|  |  |  | 

Көз қарас Суреттер сөйлейді Тарих

Шағын сараптама:Шыңжаң өлкелік үкіметі, шетелге оқушы жіберу жұмысы

Шағын сараптама
1934-35 жылы жаңа Шыңжаң өлкелік үкіметі құрылған соң шетелден оқу, шетелге оқушы жіберу жұмысы кешенді жүзеге асты. Соның негізінде өлкелік үкімет Совет Одағынан оқитын жас талапкерлерге конкурс жариялап арнайы үкіметтің оқу стипендиясын бөлді, нәтижесінде 1935-39 жылдары ұзын саны 300-ге тарта студент Совет Одағында білім алды.
1935 жылдары Шығыс Түркістандық студенттердің ең көп оқуға түскен білім ордасы- Ташкендегі САГУ еді, атап айтқанда Орталық Азия Мемлекеттік Университеті. Ташкеннен оқыған Шыңжаңдық студенттер Шығыс Түркістанның барлық аймақтарында түрлі қызметте жұмыс істеді, оларды кейін “Ташкентшілдер” деп те атады.426039277_2832650150231887_2898209500227915015_n
1939 жылдан кейін Мәскеу мен Шыңжаң өлкелік үкіметтің арасы дипломатиялық дағдарысқа ұшырады, соның кесірінен ресми Үрімжі Совет Одағы құрамындағы студент азаматтарды елге шақыртып алды. Білім саласындағы ауыс-түйіс кілт тоқтады.
Архивтік статистикаға сүйенсек 1935-39 жылдары шетелге шығып оқыған Шығыс Түркістандық студенттің 95%-і Совет Одағында, 5%-і ішкі қытайда (Нанкин, Ланжоу) білім алған. Ішкі қытайда білім алу мүмкіндігінің аз болуы Өлкелік үкімет пен ресми Нанкин үкіметі арасындағы саяси тоқырау себеп болса керек, дегенмен оншақты студент Ланжоу, Нанкинде оқуын жалғастырған.
Бір қызығы, шетелде және ішкі қытайда білім алған студенттерге Екінші Жаһан соғысы жанамалай әскер еткен. Советке оқуға түскен кейбір студент жастар арасында майданға аттанғандары болды. Ал Жапон-Қытай соғысы кезінде ішкі қытайға әскери барлау саласы бойынша стипендиямен оқыған ұйғыр мен қазақтар болған. Олардың кейінгі тағдыры өте қызық.
1939 жылдан кейін кілт тоқтап қалған Өлкелік үкіметтің шетелге оқушы шығару бағдарламасы араға 10 жыл кешігіп 1951 жылы қайта қолға алынды. Нәтижесінде 1951-58 жылдары 150-ге тарта студент Совет Одағында білім алды. Естеріңізде болса осы жылдары заңғар жазушы Қ.Жұмаділ марқұм Алматыда білім алған еді. 1958 жылдан соң Совет Одағы мен Қытай коммунистік үкіметі арасына тағы да жік түсті, бүкіл байланыс арналары жабылды. Қытай мүлде жабық елге айналды…426035615_2832650190231883_6846607761536015603_n
1978 жылдан кейін жылымық пайда болды, 1980 жылдан бастап оқу ісі қайта қаралды, кейбір түзетулер енгізілді. 1983-84 жылдан соң шетелден оқу үдерісі қайта толқыды, бірақ бұл қатарда әлі де болсын Совет Одағы болмады, керісінше алыс шетелге (АҚШ, Еуропа) мәдени байланыс қарқынды дамыды. 80- жылдың аяғына қарай ұйғыр мен қазақ жастары АҚШ пен Еуропа университеттерінде білім алды. Сол жылдары мәдени майдан бүкілқытайда қарқынды жүрді, оның соңы 1989 жылғы студенттердің толқуына әкелді, ресми билік студент жастардың саяси күшке айналуынан мейлінше үрейленді. Аталған жағдай Шыңжаңда да қайталанды, студент жастар Үрімжіде алаңға шықты, элитаны ашық диалогқа дебатқа шақырды.
1991 жылы Совет Одағы құрдымға кетті. Сол жылдан бастап Қазақстанда білім алу үдерісі қайта көтерілді. 2001-2003 жылға келгенде жылына мың-екі мың студент Қазақстан университеттеріне оқуға тапсырды. Бұл 1935-39 жылдан кейінгі рекордтық ең жоғары көрсеткіш. 2010 жылдан кейін Орталық Азия респубиликаларында (соның ішінде Қазақстанда) оқитын Шыңжаңдық студенттер (көбінше қазақтар) саны күрт азайды, есесіне АҚШ, Еуропа және т.б шетелде оқу көрсеткіші жоғары болды. 2017-2021 жылдары Қазақстанға оқуға тапсырушы Шыңжаңдық студенттер (қазақтар) саны тіпті құлдырау деңгейіне жетті.425995099_2832650216898547_6893789984581302218_n
2022-23 жылдары оқуға тапсырушы студенттер арасында Шыңжаңдық қазақтардан бөлек оқу грантін игеруші қытайлық өзге азаматтар да кездеседі. Есесіне Шыңжаңда ішкі қытайда білім алу немесе жұмыс істеу көрсеткіші жалғасты жоғарлаған. Сонымен бірге, Қазақстаннан бөлек алыс шетелдерде білім алу көрсеткіші де өскен.
Соңғы жылдары қытайда білім беру саласы түрлі реформалардан өтті, оқу жүйесі кешенді жаңартылды. Аталған жүйе негізінде білім алған қазақ қандастардың Қазақстанға келуі, бұл жақтың білім беру жүйесіне бейімделуі жеке мәселе болғалы тұр.
Ал, қытайдағы қазақтар үлкен масштабта 3 үлкен санатқа бөлінеді. Олар:
* Төтеше оқығандар;
* Төтеше және қытайша оқығандар;
* Қытайша оқығандар.426074251_2832650183565217_3359438382271102126_n
Қытай сарапшылары осы үш категория бойынша стратегиялық кешенді жоспар құрған. Қазірдің өзінде таза қытайша білім алған ұрпақ қоғамның түрлі саласында көрініс тауып алдыңғы екі буын ұрпақпен жабық конкурент болып жатыр. Соған байланысты қытайда бұрын 100 мыңдаған тұтынушысы бар таза қазақша контенттердің дәурені құлдырады, есесіне шұбар тілді контент пайда болды.
Енді қайтбек керек?
Менің ойымша мынадай Қазақстандық мүмкіндіктер бар:
Мәдени ықпалдастық
Яғни қытайда әсіресе ШҰАР-да қазақстандық контетті түрлі жолдармен ықпалын көтеру;
Экономикалық ықпалдастық
Қазақстандық бизнес өкілдері қандастар көп тұратын аймақтарда сауда бизнес ынтымақтастығын көбірек қаперге алуы тиіс;
Геосаяси ықпалдастық
ШҰАР аймағы Орталық Азияның географиялық бір бөлігі саналады. 1864 жылғы “Шәуешек келісімі” негізінде бүгінгі шекаралық белдеу сызығы қалыптасты. Бірақ геосаясатты бұрынғы қалпында қала берді, атап айтқанда ОА ШҰАР-ға, ШҰАР ОА-ға геосаяси әсерін тигізеді. Біз осы ықпалдастықты Қазақстандық мүддеге жұмыс жасата білетін дипломатиялық қабілетке ие елміз;
Елдес ОРДА
06.02.2024

Related Articles

  • «Бейсенбі ме бүгін деп, Жұмаға қарсы өткені-ай…» (Абай)

    «Бейсенбі ме бүгін деп, Жұмаға қарсы өткені-ай…» (Абай)

    Қазақ халқының даңқты перзенті, ұлы жазушы Мұқтар Мағауин 85 жасқа қараған шағында дүниеден озды. «Бейсенбі ме бүгін деп, Жұмаға қарсы өткені-ай…» (Абай) Шұбартауда дүниеге келді. Жондағы Жобалай Керейдің ең үлкен Аруағы Жобалай бидің ұрпағы еді. Байқотан би, Томан би, Бегеш шешен, Уәйіс, Төлеу ақын… Атағы Аталарынан асып кетті… Тірісінде олай деген жоқ… Бұл сөзді дүниеден өткен соң біз айтып отырмыз… Өмірінің соңғы кездері шетте өтті. «Үкіметке, басқаларға да өкпем жоқ, өкпелейтін олардың жағдайы жоқ!» (М.Мағауин) деген еді өзі бертінде. Астары ауыр, еңсеңді езердей салмақты сөз… Данышпан адам неге елден жырақ кетті. Бұл «Оңаша жатқанды ұнатамын, Елімді ел қылмасын ерте сезіп… Елден кеттім жырақ…» (Шәкәрім) дейтін кетіс сияқты. Сонда да «Көк

  • Бұл – советтік һәм назарбаевтық кезеңнен қалған, журналистиканы жағымпаз қолбала, шауыпкел құрал деңгейіне түсірген шенеуніктік штамповка.

    Бұл – советтік һәм назарбаевтық кезеңнен қалған, журналистиканы жағымпаз қолбала, шауыпкел құрал деңгейіне түсірген шенеуніктік штамповка.

    “Сұхбатты” енді ғана оқып шықтым. Әзірге, сипаты туралы аз сөз: Әлбетте, бұл – журналистика стандарттарына сай, шынайы, нағыз сұхбат емес. Конституциялық құқығы тең, екі саналы азаматтың өзара пікірлескен, еменжарқын әңгімесі емес. Бұл – советтік һәм назарбаевтық кезеңнен қалған, журналистиканы жағымпаз қолбала, шауыпкел құрал деңгейіне түсірген шенеуніктік штамповка. Пәленбай адам түзеп-күзеген, ананы да, мынаны қамтуға тырысқан, аяғында жаны жоқ мәтіндер жиынтығы туған. Тоқаев айналасындағыларға: “осыншалық жасанды кейіппен халық алдында көрінуім ұят болады, қойыңдар, айналайындар, қателессем де өз болмысыммен шығам” деуге түсінігі жетпегені өкінішті. Былтыр “Егеменде” “сұхбаттасқан” Дихан Қамзабек те, биыл “Ана тілінде” “әңгімелескен” Ерлан Жүніс те, кешіріңіздер, ешқандай да интервьюер емес. Иә, біреуі терең ғалым, екіншісі тамаша ақын, бірақ, өмірінде бір

  • АЛДАҒЫ 30 ЖЫЛДА АШЫЛУЫ ЫҚТИМАЛ АСТРОНОМИЯЛЫҚ ЖАҢАЛЫҚТАР

    АЛДАҒЫ 30 ЖЫЛДА АШЫЛУЫ ЫҚТИМАЛ АСТРОНОМИЯЛЫҚ ЖАҢАЛЫҚТАР

    Келесі миллиард секундта, яғни басқаша санағанда, отыз жылда астрономияда қандай жаңалық ашылуы мүмкін? Астрофизик, ғылым насихатшысы, Абдус Салам атындағы Халықаралық теориялық физика орталығының (Триест, Италия) зерттеушісі Сергей Поповтың мақаласын ықшамдап аударып беріп отырмыз. *** Алдымен өткен 30 жылға көз тастайық. Отыз жыл бұрын КҮНГЕ ҰҚСАС ЖҰЛДЫЗДЫ АЙНАЛАТЫН ПЛАНЕТА ашылмаған-тұғын және ӘЛЕМНІҢ ҚАЗІР ҮДЕЙ КЕҢЕЙІП бара жатқанын білмейтінбіз. Бірінші ашылымды алдын-ала болжау мүмкін еді, екіншісін — жоқ. Біріншісі экзопланеталарды іздеуге бағытталған жүйелі еңбектің нәтижесі болса, екіншісін ғалымдардың көбі күтпеген-ді. Бұларды 1960-шы жылдардан бергі екі ең басты астрономиялық жаңалық дей аламын. Демек болашақ ірі жетістіктің де кейбірін болжай аламыз, ал басқалары тосыннан ашылады. Жалпы, ғылыми ашылымдарды неліктен болжауға болады? Өйткені көптеген маңызды

  • 1893 жылы 25 қарашада

    1893 жылы 25 қарашада

    1893 жылы 25 қарашада, Даниялық ғалым В.Томсен құлпытастағы бітік жазудың құпиясын ашты. Ғылыми жаңалық еуропа қоғамын дүр сілкіндіреді. Тосмен алғаш «түрік», «күлтегін», «тәңірі» деген сөздерді шешіп оқиды. Бітіктастағы жазудың келесі беті қытай иероглифімен бәдізделген-ді. Томсен иероглифтегі есімдердің реттік (қайталану) жилігіне қарап отырып келесі бетіндегі құпия таңбаларды біртіндеп сөйлете бастайды. Сол дәуірде шығыстану соның ішінде түркітану саласы жеке ғылым ретінде абройлы зерттеу нысанына айналды. В.Томсен таңбаны шешіп құпиясын ашқанымен көне түрік тілін білмеуші еді, сол себепті «бұл мәтінді оқыса Радлов оқиды» деген. Көп өтпей Радлов, Томсен шешкен таңбаның ізінше мәтін жолдарын оқыған. Сонымен жұмбақ күйде қалған тастағы бітік жазуы сөйлей бастаған… 25 қараша күні маңызды күн. Бітік жазу күні құтты болсын!

  • ОТАМАННЫҢ АҚЫРЫ

    ОТАМАННЫҢ АҚЫРЫ

    Шағын сараптама (Жанабіл Смағұлұлының қазасына арнаймын) Бірінші, ХХ ғғ.-дағы Қытай қазақтарының интеллигенциясын үлкен масштабта үш кезеңге бөліп қарастыруға болады. Бірінші кезең 1911-12 жылдардағы саяси төңкерістен кейін қалыптасқан қазақ интеллигенция. Бұл кезеңдегі интеллигенцияны екі санатқа бөліп қарастыруға болады. 1) Рухани ағартушы интеллигенция; 2) Саяси интеллигенция. Рухани ағартушы интеллигенцияның өзін екі топқа бөлуге болады: бірінші топ, жәдиттік мектептің ағартушылары; екінші топ, қазақы дүниетанымның ағартушылары. Ал, бұл кезеңдегі саяси интеллигенцияны да екі топқа бөліп қарастыра аламыз. Бірінші топ, қазақтың дәстүрлі саяси билік жүйесі негізінде қалыптасқан саяси интеллигенциясы; екінші топ, 1914-1922 жж. шығыстық білім беру жүйесі негізінде қалыптасқан саяси интеллигенция. Екінші, шығыстық білім беру жүйесінің интеллигенциясы 1912 жылғы Пекинде өткен президент сайлауынан соң қалыптаса

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: