Köz qaras Tarih

Qıtaydağı ekonomikalıq krezis

kerey.kz

 |  Feb 18, 2018

Qıtay ekonomikasınıñ tarihı

Bizdiñ eramızdıñ 138jılı Qıtay elşisi jañ cian batısta ferğanağa deyin kelip qaytadı.Bwl kezde Qıtaydıñ Han' imperiyasımen köşpendi Ğwn imperiyasınıñ arasında bitpes soğıstar etek alğan bolatın.Bwl soğısta tek qana jer teritoriya talası ğana emes ülken ekonomikalıq müddelerde jatqanı anıq,olay deytinimiz ol zamanda Qıtay halqı negizi eginşilikpen qosımşa toqımaşılıq,azdap qolonerkasıppen aynalıstı.Bastı öndiris önimi sanalatın farfor men jibekti satu üşin wlken bazar kerek edi.Han udi patşanıñ twsına deyingi imperiyatorlar twsına deyin halıqtan tek1/30 salıq jinalıp twrdıda halıqtıñ äl -auhatı jaqsardı,bwnı sol kezdegi derekterde：«dala mıñğırğan malğa ,qambalar astıqqa tolıp,qazına altın,kümis aqşalarğa tolıp ketti,tipti sanın aludıñ özi mümkin emes edi»degen derekten köruge boladı.Han' patşalığı alğaş qwrılğan kezderi Ğwndardan oysıray jeñilip jılına alman-salıq tapsırıp twratın bolğan edi.Jañ ciyanniñ Auğanıstanğa deyin şarlap odan oñtüstikte indiya siyaqtı halqı köp eldiñ barlığın bilip qaytuı teginnen-tegin bolmasa kerek.Keyin Ğwndar älsiredi de Qıtaylar şığıs türkistandi basıp aldı,osılayşa”jibek jolı”aşıldı.

Jibek jolınıñ qıtay ekonomikasındağı rolınıñ qanşalıqtı joğarı bolğandığın qazirşe anıq bilmeymiz,biletinimiz Türik qağanatı zamanındağı Türikter men parsılar arasındağı«jibek soğısı» ğana.15 Ğasırdağı jäñä teñiz jolınıñ aşıluına baylanıstı jibek jolınıñ mañızı joyıldı, 1644 jılı manjoular qıtaydı basıp alıp Cin' imperiasın qwrdı.Sanaqtarğa negizdelgende 1820 jılı Cin' imperiasınıñ jalpı JİÖ sı 228milliard600 million dollarğa jetip dünie ekonomikasınıñ 32.9% in wstadı.Alayda bwl däuir Europanıñ jappay örleu kezeñine düp keldi de alıp cin' imperiasınıñ ekonomikası artta qala bastadı,1840jılı Wlı britaniya men bolğan soğısta jeñilgen Cin' imperiası teñsiz şarttarğa qol qoyuğa mäjbür boldı.Degenmen Cin' imperiası batıs elderiniñ jartılay otarına aynalsada cin' eline batıstıñ tehnikası,qarjısı kire bastadıda birtindep osızamandanğan zavodtar salına bastadı.1912 jılğı Revolyuciya tuılıp qıtaylar cin' manjoulardan derbestik aldı.1949 Jılı Qıtay kompartiyası keñes odağınıñ äskeri jäne qarjılay kömeginiñ arqasında bilikke jetti.Qıtay ekonomisı sün hwy binniñ aytuınşa:Keñes odağı Qıtayğa 24 milliard dollar qarız berdi,bwl AQŞtıñ batıs europağa «marşall josparı»boyınşa qarjılıq kömegimen wqsas boldı deydi.Tek qarjılay kömekpen ğana şektelmey on mıñdağan ğalım,injener,tehnikterin jiberdi,köptegen tehnikalardıkirgizdi,olar qıtaylarğa köptegen mamandar jetistirip berdi,köptegen qıtay studentteri keñes odağında bilim aldı.Osılayşa Qıtayda ken aşu,mwnay alaptarın aşu, bolat-temir qorıtu,traktor-avtomobil jasau,stanok jasau jappay qolğa alınıp Industriyalandıru jappay jürgizildi,bwl qazirgi Qıtaydıñ industriya salasına aytarlıqtay negiz qalap berdi. 1964 jılı Qıtayda atom bombısı sätti jarıldı,jasandı jer serigi,basqarılmalı bombı zerttep jasalındı.1960 Jıldarı Qıtay men keñes odağı qatınası uşıqtıda keñes odağa barlıq mamandarın qaytarıp äketti,Qıtaydaı köptegen endi qwrılıp jatqan kasip orındar jol ortada toqtap qaldıda，qwrılıstar ayaqsız qaldı.Sonımen qatar keñes odağı Qıtaydan qarızın qaytarudı talap etti.Qıtay ükimeti astıq jäne ken önimderi arqılı qarızdı qaytardı,Altaydıñ köktoğay audanındağı uran keni twtas qarızdıñ 66% ın qaytarğan eken.Osı däuirdegi qıtaydıñ memleket basşısı bolğan Mao Czedun ekonomikadan sauatsız adam boldıda  3 jılda wlı britaniyanı quıp jetu kerek degen wrandı köterdi.Ol bastamaşılıq etken«zor sekirip ilgerileu» qozğalısı sätsizdikke wşırap sonıñ kesirinen 43 million adam aştan qırıldı.

Mau qateligin tanığanı bılay twrsın «Mädeni revolyuciya»nı jürgizip qıtay ekonomikasın küyreuge betaldırdı,zavoddarda jwmıs toqtap ,mektepterde oqu toqtadı,zialılar,bedeldi adamdar ayamay jazalandı,sanaqqa qarağanda osı on jıldıq bılıqpalıqta 20million adam ölgen,tikeley ekonomikalıq zian 500 milliard dollardan asqan.

Batıs elderi ne üşin qıtaydı dünieniñ zavodına aynaldırdı?

1970 Jıldarı AQŞ pen europa elderinde auır ekologiyalıq dağdarıs jarıqqa şıqtı,önerkasiptiñ saldarınan su men aua lastandı,önerkasiptik qaldıqtar üyilip qaldı.Köptegen adamdar ereuilge şıqtı,1970jılı 4 aydıñ 22 küni san mıñdağan adamdar ereuilge şıqtı,osı kün keyie”jer şarı küni” dep belgilendi.Mına suretterge qarañız:

1970 Jıldardağı holmıs jolındağı qoqısıqtardı örteu peşinen şıqqan tütin.

1972 jılğı jeltoqsan, Luiziana, Exxon mwnay öñdeu zauıtı, tastalğan mwnay tankeri tauğa aynaldı

Arizon Amerika Qwrama Ştattarındağı eñ iri mıs ken ornı bolıp tabıladı, ol eldegi mıs öndirisiniñ 60% -ın qwraydı, sonımen qatar, Ariziya Qwrama Ştattardağı tört iri maqta öndiretin öñirlerdiñ biri bolıp tabıladı, al elde 47-ten asa maqta maqta öndiredi. Bwl 1972 jılı Arizonadağı Pike Coal kompaniyası

Phoenix (Phoenix) 1881 jıldıñ 25 aqpanında Feniks Navaho tilinde Hoosdonı dep atalatın qala bolğan. 1972 jılı Feniks 153 kün boyı jañbır jaumadı.

1972 naurız, qayıqta «Luiziana swlulığı», üylenu tütininde twman.

Mausım 1973, Wlttıq su sapası zerthanası, balıqtıñ eleuli deformaciyası, suda metilmerkuriyamen lastanğan.

1974 jıldıñ säuir ayında üyrek qışqılmen jäne maymen lastanğan toğanda öldi. Toğanğa jaqındağan januarlar qiın sätten qwtıluğa tırısadı. Sodan beri, toğan EPA baqılauımen tazartıldı.

1973 jılı Batıs Virginiyada atmosferağa lastauşı zattar şığarındıları öte auır boldı

?Jılğı london

1967 jılğı 21 qaraşada Aq üydiñ Şığıs qanatı, Prezident Lindon Djonson, 1967 jılı «Taza aua a» zañın şığardı.

Bwl suretter sol twsta tartılğan suretterdiñ işindegi bir üzik qana.

Kelesi kezekte ekologialıq dağdarıstan qwtıludıñ jolı osı lastanudı tudıruşı zavodtardı damuşı elderge köşiru bolıp tabıldı,bwnda ayta keterligi:europa men AQŞ ta zavod nemese kompaniyanıñ bas iştabı bola beredi,biraq onda tek Jobalau men basşılıq,finanıstıq qwrılımı boladı da,zavodtar şetelde boladı.Osılayşa olardıñ közi halqı köp bazarı keñ,eñbekküşi arzan ,şikzat baylığı mol qıtayğa tüsti.?jılı Den Syaopin reforma jasap şetelge esikti ayqara aştı.Sodan bastap batıs elderiniñ qarjısı qıtayğa qaray qwyıldı da qıtay ekonomikası güldene bastadı.Zäulim ğimrattar boy köterip,zavodttar köbeydi.JİÖnıñ ösu qarqını köp jıldar boyı 10% ten tüspedi.

Osılayşa 2016 jılı jiösi 11,199,145trillion bolıp AQŞ tan keyingi orında,al jalpı öndiru quatı boyınşa 21,417,150 trillion dollarğa jetip düniede birinşi orında twr.Ne sebepti eki türli JİÖ-niñ reytinginde parıq bar?

Sebebi:Qıtay qazir dünieniñ zavodına aynalıp dünieniñ üşten bir önimin öndirude,al ondağa öndiristiñ Jarımına juığı batıs elderi qarjı qosqan,tehnika engizgen zavodtar men kasiporındar,sondıqtan 21trillionnıñ 10trillionı batıs kompaniyalarınıñ qaltasına tüsedi de qıtaydıñ özinde tek11trillionı qaladı.Demek qıtaydıñ jarım ekonomikası şetelge täueldi dep aytuğada boladı.Köptegen şetel markaları qıtayda öndiriledi,desede tabıstıñ bir bölimin marka iesi aladı.Osılayşa europa men AQŞ ta qızımet öteu salasında jwmıs isteytinderdiñ salıstırması joğarı,aytalıq 2015jılı:AQŞ ta79.7%,fraciyada79.8%,wlıbritaniyada78.3%,germaniyada71.1%,japoniyada71.4%,al qıtayda 52.9%.Al kerisinşe qıtayda industriya salasındağılardıñ salıstıriası 40.1%. Qıtay ekonomikasınıñ 70%ine juığı osı öndiristen kiredi.

Qıtayda ekonomikalıq dağdarıs bastaldı ma?

Qıtayda älde qaşan ekonomikalıq dağdarıs bastalıp ketti deydi sarapşılar,bwlar qıtaydıñ özinde emes şetelderde twratın qıtay oqımıstıları.Gonkong qıtay til universitetiniñ ekonomisı lañ şian piñ : Qıtay ekonomikası qwddı keñes odağınıñ ekonomikası siaqtı.Keñes odağı mwnay,gaz satu arqılı kün körgen edi,odan tüsken aqşanıñ 70%in äskeri qaru-jaraq jasauğa jwmsağan,AQŞ saudi arabiya arqılı mwnaydıñ öndiriluin arttırıp sol arqılı mwnaydıñ bağasın jappay qwldırattı,europa elderi arabiya mwnayımen gazın twtındı da keñes odağınıñ jolı kesildi.Osı arqılı kirisi mwnaymen gazğa qarağan keñes odağınıñ ekonomikası küyredi,keñes odağıda ıdıradı.Soğan wqsas qıtaydıñda 70% kirisi twrğın üyler salu,jol salu,temir jol salu salalarına jwmsaluda,al 70% kiris öndiris kasıporındarınıñ kirisine süyenedi,eger AQŞ pen euıropa qıtay touarlarına tiim salar bolsa qıtay ekonomikası da keñes odağı ekonomikasınıñ kebin kiedi deydi.

Ekonomis Şin uy pin “qıtay dağdarısı” ,”:jappay bosu”attı kitaptar jazıp jariyaladı.AQŞ,Tayvan' dağı qıtay ekonomisteri men sarapşılarıda bwl mäseleni jii aytatın boldı,äsirese tayau uaqıttardı.Onıñ negizide joq emes,2017jılı qıtay halıq bankı “banktıñ jan tamırın nığaytu” sayasatı arqılı Depozittik altınğa bağalanuın arttırdı,bwl är bir sauda bankteri anağwrlım köp aqşanı ortalıq bankke saqtaytın boladı,osılayşa kasıporındardıñ aqşası azayatın boladı.

SUR.Şin uey pinniñ”Qıtay krezisi”attı eki kitabi

Şetel kapitalınıñ sırtqa ketui

Qazirgi Qıtay ekonomikasınıñ köterilui şetel kapitalınıñ moldap kiriuimen tike baylanıstı ekenin ayıttıq,al el ekonomikasınıñ qomaqtı böligin qwrap twrğan şetel kapitalı sırtqa ketse ne bolmaq?

Qıtayda qazır eñbekküş bwrınğıdan älde qayda qımbattadı,al Indiya, şığıs oñtüstik aziya elderinde bwdan älde qayda arzan,sol sebepti köptegen şetel kompaniyaları sol elderge köşude,sonıñ saldarınan Qıtay ekonomikasınıñ artu qarqını jıl sayın bayaulauğa betaldı.Mına kestede Qıtay JİÖ sınıñ är jıldağı ösu qarqını körsetilgen:

Qıtay ekonomikası jıl sayın bayaulasa kerisinşe Indiya ekonomikasınıñ artu qarqını jıl sayın tezdeude! Demek tayau no-onbes jılda Indiyanıñ jalpı JİÖ sı Qıtaydı basıp ozuı mümkin!Onsızda Indiyada ağılşın tiliniñ ıqpalı küşti,tildik kedergi joq, oğan qosa darındılardıñ moldığı men tehnikasınıñ ozıqtığı siyaqtı artıqşılıqtarı tağı bar.

2017jıldıñ soñı men 2018jıldıñ basında Qıtaydan Franciyanıñ Carrefour kompaniyası, AQŞ tıñ äygili alma seriktigi şeginip şıqtı.Şın jindegi tay uan' kompaniyalarıda şeginude, Japoniyanıñ Nitto Denko elektrondıq aspaptardı öndiru kompaniyası 2018.01.08 Suçjou qalasınan bükildey şeginip şıqtı, 5500adam jwmıssız qaldı,osı kompaniyanıñ Suçjou, Pekin, Şanhay, Syamen', Gonkong, Şen'çjen' qalalarında bölimşeleri bolğan.Suçjou qalasında bükil dünieniñ Top 500 kompaniyası jinalğan bolatın.Nike, Wal-Mart, Zixing Seagate, Adidas jäne Puguang, Philips, United,nokiya qatarlı iri käsıporındardıñ zavodtarı şeginip ketti.2017 amerikandıq qattı diski öndiru kompaniyanı şegindi de2000 nan artıq adam jwmıssız qaldı. 2017 McDonald’s tijarat wqığın Tencent kompaniyasına 161million Qıtay yuanına satıp şeginip ketti. Şilde 2017 Foxconn kompaniyası şegindi,onıñ qosqan Investiciyal 10 milliard dollarğa jetken bolatın. Sonıñ kesirinen 13000 nan asa adam jwmısınan ayırıldı. 2018jıldıñ ayağında Nikon kompaniyasıda şegindi.2016 jılı Wal-Mart supermarketiniñ iri qalalardağa ondağan bölimşeleri irkes-tirkes jabıldı. Japoniyanıñ näzik tehikalardı öndiretin jian mi kompaniyası şığıs oñtüstik aziyağa köşti,tek osı köştiñ kesirinen 5000 nan asa adam jwmıssız qaldı.

Langfan Siti, Hebey provinciyası jwmıssız jwmısşılar

Batıs elderiniñ kedergisi

Qazirgi tañda älem ekonomikasınıñ 60%ke juığı batıs elderine täueldi ekeni belgili,osı elder Qıtay tovarlarınıñ bastı bazarı sanaladı.Egerde osı elder Qıtay tovarlarınan bas tartsa onda Qıtay ekonomikasına oñalmas auır soqqı bolıp tieri anıq. Ekonomis Şya ie liañnıñ aytuınşa:2017jılı batıs elderi qıtayğa qarsı sauda soğısın aşudı bastadı,olar Qıtaydıñ narıqtıq ekonomikadağı orının moyındaudan bas tarttı.Bwğan 2001jılı Qıtay dünie jüzilik sauda wyımına kirgennen beri şarttardı tolıq orındamauı sebep bolıp otırğanın ayta ketken jön.2017jılı AQŞ dolları qwndandı,Qıtay yuanına şaqqanda 1:6.9ğa jetti,dollardıñ qwndanuı qıruar dollardı AQŞ ına qaytarıp äkeledi.Ol ğana emes Qıtay tovarlarınıñ narıqtağı bäsekelestik quatı da kün sanap tömendeude!

Daniel kaspary:Qıtayda narıqtıq ekonomika joq,olardıki qağidağa simaydı,tek josparlı ekonomika dep qana aytuğa tatidı , dep qadap ayttı.

Mısalı Qıtaydıñ işki bazarı äbden qanığıp ketken,tek şetelderge tolassız eksporttağanda ğana ekonomika twraqtı boladı.Aytalıq,Qıtaydıñ bolat-temir önimderi özin qamdaudan asıp qalatındıqtan şetelge şığaruğa tura keledi,Wlı britaniyanıñ bolat-temir bazarınıñ 41% in Qıtaydan kirgen bolat-temirler ielep alğan,bwl Wlıbritaniyanıñ bolat-temir öndirisine hauıp töndirude!Osı sebepti batıs elderi 2017jıldan bastap Qıtay tovarlarınan alınatın keden bajını joğarılatpaq.Bwl är eki jaq üşinde tiimsiz bolğanımen batıs elderi öz elindegi halıqtı jwmıspen qamtu üşin istep otırmız dep jauap berude.

2017-Jıldıñ basında AQŞ prezidenti Donald.tramb :Men olarğa(Qıtaylarğa) qatañ eskertemin,olar qağidağa boyswnudı bastauı kerek,qazırdiñ özinde qağidağa boyswnbay otır,egerde qağidağa boyswnudı bastamasa olardıñ ualyutaları bizdiñ ualyutalarımızdı develyuaciyağa wşıratadı. Tek Qıtay ğana emes,alayda Qıtay eñ auır qayşılıq jasauşı,endi olar bwlay isteuin toqtatuları kerek,eger könbese biz tipti de zor küşpen olarğa soqqı beretin bolamız  dep qattı ayıttı.

AQş ta jäñä tehnologiyalardıñ tapqırlanuı jwmıs önimdiligin arttıruda,äri qorşağan ortağa tigizetin zalalı da az.Qıtayda altı adam atqaratın jwmıstı AQŞ ta jalğız adam atqara aladı,demek qazır AQŞ tağı eñbekküş qwnı Qıtaydan arzandadı,bwlda AQŞ kompaniyalarınıñ qaytadan öz eline oraluınıñ bir sebebi.2018 jıldıñ basında AQŞ tıñ mwnay öndirisi saudi arabiyadan asıp tüsui men jarna bazarınıñ örleui,JİÖ ösiminiñ artuı AQŞtıñ endigarı Qıtaydı tayrañdatqısı kelmegendiginiñ körnisi.AQŞ bastağan batıs elderiniñ Qıtaydı ekonomikalıq jaqtan şekteuiniñ jäne bir sebebi Qıtaydıñ bolaşaqta AQŞ tı basıp ozıp eñ iri ekonomikalıq elge aynaluınıñ da aldın alu bouı mümkin.

Mokato Qıtay zertteu ortalığınıñ mälimetinşe Qıtay keybir europa elderine siñip kire bastağan, aytalıq: Majarıstan ,grekiya siyaqtı elderge Investiciya sala bastağan.2017 jılı Pakistan,Nepal,Avstraliya siyaqtı elder Qıtay Investiciyalarınan bas tartqan.

Şığar Jol: bir beldeu,bir jol strategiyası

Qıtay ekonomikasınıñ endigi şığar jolı tovarların batıs elderine ğana şığaru emes sonımen qosa şığıs oñtüstik aziya,oñtüstik aziya,orta aziya,batıs aziyağa eksporttau,onsızda ötpey basılıp jatqan tovarlarıda barşılıq.Demek köne jibek jolın qayta jañğırtu.Bwl üşin Qıtay ükimeti körşiles şağın elderge qarjı qosıp, jol salıp, kasıporındarın sonda köşirmek.Kasiporındardı köşirudegi maqsat adam sengisiz därejede lastanğan Qıtay ekologiasına tüsken qısımdı azaytu bolıp tabılmaq.Desede batıs elderi bwğan oñ qabaq tanıtpay otır.

Şya ie liañ: Qıtaydıñ teñiz jağalauındağı rayondarın ayıtpağanda köptegen olkeleri damımağan,ükimet qarjını şetelge şäşqanşa osı olkelerdi nege kötermeydi? Onsızda jüz millinodağan kedey qalıqqa jwmıs kerek,bwl ataqqwmarlıq ne satqındıq dep jazğırdı.

Wlı britaniya ükimetimen Franciya ükimeti «bir beldeu, bir jol » jobasına qatınısudan bas tarttı.2017 Jılı 5 ayda Qıtay astanasında ötken «bir beldeu, bir jol » jinalısınan keyin tek Nepal, Pakistan, Mianmar qatarlı elder ğana qızğındılıq tanıtudan tıs batıstıñ beldi ekonomikalıq iri elderiniñ bireuide ıqılas tanıta qoymadı. Bwğan eñ negizgi sebep : Qıtay kompartiyasına degen senimsizdikten tuındağan.

Al Qıtay investiciya salğan elderdiñ köbi damımağan, sayasiı twraqsız, qoğamı ornıqsız elder boldı da salğan investiciyanıñ 90% selge ketken.

Pakistanda Qıtay «Qıtay-Pakistan ekonomikalıq koridorı » jobası boyınşa 45.9milliard dollar aqşa salğan,ol energiya, jol salu, joğarı jıldamdıqtı temirjol qatarlı salalar bolatın. Alayda lañkesterdiñ vagondardı jarıp jiberui, tağıda basqa sebepterden bwl joba 2017.12.12 ayaqsız qaldı.

2017.11.14.Indoneziyadağı joğarı jıldamdıqtı temirjol qwrlısıda orta joldan toqtap qaldı, bwğan sayasi qarsılıqtar men jergilikti halıqtıñ qarsılığı sebep bolğan. Jartı jıl ötsede eşqanday bir joğarı jıldamdıqtı temirjoldıñ izi bayqalmağan. Lauostada däl osı jağıday, Lauostı basıp-Tayland, Malayziya,Singapurğa twtasatın joğarı jıldamdıqtı temirjol jobası da iske aspadı, oğan salınatın qarjı kölemi Lauostıñ  jıldıq JİÖsınıñ jarımınan asıp ketken,Lauos twrğındarı onday qımbatqa salınğan jolda jüretin poyezge otırmaydı, qaltası da kötermeytini anıq. Mianmarda salınbaq bolğan su elektr stanciyasıda jerlik halıqtıñ qarsılığına wşırap ayaqsız qaldı. Qazaqstandağı qwrmaq bolğan öndiris orındarınıñ jarımı äli qañırap twr, 2017.12.12 Qazaqstannan Europağa ötetin touarlardıñ keşeuildeui ayırıqşa nazar audardı. Bwğan bastı kedergi keltirip otırğan Resey dep qaraydı Qıtay sarapşıları, üyitkeni Qıtaydıñ orta aziyadağı ekonomikalıq ıqpalı barğan sayın artuda, jılı Qazaqstanğa Qıtay  milliard dollardan artıq investiciya salğan, al Özbekstanğa  milliard dollar investiciya salğan, desede «Qıtay-Qırğız-Özbek temir jol jobası» alda qayta qaraluı mümkin.

Osılayşa Qıtaydıñ şığar jol izdegen qiyalı men Si Czin'pinniñ aram nieti köbikke aynalıp joq boldı.

Jıljımaytın mülik köpirşigi

2001 jıldan beri Qıtayda jıljımaytın mülikke qwyılğan qarjı 36,898 mlrd yuan' ğa jetip jalpı qoğamdıq inveciyanıñ 16,9% ne jetken, 2004 jılı 14,480,7 mlrd. YUan'ğa teñ bolıp 24.7% ke jetken. Osılayşa jıljımaytın mülik Qıtay eeonomikasın alğa süyreytin paravozğa aynalğan, qazirgi künde halıqtıñ 70% mülki jıljımaytın mülik bolıp qalğan,2007jılı üy bağası aspanğa şıqtıda tarihtağı eñ joğarğı rekordtı järattı,bir qızığı osı jılı Qıtay JİÖ sınıñ ösimide eñ joğarğı körsetkişti körsetti (14.2%). Osılayşa qarapayım halıqtıñ neşe on jıl jinağan aqşasın üy bağasın köteru arqılı sıpırıp aldı.Jaqınğı jıldarı iri jalalarda 100 kvadrat üydiñ bağası (iri qalalarda bwnday üylerdiñ bağası 10-30million yuan') wqsas uaqıttağı bağasınan tıs jılına 100 mıñ yuan' keyde tipti 300 yun' ğa deyin ösetin boldı.Al eñ iri qalalarda million yuan' ğa deyin köterilgen kezderi boldı.Qıtay kompartiyasınıñ qazınasına qıruar YUan' jinalıp qalğandıqtan ,ol aqşalardıñ köbi osı salağa qwyılğan.Memleket bankter arqılı jıljımaytın mülik qarjını ayamay qosuda,osılayşa jıljımaytın mülik köpirşigi wlğaya tüsudebkeybir mamandardıñ aytuınşa bwnıñ qaterin boljau öte qiın tipti 1991jılğı Japoniyanıñ, 1997 jılğı Gonkongtegi jıljımaytın mülik köpirşiginiñ jarıluınanda auır boluı mümkin deydi.

2018.02.09 ekonomis liu iiñ şän (Qıtay qoğamdıq demokratiyalıq partiyasınıñ lideri) niñ aytuınşa:Qazir Qıtayda jarna bazarı qwldırauda, jıljımaytın mülik köpirşigi jarıludıñ aldında twr,egerde jarılatın bolsa finanıs bazarı küyreydide,qıruar adamdar jwmıssız qalmaq, käsiporındarda qwldırap täbiği resurıstar azayuda, onıñ köbin sırttan importtap otır ,sırtqı qorda azaydı,endi azıq-tülik jetispeytin bolsa odan tuındaytın qoğamdıq dağdarıstı boljau öte qiın.

2017 jılğı jwmbaq

2018jılı Qıtay premer minstri Li ki cian 2017 jıl JİÖ  ?yuanğa jetti,ösu qarqını 6.9%boldı dep mälimdedi,bwl şeteldegi Qıtay mamandarınıñ jappay nazarın audardı,barlığıda bwğan senbeytindikterin ayıttı.Tek olar ğana emes özge el sarapşılarıda kümänmen qarauda.Şetel kapitalı şeginip,batıs elderi jappay Qıtay tovarlarına tosqauıl qoyıp jatqanda,önimderi ötpegen zavodtar bankrotqa wşırap jabılıp  halıq jappay jwmıssız qalıp jatqan jağıdayda bwnday ekonomikalıq artudıñ boluı rasında mümkin emes.2017 jılı Qıtayda sayasi jüyede kürit özgeristerdiñ boluıda ekonomikanıñ qwldırauınan dep boljauğa bolar edi.Aqşalılardıñ jappay şetke qaşuınan qıruar aqşa şetelge ağıldı,onı tosu üşin jılına şetelge är adam 100mıñ yuannan artıq aqşa şığaruğa bolmaydı degen belgileme şığardı,Qıtaydağı ataqtı qora -jäy şnojarı,nomeri birinşi milliarder uanjianlinniñ şetke şığu wqığınan maqwrım etiliui bwnıñ tek bir mısalı ğana.

Al ötirik sanaq qaydan şıqtı? Sarapşılardıñ aytuınşa bwl sayasi jüyeniñ qatañdauına baylanıstı köptegen olke basşıları Şi jin piñnen qorqıp jalğan mälimet bergenniñ nätijesi dep qaraydı.Mısalı: işki mwñğwl,tian jin,lyau niñ ölkeleriniñ basşıları jalğan mälimet bergendikterin aşıq moyındağan.

2017 jıldıñ soñında Qıtay ükimeti halıqqa qıruar mölşerde zayum tarattı,qwnı 400 milliard dollardan astı,key sarapşılar bwl öte qaterli äreket dep qarauda.

Bügingi tañdağı Qıtay sayasatınıñ kürt qwbıluı,qatañ totaritarlıq jüyeni ornatıp halıqtı qatañ baqılauğa aluı,äsirese şekaradağı az wlt rayondarına qarata ayanıştı jäniştau ,wlttı joyu sayasatın qoldanuınıñ astarında alda kele jatqan ekonomikalıq dağdarısqa dayındalu bolsa kerek,işki Qıtayda 2017 jılı otızdan artıq ereuil men qaqtığıs bolğan,endi Qıtayda sırtqı dünieden bölektenu boluıda mümkin,internet jelilerin qatañ baqılaudıñ qolğa alınuı,şetelge şığudı qatañ şekteui teginnen -tegin bolmasa kerek.bärine de alda uaqıt jauap beredi deymiz.

Mäñgilik imperia joq demekşi,mäñgilik ornıqtı güldenude bola bermeydi,qazirgi Qıtay qwddı kezindegi keñes odağı siaqtı ekonomikası toqırauğa düp kelude.Biologiyada mikroorganizimderdiñ ösu fazasınan keyin toqtau fazasına odan qwldırap iru fazasına ötetini siaqtı Qıtay ekonomikası toqtau fazasına kelip tirelgendigi anıq bolıp otır.

Qorıta ayıtqanda qırıq jıl ilgeri halqınıñ köbi sauatsız, kedey bolğan bir eldiñ qas qağımda qwdıretti elge aynalıp şığa kelui ärine kümän tuğızadı. Şetel kapitalı arqılı qwrılğan öndiristik ekonomikanıñda qateri zor ekenin bılay qoyğanda sol öndiristen tuındağan ekologiyalıq apattıñ wlt bolaşağına äkeler ziyanıda öte auır. Neşe jüz jıl boyı şınıqqan batıstıñ ekonomikalıq küşterimen endi ğana közin aşqan Qıtay ekonomikasınıñ beldesui uızday jas balanıñ bokis korolı täysinmen qolğap tüyistirgenindey külkili! Batıstıñ neşe jüz jılda şıñdalğan örkenieti,ekonomikası men ğılımı aldında Qıtay är qaşanda bäsekeles bola almaydı, bola aluıda mümkin emes!

Erzat Käribay

kerey.kz