر. حح عاسىرداعى الەمدىك اكادەميالىق عىلىمدى سول كەزدەگى ءىرى يمپەريالار قالىپتاستىرعاندىقتان، بۇگىندە مۇنداي تەرميندەر مەن اتاۋلار حالىق ساناسىنا ابدەن ءسىڭىپ
اباق انا جانە تاسبيكە انا

kerey.kz

ءمامي بي جۇرتبايۇلىنىڭ شەجىرەسىندە ايتىلۋىنشا كەرەي ۇلىسىنىڭ ارعى تەگى – شەپ، سەپ، بايلاۋ، قويلاۋ، ەلدەي، كولدەي، يزەن، جۋسان سەكىلدى تايپالاردان تارالادى ەكەن. اتالعان تايپالاردىڭ ءبىرازى ەسكى تاريح بەتتەرىنەن كەزدەسسە، ەندى ءبىر ءبولىمى قازىرگە دەيىن كەرەي رۋىنداعى اتالاردىڭ ەسىمى رەتىندە اتالىپ كەلەدى. مۇنىڭ ءبىر سەبەبىن ارعى تاريحتاعى اتالاردىڭ اتى وشپەسىن دەپ كەيىنگى ۇرپاقتارىنىڭ اتالار اتىن قايتا جاڭعىرتىپ قويعان داستۇرىنەن قاراۋ كەرەك. اباق اتاۋىنا كەلسەك، ارىدا كەرەي حانزادالارى مەن حانىشالارىنىڭ اراسىندا اباق، اباقبەردى، اباحان، اباقتاي، اباقاي، اباق بيكە سىندى ەسىمدەر بولعان. سول اتا-اپالارىنىڭ جولىن جالعاعان، توزىپ كەتكەن كەرەي ەلىنىڭ باسىن قوسىپ، وعان ءاز انا بولعان اباق ەسىمدى قاسيەتتى انا ومىردە بولعان ادام. قازاق تاريحىندا رۋ اتىنا اينالعان ءاز انالار از بولماعان. كورنەكتى جازۋشى،
زەلەنسكيدىڭ “جالعىز سەنەرى ءارى وڭ قولى”. اندرەي ەرماك كىم؟

kerey.kz

رەي فەرلونگ اندرەي ەرماك (سول جاقتا) پەن ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي (وڭ جاقتا). 2019 جىل. اندرەي ەرماك ۇشاقتان تۇسە سالا ءوزىنىڭ باستىعىن قۇشاقتادى. 2019 جىلى قىركۇيەكتە پرەزيدەنت زەلەنسكيمەن جىلى جۇزدەسۋ جاڭادان باستالىپ كەلە جاتقان ساياسي سەرىكتەستىكتىڭ باسى ەدى. بۇل – ەرماكتىڭ رەسەي تۇرمەسىندە وتىرعان 35 ۋكراينالىقتى ماسكەۋدەن الىپ كەلگەن ءساتى. ال 2020 جىلى ەرماك زەلەنسكي اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى بولدى. بىراق ۋكرايناداعى جەمقورلىق شۋىنان كەيىن ونىڭ قىزمەتىنە جۇرتتىڭ نازارى اۋدى. سەبەبى ەرماك ۋكراينا ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمىنا بولىنگەن قارجى جىمقىرىلعان كوررۋپتسيا سحەماسىندا نەگىزگى رولدە بولعان دەگەن اقپارات تاراعان. بىراق تەرگەۋشىلەر بۇل جايتتىڭ جاي-جاپسارىن تولىق اشقان جوق. ەرماكتىڭ ءوزى ازاتتىقتىڭ ۋكراينا قىزمەتىنىڭ رەسمي ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرگەن جوق. سونىمەن زەلەنسكيدىڭ كەڭسەسىن باسقارىپ وتىرعان ەرماك كىم؟ تەلەۆيدەنيەدەن
تاريح عىلىمى قازىر ەزوتەريكالىق توپتاردىڭ مەنشىگىندە

kerey.kz

شىعىستانۋشى-تاريحشى ءومىر تۇياقبايدىڭ بۇرىندا دا «قازاققا قانداي تاريح كەرەك؟ تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە جاسالعان تاريحي ميستيفيكاتسيالار حرونيكاسى» دەپ اتالاتىن ماقالاسىن (22.05. 2025. Zhasalash.kz) وقىپ ەم. ريزا بولعام. جاقىندا ءو. تۇياقبايدىڭ «قازاقستاندا تاريحي بۇرمالاۋلار مەن ميفتەرگە توسقاۋىل قويۋدىڭ جولدارى» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) اتتى تاعى ءبىر ماقالاسىمەن جانە تانىستىق. وتە وزەكتى ماسەلەنى كوتەرىپتى. تاريحتا ورىن الىپ جۇرگەن جاعىمسىز جايتتار تۋراسىندا وي تولعاپتى. جۋرناليستەردى، بلوگەرلەردى ايىپتاپتى. تاريحتان ارنايى كاسىبي دايىندىعى جوق، ءبارىن ءبۇلدىرىپ بولدى دەپ. كەلەڭسىزدىكتى توقتاتۋدىڭ ناقتى جولدارىن ۇسىنىپتى. بۇعان دا كوڭىلىمىز بەك تولدى. ايتسە دە تاريحتى بۇرمالاۋعا، ءوز وتىرىكتەرىن ناسيحاتتاۋعا تەك جۋرناليستەر مەن بلوگەرلەر عانا ەمەس، «ارنايى كاسىبي دايىندىعى بار» «تاريحشىلاردىڭ» دا «زور ۇلەس» قوسىپ جاتقانىن بايانداپ، ايتىلعان پىكىردى ودان ءارى ءوربىتىپ، جالعاستىرايىق.