Batyl bol қазақ тілінде сөйлесу клубының негізін қалаушы Алексей Скалозубов Азаттыққа берген сұхбатында Қазақстандағы орыстардың Украинадағы соғыс туралы пікір білдіруі неге маңызды екенін, “қазақ” орыстардың Ресейдегі орыстардан қандай айырмашылығы барын, мобилизациядан қашқан ресейліктерге қалай қарайтынын айтып берді.

“БІЗДІҢ ОРЫСТАРДЫҢ ОЙЫНДА НЕ БАР?” 

Пётр Троценко: Қазақстандағы орыстар мен Ресейде туып-өскен орыстардың арасында қандай айырмашылық бар?

Алексей Скалозубов: Айырмашылық өте көп. Бірінші кезекте, мәдени айырмашылық. Қазақстандағы орыстар басқа ұлттарға, жат мәдениет пен дінге толерантты қарайды. Олар көпмәдениетті ұлттық ортада өскен, бала күнінен басқаларға құрметпен қарауды үйренген. Бұған біз өмір сүріп жатқан орта әсер етті: әртүрлі ұлттар араласқан мәдени қазанда өскен адам бәрімен дос болуға, араласуға, қарым-қатынас құруға бейім болады.

Өкінішке қарай, Ресейде олай емес. Ол жақта орыстар басым ұлт саналады, көбі өз елін орыстарға тиесілі бірұлтты мемлекет деп қабылдайды. Қалған адамдардың бәрін қонақ, эмигрант көреді. Мұны алғаш рет 13 жасымда Нижний Новгородтағы туыстарымның үйіне барғанда байқадым. Қабырғада “Ресей орыстар үшін” деген жазу ілініп тұрды. “Мұндай да болады екен-ау” деп таңғалғаным есімде.

Біздің “қазақ” орыстар да бір-біріне ұқсамайды. Оларды екі санатқа бөліп қарастырамын: біріншісі – тәуелсіз Қазақстанда білім алғандар, екіншісі –Совет одағы кезінде туып-өскендер. Аталған екі толқынның арасында үлкен мәдени шыңырау жатыр. Тәуелсіз Қазақстанда өсіп, заманауи білім алған балалардың көзқарасы бөлек. Олар Қазақстан жері жүздеген жыл бойы қазақтарға тиесілі болғанын, Алтын Орданы, Қазақ хандығын, отаршылдық, ашаршылық және қуғын-сүргін жылдарын біледі. Жасы 35-тен асқан адамдардың ойы Ресейдегі орыстардың көзқарасына ұқсайды. Олар бәрімен дос болып, Қазақстанды жақсы көруі мүмкін. Бірақ Алматы – Верный, ал Солтүстік Қазақстан – Ресейдің жері деп ойлайды. Көбі осыған сенеді, бұл – үлкен мәселе. Өкінішке қарай, ештеңені өзгерте алмаймыз, өйткені олар осындай парадигмада өсіп-жетілген.

Пётр Троценко: Бұған Ресей пропагандасын тарататын арналарды қосыңыз.

Алексей Скалозубов: Қазақстандағы орыстардың көбі, әсіресе, кабельдік телевидениеге қосылмаған ауыл тұрғындары ресейлік арналарды қарап, Кремль пропагандасының құрбаны болады. Қазір жастар теледидар көрмейді, оның үстіне, жаңалық беретін, пропагандаға толы арналарды қарамайды. Бірақ ересек адамдар үнемі осындай ақпарат тұтынады, теледидарда айтылған ойларды қолдап, соған сенеді.

Пётр Троценко: Кейінгі жазбаларыңыздың бірінде солтүстіктегі көршіміз Қазақстан территориясына көз алартпауы үшін Павлодардың атын ауыстыру керек деген ұсыныс айттыңыз.

Алексей Скалозубов: Қазақстанға қатысты жасалған ең үлкен империалистік мәлімдемелердің бірі – Ресейдің бізге “жер сыйлағаны”, уақыты келгенде “сыйлықты кері қайтару керегі” туралы әңгімелер. Павлодар атауының өзі “Ресейдің сыйлығы – осы” деген ой қалдырады. Қазақстанда орысша қала атаулары болғанына қарсы емеспін, бірақ солтүстіктегі территориямыздың Ресейге қатысы бардай көрінгенін қаламаймын. Павлодардың атауын қазақшалаған кезде сыйлық туралы бір аргументтен құтыламыз. Мұндай аргументтер неғұрлым аз болса, соғұрлым жақсы.

Пётр Троценко: Twitter парақшаңызда Украина тақырыбын жиі қозғап, соғысқа қарсы пікір білдіріп, басқа орыстарды да солай жасауға шақырып жүрсіз. Мұның сыры неде?

Алексей Скалозубов: Иә, Қазақстанның орыстары соғысқа қарсы деп ашық айта бастадым. Өйткені ақпанның соңы – наурыздың басында әлемде Ресейге, оның ішінде ресейліктер мен орыстарға қарсы жеккөрініш пайда болды. Мұның Қазақстандағы орыстарға да қатысы бар. Қазақстандықтардың көбі “Біздің орыстардың ойында не бар? Күні ертең Донбастың орнында Солтүстік Қазақстан болса, біздің орыстар не істейді?” деп ойланған сияқты. Достарым, таныстарым, тіпті, бейтаныс адамдардың өзі “Қазақстандағы орыстардың атынан ешкім сөйлеп жатқан жоқ, алаңдаушылық артып келеді, бәрі үнсіз отыр” дей бастады.

Сол кезде батылдығымды жинап, “Ұлтым – орыс, отаным – Қазақстан, Украинадағы соғысқа, басқа мемлекетке, оның ішінде өз еліме біреулердің көз алартуына қарсымын” деген видео жарияладым. Бұл видео көп реакция жинады, осылай адамдарды сәл де болса сабырға шақырдым деп ойлаймын. Осыдан кейін орыстардың көбі пікір білдірді. Мысалы, журналист Александра Мыскина “Қазақстан – Жерұйығым” деген тамаша флешмоб бастады. Көктемде позициясын білдіруге қорықпаған азаматтардың арқасында қоғамдағы шиеленіс деңгейі төмендеді.

Бір қазақ “Құдай сақтасын, Қазақстанда ұлттық кикілжің бола қалса, орыстар өздерін қорғауға сөз таба алмайтын сияқты. Олар қанша уақыттан бері үнсіз келе жатыр ғой” деді. Сондықтан орыстардың атынан “Отанымыз – Қазақстан”, “Біз өз отанымызды сүйеміз”, “Тіл үйреніп, бір-бірімізді түсініп, мәдениетімізді жақсы көргіміз келеді”, “Қажет болса, Қазақстан үшін соғысуға дайынбыз” деген қарапайым ақиқат жиі айтылуы керек. Қазақстандағы орыстар “Біз –партизан не сепаратист емеспіз, Отанымыз бен халқымыз үшін қасық қанымыз қалғанша күресеміз” дегенді көрсетуі тиіс. Үндемей жүре берсең, басқалар сен туралы әртүрлі ойда болуы мүмкін. Ал ойыңды ашып айтсаң, позицияң анық болады.

“ҚАЗАҚСТАНҒА КЕЛГЕН РЕСЕЙЛІКТЕРДІҢ ҚАНШАСЫ СОҒЫСТЫ ҚОЛДАЙТЫНЫН, ҚАНШАСЫ ҚАРСЫ ЕКЕНІН БІЛМЕЙМІН” 

Пётр Троценко: Қазір Қазақстанға Ресей азаматтарының жаппай келіп жатқанына қалай қарайсыз?

Алексей Скалозубов: Мобилизациядан қашқан ресейліктердің арасында жөні түзу, жақсы адамдар көп екенін білемін. Олардың көбі соғысқа, бейбіт халықты өлтіруге қарсы. Бірақ келгендердің арасында кейінгі жеті ай бойы георгий лентасын, Z белгісін тағып жүрген, Путинді қолдаған адамдар да бар. Олар соғысқа, адамдарды қырып-жоюға қарсы емес. Тек мобилизацияға ғана қарсы. Ресейден келгендердің қаншасы соғысты қолдайтынын, қаншасы қарсы екенін білмеймін. Бірақ Қазақстанға ресейліктердің қаптап келуінен мемлекетімізге қауіп көп деп есептеймін. Бұл әртүрлі деңгейдегі қауіп болуы мүмкін. Мысалы, империализм.

Әзірге ресейліктер тыныш жүр, бірақ кейін “бізді ренжітті, қорлады, қазақша сөйлеуге мәжбүрледі” деп шағым айтуы мүмкін. Олар өзара әңгіме барысында жергілікті орыстарға “Сендер бұл жақта – екінші сорттағы адамсыңдар, Ресейде өз адамдарымыздың ортасында жүрер едіңдер, мемлекет сендерге қамқор болар еді” деп, құлағын бұрауы мүмкін. Әлеуметтік желіде осындай пікірлер жиі кездеседі. Қазақстанға келген Ресей азаматына бәрі басқа болып көрінеді. Ресейде өзің би, өзің қожа болып жүрсең, бұл жақта құқығың аз, өйткені Қазақстан азаматы емессің.

Пётр Троценко: Оқуда немесе жұмыста орыс болғаныңыз үшін қиындықтарға кезіктіңіз бе? Ұлттық сипатыңызға байланысты қысым көрген кездеріңіз болды ма?

Алексей Скалозубов: Ешқашан болған емес. Керісінше, Алматыға көшіп келген, орыс тілін білмейтін қазақ жігіт тамаққа тапсырыс берейін десе, ойын жеткізе алмағанын, оған қазақ тілінде қызмет көрсететін адам табылмағанын көрдім. Ол өз жерінде жүріп, туған тілінде тапсырыс бере алмағанына қатты қапаланған шығар деп ойлаймын. Біздегі компаниялардың барлығы дерлік орыстілді. Орыс тілін білмесең, жұмысқа тұру қиын.

Бірақ жағдай өзгеріп келе жатыр. Жұмыс бойынша клиенттерге хабарласамын, олармен қазақ тілінде сөйлесуім керегін түсіне бастадым. Сату менеджері ретінде клиентпен ортақ тіл табысу үшін кейде қазақ тілінде сөйлеген жеңілірек екенін байқадым.

Пётр Троценко: Қазақстанда туған орыс ретінде ұлттық болмысыңызды анықтау қиын болмады ма?

Алексей Скалозубов: Өзімді қазақ санаймын. Саяси ұлтым – сондай. Қазақ жерінде тудым, әкем де, атам да осында өсіп-жетілді. Әулетіміз жылдар бойы қазақ қоғамы мен мәдениетіне сіңісіп кетті. Өз өмірімізге риза болғандықтан, Қазақстанда қаламыз деп шештік.

Этностық тұрғыдан орыспын. Бұл менің сыртқы келбетімнен, туған тілімнен, сенімім мен мәдени ерекшеліктерімнен көрінеді. Қазақстандағы орыстарды қазақ қоғамындағы қожа, төре, ноғай қазақтары сияқты бөлек ру немесе жүз деп қараймын.

Шетелде Қазақстан азаматтарын, оның ішінде мені де қазақ деп қабылдайды. Бәрін неге солай атамаймыз? Сондықтан “қазақстандық” деген сөзді қолданбаймын. Еуропалық, еуразиялық деген ұлт болмайтыны секілді, қазақстандық деген де ұлт жоқ. Бұл сөзді қолданыстан шығару керек. Мұндай ұғым Совет одағынан қалған, ол саяси және этностық болмысты араластырып, қоғамға жік салады.

Пётр Троценко: Қазақ тілін үйренуді қашан қолға алдыңыз?

Алексей Скалозубов: 2019 жылы Алматыға көшіп, орталық мешіттің жанынан пәтер жалдап тұрдым. Бұл – қазақтілді аудан, онда дін жолындағы адамдар көп, дәмханадағы даяшылардың өзі қазақ және орыс тілдерін жетік біледі. Жұмыстан кейін дәмханаға кіріп, тамаққа тапсырыс беріп, даяшылармен қазақша сөйлесуге тырысатынмын. Олар менімен сөйлескеніне қуанатын. Өкінішке қарай, күнде дәмханадан тамақ ішуге ақшам жетпейтін. Сондықтан қазақ тілінде сөйлесу клубтарын іздедім. Олар не грамматикадан бастайды, не тілді жақсы білетін адамдармен жұмыс істейді екен. Қазақ тілінің грамматикасын онсыз да білемін, маған тәжірибе қажет болды.

Кейін Тараз бен Шымкенттен достарым көбейді. Олар сөйлесіп отырып, қазақ тіліне көшіп кетеді. Менімен де қазақша сөйлесетін. Солардың арқасында бірнеше ай ішінде сөйлеу деңгейім жақсарып қалды. Екі рет жеке мұғалімнен сабақ алдым, бірақ олардан қайыр болмады. Маған қайтадан грамматиканы үйретіп, күнделікті өмірде қажет болмайтын мәтіндер оқытуға тырысты.

Биыл көктемде оқырмандарыма қазақ тілінде сөйлесу клубын ашуды ұсындым. Осынша қолдау болады деп ойлаған жоқпын. Қазір Batyl bol клубы Қазақстанның он қаласында жұмыс істейді. Бәрі тегін, бірақ еріктілер шаршады, бағдарламаны дамыту қиын. Қолымыздан келгенше тырысып жатырмыз, енді клубымызды қоғамдық қор ретінде тіркеп, қаржыландыру көздерін іздеп көрсек деген ой бар. Бәрі тегін болсын деп, тегін орын, материалдарды тегін шығарып беретін жігіттерді де таптық. Маңызды жоба болғандықтан, қолдаушылар табу қиын болған жоқ.

Пётр Троценко: Курста қандай тақырыпта сөйлесесіздер?

Алексей Скалозубов: Клуб форматы жаңадан келген адам бірден сөйлеп кетуіне жағдай жасауға негізделген. Сондықтан күнделікті өмірде, тұрмыста қолданылатын диалогтармен жұмыс істейміз. Алғашқы тақырыптардың бірі – дүкеннен тамақ сатып алу, дәмханада тапсырыс беру. Диалогтар жеке тәжірибемнен алынған: жұмыстың жанындағы асханаға кіріп, сұрақ қойып, диалогымызды жазып алатынмын. Кейін бұл диалогтарды брошюраға айналдырдым. Басында қиын болды, қазақшамнан ұялып, бәрі шығып кеткенше күтіп тұратынмын.

Batyl bol клубында грамматиканы емес, өмірде қолданылатын сөздерді ғана үйретеміз. Арасында шағын емтихандар ұйымдастырып, сабақтан кейін дәмханаға барып, қазақ тілінде тамаққа тапсырыс береміз. Ресейден келген, қазақ әліпбиін білмейтін қыз-жігіттердің өзі тез үйреніп кетеді. Сондықтан бұл әдіс шынымен тиімді деуге болады.

Азат Еуропа / Азаттық радиосы