Көз қарас Тарих Тұлғалар Қазақ хандығына 550 жыл Қазақ шежіресі
Related Articles
-
Герб ауыстыру мәселесі немесе «терістеу синдромы» қалай пайда болды?!
Еліміздің гербін ауыстыру туралы Президенттің ұсынысы (о баста ұсыныс суретші-дизайнер мамандардан шыққан сияқты) тұтас қоғамда болмағанмен, әлеуметтік желілерде әжептәуір қарсылық тудырды. Бірақ, байыптап қарасақ, бұл қарсылықтың қазіргі гербтің қазақ үшін ерекше қастерлі немесе эстетикалық тұрғыдан мінсіз болуына еш қатысы жоқтығын аңғарасыз. Соңғы уақыттары, ауыр індетпен қатар келген қаңтар трагедиясынан бастап, халық айтарлықтай күйзеліске ұшырады. Қазақстанның еркінен тыс, соғысқа, басқа да себептерге байланысты болып жатқан экономикалық қиындық салдарынан халықтың әл-ауқаты төмендеді. Осының бәрі қазір қоғамда байқалып қалған «терістеу синдромына» түрткі болды. «Терістеу синдромы» – дұрысты да бұрысқа шығаратын, қандай бастамаға болсын қарсы реакция шақыратын құбылыс. Әлеуметтік психологияны зерттеушілердің пайымдауынша, осы құбылысты барынша күшейтіп тұрған фактор – әлеуметтік желілер. Яғни, алдағы уақытта
-
Үздік ойдың үзінділері
Үздік ойдың үзінділері Арма әлеумет! Мен қазір таза академиялық ғылыми ортада жүрмін. Өзімнің неше жыл бойы жинаған білімімді, оқыған оқуымды, шетелдік тәжірибемді, интеллектуалды қарым-қабілетімді шынайы қолданатын қара шаңырақтың ішінде жүрмін. Алматының бәрінен бөлек мәдени ортасы ерекше ұнады. Алматы қала мен дала дейтін екі ұғымның түйіскен әдемі ортасы екен. Ойлап көрсем мен бақытты перезент, бағы жанған ұрпақ екенмін. Әкем тұрмыс пен жоқшылық, жалғыздықтың тауқыметін әбден тартып еш оқи алмадым, небәрі үш ай оқу оқыдым-, деп менің оқуымды бала күнімнен қадағалады, шапанымды сатсам да оқытам деп барын салды. Ал мектепте бақытты шәкірт болдым. Маған дәріс берген ұстаздарым кілең дарынды, қабілетті кісілер болды. Университетте және шетелде мен тіптен ерекше дарын иелеріне шәкірт болдым.
-
Самат Әбіш қалай “сүттен ақ, судан таза” болып шықты?
Азаттық радиосы Саясаттанушы Досым Сәтпаев ҰҚК төрағасының бұрынғы бірінші орынбасары, экс-президент Нұрсұлтан Назарбаевтың немере інісі Самат Әбішке шыққан үкім “Қазақстандағы режим болашақты ойламайтынын көрсетті” дейді қазақстандық саясаттанушы Досым Сәтпаев. Сарапшының пайымдауынша, билеуші “элита” жеке істерімен және тасадағыкелісімдермен әуре болып жатқанда елде тағы бір жаңа әлеуметтік жарылысқа әкелуі мүмкін факторлар күшейіп келеді. СаясаттанушыРесей өзінің экономикалық мүдделері мен геосаяси жоспарларын кеңінен жүзеге асыру үшін Қазақстанның ішкі саясатына тікелей әсер етуге тырысып жатуы мүмкін деп те топшылайды. ПУТИН “ҚАУІПСІЗДІК КЕПІЛІ” МЕ? Азаттық: Сонымен ұзақ демалыс алдында осындай үлкен жаңалық жарияланды. Мейрам алдында, 19 наурызда қазақстандықтар мәжіліс депутатының постынан Самат Әбішке шыққан үкім жайлы білді. Мұның бәрінің байланысы бар ма әлде кездейсоқтық па? Досым Сәтпаев: Әңгімені бұл істің құпия
-
Христиан миссионерлерінің құмдағы іздері
Орыны: Қашқар қ-сы; Жылы: 1933 ж; Аты-жөні: Қабыл Ахонд; Діні: христиан; Түсініктеме: Бұл жігіттің кейінгі есімі Қабыл Ахонд, христиан дінін қабылдаған алғашқы ұйғыр. Кейін діни сеніміне байланысты өлтірілген. Сурет еуропадағы миссионерлік музей архивінде сақтаулы. Аталған музейде жүздеген христиан ұйғыр өкілдерінің суреті сақталған. 1930 жылдары христиан ұйғырларына тұрғылықты мұсылмандар мен әкімшілік билік тарапынан қысым көрсетіле бастаған соң бір бөлімі миссионерлерге ілесіп еуропа елдеріне “һижраға” кетті. Алқисса Христиан әлемінің Қашқарияға баса мән беруі әсіресе Яқұп Бек мемлекеті кезеңінде жаңа мүмкіндіктерді қолға келтірді. 1860-70 жж. Қашқарияның Цин империясына байланысты көңіл күйін жақсы пайдаланған Христиан әлемі Үндістан мен Тибет арқылы Қашқарияға мәдени ықпалын жүргізе бастады. Олардың мақсаты бұл аймақты Ресей империясынан бұрын өз ықпалына
-
Айтпай кетті демеңіз… (Тибет архиві туралы)
Алтайдан ауған ел туралы тарихи жазбаларда оқтын-оқтын айтылғаны болмаса исі қазақ жұртына Тибет туралы түсінік әлі күнге дейін беймәлім. Әсіресе Тибет жазба деректерінде күллі түркі баласының тарихы туралы тың деректердің көмулі жатқанын тіптен біле бермейміз. Тибет- тарихи деректің ең көп сақталған аймағы саналады. Мәдени, әдеби, рухани және тарихи түрлі деректердің ықылым заманнан бері жақсы сақталуымен сырт әлемді өзіне баурап кеген Тибет жұртына 19 ғасырдан бастап Батыс экспедициясы баса назар аударып кешенді зерттеулер жасады. Соның негізінде Тибеттегі кейбір салалық байырғы деректер Батысқа көшірілді. Есесіне Тибеттану ғылымы қалыптасты. Жағырафиялық орналасуы тым ұзақ болғандықтан Тибеттану ғылымы қазақ жұртына қажеттілік тудырмады. Тибеттанумен негізінде алпауыт күштер айналысты. Олар тибет жұртын игеруді басқа қырынан бағалады. Тибетте
2 Comments
Талғат Демесінов
мына Артықбаев деген барып тұрған рушыл, арғыншыл бейшара екен. Қазақта қай уақытта Бөгенбай батыр бас қолбасшы болыпты? Қазақ қолының Бас қолбасшысы Қаракерей Қабанбай батыр еді ғой? Ол туралы Абылай ханның өзі де, Бұхар жырау да, Үмбетей жырау да, Сашуаш жырау да, тіпті кейіннен сол сұрапыл заманның тарихын зерттеген Мәшһүр Жүсіп Көпеев те айтып, жазып кетті емес пе? Абылай хан Дарабоз десе, Бұхар жырау:
Қалданменен ұрысып,
Жеті күндей сүрісіп,
Сондағы жолдас адамдар:
Қара Керей Қабанбай,
Қанжығалы Бөгенбай,
Шақшақұлы Жәнібек,
Сіргелі қара Тілеуке,
Қарақалпақ Құлашбек,
Тігеден шыққан Естербек,
Шапырашты Наурызбай,
Құдаменді Жібекбай қасында,
Бақ дәулеті басында
Секербай мен Шүйбекбай,
Тансық қожа, Мамыт бар,
Қасқарауұлы Молдабай,
Қатардан жақсы қалдырмай,
Айнақұл Бәти ішінде,
Өңкей батыр жиылып,
Абылай салды жарлықты.
Қалдан ханды қашырып,
Шеп салған жерін бұздырып,
Ұрысты қатты қыздырып,
Қасым ханның шешесін
Хан Абылай алған-ды.
Ай, Абылай,
Абылай!
Сені мен көргенде,
Тұрымтайдай ұл
едің…
Сен қай жерде
жүріп жетілдің?
Үйсін Төле бидің
Түйесін баққан құл
едің
…Сен, Қанжығалы
Бөгенбай
Қамалды бұзып қақ
жарған
Қайда батыр ер
едің?
Батырдан жолды игі
деп
Жортып қана жүр
едің.
Жұрт ауызына
ілінген
Тоқымы кеппес ұры
едің.
Қабанбайдан бұрын
найзаңды.
Жауға қашан
тіредің
Саршуаш жырау:
Уа, Қабанбай, көзелім,
Ескіден қалған көз едің.
Жақсы мен жайсаң жиналса,
Жылқыда қылаң, боз едің.
Батырлық, ерлік дегенде,
Жайылған жұртқа сөз едің.
Қайғы шеккен еліңнің,
Жылағанын жұбатып,
Қисайған көшін түзедің.
Айтып, айтпай не керек,
Күндерден күн озғанда,
Жатырмысың, есіл ер,
Тәңіріден тілеп тез өлім.
Қабанбай науқас дегенде,
Үш күн, үш түн ұйықтамай,
Өртенді, күйіп өзегім.
Сонда-дағы жарқыным,
Қусырма жақты сарнатқан,
Айтсам ба деп келіп ем,
Көңілге демеу – сөз емін.
Дулатқа салдым бір хабар,
Албанға жетті бір шабар.
Үйсіннің жиып кісісін,
Арыздасып қалсам деп,
Арқаға тарттым бір сапар.
Ат жалын жартып мінгелі,
Жорықта талай жүрістім.
Қалмақтағы Қалден хан,
Қалден ханмен ұрыстың.
Ақиған, астам ноянын
Ағып өтіп құлаттың.
Солқылдаған мырзасын,
Соғып өтіп сұлаттың.
Ат шашадан қан ақты.
Қан шашырап таң атты.
Қанға ұйып, күн батты.
Жамандарға жан тәтті,
Сараң байға мал тәтті,
Үйінен шықпай бұғысты.
Зарпыңа шыдамай,
Телімі шығып, тентіреп,
Аңыраған көп қалмақ,
Жөңкенің арғы бетіне,
Ереннің күнгей шетіне,
Қонысын тастап, ығысты.
Қол ағасы ер Қабаң,
Құжынаған Қытайы,
Қаптап топан суындай,
Жердің жүзін басқанда,
Заман ақыр болды деп,
Жан-жағына алақтап,
Хан Абылай сасқанда,
Бастырман деп жерімді,
Бермеймін деп елімді,
Есенгелді, ер Шоңай,
Ат шапшытып аспанға,
Жекпе-жекке шақырып,
Айбат шегіп, ақырып,
Кес-кестеп алдын тосқанда,
Қой дегенге қоймаған,
Жау бетінде ойнаған,
Қанды балта Тауасар,
«Қаптағайлап» қасақайып,
Шөбіне шауып барғанда,
Жылан жеп, жуа сасыған,
Күш-қайраты тасыған,
Когүн деген бір заңғар,
Кезегіне алғанда…
Үркер мен айдай тоғысып,
Қылыш, найза қағысып,
Жекпе-жек ұрыс салғанда,
Бұдан да жан қалмас деп,
Қалың қазақ қайғырып,
Күдер үзіп қалғанда…
Батагөйі ер Таңат,
Төске шапқан өр Таңат,
Ат қоюға оқталып,
Сабыр ғып, тағы тоқталып,
Бір суырып қылышын,
Қынына қайта салғанда,
Қытай, қазақ демігіп,
Қараумен көзі талғанда,
Жасаған ием жар болып,
Қапысына келтіріп,
Ер Когүнді өлтіріп,
Тауасар сынды батырың,
Басын кесіп алғанда,
Матайдағы Майлыбай,
Қасқарауда Молдабай,
Дулаттағы ер Бөкей,
Тәттібай мен Олжабай,
Керейдегі ер Жабай.
Көкжарлы Барақ, Тұрсыметбай,
Көтеріліп көп қазақ,
Ата аруағын шақырып,
Айқай-сүрең салғанда,
Қаракерей Қабанбай,
Ту түбінде тұрғансың…
Қу дауысты Құттыбай,
Бұқар жырау, Сарышуаш,
Кеңесіне мойын бұрғансың,
Шамырқанып, шамданып,
Қубасқа қамшы ұрғансың.
Қалың тобын қақ жарып,
Дұшпанды қойдай қырғансың.
Зарпыңа шыдамай,
Телім боп кәпір жосқанда,
Батырдың қарты Бөгенбай,
Қайратқа қайрат қосқанда.
Өткен күнде белгі жоқ,
Көнелерге қанықтай,
Балаларға танықтай.
Сол ерлерді көргенмін,
Жазмыштан озмыш жоқ деген,
Салғанына тәңірінің
Әу бастан-ақ көнгенмін.
………………………………..
Арғы атасы Сейілхан,
Сейілханнан тараған,
Сегіз арыс түрікпен,
Қызылбастан қыз даулап,
Балқан таудың басынан,
Арлы-берлі үріккен.
Қабанбайлап шапқанға,
Кақ айрылып жол берген,
Қабанбайдан келдім дегенге,
Атынан түсіп қол берген,
Жиделі-Байсын жайлаған.
Келелеп түйе айдаған.
Тоқсан баулы өзбек-сарт.
Самарқаны сансыз бап,
Бұқара-Шәріп арасы,
Қабанбай десе тақ ұрған,
Найза ұстаған баласы.
Дұғасынан тастамай,
Бата оқыған бабасы!
Ер Қабанбай, көзелім,
Ескіден қалған көз едің.
Байсалменен ойласам,
Қайратыңа бақ тұрған,
Абылай сынды төреңіз,
Қасыңа әкеп тақ құрған –
Тоғыз таңба Найманнан,
Тоғыз құйрық ту алып,
Тоғыз түмен қол шықса,
Қол ағасы – Қабанбай!
Алты шекті Арғыннан!
Алты құйрық ту алып,
Алты түмен қол шықса,
Қол ағасы – Қабанбай!
Тоқсан баулы өзбек пен,
Қол құйрықты, қыл жалау
Қанды телпек, сексен шоқ,
Қалмаққа жорық – жол шықса.
Күн көзіне сыймаған,
Ай жүзінде айылын жимаған,
Алаштың ауыр қолына,
Ағалыққа ұнаған –
Дарабозым – Қабанбай!
Қарындасқа қайырым,
Ата-баба ісі еп,
Көтеріліп күллі алаш
Ат құлағын теңесе,
Қаракерей Қабанбай,
Қол бастарлық кісі деп,
Өзіңді аға тұтынған,
Жұртыңа тіле амандық.
Уа, Қабанбай, көзелім,
Ескіден қалған көз едің!
Бұл науқастан сауықсаң, –
Еркелігін кешірген,
Ақ сүтін беріп өсірген, –
Қуанатын өз елің!
Бұл науқастан оңалмай,
Бақиға бет бұрсаң, –
Жау тиді десе жат алмай,
О шетіне бір шыққан,
Бұ шетіне бір шыққан,
Көкіректі кек кернеп,
Көз жасыңды мың сыққан –
Жылайтын тағы өз елің!
Ажалға берсін сабырлық,
Тәңіріден соны тіледім.
Айырылған соң тең-тұстан,
Мен қартыңда сән бар ма?!
Кеудеңнен ұшса шыбының,
Денеде сасық мән бар ма?!
Қолымнан сусын ұсынып,
Басыңда өзім тұрайын,
Мінежат қып құдайға,
Жаныңды қый деп сұрайын!
Мәшһүр Жүсіп Көпеев: Қазақта Төлеге жетер би, Қабанбайға жетер батыр болмаған,-деген еді ғой….
Тарихшының осы тарихты білмеуі мүмкін емес, демек, Жамбыл Артықбаевты рушыл демей не дейміз, халайық?!…..
Талғат Демесінов
Мына Жамбыл Артықбаев деген барып тұрған рушыл, арғыншыл екен