جوبالاي كەرەي ءبيى، ءارى باتىر — /1730 — 1818 ج./
جوبالاي كەرەيدىڭ ماڭدايىن جارىپ تۋعان،
بار جاقسىلىق وزىنە دارىپ تۋعان.
ەل ۇستاپ ون ەكىدە-بالا جاستان،
دانا بوپ،شەشەن بولىپ،اعىپ تۋعان،-دەپتى (قر ۇعا
عك سيرەك قور)
بۇگىندە بارلىق قازاق حالقى پرەزيدەنتىمىزدىڭ 2015 جىلعا ارنالعان حالىققا جولداۋى، ۇلكەن كورەگەندىك پەن
ەجەلدەن اڭساپ ارمانداعان ارمانىنان شىعىپ وتىرعانىنا قاتتى قۋانىپ تەبىرەنىسپەن قابىل الۋدا.ساباقتاسىپ «ماڭگىلىك ەل» ارمانداعان ارمان بيگىنە جەتەۋگە ناقتى جولدى ايشىقتاسا،ول قازاق تاريحىنىڭ «نۇرلى جول» بولۋىنا ەل ەڭسەسىن كوتەرىپ، جاسامپازدىققا جۇمىلدىرۋدا،ۇيىمشىلدىققا، قاجىرلى ەڭبەككە،قۇقىقتىق تەڭدىككە،ىزگىلىككە،وتانشىلدىققا، بىلىمدىلىككە، الەمدىك كەڭىستىكتە وزىق بولۋعا جىگەرلەندىرىپ وتىر.بۇل جاي ۇران ەمەس،بۇل جەردە ۇلتتىق ۇران ناقتى ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن»نۇرلى جول» حارتياسىندا تياناقتى مەجە بەلگىلەنىپ سوعان لايىق ەڭبەك ەتۋگە ءبارىمىزدىڭ كوزىمىزدى جەتكىزۋدە.
نۇرسۇلتان ءابىشۇلى باستى قاعيدا تۇتىپ ىسكە اسرۋدا جۇمىس جاساپ وتىرعانى بىزگە ايان.ەل باسى –ەل تىنىشتىعى، مەملەكەتىمىزدىڭ باستى قۇندىلىعى-ەتنوستىق،دىنارالىق ءوزارا تۇسىنىستىگى مەن سىيلاسىمدىلىعى،قازاقستان حالقىنىڭ تۇتاستىعى مەن بىرلىگى،تاتۋ، تاتتىلىگى مەن جاسامپازدىعى جولىندا جۇمىس جاساۋدا.
«نۇرلى جول» حارتياسى ،ءار قايسىمىزدىڭ سانامىزبەن، قانىمىزدا اتا-بابالاردىڭ ومىرمىزبەن جالعاسىپ جاتقان ۇلى ارماندى اشىپتا،ايقىنداپتا كورسەتۋ مەن قاتار ەندى، بولاشاقتا ىستەلمەك شارالاردى بەلگىلەپ بەرۋدە.»نۇرلى جول» جولداۋىندا ايقىن دارىپتەلگەن»ۇلتتىق تاريحىمىزدى ۇلىقتاۋ ارقىلى بۇگىنگى جەتكەن بيىكتەرىمىزدى قۇرمەتتەپ باعالاۋ بەلەسى ىسپەتتى.قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن ەرەكشە ۇلكەن سەزىم مەن قابىلدادىق.بابالارىمىزدان باستاپ،وتە قۇندى تاريحي ماسەلە تاۋەلسىزدىك ءۇشىن،بوستاندىق ءۇشىن،ازاتتىق ءۇشىن جانتالاسا جۇرگىزىلگەن كۇرەستىڭ ناتيجەسىندە،بۇگىندە قولىمىز جەتتى.ونى ساقتاۋ،قورعاۋ ازاماتتىق پارىزمىز ،كەشەگى باتىر بابالارىمىزدىڭ توگىلگەن قانى امانات.
تاريحتا جانىبەك پەن كەرەي حاندارىنا شەيىندە ۇلكەن كۇرەس بولدى ەمەسپە.
قوجاحمەت ياسساۋي مەن سۇلەيمەن باقىرعاننىڭ ءحىى عاسىرداعى جازعان دەرەكتەرىندە سىرداريا،تۇرىكستان،سىر بويى تۇرىكتەرى -ءنىڭ 1141 جىلعى »قاراقىتايلار كوزعالىسى»،نەمەسە قىتاي جەرىنەن 1137ج.كەلگەن وسى قاراقىتايلار شىعىس تۇرىكستان مەن جەتى سۋ ايماعىنا كەلىپ،بالاساعىنداعى قاراحانداردى وزىنە قاراتقان كەز،1141 جىلى امۋر داريادان ءوتىپ،حورەزم حانى اتسىزدى جەڭۋى. سوعىستا قاراقىتايلار قولىنان 30000 حورەزمدىكتەر (مۇسىلماندار)ولگەن. ونىڭ ۇستىنە 1139 جىلدارى حورەزم حانى اتسىز بەن مەربتەگى سەلجۋك پاتشاسى سۇلتان سانجار اراسىندا وشپەندىلىك سالدارىنان ،سانجاردى 1153 جىلى سىر بويىنا بارعان عۇزدەر(تۇرىكپەن) ولتىگەن ەن سوڭ سەلجۋك مەملەكەتى قۇلايدى.1193 جىلى(مەرب) حورەزمدى وزىنە قاراتادى.1193 جىلدان 1219 جىلعا دەيىن شىڭعىس اسكەرىنىڭ كەلۋىنە شەيىن ورتا ازياداعى ەڭ كۇشتى مەملەكەت حورەزم حاندىعى بولعان.ءحىى عاسىردا تۇرىكستان ماڭىندا وگىز قىپشاقتارى بيلىگى ۇستەم بولعانى كوپتەگەن كىتاپتارعا جازىلىپ تۇسىرلگەن. عالىمدار -5 نەگىزگى تۇرىك تايپاسى رەتىندە-وعىزدار،قىپشاقتار،قارلۇقتار،توعىز،قيماق،قۇمان،باشقۇردى اتايدى.قىپشاقتار العاش رەت 760ج. تۇرىكتىڭ رۋنيكالىق ەسكەرتىشىندە اتالعان حالىق.ءحى ع.ۇستەم تايپا بولعان.وعان قوسا يران ءتىلدى حالىقتار كىرگەن.»قىپشاق دالاسى»اتاۋى وسىدان شىققان.باسقارۋ ورتالىعى سىر بويىندا سىعاناق قالاسى ەكەن
بۇگىن مويىندالعانداي،اق وردا مەملەكەتى كەيىنگى قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىنا نەگىز قالادى، ءتىپتى قازاق حاندىعىن قۇرۋشى جانىبەك پەن كەرەي اق وردانىڭ ايگىلى حانى ىرىس حانىڭ نەمەرەسى (باراق حاننىڭ بالاسى)ەدى.وسى جانىبەك پەن كەرەي قۇرعان قازاق حاندىعى تۇسىندا قازاق حالقىنىڭ ءوز الدىنا جەكە حالىق بولىپ قالىپتاسۋ بارىسى تولىق اياقتالادى.(كەرەي –باراق حانىڭ بالاسى بولات سۇلتاننىڭ بالاسى،ال جانىبەك –باراق حاننىڭ بەل بالاسى.ەكەۋى نەمەرە).(جوشى-وردا-ەجەن،باتۋ،توقاي،-تەمىر،توبەل،شايباني-5 ۇل تۋعان.توقاي-تەمىر-وزتەمىر تۋادى. تەمىردەن-قوجا-باداق ءۇلان،-ورىس حان،-قۇيىرشىق حان-باراق حان تۋعان.باراق حان تۇسىندا سىعاناق استانا بولعان. ەكى ءجۇز جىل ءومىر سۇرگەن اق وردا ءداۋىرىن قازاق حالقىنىڭ تاريحي دامۋىنداعى ماڭىزدى بەلەستەرىنىڭ ءبىرى ەكەنى كازىر جازىلىپ جاتىر.وردا حانى ىرىس حاننىڭ نەمەرەلەرى كەرەي حان مەن جانىبەك حان ابىلقايىرعا قارسى شىققان قازاقتاردى باستاپ جەتى سۋعا قونىس اۋداردى.مونعولستان حانى ەسەنبۇعا قازاقتاردى قارسى الىپ،ءوزىنىڭ ىشكى جانە سىرت جاعدايىن نىعايتۋعا پادالانباق بولدى.ەسەنبۇعا ولارعا شۋ وزەنى مەن تالاس بويىنان قونىس بەردى.كەرەي حان مەن جانىبەك حان وسى باتىس جەتى سۋدى ورتالىق ەتە وتىرىپ،قازاق حاندىعىن قۇردى دەمەي مە؟»(ن.مىڭجان.»قازاقتىڭ قىسقاشا تاريحى 227 بەت).جانىبەك پەن كەرەي ابىلقايىردان ات قۇيرىعىن كەسىسكەنەن سوڭ شۋدىڭ سولتۇستىك قاپتالىنداعى قوزىباسى دەگەن جەرگە وتاۋ تىگۋى،ەڭ الدىمەن كوشپەلى قازاقتاردىڭ ەل بولىپ،ەڭسە كوتەرسەك دەگەن نيەتىن،ىنتاسىن وياتتى.
اتانعان بابام عالي-اشامايلى،
وسىرگەن مىڭداپ تايلاق،قۇنان-تايدى.
سىبىرگە ۇرپاقتارى قونىستانىپ،
ەل بولىپ ەرتە كەزدەن قانت جايدى.
شالقار كول،نۋ ورماندى ءسىبىر جەرى،
ءسىبىردى مەكەن ەتكەن كەرەي ەلى.
ەگىن ساپ،كۇن كورۋدىڭ قامىن ويلاپ،
باس قوسىپ كەڭەس قۇرعان بي مەن بەگى.
قوجابەرگەن جىراۋ (1663-1762ج.)
بۇل كەزدە مونعولستاننىڭ ەسەنبۇعا حانى (1432-1464ج.) جەتىسۋدى مەكەن ەتكەن.شەتى دەشتى قىپشاق دالاسىنان،ەكىنشى شەتى وزبەك حاندىعىنان (كوشپەلى قازاقتار)ەسەنبۇعانىڭ السىزدىگىنەن كۇدەر ءۇزىپ،جانىبەك پەن كەرەيدىڭ توڭىرەگىنە توپتاسادى.وعان ءحۇ عاسىردىڭ 50-70 جىلدار اراسىندا ابىلقايىر حاننىڭ قول استىنان 200 مىڭداي ادامنىڭ قوتارىلىپ كوشىپ،جانىبەك پەن كەرەي حانمەن بىرىگۋى،ءسويتىپ قازاق حاندىعىنىڭ كۇش-قۋاتىن ەسەلەپ ارتتىرىپ،وعان باسقا دا رۋ تايپالاردىڭ قوسىلۋى،تۇپتەپ كەلگەندە قازاق حاندىعىنىڭ شاڭىراعىنىڭ نىعايۋىنا جاعداي جاسادى.
كازاقيا جەرىندە جوشى جاتىر،
ورناتقان دۇشپانىنا زامان اقىر.
شەكارانى بەلگىلەپ وبا سالىپ،
سۇيەگىنە يە بوپ وڭشەڭ پاقىر.
جوشى،شىڭعىس،باتىي، مەن اقساق تەمىر،
سولارمەن قانى قانداس ءبىزدىڭ ءوڭىر.
قاقىڭ جوق قۇل بولاتىن كورىنگەنگە،
جەر تولعان مەتالل،مۇناي جانە كومىر.
…شۇبارتاۋ،شۇبارايعىر،مەيزەك،جورعا،
شەتىنەن بوي بەرمەگەن قالىڭ قولعا.
لەك-لەك جان-جاقتان اسكەر توگىپ،
جاس جوشى جان اياماي باستى زورعا…
1892ج.ءۋايىس ش.(160 بەت.ءو.احمەتوۆ)
بۇل جەردە مۇنعۇلداردىڭ قازاق حالقىنا تيگىزگەن كومەگىن تاريحشىلارمىز قاتتى باعالاعان.(مۇرتازا ءجۇنىسۇلى بۇلۇتايدىڭ «اتا-بابا ءدىنى» اتتى كىتابىنان تابامىز.
ماركو پولونىڭ جازبالارى بويىنشا ءحىىى-عاسىردا ەرتىس بويىن،قارقارالى دالاسىن،اياگوز،باقاناس وزەندەرىنىڭ بالقاشقا قۇيار تۇسىن،كەرەيدىڭ ءبىر بولىگى مەكەندەگەن.بۇل جەر جوشىنىڭ ۇلكەن بالاسى وردا ەجەنگە قاراعان.

ەندى جونداعى جوبالاي كەرەي ەلى اتانعان شۇبارتاۋ ءوڭىرىنىڭ عۇلاما باتىر،بي-ءى جوبالاي جونىندە سىر شەرتپەكپىن.
ەر قوسايدىڭ بالاسى بايسەيىت باتىردان، ءارى بيدەن تۋعان جوبالاي دا ءارى باتىر، ءارى بي بولعان. تاريحتا ەر جانىبەككە اقىلشى بولعانداردىڭ ءبىرى بولسا، ابىلاي، قابانباي،بوگەنباي ،ەر جانىبەك تەرمەن تىزە قوسىپ سوعىسقان،قول باستاعان باتىرلاردىڭ بىرەگەي باتىرلاردىڭ ءبىرى بولدى.جانىبەك وزىنە ۇنەمى اقىلشى بولىپ جۇرەتىن قارت باتىرلاردان ءجانتاي، بايتايلاق،جوبالاي ۇشەۋىن ەرتىپ ماسەلەنى بىرىگىپ شەشەتىندىگى،دەرەكتەردە جازىلىپ ءجۇر.
كەزىندە جوبالاي بي نەگىزىن ءوزى قالاپ،
نەلەر باتىر، بي، عالىمدار، اقىندار ونەگەلى،
قايتپاس قايسار قاھارمان ەڭبەكتەرىمەن،
تاريحتا ارتىنا وشپەس ءىز قالدىرعان،
ادامدار شىققان ەل.
جاستابان بالالارى سارتوقاي، سارباس، بەگىمبەت بالالارىنا، ونىڭ ۇرپاقتارىنا ۇران بولعان جوبالاي باتىر، ءوزى بي — سارىارقانىڭ بەل ورتاسى، شۇبارتاۋ جەرىنە، ەلدىڭ ورتاسىندا ءوز ورداسىن ورنىقتىرىپ، قالىڭ ارعىن، نايمان ورتاسىندا وردالى ەل بولعان. جوبالاي بابامىز قازىبەك، تولە بيلەر مەن تەرەزەسى تەڭ تۇردە ەلگە باسشىلىق جاساپ، ولاردىڭ بولاشاعىن ويلاپ، حالقىن سوڭىنان ەرتە بىلگەن سالماقتى دا ساليقالى ەل باسى بولعان. سوندىقتان بولۋى كەرەك، ءبىزدىڭ ەلدى «جونداعى جوبالاي كەرەي ەلى» دەپ اتايدى. كورشىمى3 شۇبارتاۋ بولىسى، جانازاردىڭ تۋىنا، ومىرزاقتىڭ قۇتىنا جينالعان شۇبارتاۋ تولەڭگىتتەرى ەدى.تولەڭگىتتەردىڭ باسىن بىرىكتىرۋدە ومىرزاقتىڭ جاساعان ەڭبەگىن بۇگىندە ەلى قۇرمەت سانايدى.
كەزىندە جوبالاي شاقشاق جانىبەك پەن كەڭگىربايلارعا توقتاۋ ايتقان. جوبالايدىڭ دانالىعىن اتاقتى قازبەك بي، تولە بيلەر قاتتى باعالاپ، بولعان ۇلەس، جيىندارعا ۇنەمى شاقىرىپ وتىرىپتى. ونىڭ قاتىسقان جيىنداردا ورتا جۇزگە بايلانىستى كەيبىر شەشىلمەك ماسەلەلەرگە جوبالاي ايتقان بايلام، پىكىر ۇنەمى ۇستەم بولعان ەكەن. جوبالاي ءبيدى ابايدا قاتتى باعالاعان. باي-بولىستار اراسىنداعى، كەدەي مەن باي اراسىنداعى داۋدى شەشۋدە جوبالاي بيلىگى شەشۋشى بولىپ، قاتتى قۇرمەتتەلگەن. بۇگىندە حالىق جازۋشىسى، ءىرى عالىم مۇحتار ماعاۋين ادىلدىك، تۋراشىل شەشىم جوبالاي شەشىمىندەي-اق بولسىن دەپ باعالايدى.

جوبالاي ءبيدىڭ سوعىسقا دەيىنگى قوعامداعى ادىلەتسىزدىك، زورلىق پەن زومبىلىق، ءالدىنىڭ ءالسىزدى ەزىپ، جانشىپ ءوز ايتقانىنا جۇرگىزۋگە تىرىسقاندارعا قارسى كۇرەسى ونىڭ ءادىل بيلىگى ەمەس پە؟.
اتىما تاي بەر،
قويىما قوزى بەر.
قوي بولار، قوزى بولار،
كەلەر جىلى ءوزى بولار، — دەگەن تالابى.
اباي ايتقانداي: «كۇشتى زورلىعىن قويعان با؟ ءالسىزدى ءالىم جەتتىلىكپەن جەپ، ەسە بەرمەگەنەن كەيىن، جوبالاي ءبيدىڭ ويلاپ تاپقان بيلىگى عوي» دەپ تۋراسىنان جول سالىپ ورىنداتقان ۇكىمى بولدى. مىنە، وسىنىڭ ءوزى سول كەزدەگى ءومىر ءۇشىن كۇرەس، بايلىق ءۇشىن تالاس، بيلىك ءۇشىن تارتىس زامانىندا، جوبالاي بي بيلىگىنىڭ قاجەتتىلىگىن، ونىڭ ءومىر ءسۇرۋ كەزەڭىندە تاريحي ورنىن بەلگىلەپ، ايقىنداپ وتىر. بۇل قۇن تولەۋ تارتىبىنە اينالدى. بۇل سول كەزدىڭ وزىندە اركىمنىڭ قولىنان كەلگەن جوق، تەك ءوزى باتىر، ءوزى بي جوبالاي بابامىز ءتارىزدى اكەسى بايسەيىت، بايعوتان، التىباي، بەگەش، توقسانبايلار عانا الىپ جۇرە الدى. ەل سەنىمىنە يە بولدى، ويتكەنى، ولاردىڭ كوكىرەگى وياۋ، ويلارى سۇڭعىلا بولاتىن.
ونىمەن قوسا، جوبالايدىڭ باتىردا بولعانى، ونىڭ ابىلاي، جانىبەك، قابانباي، بوگەنباي، كوشىمباي، شاقانتاي باتىرلارمەن ۇزەڭگىلەس بولىپ، سان جورىقتا ساربازدارىن ەرتىپ، جەڭىسكە جەتۋىنىڭ ءوزى اڭىز، اقيقات بىرنەشە تاريحي دەرەكتەر مەن جازدىم جانە جازىلىپ ءجۇر.
ءبىر كۇنى قابانباي بار، جوبالاي بار،
اتتانىپ جورىق شەكتىك، دوبال ايبار.
ءتۇن قاتىپ، كەلىپ قوندىق ءبىر اراعا،
سازداۋىت وتىنى جوق قوعالى ايدار.(1989 ج.
مانىك).
ەندى جوبالاي بايسەيىت ۇلى جونىندەگى دەرەكتەرگە جۇگىنسەك. جاستابان (بەگىمبەت) تەگىنەن تۋعان ەر قوساي، رىسبەتەك ۇلى بايسەيىت بالاسى جوبالاي 1730 جىلدار شاماسىندا دۇنيەگە كەلىپ، 1818 جىلدارى دۇنيەدەن وتكەن. جوبالاي ءبيدىڭ شىن اتى قاسقاباي ەكەن، ءوزىنىڭ العاشقى ءبىر ايتقان بيلىگىنە ريزا بولعان شاقشاق جانىبەك باتىر، كەڭگىرباي بي:- «جاس بولساڭ دا ايتقان جوبايىڭ دۇرىس، سوندىقتان دا سەنىڭ اتىڭ كەلەشەكتە جوبالاي بولسىن» دەپتى. وسىدان باستاپ جوبالاي اتى تانىلىپ، وسى ەسىم ەل جادىندا قالعان.
الاتاۋ مەن قاراتاۋ،
سەندەردە دە ءبىر ءمىن بار.
اسۋ بەرمەيسىڭدەر،
ەدىل، ەرتىس – ەكى سۋ.
سەندەردە دە ءبىر ءمىن بار،
وتكەل بەرمەيسىڭدەر.
جانىبەك پەن كەڭگىرباي،
سەندەردە دە ءبىر ءمىن بار.
باسقاعا ءسوز بەرمەيسىڭدەر.
ارقان كەرىپ، بوزىن ال.
ەشكى داۋلاپ، لاق ال.

لاق ال دا، تىنا قال. اساۋ قۇنان كۇنى ەرتەڭ ەشكىم ۇستاپ مىنبەيتىن، ات شىعارداي سەنىپ ال.
جۇگەن،قۇرىق تيمەگەن. اتاسى حايۋان دەمەسەڭ،
سىرىن ەشكىم بىلمەگەن. شىن تۇلپارعا تەلىپ ال.
اساۋ تاي مەن قۇناننان.
جۇزدەن مىڭنان جۇيرىكتەر شىعادى،
جورعا مەنەن تايدان،
جاراتقاندا سۇيەنىش شىعادى.
وسى سوزىمە توقتالساڭ.
بۇل ءىنىڭ باسقانى قويىپ،
وسى بيلىككە تۇرادى، — دەگەندە كەڭگىرباي مەن شاقشاق جانىبەك تە جوبالاي بيلىگىنە توقتادى ەمەس پە؟ جوبايى دۇرىس دەگەن شەشىم سوندىقتان دا ايتىلسا كەرەك.
قاي كەزدە بولسىن جوبالاي بيلىگىنسىز، رۇقساتىنسىز ەشكىم ءوز بەتىمەن ەشقايدا كەتپەگەن. بىردە سوعىستا جاۋمەن ارپالىس كەزىندە بارىمتاشىلار نۇرالىنىڭ جىلقىسىن ايداپ اكەتەدى. نۇرالى باتىر جاۋ ايداپ اكەتكەن جىلقىسىن قايتارىپ الۋ ءۇشىن، بارىمتاعا بارۋعا جوبالاي بيدەن رۇقسات ءسۇرايدى.سوندا جوبالاي بي رۇقسات بەرمەي، نۇرالى باتىرعا بىلاي دەگەن ەكەن:-«اۋىل-ءۇي اراسىندا قاتىن دا باتىر. باتىر سىرتقى جاۋعا قاجەت. بايعوتاندى شاقىر»- دەپتى. بايعوتان كەلگەننەن سوڭ:-«مىنا نۇرالىدان جىلقىنىڭ سانىن ءبىل جانە نۇرالىنىڭ بالالارىن ەرتىپ الىپ، تىشقاق تايىن قالدىرماي اكەلىپ بەر»، — دەگەن ەكەن. بايقوتان راسىندا ەشبىر ۇرىس-جانجالسىز جىلقىسىن شاشاۋ شىعارماي اكەلىپ بەرىپتى. بۇل جەردە بايعوتاننىڭ سوزگە شەشەندەگى، باتىل ءىس-قيمىلىنا بۇرىنان قانىق جوبالاي ءبيدىڭ، ونى تاعىدا ءبىر سىناعانى ەكەن.
نۇرالى، قاسقا بالالارى باتىردىڭ ءىس ارەكەتىنەن، ارتىق ءىس تىندىرعانىنا قىزىعۋشىلىقپەن قاراپ، جوبالاي بيدەن مۇنىڭ ءمانىسىن سۇرايدى. سوندا جوبالاي بي، ولارعا بىلاي دەپتى:-«بايعوتانىڭ ءتىلىنىڭ استىندا قارا مەڭ بار. بۇنىڭ اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس بولادى»،-دەگەن ەكەن.بولاشاق بي وسى بولادى دەپ ايتىپ جەتكىزىپتى.
قاز داۋىستى قازبەك، قۋ داۋىستى قۇتتىباي، ايتەكە، اقتايلاق، التىباي بيلەردىڭ داڭقى ۇستەم كەزىندە، ولاردى جەڭە بەرگەن سوڭ، وسى كىسىلەردىڭ ءبىرى، شەشەن، تۋرا ايتاتىن جوبالايعا بىردە بىلاي دەگەن ەكەن: -قارقارالى دەگەن قالا تۇرادى،
قاز مويىندى بالا تۋادى.
اۋىزى تۇكتى، كوزى كوك،
سارى ورىس اۋىلىڭدى جاناپ وتەدى،
الدىڭداعى مالدى ساناپ وتەدى،
جوبالايىم ارۋاعىڭ سوندا كەتەدى.
بۇنداي كورەگەندىكپەن ايتقان كورىپكەل ءسوزى، ومىردە باستان ءوتتى عوي. ادىلەتسىز بيلىك باسىمىزعا جەتتى ەمەس پە، جەتپىس-سەكسەن جىل كىمگە جالىنىشتى بودان بولمادىق.
وسال، جالتاق باسشى، جەكە باستىڭ قامىمەن جۇمىس جاساعان ادامدار قىرسىعىنان تاريحى مول،كيەلى جەرى،دارحان ادامدارى بار، ۇلىلىردىڭ مەكەنى، قاسيەتتى اۋدانىمىز ءۇش رەت تاراپ، حالىقتىڭ بۇگىندە اياكوز اۋدانى باسشىلارىنىڭ قول استىندا جۇرگەن جاعدايى بار. جوبالاي بي قايدا! وكىنىشتىسى دە وسى. ءتىرى بولسا بۇل باتۋاسىزدىققا بي دە وكپەلەر ەدى.
شەشەندىكتى، تاپقىرلىقتى دارىتقان،
جوبالاي بي شىقتى جاستابان دەگەن حالىقتان.
ادىلەتتى تيەك ەتىپ تىلىنە،
داڭقى وشپەي ورىن الدى تاريحتان.
ەستىگەندە قۇلاق قۇرىشىن قاندىرعان،
كوكىرەگىمە ءۇمىت وتىن جاندىرعان.
قيىن-قىستاۋ كەزدەردە ءجون تاۋىپ،
كەزدەرىڭ جوق ورتا جولدا قالدىرعان.
سەن كەلەسىڭ سوناۋ الىس عاسىردان،
الدىڭا كەپ تالاي شونجار باس ۇرعان.
ادىلدىكتىڭ جىگىن تاۋىپ تارتىستا،
بەدەلىڭدى بار ايماققا اسىرعان.
اسىل مۇرا، مازارى بابامىزدىڭ،
قانعا سىڭگەن اق سۇتىمەن انامىزدىڭ.
تەرەڭ بولجاپ الدى — ارتىمدى بايقاسام،
قۋانام دا، ىشتە شەردى تارقاتام.
سارجان دۇيسەنباەۆ. ايعىز اۋىلى.
جوبالايدىڭ وسى ەلدە 1822-25 جىلعى ورىس پاتشاسىنىڭ بيلەر بيلىگىن جويىپ، جاڭادان جاريالاعان قارقارالى ىشكى وكرۋگتىك باسقارماسى جارلىعىنا دەيىن بيلىگى جۇرگەن.
وسى بەگىمبەت بالالارى داعاندەلى، باقاناس بولىستارىن قۇراپ، داعاندەلى بويىن مەكەندەۋدەن باستاعان ەكەن.
ءبىر تالاي مۇنان بۇرىن اتا وتكەن،
بەكنازار، قوساي ەكەن بەگىمبەتتەن.
از اۋىل ارعىن — نايمان ورتاسىندا،
ەل بولۋعا كەلگەن ءبولىنىپ جانىبەكتەن .
ويلاندى ەل بولۋدى باسىن قۇراپ،
ءوز ەلىن داعاندەلىگە ەتىپ تۇراق،
ەكى ۇلى بەگىمبەتتىڭ ەكى اۋىل بوپ،
قاتارلاس قونىس الدى كەتپەي جىراق.
سارىارقانىڭ بەل ورتاسىنا مەكەن تەۋىپ، ەجەلدەن حالقىمىز ءۇشىن جەر تاعدىرى باستى ءومىر قاجەتتىلىگى كەزىندە،وسى جەرگە تۇراقتاپ، ايماق زاڭىنا مويىنسۇنعاندا، جونداعى جوبالاي كەرەي ەلى اتانعان بۇل ەلگە جوبالاي بابامىز باسشىلىعى 1822 جىلدان باستاپ، باسقارۋ رەتى ءسىبىر قازاقتارىنىڭ «ايماق» زاڭى ، بويىنشا ىسكە اسىرىلا باستالعانشا جۇرگەن.
ەلدە بي، بولىستىق باسقارۋ جۇيەسىنىڭ ەنۋى—
تەك ورتا ءجۇز بويىنشا 8 سىرتقى دۋانعا ءبولىندى. بولىستىق باسقارۋ جۇيەسى ەڭگىزىلدى.
1-09-1824 جىلدان جانە 2-ح-1826 جىلى حالىقتىڭ سايلاۋىمەن قايتا بي بولىپ جاڭگىر شىڭعىسۇلى تاعايىندالعان ەكەن.
1827 جىلى جوبالاي-كەرەي بولىسىندا بايعوتان امانبايۇلى / 70 جاستا/, ءشۇرشىت ماتاقۇلى ىستەگەن.

كەرەي كليم تولەمىسۇلى.شەجىرەشى،شۇبارتاۋ تاريحىن زەرتەۋشى.