Imanipedagogikanıñ qajettiligi jäne alğışartı
kerey.kz
Pedagogika ərbir adamnıñ bükil ömir boyı damuınıñ kepili jəne qwralı bolğan pedagogikalıq
procestiñ məni men mazmwnın, zañdarı men zañdılıqtarın jəne onıñ bügingi bağıt-bağdarı
men bolaşaq örkendeu jolın zertteuşi ğılım jüyesi. Osı negizde pedagogika təlim-tərbie
procesiniñ wyımdasu teoriyası men tehnologiyasın, pedagog is-əreketin (pedagogikalıq qızmetti)
jəne oquşılardıñ ərqilı oqu jwmıstarın jetildirudiñ formaları men ədisterin əri olar
arasındağı oqu isteri töñireginde tuındap otıratın qarım-qatınas, ıqpaldastıq strategiyaları
men təsilderin naqtılap, aşıp otıradı. Adam biologiyalıq tirşilik iesi retinde düniege keledi.
Onıñ twlğa bolıp jetilui üşin — tärbieleu qajet. Däl osı tärbie adamdı izgilendirip, oğan
qajet qasiet sapalardı qalıptastıradı. Qazirgi qoğamda tärbie jwmıstarın jürgizu üşin
arnayı mekemeler tüzilgen. Bwl üderisti käsibi bilimdi adamdar basqaradı. Tärbie jöninde
arnayı ğılım qalıptasqan. Ol-tärbieleu teoriyası ataladı. Barşa däuirlerde pedagogtar
balalardıñ tabiğattan berilgen mümkindikterin iske asırıp, jaña sapalardı qalıptastırudıñ
tiimdi joldarın tauıp,olarğa kömektesumen keledi. Mıñ jıldar boyı qajetti bilimder
tırnaqtap jinalıp pedagogikalıq jüye düniege keldi, tekserildi, qajet bolmağan twstarı
qoldanıstan şığarıldı, aqırında ömirşeñ, eñ paydalı pedagogikalıq ideyalar saqtalıp,
bügingi künimizge jetti. Üzaqqa sozılğan damu jolın bastan keşirgen bügingi zaman pedagogikası
adam tärbiesi zañdılıqtarı jönindegi ğılımğa aynaldı. Öziniñ qoğamdıq qızmetterdi
orındauğa qajet qabiletteriniñ damuına sebepşi bolğan əleumettenu procesinde adam twlğalıq
kemeldenu satısına ( qazaq mwnı:tekti jannıñ-kisi bolu deydi) köteriledi. Adamnıñ
əleumettenui onıñ qoğamdağı auıspalı jağdaylar men şarttarğa ikemdele bilui ğana emes, ol
özindik jeke twlğanıñ damuı, özindik tanımı men öz mümkindikterin aşa alu,iske asıra alu
siyaqtı procesterdi de qamtidı. Degenmen, atalğan procesterge baylanıstı mindetterdiñ şeşimi
birde müddeli, jüyelengen bolıp, bükil qoğam, sol üşin arnayı wyımdastırılğan mekemelerdiñ
qoldauımen jəne jeke adamnıñ ınta-ıqılasına negizdelse, keyde kezdeysoq jüzege asatın da
jağday boladı. Al osı əleumettenuge oray jürgiziletin, naqtı maqsatqa bağıttalıp
wyımdastırılğan basqaru procesi öñdep jetildiru (obrazovanie) dep ataladı. (Bizde onı-bilim
dep tärjimalağan.Bir kezde L.N.Tolstoy : «education –obrazovanie»-dep jiligin şağıp otırıp bwl
wğımnıñ mänin anıqtağan-dı.Bizde:znanie-bilim,obrazovanie-bilim,gramatnıy-bilimdi,bastauış
bilim,orta bilim, joğarı bilim t.t.Mwndağı.mısalğa,orta bilim degen wğımdı jeke alıp
qarastırsañız wğınu qiın-aq.) Bilim ( obrazovanie) məni – ər adamnıñ öte kürdeli özindik
basqaru jüyesiniñ tiimdiligin köteru jəne onı joğarı moral'dıq ,azamattıq mwrattar
ruhında kemeldendiru. Sonımen, əlemde keñ taralğan pedagogikalıq oydıñ damığan eki
bağıtı tanılğan – ülkenderdiñ bedel – abıroyına jəne balalardıñ bağınıştılığına
negizdelgen əkimşil (avtoritarlı) ağım, şəkirt qwqığı men erkindigin qwrmetteuşi – gumanistik
ağım. Olardıñ arasında –san qilı pedagogikalıq bağıttar örbigen. Əlemniñ izgilikti
pedagogikası öziniñ gumanistik tañdauın qabıldadağanı ras.
Bwdan bwrınğı mıñdağan jıldardağıday-aq balanıñ ömirlik mektebi onıñ alğaşqı
demimen birge bastaladı(Qazaq adam tärbiesin wrıq tazalığınan bastap,wrıqtıñ jatırda ösip
önu damu,jetiluin jiti baqılap,şaranadan şayqap tärbielep,qızılşaqa/şaqalaq,jandıbaqa/
iñgälap ömir esigin aşqanda,bauludı bastap ketedi (qazaqta bügingi tärbieleu degen wğımdı-baulu
deydi.)Odan,näresteni adamaralıq qatınastar düniesine engizudi olar öziniñ eñ bastı parızı
dep biledi.
Qazirgi zaman pedagogikası ülken qarqınmen damudağı ğılım. Sol damuğa baylanıstı
özgeristerdiñ izimen asığu qajettigi payda bolıp otır. Pedagogikanıñ irkilis, keşeuildeui
adamdardıñ damu dağdarısına alıp keledi, yağni ğılımi- tehnikalıq progrestiñ bayaulauına
soqtıradı. Sondıqtan da pedagogika qalağan derek közderinen pedagogikalıq jaña bilimderdi
terip, jinaqtap,zerdelep bir arnağa toğıstıruı qajet. Pedagogikanıñ damuına sebepşi közder
— adamdardıñ ömir saltında, dästürlerinde, halıqtıq tälim-tärbiede bekigen köp ğasırlıq
tärbie täjiribesi, is-qızmetteri; filosofiyalıq, qoğamtanu, pedagogikalıq jäne psihologiyalıq
eñbekter; älemde jäne elimizde jürip jatqan tärbie täjiribesi; arnayı wyımdastırılğan
pedagogikalıq zertteuler derekteri; jaña ideyalar, jañarğan bağdar-bağıttar, jıldam
özgeristerge wşırağan bügingi düniedegi tärbieniñ tiimdi soñğı tehnologiyaları.Pedagogika
balanı oqıtu, tärbieleu täjiribelerin qorıtıp, tärbie jäne damu üşin qajetti jağdaylardı
anıq-taydı.ädisteri qarastırıladı.Bwl – keşegi küngi tüsinigimiz edi. Biraq soñğı kezeñderde ömir
(zaman, qoğam) talabına say twlğa retinde qalıptasıp jetilu üşin tek balalar ğana emes sonımen
qatar eresekter de bilikti pedagogikalıq basşılıqtı qajet etetindigi moyındaluda. Sondıqtan,
qazirgi kezeñdegi pedagogika –tek balalar tärbiesi turalı ğılım ğana emes, ol sonımen qatar
jalpı adamzat balasınıñ tärbiesi turalı ğılım. Mwnda «tärbie» wğımı adamzat balasına
bilim berudi de, adamzat balasına oqıtudı da, damıtudı da qamtıp, meylinşe keñ mağınada
qoldanılıp otır.Demek,pedagogika adamzat balasınıñ keñ mağınadağı tärbiesi turalı
ğılım. Jalpı ötken ğasırda pedagogikalıq-psihologiyalıq oy-sananıñ damuında älemde,
irgeli zertteuler men zerdeleudiñ nätijesinde tañğalarlıq tamaşa twjırımdar men teoriyalıq
pedagogikalıq payımdaular ömirge kelgeni belgili.Al,osı ğasır psihologiyanı törge şığarıp
baradı.Ekinşi jağınan,osı uaqıtqa deyin tərbielik qızmet däl käzirgidey mwnşama qiın,
kürdeli jəne jauapkerşiligi joğarı bolıp körgen emes. Dünie basqaşa keyipte bolğan, onda
bügingi jaswrpaqqa tönip twrğan qauip-qaterlerdiñ keybir türleri tipti bolmağan. Otbasında,
mektepke deyingi balalar mekemelerinde, mektepte bolaşaq azamatqa qanday negiz qalansa,onıñ
bolaşaq ömiri men baqıtı, bükil qoğamnıñ berekesi soğan təueldi bolıp twr.Siz,Jaña
Qazaqstannıñ jaña ğasırlıq damu alğaşqı şireginde qoğamğa qosılğan jastardıñ bir böliginiñ
dünietanım közqara-sına,senim-nanımına şamalı ğana köz jügirtip köriñiz… Büğingi mektep
partasında otırğan jas wrpaq-osı ğasırdıñ basındağı äriptesterinen dünietanımı,oy
örisi,öresi de tipten bölek.Olar materialistik dünietanımğa süyenip jasalğan,aşılğan ğılmi
jañalıqtardı oqıp-üyrenip jatır.Sonday-aq,internet arqılı,keybiri şet elge şığıp (sayahatta
bolu,halıqaralıq jarıs sayıs,olimpiada,konferenciyalarğa t.b. qatısıp) ğılımnıñ san türli
mälimetteri men aqparat-tarına qanığuda.Osı şaqta,eki-üş şet tilin üyrenip,bilimge qol jetkizip
jürgen jetkinşekter de bar.Bwl twjırımdı tek mektep oquşılarına ğana tän zamanaui bolmıs
bitim ğana emes barşa jwrtqa bağıttap aytsaq ta artıq aytqandıq bolmaydı.Adamdar kündelikti
twrmısta , ömirde, dini, resmi jäne halıqaralıq meyram-mereke,aytulı datalarğa
qatısıp,salt-sanasında köpqırlı nanım-senim ornığuda.Mine ruhani jañaruğa ilikken qazaq
halqınıñ bügingi azamatın bir ğana pedagogikalıq teoriyalıq wstanım,qağidamen tärbieleymin
dep qwlşınu nağız beyşoralıq bolar edi.Zamannıñ özi,ömirdiñ özi tärbieleudiñ ğılımi
negizderin bir arnağa toğıstırudı talap etedi.
Tärbieşi jas wrpaqqa beriletin bilim, iskerlik, dağdını, tärbieleytin sezimdi bilip,
josparlı, maqsattı tärbie jwmısın jürgizedi. Tärbie – qoğamnıñ negizgi qızmetteriniñ biri,
kisini maqsattı, jüyeli qalıptastıru procesi, ağa wrpaqtıñ täjiribesin keyingi buınğa meñgertip,
olardıñ sana – sezimin, jağımdı minez – qwlqın damıtuşı. Eresek buın qoğamdı tarihi ömirde
jinaqtalğan täjiribeni, bilimdi jas buınğa tärbie procesi arqılı beredi.Tärbie materialdıq
igilikterdi öndiruge qabiletti, isker adamdardı dayındauğa bağıttaluı qajet. Bastı öndiruşi küş
- jeke twlğa. Adam jüyeli türde kürdeli qatınastarğa aralasıp, qoğamdağı qalıptasqan ideyanı,
sayasi jäne moral'dıq közqarastardı, senimderdi qoğamdağı adamdardıñ ömir süru tärtibin
meñgeredi.Tärbie – qoğamnıñ tarihi äleumettik – ekonomikalıq jağdaylarınan tuatın ob'ek-
tivtik process.Tärbie procesinde bala öziniñ damuına qajetti jağdaylardı paydalanuğa tiis.
Tabiği jäne äleumettik orta onıñ közqarasın damıtadı. Tärbieniñ maqsatı men jüyesi
memlekettiñ sayasatı men ekonomikasına täueldi. Tärbie men qoğam bir mezgilde payda boldı.
Tärbie qoğamdıq qwbılıs, onsız qoğam ömiri ilgeri damımaydı.Osı negizde,Qazaqstan
Respublikasınıñ pedagogikalıq ğılım äleminde Imaniipedagogika attı tärbie teoriyası
körinis berip,täy-täy basıp keledi(Äzirge onı qoldap, qorğauşı da,qarsı şığıp qaqpaylauşı da
bayqalmaydı.Mümkin öliaralıq ünsizdik şığar). Imanipedagogika-zamanaui tärbie teoriyası.Ol
osı däuirdegi irgeli pedagogikalıq ilimderdiñ bir arnağa toğısuı.Anığıraq aytqanda:
Materialistik pedagogika,Gumanipedagogika, Etnopedagogika, Islamipedagogika ğılımdarınıñ
zañdı baylanıstarına süyenip,olardıñ özara ıqpaldasuınan tuğan sintezdik ğılım.
Imanipedagogika əleumettik jəne qoğamdıq jağdaylardıñ ıqpalımen qalıptasqan wlttıñ
özine tən tərbie salasında qalıptasıp, jüzege asqan özindik erekşelikterinde : dini ilimderde;
halıq şığarmaşılığında (poetikalıq, muzıkalıq, səndik-qoldanbalı);otbası ömirinde; twr-
mısta;salt- dəstürlerde orın alğan halıqtıñ jalpaq jwrttı tərbieleu men üyretu (oqıtu)
turalı bilimin, halıqtıñ bükil danalığın, sonday-aq kisiniñ əleumettik jəne tarihi-mədeni
twrğıda qalıptasuına ıqpal etetin filosofiyalıq, etikalıq, pedagogikalıq oy-pikirleri men
közqarastarın zertteu barısında qalıptasqan pedagogikalıq qağidaların, erejelerin,
zañdılıqtarı men principterin, qwraldarın, ədis-təsilderi men amal-joldarın jinaqtap,
jüyege keltiredi,zerdeleydi.
Jalpı joğarıda atalğan pedagogikalıq ğılımdardıñ mwrat maqsatında,qağida
zañdılıqtarında,zertteu ädis-täsilinde,ilimdik ädisnamasında aytulı özgeşelektirdiñ bar ekeni
ayqın.Alayda,qwramdas bölikteri men atalğan qwrılımında, zañdılıqtarında ortaqtastıq ,
sabaqtastıq,ıqpaldastıq mol ekeni dausız.Bwl pedagogikalıq ğılımdarda bir-birimen
bitispeytin daulı,jaulı qözqarastar men qağidalar,qwndılıqtar joq. Sondıqtan olardıñ
tizesin tüyistirip,bir arnağa toğıstıruğa äleuet jetse boldı.
Imanipedagogika-islami pedagogikanıñ köşirmesi emes.Alayda,islami pedagogikanıñ birer
qağidaları men wstanımdarın,tärbieleu amaldarı men joldarın paydalanaadı.
Imanipedagogika-gumanipedagogikanıñ da köşirmesi emes.Alayda tabiğattı ayalap, alamğa
janaşırlıqpen,süyispenşilikpen qaraytın onıñ izgilik jolın wstanadı.Onı Abay atamızdıñ
üş süyu qağidatına qabıstıra otırıp,jaña beleske köterip kerektenedi.
Imanipedagogika -materialistik pedagogikanıñ zamanğa layıqtalğan,jañalanğan
nwsqası da emes.Alayda,jalpı adamzattıq qwndılıqqa aynalğan,evropalıq pedagogikanıñ
negizin qwrağan,pedagogika klassikteriniñ aşqan tälim-tärbielik zañdılıqtar men teoriyalıq
payımdar imanipedagogikanıñ twğırlı süyenişi,äri bağıt-bağdar berer Temirqazığı bola
aladı. Aytalıq,twlğa qalıptastıru teoriyasın jasağan bügingi köptegen teoriyalar,jas öspirimder
men jetkinşekterdiñ damu zañdılığın aşqan şet el ğwlamalarınıñ ilimderi eşuaqıtta
mañızın joymaydı.Sondıqtan, imanipedagogika olardı ğılımi tüyin retinde qabıldaydı.
Şındığında,dialektikalıq oylau,materialistik közqaras qazaqqa tän emes dep eşkim de ayta
almas.Imanipedagogikağa materialistik pedagogikanıñ ğılımi qorıtındıları bwrın da jat
bolmağan,käzir de jat emes.Alayda, materialistik pedagogikağa basqa közqaras negizinde
jasalğan qorıtındılardıñ jat bolğanı jasırın emes. Imanipedagogikada taptıq,toptıq
piğıl tärbieleu isinde şeşuşi mindet atqarmaydı. Mısalı,ömirge osı zamanğı bäsekege
qabıletti bizsmen dayındasa da,kibernetikanıñ jiligin şağıp,işegin süzetin injener
dayındasa da,adam janın ajaldan araşalauşı şipager däriger dayındasa da Abay
atamızdıñ tolıq adam boldıru qağidasın basşılıq etedi,evropalıq jan-jaqtı jetilgen adam
dayındau teoriyasına süyenedi.Jeke twlğanıñ şığu tegi,äleumettik därejesi,hal-
ahualı,densaulığı qanşama basqa-lardan erekşe bolsa da tüptiñ-tübinde «kädimgi adam» bolıp
şığuı tiis.
Imanipedagogika-etnopedagogikanıñ jañarğan atauı da emes.Alayda onıñ wlttıq tärbiege
jasağan tüyinderi men qazaq tälim-tärbiesiniñ täjiribesi negizinde twraqtanğan toqtamdarın,
ğılımi qorıtındıların ekşey otırıp bügingi adamdardıñ dünietanım közqarası men jan
älemindegi naqtı özgeşelikterdi eskerip,teoriyalıq twğır etedi. Şındığında,ötken däuirdegi
qazaq pedagogikası-imanipedagogika bolğandığı barşağa ayan. Imandılıq tärbiesi bügingi tañda
qoğam qajettiliginen tuındap, özekti mäselelerdiñ qwramına endi. Imandılıq wğımı erte
kezden bastap qoldanısta bolğan onı köne jazba mwralarğa köz jibertu arqılı däleldeuge
boladı. Anığıraq aytar bolsaq, türik däuirinen bastau aladı. Bwl wğım köpşilik tüsiniginde dini
wğımmen suretteledi. Biraq imandılıq wğımı taza dini wğımdı bildirmeydi. Twrmıstıq ömirde
imanjüzdi, imandı t.b. wğımdar paydalanılğan jäne äli de paydalanuda. Mäselen osı eki sözdi
jeke-jeke taldap körsek imanjüzdi dep, boyında adamgerşilik qasietter, keñpeyildilik,
janaşırlıq, inabattılıq, izettilik t.b. da qasietteri bar adamdardı jatqızsaq, imandı adam
dep te osı qasietterdi boyına siñirgen jäne onı senimmen wştastıra biletin adamdar tobı
jatqızıladı. Bwl qasietterdiñ biri de taza dini wğımğa jatpasa kerek. YAğni bwdan imandılıq
adam boyındağı izgi qasietterdiñ jiıntığı degen oy tüyindeuge boladı. Biz ärqaşanda bolaşaq
wrpaqtı öziniñ tarihın, halqın, jerin bir sözben aytqanda ruhani qwndılıqtarın süyuge,
qorğauğa, saqtauğa, bağalauğa üyretuimiz qajet ekeni däleldeudi kerek etpeytin qağida.Zamannıñ
özi,ömirdiñ özi tärbieleudiñ ğılımi negizderin bir arnağa toğıstırudı talap etedi.
Iman sözi ortağasırlıq türki halıqtarınıñ ädebietinde,ğılımında qoldanısta bolğan.
Mäselen mwsılmandıq şığıs poeziyasında eki türli sarınnıñ yağni jürektiñ kul'ti (imani gül)
men aqıldıñ kul'tin madaqtau öris alıp kelgeni mälim. Osı sebepti bolsa kerek, ädebietterde
bwl sarındardı bildiretin Äbu Ali ibn – Sinada “imani aqıl”,Abayda “imani gül” siyaqtı
arnayı ataular qoldanılğan.Al,kazaqta: imani gül,imani aqıl,imani adam,imandı adam,imanı
kämil jan,imanjüzdi kisi,imanı joldas bolğay,imani ädep,imani qwlıq t.b. söz tirkesteri küni
büginge deyin qoldanılıp keledi.Imanipedagogikada iman wğımı qazaq dünietanımı negizinde
qalıptasqan, psihologiyalıq-pedagogikalıq öreli tüsinik retinde qarastırıladı.
Arab tilinde «iman» sözi jürekpen qabıldau, senu, bir närsege nemese bir habarğa iştey,
şın köñilmen senip, onı moyındau degen mağınanı bildiredi. Iman sözdikterde senu, qabıldau
degen mağınanı bildirse, «dini terminde Wlı Allanıñ dinin jürekpen qabıldap Mwhammed
payğambardıñ äkelgen närseleriniñ bärine senip, olardı jürekpen qabıldau» degen mağınanı
beredi. Ol närseler: Alla tarapınan kelgen, islam dininiñ negizin qwraytın anıq jäne aşıq
türdegi Qwran nemese hadisterde bildirilgen dogmalar, principter. Bwlarğa senu jäne olardı
qabıldaudı «iman», al olarğa sengen adamdı «mümin» deydi.Iman wğımı äuel basta Qwran
arqılı qazaqtardıñ sanasına siñse de, uaqıt öte kele halıqtıñ ejelden qalıptasqan salt-
dästürimen, tanım tüsinigimen, nanım-senimimen bite qaynasıp, jaña bir sapalıq deñgeyge
köterilgen wğım. Halıq tüsinigindegi iman sözi dini şeñberden şığıp,jalpı wlttıq, bükil
adamzattıq qwndılıqtardı qamtitın auqımdı dünietanımdıq kategoriyanı bildiredi.
Imandılıq koncepti – tilimizde köptegen wğımdardı biriktiretin, jinaqtaytın jalpı tüsinik. Ar,
ojdan, wyat, şın, şındıq , namıs, jürek, jan, tazalıq, ädilet, meyrim – imandılıq
konceptisiniñ tirek wğımdarı. Imandılıq(atauı är türli bolğanımen)- barlıq nanım-senimderge
ortaq wğım. Türli kezderde payda bolğan ejelgi Rim, Grek, Iran, Konfuciy ilimi, Hristian dini,
daosizm, sintoizm, ilimderiniñ barlığında adamdardı bauırmaldıqqa, meyrimdilikke,
qayırımdılıqqa, adaldıqqa şaqıratın ortaq qwndılıqtar bar. Kez kelgen dästürli dinniñ
közdeytini – külli adamzat arasındağı sıylastıq pen süyispenşilikti, birlik pen ıntımaqtı
uağızdau. Dini senimderdiñ önegeli ruhani bastaularğa negizdeletindigi jäne zor gumanistik
äleuetke ie ekendigi de däleldeudi qajet etpeydi. Osınau mol äleuetti qoğamnıñ damuına,
patriotizmdi qalıptastıruğa, wltaralıq jäne konfessiyaaralıq kelisimdi nığaytuğa, dini
ekstremizmniñ aldın aluğa paydalanu jolın körsetip,zañdılıqtarın aşu bügingi zamanaui Älem
pedagogika ğılımınıñ abzal borışı.Osı mindetti atqaruşı,jüzege asıruşı,tiyanaqtauşı
Qazaqstan Respublikasınıñ tärbieleu teoriyası boluşı Imanipedagogikasınıñ igilikti
isi,mañdayına jazılğan tarihi parız.Sebebi qazaqtıñ tärbieleu dästürli iliminde joğarıda
körsetilgen pedagogikalıq ğılımdardıñ alğaşqı mağlwmatı tolıq saqtalğan,äri senimdi türde
qoldanısta bolıp,bizge jetti.Ol Qazaq elinde ğana tolıqqandı jüzege asadı.
K.D. Uşinskiy önegeli tärbiege ülken män bergen, onıñ negizin din dep sanağan. Dindi ol, eñ
aldımen, önegeli tazalıqtıñ kepili dep tüsingen. K.D. Uşinskiydiñ«Tärbie halıqtıq iltipatqa ie
bolğan jağdayda ğana öz maqsatına jetedi»(25;\31) – deydi. Iman wğımı bizde wlttıq sipatqa ie
bolğan. Imandılıq – adamnıñ qoğamdağı, kündelikti ömirdegi is-äreketterin belgili-bir qalıpqa
tüsiretin işki ruhani retteuiş qadir-qasiet, adam boyındağı adamgerşilik, izgilik, kisilik belgisi.
Imandılıq-wlttıq şeñberde şırmalıp qalğan tar wğım da emes,Qazaqstan Respublikasında
tirşilik etip otırğan külli etnos ökilderi, onıñ wrpaqtarı imandılıq nwrınan tısqarı qaluğa
tiis emes. Eşbir wlt bwğan qarsı bolğan da emes.Imandılıq- qazaq üşin,jalañ islami wğım da
emes.Ol nanım-senim retinde, qaşannan bar,wlasıp kele jatqan tüsinik. Atam qazaqtıñ
adamgerşilik wğımın imandılıq sözimen beruinde erekşe män bar. Öytkeni, adamgerşilik pen
imandılıq arasında ülken ayırmaşılıq bar. Adamgerşilik – barlıq adamnıñ boyında bola
alatın adamnıñ adamdıq bolmısınan (kisiliginen)tuğan qasiet.Imandılıq älemniñ
Jaratuşısı, Wlı Dosına degen iman attı süyispenşiliginen tuğan asa izgi kisilik qasiet. YAğni,
ärbir imandılıqta adamgerşilik bar bolsa da ärbir adamgerşilikte imandılıq bolmauı bek
mümkin. Sondıqtan qazaqta imandılıq – auqımı asa keñ ülken pälsapalıq oy-tolğamğa ie,
erekşe mändi wğım. Atam qazaq imanın – öz bolmısınıñ tiregi men ar-ojdannıñ asıl tas
aqiqatı dep wqqan. Sol sebepti olar jürekten iman şıqqannan keudeden jan şığudı artıq
sanağan. Oğan qazaqtıñ mına sözi kuä: «Malım janımnıñ sadaqası, janım arımnıñ sadaqası».
Bwl jerde atam qazaqtıñ «arım», dep, otırğanı – iman. «Wyat kimde bolsa, iman sonda», deui de,
sodan qalğan. Ar-wyatın satqan janğa «imanın sattı», arsız janğa «imansız», degen sözben
tüyregen. Qazaqta mwnday söz tirkesteri tolıp jatır. Bwl – qazaqtıñ asa imandı momın-
mwsılman jan ekendiginiñ belgisi. YAğni, qazaq bar jaqsılıq wğımdı iman sözimen, bar jamandıq
wğımdı imansız sözimen ayqındağan. Qazaq ärqaşan Wlı Dosına beriktigin körsetken. Iä, qazaq
şır etip dünie kelgen balanıñ qwlağına azan aytıp, ajalı jetip bwl jalğannan ozğan jannıñ
da jüzin qwbılağa qaratıp, janazasın oqıp Wlı Jaratuşınıñ jarlığın bwljıtpay orındauğa
tırısqan. Bizdiñ ata babalarımız dindi tereñinen zerttep mol tağılımın öziniñ salt sanasına,
dästürine siñire bilip öziniñ wrpaqtarına ana sütimen, tälimi mol isterimen darıta bilgen..Abay
atamız«Allanıñ adam balasına dindi tüsirudegi maqsatı – qwldarınıñ joldan adaspauı üşin,
bir birimen izgilikte, tatulıqta ömir süruleri üşin boldı» deydi. Osığan dälel Wlı aqın Şäkärim
qajı bılay deydi.
Älemdegi dinderdiñ tüp maqswtı,
Üş närsede bwljımay qwşaqtasar:
Qwday bar, wjdan dwrıs, qiyamet şın,
Eş dinniñ maqswtı joq mwnan asar.
Din adamdı bir bauır qılmaq edi,
Onı bölip, dwşpandıq qaru jasar.
İnjil, Qwran bäri aytıp twrsa dağı,
Mağınasına adasıp qara basar.
Söytip bwzıp, büldirip esil dindi,
Din dese bilimdiler twra qaşar.
Eşbir din öytip dwspan bol demeydi
Qaneki bwl sözime kim talasar?- dep twjırım jasaydı. Al,imandılıq-
tärbieleu qazaq iliminiñ asıl özegi. Osı asıl özek büginderi qoğamdağı tärbielik is-äreketter men
şara- şarualardıñ tiregi bola almay otır.Mwnıñ ekinşi jağı bügingi qazaq pedagogikası
jarqırap körinip,tärbieleu teoriyasın zamanğa layıqtap älemdik pedagogika aumağına
jaqınday almauında bolıp twr.Jalpı,Qazaqstan Respublikasında Wlttıq bilim filosofiyasına
(Pilosofy of education),Oqu bilim ğılımına(Introduction to Education studies),
Mekteptanu(Skalolazanie) nazar audarılmay,irgeli pedagogikalıq ğılımdar damımay
qalğan.Olay bolsa,Imanipedagogika zamanaui tärbie teoriyası boluı tiis.Onıñ alğı şarttarı
tolıq bar. Aytalıq, Imani-pedagogikanıñ ğılımi negizin Farabi, Balasağüni,YAssaui
babalarımız salıp,Abay, Şäkerim jäne Mağjan,Jüsipbek danalarımız tiyanaqtap qoyğan.
Qobdabay Qabdırazaqwlı
(ğalım-jazuşı)
)
19.11.2018
Kerey.kz
Pikir qaldıru