|  |  | 

Tarih Qazaq şejiresi

Bögenbay qazasın Abılay hanğa estirtu

Ytike batirEy, Abılay, Abılay,
Abılay hanım, bwl qalay?
Bwl qalaydan seskenip,
Sözimdi qoyma tındamay.
Talay ister basıñnan
Ötip edi-au jasıñnan,
Qiın, qızıq ärbir jay.
Jas küninde, Abılay,
Ürgenişten mwnda kep,
Sarıarqanı jerim dep,
Qalıñ qazaq elim dep,
Kelmep pe ediñ jayaulay?!
Töle bidi tapqanda,
Kündiz tüye baqqanda,
Jalğızbın dep şoşımay,
Eş malşığa qosılmay,
Qara jerge otırmay,
Küpindi salıp astıña,
Jeñ jastanıp basıña,
Qol-ayağıñ tört jaqta,
Jatuşı ediñ sol şaqta,
Wmıttıñ ba sonı, Abılay!

Jiırma jasıñ tolğanda,
Qalmaqpen soğıs bolğanda,
Alğaşqı baqtı tapqanda,
Şarıştıñ basın qaqqanda,
Qanjığaña bas baylap,
Jau qaştı dep ayğaylap,
Abılaylap şapqanda…
Wmıttıñ ba sonı, Abılay!

Sol erlikpen han boldıñ,
Älem asqan jan boldıñ,
Barşa älemge dañ boldıñ,
Wmıttıñ ba sonı, Abılay!

Qaldan hannıñ äskeri
İzdep seni äri-beri,
Qapıda wstap alğanda,
Alıp barıp Täşkende
Kör zıñdanğa salğanda,
Eliñ qarañ qalğanda,
Toqsan jaqsı üş jüzden
Seni swray barğanda,
Öltirem dep Qaldan han
Orayına Şarıştıñ,
Sözine qarsı söz aytıp,
Jauaptastıñ, qarıstıñ.
Qapiyada twtıldıñ,
Qalmaqqa biteu jwtıldıñ,
Şeşendik jolın twtındıñ,
Üş auız sözben qwtıldıñ,
Wmıttıñ ba sonı, Abılay!

Aruağıña bolısqan,
Ädil bilik qılısqan,
Qaşpağan qanday wrıstan
Kereyde batır Jänibek,
Qaz dauıstı Qazıbek,
Qu dauıstı Qwttıbay,
Qarakerey Qabanbay,
Qanjığalı Bögenbay –
Abılay, seniñ twsıñda
Sol beseui bolıptı-ay!
Keyi batır, keyi bi,
Täñirim bergen sonday sıy,
Wmıttñ ba sonı, Abılay!

Batırı hanğa say boldı,
Eliñ jaypaq bay boldı,
Qıs qıstauı tau boldı,
Jaz jaylauı köl boldı,
Salqın sarı bel boldı,
Elge layıq er boldı,
Sarıarqa dep tañdanıp,
Özge jwrt añsar jay boldı,
Wmıttıñ ba sonı, Abılay!

Aytqan söziñ em edi,
Jolındı teris demedi,
Qay baqıtıñ kem edi,
El qorğanı köp edi,
Qalıp pa eñ batır taba almay?
Jauıñnıñ qanın ağızğan,
Auzınan baldı tamızğan,
Bi men batır az bolıp,
Tasırqap pa ediñ şaba almay!?
Anau bir jılı attanğan
Äskerdi qırğız qırğanda,
Basınan oba qılğanda,
Ol habardı el bilip,
Köp batırmen sen jürip,
Köziñniñ jasın köl qılıp,
Kısılğan äskerbasınıñ
Qasına barıp twrğanda,
Aqboz attı şalğanda,
Moynıña kise salğanda,
Baba tükti Şaştı Äziz,
Sodan bata alğanda,
Tileuiñ qabıl bolğanın,
Basıña Qıdır qonğanın,
Wmıttıñ ba sonı, Abılay!

Wlı säske bolğanda
Jasağan jaqsı jol berip,
Jol bergende mol berip,
Oylamağan baq berip,
Qırğızdı Täñirim qaq bölip,
Sadırbala bitem dep,
Äteke soğıs kütem dep,
Biri könbey birine,
Sadır ketti bölinip,
Soğısudan tüñilip,
Äteke sındı jırıqtıñ
Qabırğası sögilip,
Şapqanda batır tögilip:
Qarakerey Qabanbay,
Qanjığalı Bögenbay,
Sarı, Bayan men Sağınbay
Qırmap pa edi jauıñdı,
Quantpap pa edi qauımdı,
Wmıttıñ ba sonı, Abılay!

Dünie kezek, Abılay!
Qalasıñ äli-aq sen bılay!
Artıñdağı balaña
Tabılar batır tağı da-ay!
Sonday erler köp tusın
Dep tiley ber, a Qwday!
Orta jüzde qatın köp,
Tuatın keyin batır köp,
Sol mwqatar jaudı dep,
Elester közge sağımday.

Ey, Abılay, Abılay,
Sözimdi tında tağı da-ay!
Öziñnen biraz jası ülken,
Dömpeş tauday bası ülken,
Jasıñda bolğan sırlasıñ,
Ülken de bolsa qwrdasıñ,
Seksennen asa bergende,
Qayrılmas qaza kelgende,
Batırıñ öldi – Bögenbay!
Imanın aytıp ölerde,
Iekke janı kelgende,
Sälem ayttı üş qayta,
Kettim dep sizdi köre almay.

Batırdı qoldan ötkizdim,
Sälemin mine jetkizdim.
Jılamay tında, Abılay!
Jarağa jaqsı qasqarar,
Oybaylap jaman bas salar.
Körispey ayttı demeñiz,
Osı edi bizdiñ kelgen jay.
Köziñniñ jasın tıya kör,
Jaqsılıq bata qıla kör.
Tağı da talay baq bersin,
Balaña altın taq bersin,
Bögenbayday jas bersin,
Ölşeusiz mal men bas bersin!
Bögenbay sındı batırdıñ
Bereke bersin artına-ay,
Sabır bersin halqına-ay.
Jasağan ie jar bolıp,
Beyişte nwrı şalqığay!

Ümbetey Jırau

Tags

Related Articles

  • Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı»

    Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı»

    Bwl Dağandel, Baqanas ölkesinen şıqqan bi Üysinbay Janwzaqwlı haqında qwrastırılıp jazılğan kitap. Tıñ tolıqtırılğan eñbekte bolıs Äldeke Küsenwlı, Dağandeli bolısınıñ basşıları men bilerimen qatar Äbdirahman Älimhanwlı Jünisov sındı aytulı twlğalar jaylı äñgime qozğalğan. Olardıñ el aldındağı eñbekteri, bilik, kesim – şeşimderi, halıq auzında qalğan qanattı sözderi men ömir joldarı, ata – tek şejiresi qamtılğan. Sonımen qatar mwrağat derekterindegi mälimetter keltirilgen. Kitapqa esimi engen erlerdiñ zamanı, üzeñgiles serikteri turalı jazılğan key maqalalar, jır –dastandar, üzindiler engen. Kitap qalıñ oqırman qauımğa arnalğan. Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı», - Jebe baspası, Şımkent qalası.134 bet tolıq nwsqasın tömendegi silteme arqılı oqi alasız. Üysinbay kitap kerey.kz

  • TARIH ĞILIMI QAZİR EZOTERIKALIQ TOPTARDIÑ  MENŞİGİNDE

    TARIH ĞILIMI QAZİR EZOTERIKALIQ TOPTARDIÑ  MENŞİGİNDE

         Şığıstanuşı-tarihşı Ömir Twyaqbaydıñ bwrında da «Qazaqqa qanday tarih kerek? Täuelsizdik kezeñinde jasalğan tarihi mistifikaciyalar hronikası» dep atalatın maqalasın  (22.05. 2025. Zhasalash.kz) oqıp em. Riza bolğam. Jaqında Ö. Twyaqbaydıñ «Qazaqstanda tarihi bwrmalaular men mifterge tosqauıl qoyudıñ joldarı» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) attı tağı bir maqalasımen jäne tanıstıq. Öte özekti mäseleni köteripti. Tarihta orın alıp jürgen jağımsız jayttar turasında oy tolğaptı. Jurnalisterdi, blogerlerdi ayıptaptı. Tarihtan arnayı käsibi dayındığı joq, bärin büldirip boldı dep.  Keleñsizdikti toqtatudıñ naqtı joldarın wsınıptı. Bwğan da köñilimiz bek toldı. Äytse de tarihtı bwrmalauğa, öz ötirikterin nasihattauğa tek jurnalister men blogerler ğana emes, «arnayı käsibi dayındığı bar» «tarihşılardıñ» da «zor üles» qosıp jatqanın bayandap, aytılğan pikirdi odan äri örbitip, jalğastırayıq.

  • «Alğaşqı kitap» derekti beynefil'mi

    «Alğaşqı kitap» derekti beynefil'mi

    Qazaqstan Respublikası Mädeniet jäne aqparat ministrliginiñ Mädeniet komitetine qarastı Wlttıq kinonı qoldau memlekettik ortalığınıñ tapsırısımen «JBF company» kompaniyası Semey qalasında, Şıñğıstau öñirinde, Almatı oblısınıñ Jambıl audanında  «Alğaşqı kitap» attı derekti beynefil'm tüsirude. Derekti fil'm Abaydıñ 1909 jılı Sankt Peterburgtegi Il'ya Boraganskiy baspasında basılğan alğaşqı şığarmalar jinağınıñ jarıq köruine arnaladı. Wlı Abay mwrasınıñ qağaz betine tañbalanu tarihın bayandaydı. Qazirgi adamdar bwrınğı uaqıttıñ, Abay zamanınıñ naqtı, derekti beynesin, sol kezdegi adamdardıñ älpetin, kiim ülgisin köz aldarına elestetui qiın. Köpşiliktiñ ol uaqıt turalı tüsinigi teatr men kinofil'mderdegi butaforlıq kiimder men zattar arqılı qalıptasqan. Alayda Abay uaqıtındağı qazaq tirşiligi, qazaqtardıñ bet-älpeti, kiim kiisi, üy – jayı, bwyımdarı tañbalanğan mıñdağan fotosuretter saqtalğan. Bwlar Resey, Türkiya, Wlıbritaniya

  • JALBIRWLI QOYBAS JAYINDAĞI KÜMÄNDİ KÖÑİRSİK ÄÑGİMELER

    JALBIRWLI QOYBAS JAYINDAĞI KÜMÄNDİ KÖÑİRSİK ÄÑGİMELER

                          1. AMANDIQ KÖMEKOVTİÑ AYTIP JÜRGENİ – AYĞAQSIZ BOS SÖZDER        Qazaqstannıñ batıs aymağında ğwmır keşken önerpazdıñ biri – Jalbırwlı Qojantay  jaylı soñğı kezde qisını kelispeytin neşe türli äñgimeler örip jür. Mwnıñ basında twrğandardıñ biri – Amandıq Kömekov. Bwrında da onıñ, basqa da kisilerdiñ eldi adastıratın negizsiz sözderine baylanıstı naqtı dälelder keltirip, «Qwlan qwdıqqa qwlasa, qwrbaqa qwlağında oynaydı» degen ataumen tüzgen sın maqalamızdı respublikalıq «Türkistan» gazeti (28.09. 2023 jıl) arqılı jwrt nazarğa wsınğanbız-dı. Äleumettik jelide Azamat Bitan esimdi blogerdiñ juırda jariyalağan video-tüsiriliminde A. Kömekov öziniñ sol bayağı «äläuläyine» qayta basıptı. Sözin ıqşamdap bereyik, bılay deydi ol: «1934 älde 1936 jılı (?) Mäskeude ötkiziletin

  • Stalin ajal auzına tastağan qazaqtıñ attı äskeri

    Stalin ajal auzına tastağan qazaqtıñ attı äskeri

    Osı uaqıtqa deyin qwpiya saqtalıp kelgen 106-qazaq attı äsker diviziyasınıñ derekteri endi belgili bola bastadı. 1942 jılı diviziya Aqmolada jasaqtalıptı. Äskeri şala dayındıqpen jasaqtalğan diviziya 1942 jıldıñ mamırında, Har'kov tübindegi qorşaudı bwzıp şığuğa bwyrıq berer aldında, 4091 sarbazğa 71mıltıq, yağni 7 adamğa bir mıltıq jäne bärine 3100 jarılğış oq –däri bärilipti. Qazaq bozdaqtarın qarusız jalañ qılışpen ölimge jwmsauı – «Gitlermen salıstırğanda Stalin soldattardı ölimge 8 ese köp jwmsadınıñ» ayğağı (Mihail Gareev, Äskeri akademiyadan.2005 jıl). “Törtinşi bilik» gazetiniñ 2016 – jılğı mamırdıñ 28-jwldızındağı sanında şeteldik arhivterden alınğan videosyujettegi 106-attı äsker diviziyası jönindegi nemis oficeriniñ aytqanı: «Ne degen qırğız (qazaq) degen jan keşti batır halıq, atqa minip, ajalğa qaymıqpay jalañ qılışpen tankterge

2 Comments

POST YOUR COMMENTS TO janbolat ordenbay (Cancel)

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: