رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ قولىنان بيىك ماراپات الىپ، جەلى كوتەرىلىپ تۇرعان د.يسابەكوۆ، مىنا ءبىز سياقتى پەندەسىنە كوڭىل ءبولىپ، «مۇحتار ماعاۋيننىڭ بۇكىل پوزيتسياسى ماعان ۇنامايدى» دەگەن ءتۇيىندى تاقىرىپپەن سۇحبات بەرىپتى – Nege.kz, 10.ءحى.2022. ءبىر زاماندا تانىعان، بىلگەن، ەندى كوزدەن تاسا، كوڭىلدەن وشكەن جازارماننىڭ، ءتارىزى، قىرىق-ەلۋ جىل بويى ىشتە بۋلىققان جۇرەكجاردى تولعامى. جارىققا شىققان كەزدە ءبىز تاريحي-تانىمدىق «التىن وردا» كىتابىن دەندەپ، قاجەتتى تىنىسقا ەرنەست حەمينگۋەيدىڭ ەسكى جۇرتى – جىلى تەڭىزگە بەت تۇزەگەن ەدىك. ەندى مىنە، ەكى اپتادان اسقاندا قايرىلىپ سوعۋعا مۇمكىندىك تاپتىق. ارتىقشا قاجەتتىلىكتەن ەمەس، الدەبىر اۋەسقوي اعايىندار ءدۇدامالدا قالماسىن دەپ.

الدىمەن، ايقايلى سۇحباتتى وقىماعان بۇگىنگى جۇرتشىلىق ءۇشىن، ەڭ باستىسى – د.يسابەكوۆ باۋىرىمىزدىڭ مۇباراك ەسىمىن كەيىنگى زامانعا ۇمىتتىرماي جەتكەرۋ ءۇشىن، شىن مانىسىندەگى ويبايلى لەپەستىڭ بىزگە قاتىستى بولىگىن تۇتاسىمەن كەلتىرەلىك.

«– اتاق دەگەننەن شىعادى، وتكەندە عانا مەملەكەتتىك سىيلىققا قاتىستى داۋ بولدى. ءتىپتى، سوناۋ شەتەلدەن جازۋشى مۇحتار ماعاۋيننىڭ ءوزى پرەزيدەنتكە حات جازىپ، تۇرىسبەك ساۋكەتاەۆقا اراشا ءتۇسىپ ەدى. وسى كەزدە سىزگە قانداي وي كەلدى؟ …مۇحتار ماعاۋين لايىقتى دەپ باعالاعان تۇرىسبەك ساۋكەتاەۆتىڭ شىعارماسى كوڭىلىڭىزدەن شىقتى ما؟

– وسى جولى اقىن عالىم جايلىبايدىڭ، جازۋشى كادىربەك سەگىزباەۆتىڭ ۇسىنعان شىعارماسى دۇرىس بولدى دەپ ويلايمىن.

مۇحتار ماعاۋينننىڭ الىستا جاتىپ ارالاسۋىنىڭ تۇككە قاجەتى جوق ەدى. ونىڭ مىنا جاقتاعى جايتقا تورەلىك ايتقانى ماعان ۇنامادى. كەرىسىنشە، قارسىلىق تۋدىردى.

جالپى، مۇحتار ماعاۋيننىڭ بۇكىل پوزيتسياسى ماعان ۇنامايدى. شەتەلدە جاتىپ الىپ، وسى جاقتىڭ تىرلىگىنە ارالاسىپ وتىر. وزىنشە ءبىر سولجەنيتسىنگە ۇقساعىسى كەلەتىن بولۋى كەرەك.

اقش-تا جاتىپ، ءوزىن تۋعان ەلىنەن قۋعىن كورگەندەي كورسەتەدى. ول ەشقانداي دا قۋعىن كورگەن جوق. وسى ەلدەن الاتىننىڭ ءبارىن تۇگەل الىپ الدى. مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى اتاندى، حالىق جازۋشىسى بولدى. «جۇلدىز» جۋرنالىن 20 جىلداي باسقاردى. بۇل باسىلىمعا ەڭ ۇزاق رەداكتور بولعان دا ءوزى. ءتىپتى، «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ ءار سانىن ءوز پايداسىنا عانا ارناپ، شىعارىپ وتىردى.

جۇرتتىڭ پىكىرىنە قارسى «مەن» دەگەن رومان جازىپ، جاريالادى. كەيبىرەۋلەر «مەن» ەمەس، نەگە «ول» دەگەن رومان جازبايدى؟» دەپ پىكىر قالدىرىپ ەدى، ولارعا باس سالدى. وزىنەن باسقا جازۋشى جوق ەكەنىن انىق، اشىق ايتتى. اناۋ مۇحتار اۋەزوۆتى دە، باسقاسىنىڭ ءبارىن ىسىرىپ قويىپ، جالعىز ءوزىن جازۋشى ەتىپ كورسەتتى. قالعانىنىڭ ءبارى ودان الدەقايدا تومەن. ەشقايسىمىز، ءولىمىز دە، ءتىرىمىز دە امان قالعان جوقپىز. وسىنداي دا پوزيتسيا بولا ما ەكەن؟!

– ءار ادامنىڭ بويىندا پەندەشىلىك قاسيەتتەر بولماي تۇرمايدى عوي. بىراق شىعارماشىلىعىن قۇرمەتتەيتىن شىعارسىز…

– جالپى، مۇحتار ماعاۋيننىڭ شىعارماشىلىعى كوپ سۇراققا تولى. تاريحي روماندارىنىڭ كوبى كوشىرمە ەكەنىن ءبىر كەزدە دالەلدەگەندەر دە بولدى.

– ماسەلەن، قاي شىعارماسى؟

– اسىرەسە، «جارماق» رومانىن كەيبىر جۇرت وقىماسا دا، جاتىپ كەپ ماقتادى. ءوزىم دە وقىپ شىقتىم. بۇدان بۇرىن بۇل رومان «ۇلتسىزدانۋ ۇرانى» اتتى ماقالا رەتىندە جارىق كوردى.

«جارماق» وسى ماقالانىڭ نەگىزىندە جازىلعان پۋبليتسيستيكالىق شىعارما. مۇنى رومان دەۋگە كەلمەيدى. جانە ءىشىنىڭ ءبارى اشۋ-ىزاعا تولى. رومان دەگەن اشۋ-ىزاعا، كەككە قۇرىلمايدى.

رومان – بەلگىلى ءبىر كەزەڭدى قامتيتىن، بەلگىلى ءبىر سيتۋاتسياعا قۇرىلاتىن كوركەم شىعارما. ال ماعاۋين بارىنە تەك اشۋ-ىزامەن عانا قارايدى.

– شىن مانىندە، «مۇحتار ماعاۋين ەلدەگى ۇلتتىق ماسەلەلەرگە ءۇن قاتپايدى، نەگە سىيلىققا كەلگەندە مالىمدەمە جاسادى» دەگەندەر كوپ بولعانى راس…

– كەيدە وسىلاي بىرەۋلەرگە ارا تۇسكەن بولادى. بىراق ەندى ونى ءوزى ءبىلسىن. اراشا تۇسەم دەسە، ءوزىنىڭ ازاماتتىق پوزيتسياسىن، دەڭگەيىن تانىتاتىن نارسە. ويتكەنى، ساۋكەتاەۆپەن تالاي جىل بىرگە جۇمىس ىستەدى. ول ماعاۋيننىڭ «جۇلدىز» جۋرنالىنداعى وڭ قولى بولدى. سودان كەيىن دە ارنايى اراشا تۇسكەن بولۋى كەرەك. پرەزيدەنت ماعاۋيننىڭ حاتىنان كەيىن قاۋلى شىعارىپ، ساۋكەتاەۆقا «جەلقايىق» رومانى ءۇشىن اباي اتىنداعى ادەبيەت پەن ونەر سالاسىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىعى تاعايىنداپتى.

ال ەندى اقىن عالىم جايلىبايدىڭ وتكەن جولى 100 پايىز داۋىس الىپ، قۇلاپ قالعانىنىڭ ءوزى كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ نەمەسە سونى باسقارىپ وتىرعان ادامداردىڭ قانداي ەكەنىن كورسەتەدى. 100 پايىز داۋىس العان ادامعا اقتىق كەزەڭدە داۋىس جەتپەي قالۋى مۇمكىن ەمەس قوي. سونىڭ ءبارىنىڭ داۋىسىن كەمىتىپ تاستاعان سياقتى كورىنەدى ماعان.

– مۇحتار ماعاۋين ەكەۋىڭىزدىڭ اراڭىزدان ەشقانداي الا مىسىق ءوتىپ كەتپەگەن بە ەدى؟

– ەشقانداي ارازدىق بولعان ەمەس. تەك قانا شەتتە جاتىپ الىپ، اراسىندا ماقالا جازىپ قويىپ، تورەلىك ايتىپ وتىرادى. ەلدىڭ ماسەلەسى تۋرالى، حالىقتىڭ جاعدايى تۋرالى ايتپايدى. ءوز باسىم ەلدەن كەتىپ قالۋدى قوستامايمىن. باياعىدا ءبىر ماقالامنىڭ ىشىندە «حالىققا، بيلىككە ءسوزى وتەتىن ادامدار كەرەك ەدى. سونداي حالىق قۇلاق اساتىن ادامنىڭ ءبىرى ءوزىڭ ەدىڭ. ءدال كەرەك كەزدە «نە بولساڭ، سول بول» دەپ شەتكە كەتىپ قالدىڭ. سىرتتان باقىلاپ وتىرعاننىڭ نەسى قىزىق؟ ەلىڭدى جاقسى كورسەڭ، حالىق ۋ ىشسە، ۋ ءىشىپ، سۋ ىشسە، سۋ ءىش. شەتەلدە دەمالىپ، سىرتتان باقىلاپ جاتقان ازاماتتىققا جاتپايدى» دەپ جازعانىم بار. ودان كەيىن ەشتەڭە دەگەن جوق، جاۋاپ تا بەرمەدى.»

مىنە، وسىنداي عاجايىپ.

ورىس سوزىندە عوي دەيمىن، «ءوزىڭنىڭ تۇيە ەمەسىڭدى دالەلدەپ كور» دەگەن. مەنىڭ كىم ەكەنىمدى دالەلدەپ قاجەتى جوق. سوڭعى ەلۋ بەس-الپىس جىل مۇعدارىندا بۇتكىل الاش جۇرتى تانىدى، ءبىلدى، اسپانعا كوتەردى: الدىڭعى اعا بۋىن قاستەرلەسە، كەيىنگى جاڭا تولقىن قۇرمەت تۇتادى. سوۆەتتىك سوقىر تۇسىنىكتەن ءالى كۇنگە ارىلىپ بولماعان د.يسابەكوۆ جولداس تىم قۇرسا وسى، تاۋەلسىز زاماندا دۇنيەگە كەلگەن، ۇعىمى كەڭ، تانىمى تەرەڭ جاستاردان ۇيالسا كەرەك-ءتى. ەندى تۋراسىنا كوشەيىك.

مەن اۋەل باستان-اق بۇل د.يسابەكوۆتى، «جالىندا» وتىرعان كەزىمدە، الدەبىر پوۆەسىن تولەن دوسىنىڭ ىقىلاس، وتىنىشىمەن، قىسقارتىپ، تۇزەپ، كۇزەپ، ارەڭ وتكەرگەن مەزەتىمنەن باستاپ، شامالى، ورتاشا عانا جازارمان دەپ ساناۋشى ەدىم. ەشقاشان ەشقايدا اۋىزشا، نەمەسە جازبا تۇردە اتاپ ايتقان ەمەسپىن. الايدا، كوڭىلى جۇيرىك سۇڭعىلا قاپىسىز تانىپتى. بىراق مەن اجەپتاۋىر قاتەلەسكەن ەكەم، مىناۋ شىنايى سۇحباتىنا قاراعاندا، ورتادان تومەن شىقتى. مۇنداي قوراش دۇنيە-تانىم، شالاعاي ادەبي ساۋات، دۇمشە ۇكىم – د.يسابەكوۆتىڭ بار بولمىسىن تولىق ايگىلەپ تۇر. وي جۇيەسىنىڭ شەكتەۋلى ءورىسى مەن جازۋ مادەنيەتىنىڭ تومەندىگى تاڭ قالارلىق. ونى از دەسەڭىز، قيسىنسىز وتىرىكتى جىلماي اعىزاتىن ماشىعى بار ەكەن: باسقاسىن ايتپايىن، مەن قاي جەردە ۇلى مۇحاڭ – مۇحتار اۋەزوۆكە كولەڭكە ءتۇسىرىپپىن؟.. قالعانىن تىزبەلەپ كورسەتپەي-اق قويايىن. وسىعان وراي، از-ماز كوزى اشىق وقىرمان اتاۋلى باس اۋىرتپاي بايىپتايتىن بارلىق جاۋاپ –تۇتاسىمەن قاتىن-ويباي، جالا مەن جالعانعا قۇرىلعان ەرەكشە سۇحباتتىڭ ءوز ىشىندە تۇر.

ءبىر كەزدەگى ارىپتەس اعايىننىڭ وسىنشاما اعىلىپ-توگىلۋىنە سەبەپ ەمەس، سىلتاۋ وڭاي تابىلىپتى. مەن جاقىندا عانا وتكەن مەملەكەتتىك سىيلىق بايگەسىندە ورىنسىز شەتقاقپاي قالعان تۇرىسبەك ساۋكەتايدى قولداپ شىعىپپىن. قىلمىسقا پاراپار سۇمدىق ەكەن.

جۇلدەدەن اركىمنىڭ-اق ءۇمىتى بار، سوعان وراي قوستاعان، تىلەكتەس پىكىرلەر ايتىلىپ جاتۋى دا زاڭدى. ءداپ وسى اتاۋلى سىيلىققا د.يسابەكوۆتىڭ ءوزى قالاي جەتىپ ەدى؟ ءيا، بۇدان تۋرا وتىز جىل بۇرىن. بۇگىنگى عالامات تۇلعاعا قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعىن الىپ بەرگەن – ورالحان بوكەەۆ بولاتىن. باسقالار ۇمىتسا دا، د.يسابەكوۆتىڭ ءوزى ۇمىتپاۋعا ءتيىس ەدى. ەندى امالسىز ەسكە تۇسىرەيىك.

مەن «جۇلدىزدامىن». كابينەتىمدە رىمعالي نۇرعاليەۆ وتىر ەدى. كەلەر مەزەتتە ۇستىمىزگە ورالحان كىردى. ر-ەكەڭنىڭ كولەڭكەسىن شالىپ، ەكى اعامنىڭ باسى قوسىلعان ەكەن، ارنايى كەلىپ تۇرمىن، دەگەن. ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، ءبىز – مەمسىيلىق بايگەسىنە ۇمتىلعان دۋلات يسابەكوۆكە داۋىس بەرۋىمىز كەرەك. ول – شامالى عانا پروزاشى عوي، دەپ ەدىم. رىمعالي ارتىن باعىپ، ءۇنسىز قالدى. ەندى ورالحان ءىنىمىز بىزگە سالماق سالا سويلەگەن. ءتۇسىپ جاتقان باسقا جۇرتتان كەم ەمەس، ونىڭ ۇستىنە مەنىڭ دوسىم، جاقسى جىگىت. ەكى اعاڭنىڭ داۋىسىن اپەر دەپ ءوتىندى. ال ءداپ سولاي كەلسەم، مەنىڭ وزىمە داۋىس بەرەر مە ەدىڭىزدەر؟ وتكەندە داۋىس بەرگەمىز، دەدى رىمعالي. سوندىقتان دا تۋعان اعالارىم رەتىندە ەكەۋىڭىزگە قاتارىنان مىندەت ارتىپ تۇرمىن، دەگەن ورالحان. ەندى امال جوق. اۋەلى مەن ءيىلدىم، سودان سوڭ ازعانا ۇگىتتەپ، رىمعاليدى دا كوندىردىك.

بۇل كەزدە مەمسىيلىق تاعدىرى اتاۋلى سەكتسيالاردا شەشىلەدى، اقىرعى، جالپى داۋىستان ءوتۋى – شارتتى ءراسىم عانا. ۋاقىتى جاقىنداپ قالعان ەكەن، اسسا بىرەر اپتا عانا. اتاۋلى كۇندە شەشۋشى ماجىلىسىمىزگە جينالدىق. ادەبيەت سەكتسياسىندا ون جەتى مۇشە بار ەدى. ون ءتورتى عانا قاتىستى. جابىق داۋىسقا سالىپ جىبەرگەندە، بۇگىنگى ءدۇر يسابەكوۆ نەبارى توعىز داۋىس الدى. قاجەتتى ۇشتەن ەكىگە جارتى ولشەمنەن استامى جەتپەي تۇر. الايدا، مۇنداي جاعدايدا بولشەك – بۇتىنگە سانالۋعا ءتيىس قاعيدا بار. سونىمەن، توعىز داۋىس بۇل شارتقا سايكەسىپ، د.يسابەكوۆ قيعىلىقتى مارەدەن وتە شىقتى. اۋپىرىممەن دەسەك تە. ورالحاننىڭ ارالاسۋى، قيسىنسىز، توبەدەن تۇسكەن ەكى اعا – رىمعالي نۇرعاليەۆ پەن مۇحتار ماعاۋيننىڭ شەشۋشى داۋىستارى ناتيجەسىندە. ەگەر ەكەۋىمىزدىڭ ءبىرىمىز ورالحاننىڭ تىلەگىن ەسكەرمەي، قالىس قالساق، د.يسابەكوۆ كۇنى بۇگىنگە دەيىن مەملەكەتتىك سىيلىقتان ۇمىتكەرلەر قاتارىندا ءجۇرىپ، بالكىم ءداپ وسى جولى كادىربەك سەگىزباەۆپەن تايتالاسقا تۇسەر ەدى. تۇسپەس تە ەدى. ويتكەنى، سوڭعى وتىز جىلدا جاڭا ءبىر شىعارما جازعان جوق. امەريكاعا ءوتىپ كەتكەن الدەبىر جەرلەس، اياعى جەڭىل قىزدىڭ دۋماندى، اقىرى كىسى ولتىرۋمەن تىنىپ، قىرىق جىلدىق تۇرمەگە كەسىلگەن قىم-قۋىت ءومىرى تۋرالى، قازاق باسپاسوزىندە كەڭىنەن ناسيحاتتالعان عالامات ەپوپەياسى ءالى كۇنگە بىتپەي جاتىر. ۋاقاسى جوق. بۇگىندە بۇرناعى مەيىربان، جاناشىر دوسى ورالحاننىڭ ارقاسىندا، شالقىپ، تولقىپ وتىر. ول از بولعانداي، ءبىزدى تۇرىسبەك ساۋكەتايعا پەيىل ءبىلدىردى دەپ سوگىپ جاتىر.

بەلگىلى جاعداي، مارتەبەلى سىيلىقتىڭ، ادەپكى جانكۇيەر، تىلەكتەس اعايىندارمەن قاتار، ءوز قولىمەن شەشەتىن نەگىزگى تۇلعالارى بولادى. كەيدە كوپشىلىك ەمەس، ءبىر عانا كىسى. ماسەلەن، 1984 جىلى مىنا ماعان، ول كەزدە اباي اتىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىقتى ولجاس اعام الىپ بەرىپ ەدى. تيەسىلى سەكتسيا باسشىلارىنىڭ سوڭعى كەڭەسى، ءداپ وسى كەزدە ماسكەۋدە جۇرگەن جازۋشىلار وداعىنىڭ باسشىسىن سىرت قالدىرىپ، شۇعىل شەشىم قابىلدايدى. بىرگە تۋعان اعام ەسەپتى، اۋىلداس، اتالاس ەركەعالي راحماديەۆ باستاپ، مەنىڭ ورنىما لارين دەگەن جاداعاي ءجۋرناليستى وتكىزىپتى – برەجنەۆتىڭ «تسەليناسىن» جازىپ بەرگەندەردىڭ جەتەكشىسى ەكەن. ولجەكەڭ ماسكەۋدەن ورالا سالىسىمەن ديمەكەڭە تىكەلەي كىرىپ، ءلاريندى قۇردىمعا جونەلتىپ، مەنى قايىرا كوتەردى. بۇگىنگە دەيىنگى ەڭ باستى شىعارمام – دۋكەڭنىڭ «كوشىرمەلەر قاتارىندا»، اۋزى تولىپ، اتاپ ايتۋعا باتىلى بارماي قالعان «الاساپىران» تاريحي ديلوگياسى. مىنە، ول زاماندا قالامگەردىڭ الدىنان داڭعىل جول اشاتىن، بۇگىنگىدەن الدەقايدا قۇرمەتتى سىيلىققا ولجاس اعامنىڭ شاراپاتىمەن قول جەتتى. ارادا قىرىق جىلعا تاقاۋ، ۇزاق زامان وتسە دە، ءالى كۇنگە ماساتتانامىن: مەملەكەتتىك سىيلىقتى دەر شاعىم، ەڭ قاجەتتى كەزدە ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ ارقاسىندا الدىم دەپ. ال مىنا دۋلات تۋىسىم اتاق، داڭق، بيىك دارەجەگە قانداي جاعدايدا قولى جەتكەنىن ۇمىتىپ قالىپتى. انىعى – ۇمىتقان جوق، كادىمگىدەي نامىس كورەدى. شىندىعىندا، قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعىن ورالحان دوسىمنىڭ دانەكەر جالعاستىعىمەن، مۇحتار ماعاۋين الىپ بەرىپ ەدى دەپ جۇرسە، بىزگە العىس قانا ەمەس، وزىنە دە ماقتان، مارتەبە بولار ەدى عوي!..

ارينە، مۇنىمىز پەندەشىلىك. سەنىڭ ساۋداڭ ساقال سىيپاماي تۇرىپ-اق بىتكەن. مانا داۋىرلەۋىنە قاراعاندا، د.يسابەكوۆ عارىشتاعى قۇدايدىڭ ءوزىن ۇمىتىپتى. ورالحان مەن قۇدايدى عانا ەمەس، بۇگىنگى پرەزيدەنتىن دە. سۇحباتتىڭ باستاۋىندا، كەشە عانا ەل اعاسىنىڭ ءوز قولىنان زور ماراپات العانىنا قاناعات بىلدىرەدى، ال ءسوز سوڭىندا، ەرتەڭگى پرەزيدەنت سايلاۋىندا كىمگە داۋىس بەرەتىنىن ءالى ناقتى شەشپەگەنىن مالىمدەپتى. البەتتە، ەركىن ويلى باتىرىمىز – سۋدان ءوتىپ كەتكەن، قايتكەندە الدىڭعى جارلىق مانسۇق ەتىلمەيدى عوي. ال مىنا ءبىز بىلمەس تايىزدىقپەن، بۇدان وتىز جىل بۇرىنعى الدەنەنى بۇلداپ وتىرمىز…

انەكي، بۇرناعى، كەيىنگى بارلىق جازۋىمىز بەن ءىس-ارەكەتىمىز اۋىر سوگىس ارقالاتتى. «مۇحتار ماعاۋيننىڭ الىستا جاتىپ [مەملەكەتتىك سىيلىق ماسەلەسىنە] ارالاسۋىنىڭ تۇككە قاجەتى جوق ەدى. ونىڭ مىنا جاقتاعى جايىتقا تورەلىك ايتقانى ماعان ۇنامادى…» تاعى دا: «مەن قوستامايمىن…» «ماعان ۇنامايدى…» ەكى، الدە ءۇش رەت قايتالاپ، شەگەلەپ ايتىپتى. مىنا مەن – وسى الپىس جىلدان استام شىعارماشىلىق عۇمىرىمدا يىلمەي، تىك كەلە جاتقان اسقارالى مۇحتار ماعاۋين – د.يسابەكوۆ دەگەن، الدەبىر قۇباتوبەل جازارمانعا ۇناۋ ءۇشىن عانا ءومىر ءسۇرۋىم شارت ەكەن. ايتپەسە، ءبىزدىڭ بۇتكىل بولمىسىمىز، وزىندىك دۇنيە-تانىم، ادەبيەت پەن زامانعا كوزقاراس، بۇرىنعى-سوڭعى بار جازۋىمىز تەرىسكە سايماق. جاي عانا تەرىس ەمەس، ءبىرجولا مانسۇق. «جالپى، مۇحتار ماعاۋيننىڭ بۇكىل پوزيتسياسى ماعان ۇنامايدى…»

تۇيەدەن ەمەس، پىلدەن تۇسكەندەي وكىم. «مۇحتار ماعاۋيننىڭ بۇكىل پوزيتسياسى ماعان ۇنامايدى!» ءداپ وسىنىسى راس. د.يسابەكوۆ تاڭدى تۇنگە قوسىپ، تالماي بەزەكتەپ، نۇرسۇلتان نازارباەۆتى دارىپتەپ جۇرگەن كەزىندە، ءبىز بۇعان مۇلدە قاراما-قارسى باعىتتاعى «ۇلتسىزدانۋ ۇرانى»، «قان توگىلدى!..» «قازاقسىز قازاقستان» دەگەن، ادەبي، الەۋمەتتىك تولعاۋلار جازىپ جاتتىق. جانە د.يسابەكوۆ باۋىرىمىز قامشىمەن ايداسا اتتاپ باسپايتىن تاعى ءبىرتالاي پالەكەت. اقىرى، دۋكەڭ التىندى-كۇمىستى «ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ» وردەنىن كەۋدەسىنە تاققان كەزدە بىزگە تات باسقان كوك تەمىر دە بۇيىرمادى. كەرىسىنشە، قارالاۋ مەن سوگىس. ساناي بەرسەك، تاعى قانشاما قايشىلىق شىعادى…

الايدا، ەڭ قىزىعى بۇل ەمەس. وكىمەت پەن پارتياعا سۇيەنگەن د.يسابەكوۆ مەنىڭ اۋزىما قاقپاق قويىپ، ءۇنىمدى ءبىرجولا وشىرگىسى كەلەتىندەي. وتكەندەگى بار جازۋىمدى جوققا اينالدىرۋ تۇرىپتى، بۇگىنگى بارلىق ءىس-ارەكەتىمە تىيىم سالماق.

«شەت ەلدە جاتىپ الىپ، وسى جاقتىڭ تىرلىگىنە ارالاسىپ وتىر.» ياعني، سوناۋ امەريكادا تۇرىپ، ءبىزدىڭ قازاقستاننىڭ ىشكى ىستەرىنە قول سۇقپاق. سۇمدىق قوي! قانداي توقتاۋ بار؟ ءيا. وتكەندەگى سوۆەتتىك وزىق تاجىريبە. ىڭكىبىدى مەن كىگىبى… شىركىن، قىزىل فاشيستىك زامان قايتا ورالسا عوي! احاڭ دەگەن، جاقاڭ دەگەن، ماعجان دەگەن سىبايلاس اعالارىنىڭ سوڭىنان اتتاندىرىپ جىبەرسە… تىپا-تىنىش بولار ەدىك! امال قانشا، كەلمەسكە كەتكەن نۇر زامان…

حوش. ويناساق تا ءبىراز جەرگە باردىق. ءبىر پالە ءجۇز قايعىنى قوزعايدى، دەگەندەي، د.يسابەكوۆتىڭ الپاۋىت سۇحباتىنا قاتىستى حيكمەت كوپ، ونسىز دا ايقىن ماسەلەنى ەزبەلەي بەرمەي، بىرەر سوراقىعا عانا توقتالدىق. ەندى، ءسوز ءتۇيىنى.

ايبىندى دۋلات تۋىسىم ارقيلى تۇلعالاردى ءوزارا سالىستىرعاندى جاقسى كورەدى ەكەن. ءوزىن مەنىمەن شەندەستىرەدى، انىعى – بار بولمىسىمىزعا ۇكىم ايتىپ، ءوزىنىڭ ولشەۋسىز ارتىقشىلىعىن ايگىلەيدى. بۇعان كەلىستىك. ەندى اۋەلگى ىرىكتەن اسپاي قالعان تۇرىسبەك ساۋكەتايدى، بار بوگەسىننەن شاۋىپ وتكەن عالىم جايلىباي، كادىربەك سەگىزباەۆتارمەن سالىستىرادى. عالىمنىڭ وتكەن ءبىر بايگەدە قيانات كورگەنىن جاڭالىق رەتىندە ايتىپتى. ءبىز بۇدان ءتورت جىل بۇرىن ارنايى ماقالا جازعان جاعدايات. ال كادىربەك… باياعىدا، ءبىزدى ادەبيەتتەن، قوعامنان الاستاتۋ تالابىمەن، بىلعانىش دونوس ۇيىمداستىرعان. كۇنى بۇگىندە الدەنەنى بىقسىتىپ جۇرەدى. مەيلى، بىردەڭە شىعارام دەسە، تىپىرلاي بەرسىن. ءبىزدىڭ ءسوز – تۇرىسبەك جونىندە ەدى عوي. قالاي تارتساڭىز دا، انا ەكى جىگىتتەن تومەن جاتىر. بۇعان دا تالاسپايىق. ال وسى د.يسابەكوۆ ءوزىن سول تۇرىسبەك ساۋكەتايمەن سالعاستىرىپ كوردى مە؟ انىعىندا، اعاسىن قاقپاقىل ەتىپ وتىرعان عالامات تۇلعاعا كەيىنگى باكەنە ءىنىسى ءسوز بولىپ پا دەرسىز. ايتكەنمەن، ءبىز وسى د.يسابەكوۆ پەن تۇرىسبەك ساۋكەتاي ەكەۋىن ءبىر بەزبەنگە تارتىپ بايقادىق.

مىنە، كەرەمەت! د.يسابەكوۆتىڭ اندان-مۇندان تەرمىشتەپ جازعان بەس-التى اڭگىمەسى، جاساندى سيۋجەتتەرگە قۇرىلعان ەكى-ءۇش حيكاياتى، ەشكىم وقىمايتىن دۇمبىلەز رومانى، بىزگە قاتىستى ءوز ءسوزىن قايتالاساق، اركىمنەن، بۇل جولى ءسابيت مۇقانوۆتىڭ «بالۋان-شولاق» پوۆەسى مەن مۇحتار ماعاۋيننىڭ «شىڭعىس حان» تەترالوگياسىنان كوشىرمەلەپ قۇراستىرعان بۇرناعى جانە ەڭ سوڭعى پەساسىن قوسقاندا، ءشيى سورايىپ تۇرعان نەگىزگى شىعارماشىلىق قورى – ءاۋپىرىم دەگەندە ءۇش-ءتورت تومعا ارەڭ جەتەتىن «تولىق جيناعى» – ءبىزدىڭ تۇرىسبەك ساۋكەتايدىڭ جاڭا عاسىر شەگىندە جاريا بولعان جانە بۇگىنگى قازاق قاۋىمىنىڭ كوكەيكەستى ماسەلەلەرىن كوتەرگەن الدەنەشە رومانىن اۋىزعا الماي-اق قويالىق، وسىدان شيرەك عاسىر بۇرىن جارىققا شىققان «قۇزعىن تويعان قىس» اتتى، نەبارى قىرىق بەتتىك شاعىن حيكاياتىمەن سالعاستىرا قاراساق – اراسى جەر مەن كوكتەي. تۇرىسبەك ءوزىن ءتىرى كلاسسيك سانايتىن د.يسابەكوۆتىڭ ويى دا، بويى دا جەتپەس بيىكتە تۇر! نەگە، قالاي – ارعى جاعىن قازبالاساق، مۇلدە جەر قىلامىز.

ال اتاۋلى سۇحباتقا كەلسەك، ماعان ۇلكەن زيانعا شىعىپتى – ءمانىسى كەم، ونسىز دا تۇسىنىكتى دامايدى تياناقتاعان پەندەلىكتىڭ تولەمىنە، ادەپكى، قاجەت جازۋعا عانا جۇمسالۋعا ءتيىس ءتورت-بەس ساعاتىم – دوڭگەلەتە ايتقاندا، تۇتاستاي ءبىر جۇمىس كۇنىم شىعىن بولىپتى. نە شارا، كەزەكتى دەمالىس تاۋلىگىنىڭ ەسەبىنەن تولتىرۋعا تىرىسامىز.

ءلابباي، الدىڭعى تولقىن، ونىڭ ىشىندە شاتىسا باستاعان شالدارعا قاشاندا سىن كوزىمەن، بىراق ءازىل ۇستىندە، جەڭىلدىكپەن قارايتىن كەيىنگى تالاپكەر جاستاردان كەشىرىم سۇراي وتىرىپ، بۇدان بىلاي ارقيلى بوستەكى ۇساق-تۇيەككە مويىن بۇرماسپىز دەگەندەي ۋاعدا قىلامىز.

مۇحتار ماعاۋين،

27.ءحى.2022,

سيلۆەر سپريڭ، مەريلەند، اقش.