Batyl bol قازاق تىلىندە سويلەسۋ كلۋبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى الەكسەي سكالوزۋبوۆ ازاتتىققا بەرگەن سۇحباتىندا قازاقستانداعى ورىستاردىڭ ۋكرايناداعى سوعىس تۋرالى پىكىر ءبىلدىرۋى نەگە ماڭىزدى ەكەنىن، “قازاق” ورىستاردىڭ رەسەيدەگى ورىستاردان قانداي ايىرماشىلىعى بارىن، موبيليزاتسيادان قاشقان رەسەيلىكتەرگە قالاي قارايتىنىن ايتىپ بەردى.
ء“بىزدىڭ ورىستاردىڭ ويىندا نە بار؟”
پيوتر تروتسەنكو: قازاقستانداعى ورىستار مەن رەسەيدە تۋىپ-وسكەن ورىستاردىڭ اراسىندا قانداي ايىرماشىلىق بار؟
الەكسەي سكالوزۋبوۆ: ايىرماشىلىق وتە كوپ. ءبىرىنشى كەزەكتە، مادەني ايىرماشىلىق. قازاقستانداعى ورىستار باسقا ۇلتتارعا، جات مادەنيەت پەن دىنگە تولەرانتتى قارايدى. ولار كوپمادەنيەتتى ۇلتتىق ورتادا وسكەن، بالا كۇنىنەن باسقالارعا قۇرمەتپەن قاراۋدى ۇيرەنگەن. بۇعان ءبىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ورتا اسەر ەتتى: ءارتۇرلى ۇلتتار ارالاسقان مادەني قازاندا وسكەن ادام بارىمەن دوس بولۋعا، ارالاسۋعا، قارىم-قاتىناس قۇرۋعا بەيىم بولادى.
وكىنىشكە قاراي، رەسەيدە ولاي ەمەس. ول جاقتا ورىستار باسىم ۇلت سانالادى، كوبى ءوز ەلىن ورىستارعا تيەسىلى ءبىرۇلتتى مەملەكەت دەپ قابىلدايدى. قالعان ادامداردىڭ ءبارىن قوناق، ەميگرانت كورەدى. مۇنى العاش رەت 13 جاسىمدا نيجني نوۆگورودتاعى تۋىستارىمنىڭ ۇيىنە بارعاندا بايقادىم. قابىرعادا “رەسەي ورىستار ءۇشىن” دەگەن جازۋ ءىلىنىپ تۇردى. “مۇنداي دا بولادى ەكەن-اۋ” دەپ تاڭعالعانىم ەسىمدە.
ءبىزدىڭ “قازاق” ورىستار دا ءبىر-بىرىنە ۇقسامايدى. ولاردى ەكى ساناتقا ءبولىپ قاراستىرامىن: ءبىرىنشىسى – تاۋەلسىز قازاقستاندا ءبىلىم العاندار، ەكىنشىسى –سوۆەت وداعى كەزىندە تۋىپ-وسكەندەر. اتالعان ەكى تولقىننىڭ اراسىندا ۇلكەن مادەني شىڭىراۋ جاتىر. تاۋەلسىز قازاقستاندا ءوسىپ، زاماناۋي ءبىلىم العان بالالاردىڭ كوزقاراسى بولەك. ولار قازاقستان جەرى جۇزدەگەن جىل بويى قازاقتارعا تيەسىلى بولعانىن، التىن وردانى، قازاق حاندىعىن، وتارشىلدىق، اشارشىلىق جانە قۋعىن-سۇرگىن جىلدارىن بىلەدى. جاسى 35-تەن اسقان ادامداردىڭ ويى رەسەيدەگى ورىستاردىڭ كوزقاراسىنا ۇقسايدى. ولار بارىمەن دوس بولىپ، قازاقستاندى جاقسى كورۋى مۇمكىن. بىراق الماتى – ۆەرنىي، ال سولتۇستىك قازاقستان – رەسەيدىڭ جەرى دەپ ويلايدى. كوبى وسىعان سەنەدى، بۇل – ۇلكەن ماسەلە. وكىنىشكە قاراي، ەشتەڭەنى وزگەرتە المايمىز، ويتكەنى ولار وسىنداي پاراديگمادا ءوسىپ-جەتىلگەن.
پيوتر تروتسەنكو: بۇعان رەسەي پروپاگانداسىن تاراتاتىن ارنالاردى قوسىڭىز.
الەكسەي سكالوزۋبوۆ: قازاقستانداعى ورىستاردىڭ كوبى، اسىرەسە، كابەلدىك تەلەۆيدەنيەگە قوسىلماعان اۋىل تۇرعىندارى رەسەيلىك ارنالاردى قاراپ، كرەمل پروپاگانداسىنىڭ قۇربانى بولادى. قازىر جاستار تەلەديدار كورمەيدى، ونىڭ ۇستىنە، جاڭالىق بەرەتىن، پروپاگانداعا تولى ارنالاردى قارامايدى. بىراق ەرەسەك ادامدار ۇنەمى وسىنداي اقپارات تۇتىنادى، تەلەديداردا ايتىلعان ويلاردى قولداپ، سوعان سەنەدى.
پيوتر تروتسەنكو: كەيىنگى جازبالارىڭىزدىڭ بىرىندە سولتۇستىكتەگى كورشىمىز قازاقستان تەرريتورياسىنا كوز الارتپاۋى ءۇشىن پاۆلوداردىڭ اتىن اۋىستىرۋ كەرەك دەگەن ۇسىنىس ايتتىڭىز.
الەكسەي سكالوزۋبوۆ: قازاقستانعا قاتىستى جاسالعان ەڭ ۇلكەن يمپەرياليستىك مالىمدەمەلەردىڭ ءبىرى – رەسەيدىڭ بىزگە “جەر سىيلاعانى”، ۋاقىتى كەلگەندە “سىيلىقتى كەرى قايتارۋ كەرەگى” تۋرالى اڭگىمەلەر. پاۆلودار اتاۋىنىڭ ءوزى “رەسەيدىڭ سىيلىعى – وسى” دەگەن وي قالدىرادى. قازاقستاندا ورىسشا قالا اتاۋلارى بولعانىنا قارسى ەمەسپىن، بىراق سولتۇستىكتەگى تەرريتوريامىزدىڭ رەسەيگە قاتىسى بارداي كورىنگەنىن قالامايمىن. پاۆلوداردىڭ اتاۋىن قازاقشالاعان كەزدە سىيلىق تۋرالى ءبىر ارگۋمەنتتەن قۇتىلامىز. مۇنداي ارگۋمەنتتەر نەعۇرلىم از بولسا، سوعۇرلىم جاقسى.
پيوتر تروتسەنكو: Twitter پاراقشاڭىزدا ۋكراينا تاقىرىبىن ءجيى قوزعاپ، سوعىسقا قارسى پىكىر ءبىلدىرىپ، باسقا ورىستاردى دا سولاي جاساۋعا شاقىرىپ ءجۇرسىز. مۇنىڭ سىرى نەدە؟
الەكسەي سكالوزۋبوۆ: يا، قازاقستاننىڭ ورىستارى سوعىسقا قارسى دەپ اشىق ايتا باستادىم. ويتكەنى اقپاننىڭ سوڭى – ناۋرىزدىڭ باسىندا الەمدە رەسەيگە، ونىڭ ىشىندە رەسەيلىكتەر مەن ورىستارعا قارسى جەككورىنىش پايدا بولدى. مۇنىڭ قازاقستانداعى ورىستارعا دا قاتىسى بار. قازاقستاندىقتاردىڭ كوبى ء“بىزدىڭ ورىستاردىڭ ويىندا نە بار؟ كۇنى ەرتەڭ دونباستىڭ ورنىندا سولتۇستىك قازاقستان بولسا، ءبىزدىڭ ورىستار نە ىستەيدى؟” دەپ ويلانعان سياقتى. دوستارىم، تانىستارىم، ءتىپتى، بەيتانىس ادامداردىڭ ءوزى “قازاقستانداعى ورىستاردىڭ اتىنان ەشكىم سويلەپ جاتقان جوق، الاڭداۋشىلىق ارتىپ كەلەدى، ءبارى ءۇنسىز وتىر” دەي باستادى.
سول كەزدە باتىلدىعىمدى جيناپ، “ۇلتىم – ورىس، وتانىم – قازاقستان، ۋكرايناداعى سوعىسقا، باسقا مەملەكەتكە، ونىڭ ىشىندە ءوز ەلىمە بىرەۋلەردىڭ كوز الارتۋىنا قارسىمىن” دەگەن ۆيدەو جاريالادىم. بۇل ۆيدەو كوپ رەاكتسيا جينادى، وسىلاي ادامداردى ءسال دە بولسا سابىرعا شاقىردىم دەپ ويلايمىن. وسىدان كەيىن ورىستاردىڭ كوبى پىكىر ءبىلدىردى. مىسالى، جۋرناليست الەكساندرا مىسكينا “قازاقستان – جەرۇيىعىم” دەگەن تاماشا فلەشموب باستادى. كوكتەمدە پوزيتسياسىن بىلدىرۋگە قورىقپاعان ازاماتتاردىڭ ارقاسىندا قوعامداعى شيەلەنىس دەڭگەيى تومەندەدى.
ءبىر قازاق “قۇداي ساقتاسىن، قازاقستاندا ۇلتتىق كيكىلجىڭ بولا قالسا، ورىستار وزدەرىن قورعاۋعا ءسوز تابا المايتىن سياقتى. ولار قانشا ۋاقىتتان بەرى ءۇنسىز كەلە جاتىر عوي” دەدى. سوندىقتان ورىستاردىڭ اتىنان “وتانىمىز – قازاقستان”، ء“بىز ءوز وتانىمىزدى سۇيەمىز”، ء“تىل ۇيرەنىپ، ءبىر-ءبىرىمىزدى ءتۇسىنىپ، مادەنيەتىمىزدى جاقسى كورگىمىز كەلەدى”، “قاجەت بولسا، قازاقستان ءۇشىن سوعىسۋعا دايىنبىز” دەگەن قاراپايىم اقيقات ءجيى ايتىلۋى كەرەك. قازاقستانداعى ورىستار ء“بىز –پارتيزان نە سەپاراتيست ەمەسپىز، وتانىمىز بەن حالقىمىز ءۇشىن قاسىق قانىمىز قالعانشا كۇرەسەمىز” دەگەندى كورسەتۋى ءتيىس. ۇندەمەي جۇرە بەرسەڭ، باسقالار سەن تۋرالى ءارتۇرلى ويدا بولۋى مۇمكىن. ال ويىڭدى اشىپ ايتساڭ، پوزيتسياڭ انىق بولادى.
“قازاقستانعا كەلگەن رەسەيلىكتەردىڭ قانشاسى سوعىستى قولدايتىنىن، قانشاسى قارسى ەكەنىن بىلمەيمىن”
پيوتر تروتسەنكو: قازىر قازاقستانعا رەسەي ازاماتتارىنىڭ جاپپاي كەلىپ جاتقانىنا قالاي قارايسىز؟
الەكسەي سكالوزۋبوۆ: موبيليزاتسيادان قاشقان رەسەيلىكتەردىڭ اراسىندا ءجونى ءتۇزۋ، جاقسى ادامدار كوپ ەكەنىن بىلەمىن. ولاردىڭ كوبى سوعىسقا، بەيبىت حالىقتى ولتىرۋگە قارسى. بىراق كەلگەندەردىڭ اراسىندا كەيىنگى جەتى اي بويى گەورگي لەنتاسىن، Z بەلگىسىن تاعىپ جۇرگەن، ءپۋتيندى قولداعان ادامدار دا بار. ولار سوعىسقا، ادامداردى قىرىپ-جويۋعا قارسى ەمەس. تەك موبيليزاتسياعا عانا قارسى. رەسەيدەن كەلگەندەردىڭ قانشاسى سوعىستى قولدايتىنىن، قانشاسى قارسى ەكەنىن بىلمەيمىن. بىراق قازاقستانعا رەسەيلىكتەردىڭ قاپتاپ كەلۋىنەن مەملەكەتىمىزگە قاۋىپ كوپ دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى قاۋىپ بولۋى مۇمكىن. مىسالى، يمپەرياليزم.
ازىرگە رەسەيلىكتەر تىنىش ءجۇر، بىراق كەيىن ء“بىزدى رەنجىتتى، قورلادى، قازاقشا سويلەۋگە ماجبۇرلەدى” دەپ شاعىم ايتۋى مۇمكىن. ولار ءوزارا اڭگىمە بارىسىندا جەرگىلىكتى ورىستارعا “سەندەر بۇل جاقتا – ەكىنشى سورتتاعى ادامسىڭدار، رەسەيدە ءوز ادامدارىمىزدىڭ ورتاسىندا جۇرەر ەدىڭدەر، مەملەكەت سەندەرگە قامقور بولار ەدى” دەپ، قۇلاعىن بۇراۋى مۇمكىن. الەۋمەتتىك جەلىدە وسىنداي پىكىرلەر ءجيى كەزدەسەدى. قازاقستانعا كەلگەن رەسەي ازاماتىنا ءبارى باسقا بولىپ كورىنەدى. رەسەيدە ءوزىڭ بي، ءوزىڭ قوجا بولىپ جۇرسەڭ، بۇل جاقتا قۇقىعىڭ از، ويتكەنى قازاقستان ازاماتى ەمەسسىڭ.
پيوتر تروتسەنكو: وقۋدا نەمەسە جۇمىستا ورىس بولعانىڭىز ءۇشىن قيىندىقتارعا كەزىكتىڭىز بە؟ ۇلتتىق سيپاتىڭىزعا بايلانىستى قىسىم كورگەن كەزدەرىڭىز بولدى ما؟
الەكسەي سكالوزۋبوۆ: ەشقاشان بولعان ەمەس. كەرىسىنشە، الماتىعا كوشىپ كەلگەن، ورىس ءتىلىن بىلمەيتىن قازاق جىگىت تاماققا تاپسىرىس بەرەيىن دەسە، ويىن جەتكىزە الماعانىن، وعان قازاق تىلىندە قىزمەت كورسەتەتىن ادام تابىلماعانىن كوردىم. ول ءوز جەرىندە ءجۇرىپ، تۋعان تىلىندە تاپسىرىس بەرە الماعانىنا قاتتى قاپالانعان شىعار دەپ ويلايمىن. بىزدەگى كومپانيالاردىڭ بارلىعى دەرلىك ءورىستىلدى. ورىس ءتىلىن بىلمەسەڭ، جۇمىسقا تۇرۋ قيىن.
بىراق جاعداي وزگەرىپ كەلە جاتىر. جۇمىس بويىنشا كليەنتتەرگە حابارلاسامىن، ولارمەن قازاق تىلىندە سويلەسۋىم كەرەگىن تۇسىنە باستادىم. ساتۋ مەنەدجەرى رەتىندە كليەنتپەن ورتاق ءتىل تابىسۋ ءۇشىن كەيدە قازاق تىلىندە سويلەگەن جەڭىلىرەك ەكەنىن بايقادىم.
پيوتر تروتسەنكو: قازاقستاندا تۋعان ورىس رەتىندە ۇلتتىق بولمىسىڭىزدى انىقتاۋ قيىن بولمادى ما؟
الەكسەي سكالوزۋبوۆ: وزىمدى قازاق سانايمىن. ساياسي ۇلتىم – سونداي. قازاق جەرىندە تۋدىم، اكەم دە، اتام دا وسىندا ءوسىپ-جەتىلدى. اۋلەتىمىز جىلدار بويى قازاق قوعامى مەن مادەنيەتىنە ءسىڭىسىپ كەتتى. ءوز ومىرىمىزگە ريزا بولعاندىقتان، قازاقستاندا قالامىز دەپ شەشتىك.
ەتنوستىق تۇرعىدان ورىسپىن. بۇل مەنىڭ سىرتقى كەلبەتىمنەن، تۋعان تىلىمنەن، سەنىمىم مەن مادەني ەرەكشەلىكتەرىمنەن كورىنەدى. قازاقستانداعى ورىستاردى قازاق قوعامىنداعى قوجا، تورە، نوعاي قازاقتارى سياقتى بولەك رۋ نەمەسە ءجۇز دەپ قارايمىن.
شەتەلدە قازاقستان ازاماتتارىن، ونىڭ ىشىندە مەنى دە قازاق دەپ قابىلدايدى. ءبارىن نەگە سولاي اتامايمىز؟ سوندىقتان “قازاقستاندىق” دەگەن ءسوزدى قولدانبايمىن. ەۋروپالىق، ەۋرازيالىق دەگەن ۇلت بولمايتىنى سەكىلدى، قازاقستاندىق دەگەن دە ۇلت جوق. بۇل ءسوزدى قولدانىستان شىعارۋ كەرەك. مۇنداي ۇعىم سوۆەت وداعىنان قالعان، ول ساياسي جانە ەتنوستىق بولمىستى ارالاستىرىپ، قوعامعا جىك سالادى.
پيوتر تروتسەنكو: قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋدى قاشان قولعا الدىڭىز؟
الەكسەي سكالوزۋبوۆ: 2019 جىلى الماتىعا كوشىپ، ورتالىق مەشىتتىڭ جانىنان پاتەر جالداپ تۇردىم. بۇل – قازاقتىلدى اۋدان، وندا ءدىن جولىنداعى ادامدار كوپ، دامحاناداعى داياشىلاردىڭ ءوزى قازاق جانە ورىس تىلدەرىن جەتىك بىلەدى. جۇمىستان كەيىن دامحاناعا كىرىپ، تاماققا تاپسىرىس بەرىپ، داياشىلارمەن قازاقشا سويلەسۋگە تىرىساتىنمىن. ولار مەنىمەن سويلەسكەنىنە قۋاناتىن. وكىنىشكە قاراي، كۇندە ءدامحانادان تاماق ىشۋگە اقشام جەتپەيتىن. سوندىقتان قازاق تىلىندە سويلەسۋ كلۋبتارىن ىزدەدىم. ولار نە گرامماتيكادان باستايدى، نە ءتىلدى جاقسى بىلەتىن ادامدارمەن جۇمىس ىستەيدى ەكەن. قازاق ءتىلىنىڭ گرامماتيكاسىن ونسىز دا بىلەمىن، ماعان تاجىريبە قاجەت بولدى.
كەيىن تاراز بەن شىمكەنتتەن دوستارىم كوبەيدى. ولار سويلەسىپ وتىرىپ، قازاق تىلىنە كوشىپ كەتەدى. مەنىمەن دە قازاقشا سويلەسەتىن. سولاردىڭ ارقاسىندا بىرنەشە اي ىشىندە سويلەۋ دەڭگەيىم جاقسارىپ قالدى. ەكى رەت جەكە مۇعالىمنەن ساباق الدىم، بىراق ولاردان قايىر بولمادى. ماعان قايتادان گرامماتيكانى ۇيرەتىپ، كۇندەلىكتى ومىردە قاجەت بولمايتىن ماتىندەر وقىتۋعا تىرىستى.
بيىل كوكتەمدە وقىرماندارىما قازاق تىلىندە سويلەسۋ كلۋبىن اشۋدى ۇسىندىم. وسىنشا قولداۋ بولادى دەپ ويلاعان جوقپىن. قازىر Batyl bol كلۋبى قازاقستاننىڭ ون قالاسىندا جۇمىس ىستەيدى. ءبارى تەگىن، بىراق ەرىكتىلەر شارشادى، باعدارلامانى دامىتۋ قيىن. قولىمىزدان كەلگەنشە تىرىسىپ جاتىرمىز، ەندى كلۋبىمىزدى قوعامدىق قور رەتىندە تىركەپ، قارجىلاندىرۋ كوزدەرىن ىزدەپ كورسەك دەگەن وي بار. ءبارى تەگىن بولسىن دەپ، تەگىن ورىن، ماتەريالداردى تەگىن شىعارىپ بەرەتىن جىگىتتەردى دە تاپتىق. ماڭىزدى جوبا بولعاندىقتان، قولداۋشىلار تابۋ قيىن بولعان جوق.
پيوتر تروتسەنكو: كۋرستا قانداي تاقىرىپتا سويلەسەسىزدەر؟
الەكسەي سكالوزۋبوۆ: كلۋب فورماتى جاڭادان كەلگەن ادام بىردەن سويلەپ كەتۋىنە جاعداي جاساۋعا نەگىزدەلگەن. سوندىقتان كۇندەلىكتى ومىردە، تۇرمىستا قولدانىلاتىن ديالوگتارمەن جۇمىس ىستەيمىز. العاشقى تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى – دۇكەننەن تاماق ساتىپ الۋ، ءدامحانادا تاپسىرىس بەرۋ. ديالوگتار جەكە تاجىريبەمنەن الىنعان: جۇمىستىڭ جانىنداعى اسحاناعا كىرىپ، سۇراق قويىپ، ديالوگىمىزدى جازىپ الاتىنمىن. كەيىن بۇل ديالوگتاردى بروشيۋراعا اينالدىردىم. باسىندا قيىن بولدى، قازاقشامنان ۇيالىپ، ءبارى شىعىپ كەتكەنشە كۇتىپ تۇراتىنمىن.
Batyl bol كلۋبىندا گرامماتيكانى ەمەس، ومىردە قولدانىلاتىن سوزدەردى عانا ۇيرەتەمىز. اراسىندا شاعىن ەمتيحاندار ۇيىمداستىرىپ، ساباقتان كەيىن دامحاناعا بارىپ، قازاق تىلىندە تاماققا تاپسىرىس بەرەمىز. رەسەيدەن كەلگەن، قازاق ءالىپبيىن بىلمەيتىن قىز-جىگىتتەردىڭ ءوزى تەز ۇيرەنىپ كەتەدى. سوندىقتان بۇل ءادىس شىنىمەن ءتيىمدى دەۋگە بولادى.
ازات ەۋروپا / ازاتتىق راديوسى
پىكىر قالدىرۋ