پوستسوۆەتتىك كەزەڭدە باسقا ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن سالىستىرعاندا جاقىن جانە الىس شەت ەلدەردە قازاقستاندىق ەڭبەك ميگرانتتارى ازىراق كوزگە شالىنادى. بىراق كوبىرەك تابىسقا ۇمتىلعان مىڭداعان قازاقستاندىق ءۇشىن وڭتۇستىك كورەيا تارتىمدى ەڭبەك نارىعىنا اينالىپ تۇر.
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى كەنتاۋ قالاسىنىڭ 27 جاستاعى تۋماسى ورازحان نۇرماحان 2017 جىلى جەلتوقسان ايىندا وڭتۇستىك كورەياعا تۋريستىك ساپارمەن بارىپ، قالىپ قويعان. قازىر پۋسانداعى كومپانيالاردىڭ بىرىندە كۇننەن قۋات وندىرەتىن قۇرىلعىلاردى ورناتۋشى بولىپ جۇمىس ىستەيدى.
- كورەياداعى جۇمىس تۋرالى بارىپ-قايتقانداردان ەستىپ جۇردىك. ويتكەنى ول جاققا كەتكەن تانىستارىم دا، دوستارىم دا بولدى. وسىدان ەكى جىل بۇرىن كەتۋدى ويلاستىرعان ەدىم. بىراق ءساتى وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا كەلدى، – دەيدى ول.
باسقالارمەن سالىستىرعاندا ورازحاننىڭ جولى بولعان. سۇرانىسقا يە تەحنيكالىق ماماندىق يەسى رەتىندە وڭتۇستىك كورەياداعى جەكە تانىس-دوستارىنىڭ ارقاسىندا تۇراقتى جۇمىس تاپقان. ول قازاقستاننان وڭتۇستىك كورەياعا جوسپارسىز تۇردە جۇمىس ىزدەپ بارىپ، سەۋل مەن پۋساننىڭ اۋەجايىنان ءتۇسىپ، اڭىرىپ تۇراتىن وتانداستارى كوپ ەكەنىن ايتادى.
- جاقىندا ءبىر سامولەتپەن [قازاقستاننان] كەلگەن 60 ادامدى كەرى قايتارىپتى. ىشىندە تانىستارىم دا بولدى. تەلەديدارداعى جاڭالىقتاردان دا بەرىپ جاتتى. مۇندا نەگىزىنەن قازاقتار زاۋىتتاردا، ۇلكەن فيرمالاردا سوسىن قۇرىلىس كومپانيالارىندا جۇمىس ىستەيدى. بۇرىن ونداي جەرلەرگە ورنالاسۋ وڭاي بولاتىن. قازىر تامىر-تانىس ارقىلى كىرمەسەڭ قيىن. ال تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاسا الماعاندار «قۇل بازارىندا» (جۇمىس بەرۋشىنى كۇتىپ ارنايى الاڭداردا نەمەسە جول بويىندا تۇراتىندار – رەد.) وتىرادى. قازىر ول جەردە دە سۇرانىس ازايىپ بارادى. ويتكەنى ماۋسىمدىق جۇمىستار اياقتالىپ كەلەدى، – دەيدى ورازحان.
كەنتاۋلىق ەڭبەك ميگرانتىنىڭ سوزىنشە، ارزان جۇمىس كۇشىمەن جەرگىلىكتى جۇمىس بەرۋشىلەر رەسمي كەلىسىم-شارت جاساسپايدى، بىراق ەڭبەك اقىسىن بەرمەي الداپ كەتۋ از.
- «ادام كەرەك» دەگەن كەزدە تامىر-تانىس ارقىلى بىردەن كىرىپ كەتەسىڭ. ۇلكەن فيرمالار مەن زاۋىتتار اقشا اۋداراتىن كارتوچكاڭدى جاساپ بەرەدى. ال شاعىن زاۋىت نەمەسە كومپانيالار قولما-قول تولەيدى. تۇراقتى جالاقى ەكى مىڭ اقش دوللارىنان باستالادى. ال «قۇل بازاردا» وتىرساڭ، ايلىق تابىسىڭ مىڭ جارىم دوللاردان بولادى. ويتكەنى كەي كۇنى جۇمىس بولادى، كەي كۇنى بولمايدى. جاڭبىرلى كۇنى دەمالاسىڭ. كۇنىنە 100 دوللاردان تولەيدى. پاتەراقىڭ مەن ءىشىپ-جەمىڭە ايىنا شامامەن 600-700 دوللار كەتەدى. جەرگىلىكتى جۇرت جۇمىسشىلاردى كۇرىش القابىنا جۇمىس ىستەتۋگە الادى، – دەيدى ورازحان.
قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، قازاقستانداعى ورتاشا ايلىق جالاقى 151 مىڭ تەڭگە، ياعني 450 اقش دوللارىنا جۋىق بولىپ شىعادى. ال جان باسىنا شاققانداعى ايلىق كولەمى بۇدان ەكى ەسەدەي از – 81 مىڭ تەڭگە شاماسىندا.
«ۇيقى قاندىرۋ دەگەن تۇسىنىك جوق»
ورازحان كەنتاۋ قالالىق تەلەارناسىندا ەكى جىلداي قىزمەت ىستەگەنىن، بىراق تاپقانى تۇرمىسىنا جەتپەگەن سوڭ شەتكە كەتكەنىن ايتتى.
- كورەيا جۇرتىنىڭ مەنى ءبىر تاڭ قالدىرعانى – ەڭبەكقورلىعى. «مەن باستىقپىن» دەپ قاراپ تۇرمايدى. جۇمىس كيىمىن كيىپ الىپ، وزىڭمەن بىرگە، ءتىپتى وزىڭنەن دە ارتىق جۇمىس ىستەيدى. تاڭعى تورتتە تۇرىپ تەڭىزگە بارىپ بالىق اۋلاپ، التىدان باستاپ سارىمساقتارىن جۇلىپ دەگەن سەكىلدى قىبىرلاي بەرەدى. ولاردا ءبىز سەكىلدى ۇيقىسىن قاندىرۋ دەگەن تۇسىنىك جوق. تانىس ادامىنان ەڭ ءبىرىنشى سۇرايتىنى: «تاماق ءىشتىڭ بە؟» ولار ءۇشىن تويىپ تاماق ءىشۋ جانە جۇمىس ىستەۋ ماڭىزدى، – دەيدى ول.
بۇرىنعىداي ەمەس، قازىر ءجيى تەكسەرىپ ۇستاپ الىپ كەتەدى. بىراق قازاقستانداعىداي ايىپپۇل سالمايدى.
قازاقستاندىق ميگرانتقا وڭتۇستىك كورەيانىڭ اس-سۋىنا ۇيرەنۋ قيىنعا سوعىپتى. جەرگىلىكتى بۇرىشتى تاماقتىڭ اششى بولىپ كەلەتىنىن، كۋلينارياسىندا كۇرىشتى كوپ قولداناتىنىن ايتادى. بيدايدىڭ ۇنى قىمبات بولعان سوڭ ورازحان كەيدە ناندى ءوزى جابادى.
- كورەيادا تۇراتىن ميگرانت قازاقتاردىڭ كەيبىرى «G-1» دەگەن ۆيزانى (مەديتسينالىق مەكەمەدە ەمدەلۋشىگە، سوتقا قاتىسۋشىعا جانە ساياسي باسپانا سۇراۋشىعا بەرىلەدى – رەد.) اقشا بەرىپ جاساتادى. ونداعىلارى كوشى-قون پوليتسياسى ۇستاپ السا دەگەن ساقتىق. بۇرىنعىداي ەمەس، قازىر ءجيى تەكسەرىپ ۇستاپ الىپ كەتەدى. بىراق قازاقستانداعىداي ايىپپۇل سالمايدى. وزدەرىنىڭ ۋاقىتشا ۇستايتىن ورىندارى بار، سوندا اپارىپ قامايدى. قازاقستانعا بيلەتتى ءوز اقشاڭا الاسىڭ. سوسىن سامولەتكە وتىرعىزىپ جىبەرەدى. جاقىندا كورەيادا جەتى جىلدان بەرى تۇرىپ كەلە جاتقان اعانى ايالدامادا اۆتوبۋس كۇتىپ وتىرعان جەرىنەن ۇستاپ الىپ كەتىپتى. وسىنداعى قازاقتاردىڭ اراسىندا WhatsApp توبىمىز بار. سوندا ءبىر-بىرىنە بايقاپ جۇرىڭدەر دەپ ەسكەرتىپ جاتادى، – دەدى ول ازاتتىققا.
«ءوز بەتىڭمەن جۇمىس تابۋ – بەكەرشىلىك»
ورازحاننىڭ سوزىنشە، وڭتۇستىك كورەيادا جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن كەيبىر قازاقستاندىقتار «F-4» ۆيزاسىن (ارعى تەگى ەتنيكالىق كورەي بولعان ادامدارعا ارنالعان – رەد.) جاساتۋعا تىرىسادى. كەنتاۋلىق جىگىت قازاقستاندىقتاردان بولەك ەگيپەت، تايلاند، يندونەزيا، ۆەتنام، مالايزيا مەن رەسەيدەن كەلگەن گاستاربايتەرلەردىڭ كوبەيىپ كەتكەنىن، سول سەبەپتى جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ ازايا تۇسكەنىن ايتىپ مۇڭىن شاقتى.
- قازىر جەرگىلىكتى جەردىڭ جۇمىس بەرۋشىلەرىنە ۇناۋ وتە قيىن. ۇناۋ ءۇشىن وتە شاپشاڭ جانە ارتىق ءسوز ايتپايتىن، تەك تاپسىرعان ءىستى اتقارىپ جۇرە بەرەتىن ادام بولۋىڭ كەرەك. ەگەر ونداي بولماساڭ، ءۇش كۇننەن كەيىن «بوسسىڭ» دەيدى. سوندىقتان وڭتۇستىك كورەياعا ەندى كەلەتىن نەمەسە كەلگىسى كەلەتىندەرگە ايتارىم – ەگەر سەنەتىن جۇمىس بەرۋشى تابىلىپ، «جاقسى جۇمىسقا ورنالاستىرامىن» دەپ ۋادە بەرسە عانا كەل. ال ءوز بەتىڭمەن كەلىپ جۇمىس تاۋىپ الام دەۋ – بەكەرشىلىك. دالادا قالىپ كەتۋىڭ مۇمكىن، – دەيدى ول.
2017 جىلعى جەلتوقسان ايىندا قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى «وڭتۇستىك كورەيادا جۇرگەن قازاقستاندىق زاڭسىز ميگرانتتاردىڭ سانى 6500-دەن اسقانىن» حابارلاعان بولاتىن. سول كەزدە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى كونسۋلدىق قىزمەت دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى ارداق ماديەۆ: «وڭتۇستىك كورەيانىڭ اقپاراتى بويىنشا، قازىر «قارا ريەلتورلار توبى» بار. ولار قازاقستاندىقتاردى جيناپ، وڭتۇستىك كورەياعا زاڭسىز جۇمىسقا جىبەرىپ وتىرادى. ونداي ادامدار قارا جۇمىس ىستەپ، جان تۇرشىگەرلىك جاعدايدا ءومىر سۇرەدى. ولاردا ەشقانداي ەڭبەك كەلىسىم-شارتى دا، ەشقانداي مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ دا بولمايدى. جاراقات السا دا، ەلگە ورالمايدى. قاڭعىباس بولىپ جۇرە بەرەدى» دەپ مالىمدەگەن بولاتىن.
ورازحان نۇرماحان ازاتتىققا قازاقستاندى قاتتى ساعىنىپ جۇرگەنىن، ءبىر جارىم جىلدان سوڭ كەرى قايتاتىنىن ايتتى.
ازات ەۋروپا / ازاتتىق راديوسى
پىكىر قالدىرۋ