|  |  |  | 

Руханият Тарих Қазақ шежіресі

ИСЛАМҒА ДЕЙІН ОРТАЛЫҚ АЗИЯНЫҢ ДІНИ ЖАҒДАЙЫ ҚАНДАЙ ЕДІ?

    images (1) Орхон жазуларындағы: «Көк Тәңірі  аспан мен жерді жаратқанда, арасына адам баласын жаратты» деген жолдар көне түркілердің бір Тәңірге сенгеніндігін білдіреді. Сондай-ақ, Х ғасырдың алғашқы жартысында Сыр бойына келген ибн Фадлан да түркілердің «басын көкке созып, «бір Тәңір» деп мінәжат қылатынын» хабарлайды. Осындай көне деректерге қарап арғы түркілердің сенімі – бір Тәңір болғанын бажайлауға болады. Әйткенмен, түркілердің кейбір ру-тайпалары келе-келе өзге дін насихатшыларының ықпалымен Тәңірден басқа да діни сенімдерді қабылдаған.                                              

                                       

 Мысалы, Әл-Идрисидің «Нузхат әл-муштақ фи-ихтирақ әл-афақ» атты шығармасында Орталық Қазақстанда орналасқан Лалан қаласының тұрғындарының пұтқа табынатынын, қимақтардың мәжуси дінін ұстанатынын, Хақан қимақтарының күнге мінәжат ететінін, Азкиш түркілерінің сәуле шығаратын барлық заттарға құлшылық қылатынын, ал түркештердің отқа табынатынын жеткізеді. Ал, Зәкәрийа ибн Казунидің (1203-1283) «Әсар әл-билад уа ахбар әл-ибад» (Елдер ескерткіштері және Алланың құлдары жайлы хабарлар) атты еңбегінде: «Түркілер нақты бір дінді насиқаттамайды. Олардың ішінде жұлдыздарға, отқа табыннатындар, христиан, манехей, дуалистер, сиқыршылар бар» дейді. Сондай-ақ, Ибн Казуни осы жазбасында татарлардың күнге табынатынын, оғыздардың насрани екенін, қимақтардың қарт адамға сиынатынын, Түркістан түріктерінің пұтқа, жұлдызға, отқа және христиан дінін ұстанатынын айтады.  Қудама ибн Жағфардың (948 жылы қ.б) «Китаб әл-харадж уа санат әл-китаба» («Салық және хатшы өнері туралы кітап) атты жазбасында Нушажанды мекендейтін қарлұқтардың көпшілігі мәжуси, кейбіреулері дінсіз екенін хабарлайды. Ибн Хордабек «Китаб әл-масалик уа-л-мамалик» (Жолдар мен мемлекеттер) атты еңбегінде «тоғы-оғыз түркілерді мәжуси және зиндық» (дінсіз) деп сипаттайды. Әл-Мақдиси (947-1000) «Ахсан ат-тақасим фи марифат әл-ақалимда» Такабкет және Харран қаласында зиндықтардың (дінсіз) тұратынын баяндайды. Әл-Бакри (ХІ ғ) «Әл-масалик уа-л-мамалик» атты еңбегінде түркілердің көпшілігінің манихейлікті ұстанатынын  жеткізген.  Орта ғасырлық тарихи дереккөз «Насабнамада» (Сафи ад-дин Орун Қойлақи. Насабнама. 27 бет) VIII ғасырда Түркістан аймағын мекендеген түркілердің «муғ» (манихейзм немесе зороастризм) сенімінде болғандығы баяндалады. Көріп байқағанымыздай түркілер әу баста Тәңірге сенгенімен, кейін басқа халықтармен байланысу арқылы олардың дін уағызшыларының ықпал етуімен түрлі сенімдерді ұстанған. Тіпті, түрлі сенімді ұстану түркілердің рухани ғана емес, саяси тұтасығына сына қағылғанын аңғарамыз. Яғни, исламға дейін Орталық Азияны мекендеген түркі халықтарының діни сенімі біртұтас емес еді.    

                                       

Мұхан Исахан  

 Kazislam.kz 

Related Articles

  • САРБАС РУЫ ЖӘНЕ САРТОҚАЙ БАТЫР

    Тарихты түгендеу, өткеннің шежіресін кейінге жалғау – атадан балаға жалғасқан ежелгі дәстүр. Шежіре, ұлт-ру, тайпа тарихы – атаны білу, арғы тарихты білу болып қалмастан ұлттың ұлт болып қалыптасуы жолындағы бастан кешкен сан қилы оқиғалары мен ауыр тағдырынан да мол дерек береді. Шежіре – тұтас халық тарихының іргетасы ғана емес, ұлт пен ұлыс танудың әліппесі  саналады. «Қазақ халқы 200-ден аса рудан құралса да әр рудың өз шежіресі болған. Шежірешілер жүз, тайпа, ру, ата тарихын терең талдай білген»(1). Патшалық ресейдің дәурені аяқталар тұста қазақтың мемлекеттігін қалпына келтіруді мақсат тұтқан Алаш көсемі Әлихан Бөкейхан (1866-1937) алғашқы болып қазақ тарихының қажеттілігін алға тартып, башқұрттың әйгілі ғалымы Уәлиди Тоғанмен кездесіпті. Уәлиди Тоған өзінің естелігінде: «Мен бірнеше

  • ОА қорғанысқа қаржыны не себепті арттырды? Каспийден Украинаға зымыран ұшырған Ресей суды ластап жатыр ма?

    Елнұр ӘЛІМОВА Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан және Әзербайжан әскері бірігіп өткізген «Бірлестік-2024» жаттығуы. Маңғыстау облысы, шілде 2024 жыл. Қазақстан қорғаныс министрлігі таратқан сурет.  Орталық Азия елдері қорғаныс шығынын арттырды, мұның астарында не жатыр? «Қазақстан ауыл шаруашылығы өнімдерін екі есе көп өндіруді жоспарлап отыр, алайда үкімет бұл салада жұмыс күшінің азайғанын есепке алмаған». «Каспий теңізінен Украинаға зымыран ұшырып жатқан Ресей теңіздің экологиялық ахуалын ушықтырып жатыр». Батыс басылымдары бұл аптада осы тақырыптарға кеңірек тоқталды. ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ҚОРҒАНЫС ШЫҒЫНЫН АРТТЫРДЫ. МҰНЫҢ АСТАРЫНДА НЕ ЖАТЫР? АҚШ-тағы «Америка дауысы» сайты Украинадағы соғыс тәрізді аймақтағы қақтығыстар күшейген тұста Орталық Азия елдері қорғаныс саласына жұмсайтын ақшаны арттырғанына назар аударды. Бірақ сарапшылар мұндай шығын тұрақтылыққа септесетініне күмән келтірді. Стокгольмдегі бейбітшілікті

  • Герб ауыстыру мәселесі немесе «терістеу синдромы» қалай пайда болды?!

    Еліміздің гербін ауыстыру туралы Президенттің ұсынысы (о баста ұсыныс суретші-дизайнер мамандардан шыққан сияқты) тұтас қоғамда болмағанмен, әлеуметтік желілерде әжептәуір қарсылық тудырды. Бірақ, байыптап қарасақ, бұл қарсылықтың қазіргі гербтің қазақ үшін ерекше қастерлі немесе эстетикалық тұрғыдан мінсіз болуына еш қатысы жоқтығын аңғарасыз. Соңғы уақыттары, ауыр індетпен қатар келген қаңтар трагедиясынан бастап, халық айтарлықтай күйзеліске ұшырады. Қазақстанның еркінен тыс, соғысқа, басқа да себептерге байланысты болып жатқан экономикалық қиындық салдарынан халықтың әл-ауқаты төмендеді. Осының бәрі қазір қоғамда байқалып қалған «терістеу синдромына» түрткі болды. «Терістеу синдромы» – дұрысты да бұрысқа шығаратын, қандай бастамаға болсын қарсы реакция шақыратын құбылыс. Әлеуметтік психологияны зерттеушілердің пайымдауынша, осы құбылысты барынша күшейтіп тұрған фактор – әлеуметтік желілер. Яғни, алдағы уақытта

  • Христиан миссионерлерінің құмдағы іздері

    Орыны: Қашқар қ-сы; Жылы: 1933 ж; Аты-жөні: Қабыл Ахонд; Діні: христиан; Түсініктеме: Бұл жігіттің кейінгі есімі Қабыл Ахонд, христиан дінін қабылдаған алғашқы ұйғыр. Кейін діни сеніміне байланысты өлтірілген. Сурет еуропадағы миссионерлік музей архивінде сақтаулы. Аталған музейде жүздеген христиан ұйғыр өкілдерінің суреті сақталған. 1930 жылдары христиан ұйғырларына тұрғылықты мұсылмандар мен әкімшілік билік тарапынан қысым көрсетіле бастаған соң бір бөлімі миссионерлерге ілесіп еуропа елдеріне “һижраға” кетті. Алқисса Христиан әлемінің Қашқарияға баса мән беруі әсіресе Яқұп Бек мемлекеті кезеңінде жаңа мүмкіндіктерді қолға келтірді. 1860-70 жж. Қашқарияның Цин империясына байланысты көңіл күйін жақсы пайдаланған Христиан әлемі Үндістан мен Тибет арқылы Қашқарияға мәдени ықпалын жүргізе бастады. Олардың мақсаты бұл аймақты Ресей империясынан бұрын өз ықпалына

  • Айтпай кетті демеңіз… (Тибет архиві туралы)

    Алтайдан ауған ел туралы тарихи жазбаларда оқтын-оқтын айтылғаны болмаса исі қазақ жұртына Тибет туралы түсінік әлі күнге дейін беймәлім. Әсіресе Тибет жазба деректерінде күллі түркі баласының тарихы туралы тың деректердің көмулі жатқанын тіптен біле бермейміз. Тибет- тарихи деректің ең көп сақталған аймағы саналады. Мәдени, әдеби, рухани және тарихи түрлі деректердің ықылым заманнан бері жақсы сақталуымен сырт әлемді өзіне баурап кеген Тибет жұртына 19 ғасырдан бастап Батыс экспедициясы баса назар аударып кешенді зерттеулер жасады. Соның негізінде Тибеттегі кейбір салалық байырғы деректер Батысқа көшірілді. Есесіне Тибеттану ғылымы қалыптасты. Жағырафиялық орналасуы тым ұзақ болғандықтан Тибеттану ғылымы қазақ жұртына қажеттілік тудырмады. Тибеттанумен негізінде алпауыт күштер айналысты. Олар тибет жұртын игеруді басқа қырынан бағалады. Тибетте

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: