1938 جىلى جازعا سالىم تاجىكستانداعى بۇكىل قازاققا قاجىمۇقان پالۋان كەلە جاتىر دەگەن حابار تارادى. قازاق اتاۋلى تۇگەل قۇلاقتانىپ، تاجىكتەرگە وزدەرىنىڭ كىم ەكەنىن بىلدىرەتىن مۇمكىندىك تۋعانىنا قۋاندى.

جالپى، تاجىكستان كەڭەس وكىمەتى كەش ورناعان رەسپۋبليكا بولاتىن. الىس تاۋلى اۋدانداردا كەڭەستىك ءتارتىپتى مويىنداماۋ، باعىنباۋ، باسماشىلىق، قاراقشىلىق قىرقىنشى جىلدارعا دەيىن سوزىلدى. سوندىقتان با ەكەن، اينالادا كىمنىڭ دوس، كىمنىڭ جاۋ ەكەنىن اجىراتۋ وڭاي ەمەس-ءتىن. بىراق تاجىكتەردىڭ كوبى كىممەن بولسا دا ورتاق ءتىل تابىسىپ، قازاقتارعا جاقسى قارادى. ءوز باسىم اكە-شەشەمدى قالتقىسىز قۇرمەتتەگەن تالاي تاجىكتى بىلەمىن. كوپ كەشىكپەي زارىعا كۇتكەن تسيرك تە كەلىپ، ء(بىزدىڭ ۇيگە جاقىن جەردەگى) بازار الاڭىنا شاتىر تىكتى. شاعىن ۆاگوندار قاتارلاسا ءتىزىلىپ، ۇيرەتىل­گەن جانۋارلارعا (ات، تۇيە، ايۋ، ەشكى، يت) اشىق قو­را­لار جاسالدى. تاجىكتەر مۋزىكاعا بەيىم، ونەرلى، بي دەسە كارى دەمەي، جاس دەمەي «جانىپ» كەتەدى. تسيرك كەلدى دەگەندە، ويىن بولاتىن كۇنگە دەيىن ەرتەلى-كەش كەرنەيلەتىپ، سىرنايلاتىپ، ءان شىر­قاپ، بي بيلەگەن تاجىگى، قازاعى، وزبەگى ارالاس حا­لىق قۋانىشىندا شەك بولمادى. تسيرك اشىلاتىن كۇنى دە سولاي بولدى. ءبىر كەزدە «ويىن باستالادى» دەگەن داۋىس ەستىلدى. جۇرت تىنىشتالدى، ويىن وتەتىن الاڭ مۇقيات تازارتىلدى. مۋزىكا ويناپ، تسيرك الاڭىنا وڭ قولىن جوعارى كوتەرگەن قاجىمۇقان شىقتى. ءۇستىن­دە سپورت كاستومى. ارى-بەرى اسىقپاي ءجۇرىپ، جۇرتقا تاعزىم ەتتى. جارشى ونىڭ كىم ەكەنىن، اتاق-دارە­جە­سىن جاريالاپ بولىسىمەن: «ال ىشتەرىڭىزدە ءدۇ­نيە­جۇزىنە بەل­گىلى پال­ۋان­مەن كۇش سىناسام دەي­تىندەر بار ما، بار بولسا، ورتاعا شىق­سىن!» – دەپ حابارلادى. سالدەن سوڭ ۇلتى بەلگىسىز، بىراق، مۇسىل­مان­شا كيىنگەن بىرەۋ، ودان كەيىن ناق سون­داي تاعى بىرەۋ، تاعى، تاعى­لار شىعىپ جاتتى. قاجى­مۇقانعا شاق كەلگەن ەشقاي­سىسى جوق، ارينە. ءبارى­نىڭ جاۋىرىنى جەر يىسكەدى (ول­ار­دىڭ الدىن الا دايىن­دالعان تسيرك­تىڭ ءوز ادامدارى ەكەنىن كەيىن بىلدىك). پالۋاندار كۇرەسىنەن كەيىن الاڭعا وزگە ءارتىس­تەر شىقتى: گيمناستيكاشىلار، جونگلەرلەر، ءۇي­رە­تىلگەن جانۋارلار دەگەندەي. اسىرەسە، ماسقارا­پازدار­دىڭ (كلوۋن) ونەرىنە ءتانتى بوپ، ءتو­بە­لەرى كوككە جەتكەندەردىڭ ەكى ەزۋ­لەرى قۇلا­عىندا. ۇزىلىستەن كەيىن الاڭعا قايتا شىققان قاجى­مۇقان بىرەسە بىلەكتەي تەمىردى دوعاداي ءيىپ، بىرەسە ەكى پۇتتىق تاستى باسىنان اينالدىرا وڭدى-سولدى ءۇيىرىپ، بۇلشىق ەتتەرىن ويناتىپ، تالاي تاما­شاعا كەنەلتتى. ونان سوڭ بىرنەشە ءارتىس – ءبىرى قاجىمۇقان­نىڭ ارقاسىنا، ءبىرى توسىنە، ءبىرى يى­عىنا جابىلا ءمىنىپ، اياعى عانا كورىنگەن باتىر الاڭدى اينالا ءجۇرىپ ءوتتى. ەڭ سوڭىندا الاڭعا قالىڭ ەتىپ اعاش ۇگىندىسى توگىلدى. وعان قاجىمۇقان ارقاسىمەن جاتىپ، تۇلا بويىن كومكەرە تاقتايلار مەن تىرەۋىشتەر قو­يىل­دى. بۇل باتىردىڭ بۇگىنگى سوڭعى «ونەرى». قازىر كۋزوۆىنا ادام تولى پولۋتوركا ماشينا پالۋان­نىڭ ۇستىمەن ءجۇرىپ وتەدى. جۇرت ۋ-شۋ. كەيبىرەۋلەر كورۋگە باتا الماي، كوزدەرىن قولىمەن جابادى. كەنەت كەرنەيدىڭ داۋسى ەستىلىسىمەن، ماشينا قاس قاققانشا پالۋاننىڭ ءۇستى­مەن وتە شىقتى دا، الاڭنىڭ قارسى بەتىنە بارىپ توق­تادى. دەمدەرىن ىشىنەن العان كورەرمەندەر پالۋان امان با، جوق پا، بىلە الماي دال. و، عاجاپ! ءتورت ادام كوتەرىپ اكەلگەن تاقتاي­لار مەن تىرەۋىشتەردى جان-جاققا سارت-cۇرت لاقتى­رىپ، استىنان قاجىمۇقان اتىپ تۇردى. ءدىن امان. كو­رە­رمەندەر ىشقىنا اي­قاي­لاپ، كوزدەرىنە جاس ال­عاندار، تەرىس اينالعاندار قان­شاما. كەر­نەي-سىرنايدىڭ ءۇنى قۇلاقتى جارىپ بارادى. قاتتى قورىققان مەن باقىرىپ جىلاپ جىبەردىم. جانىمدا وتىرعان شىنار اجەم بەتى­مە مۇزداي سۋ بۇركىپ، ەسىمدى جيعىزدى. ويىننان كەيىن بۇكىل قازاق تسيرك الاڭىنا جاقىن جەر­دەگى ءبىزدىڭ ۇيگە جينالىپ، انە-مىنە دە­گەنشە ءبىر باسپاق، ءبىر قويدىڭ ەتى قازانعا سالىندى. ۇلكەن بولمەگە مول داستارقان جايىلدى. مەنى ورتالارىنا العان اكەم، تاعى بىرنەشە جاسى ۇلكەن اق­ساقال پالۋاندى دامگە شاقىرۋعا بار­دىق. سۋعا شايىنىپ، كيىمىن اۋىستىر­عان پالۋان يىعىنا قازاقى جىبەك شاپانىن جاۋىپ، باسىنا تاقياسىن، اياعىنا جىلى شۇلىق كيىپ، اعاش سكامەيكادا دەمالىپ وتىر ەكەن. ءبىزدى كورىپ جىلى جىميدى دا، ۇلكەندەرمەن جەكە-جەكە قول بەرىپ امانداستى. مەنى جەردەن ءىلىپ الىپ جوعارى كوتەردى دە، ماڭدا­يىم­نان ءبىر سيپاپ، تومەن ءتۇسىردى. «ۇيلەرىڭنىڭ جا­قىن­دىعى جاقسى ەكەن، ماشينادان جا­لىقتىم»، – دەپ بارۋعا كەلىسىم بەردى. «بارشا ءارتىستى ەرتپەي­سىز بە؟» – دەگەن اكەمە: «قا­جە­تى جوق، ولار ەرتەڭگە دايىندالادى»، – دەپ جالعىز ءجۇردى.

ۇيگە كەلدىك. قورا تولعان قازاقتار ەكى جارىلىپ، پالۋان ورتادا كەلەدى. ەسىك الدىندا قو­لىن جۋىپ، كەڭ بولمەگە كىردىك. قادىرلى ادامدار وسىن­دا، ورىن جەتپەگەندەر كورشى بولمەگە وتىردى. ءبىر تاڭعالعانىم، باتىر تاماقتى از جەدى. باس­تان اۋىز تيگەن سوڭ، ءبىر قۇلاعىن ماعان كەسىپ بەرىپ، جامباستىڭ ەتى­نەن ءبىر كەسىپ اۋزىنا سالدى دا، ەكەۋىن دە قاسىنداعى اقسا­قال­عا ۇسىندى. ول دا سولاي جاساپ، پالۋاننىڭ سار­قىتى بۇكىل ءۇيدى ارالاپ شىق­تى. ءداۋ تاباق ەتتەن دە مان­دى­تىپ ءدام تات­قان جوق. دابىر-دۇبىر، لە­پىر­مە ءسوز، ءان، كۇي بولماي، پالۋاننىڭ اڭگى­مەسى تىڭ­دال­دى. (الدىن الا دا­يىن­دالعان) ىشىمدىك بوتەلكە­لەرى اشىلمادى. قاجى­مۇقان «كە­رەگى جوق» دەگەن سوڭ تەنتەك سۋدان ۇرت­تاۋعا باسقالار دا باتا المادى. اكەم ءۇي يەسى رەتىندە داس­تار­قان باسىن­داعىلاردى پال­ۋانعا كەزەك-كەزەك تانىستىرىپ، كورشى بولمەدەگى­لەر دە ەستىسىن دەپ، قات­تىراق سويلەپ وتىردى. اكەمنىڭ قاجىمۇ­قان­مەن بۇ­رىن­نان تانىس ەكەنى دە اڭعا­رىلماي قالعان جوق. قوناق­تاردىڭ قان­شا وتىرعا­نىن بىلمەيمىن، ۇيىقتاپ كەتىپپىن. ەرتەڭىنە بولاتىن ويىنعا مەنى اپارعان جوق. ويىن بولدى ما، جوق پا، ونى دا ءبىل­مەي­مىن. تسيرك­تىڭ قانشا كۇن ونەر كورسەت­كەنى دە جادىمدا جوق. بىراق تسيرك جابىلار قار­ساڭداعى كورى­نىس ەسىم­دە. ادەت­تەگى ويىن ءبىتىپ، پالۋاننىڭ ءۇس­تىنەن ماشينا وتە­تىن كەز جەتكەندە بۇ­رىن­عىداي ەمەس، ەشتەڭە بولمايتىنىن ءبىلىپ جاي­با­راقات وتىر­عان جۇرت كەنەت جاي تۇسكەندەي ۋلاپ-شۋلاپ، ءدۇر­لىكتى دە كەتتى. پالۋانعا قالقان بولعان «كوپىر­دىڭ» كىلت شوگىپ، تومەن تۇسۋىنە سول دا جەتكىلىكتى ەدى. كۋزوۆتاعى ادامدار دەرەۋ سەكىرىپ-سەكىرىپ ءتۇسىپ، ولارعا كو­رەرمەندەر قوسى­لىپ، الاڭعا ۇم­تىل­دى. بۇل ەكى ارادا «كوپىر» استىنان ءوڭى بوپ-بوز بوپ، ازەر كوتە­رىلگەن قاجى­مۇقان ماشي­نا­نىڭ جانىنا تالتىرەك­تەپ باردى دا، شوفەردى تىك كوتە­رىپ الىپ، ءدوڭ­گەلەكتىڭ استىنا اتىپ ۇردى. ارعى جاعىن اشۋ-ىزاسى تاسىپ-توگىل­گەن كوپ­شىلىكتىڭ ءوزى «تىندىرىپ»، ءجۇر­گى­زۋشىنى جاھان­نامعا اتتاندىرا سالدى. بىرنەشە ادام قا­جى­مۇقاندى زەم­بىلگە سالىپ، الاڭنان الىپ بارا جاتتى… سودان باستاپ «پالۋان ساحنانىڭ سىرتىندا جان ءتاسىلىم ەتىپ­تى»، «شو­فەردىڭ ءولى­مى ءۇشىن تۇتقىنعا الىنىپتى»، «ءتۇن جارىمدا الدەبى­رەۋلەر تاۋعا قا­شى­رىپ جىبە­رىپتى» دەگەندەي ءبى­رى­نەن-ءبىرى وتە­تىن نەبىر قورقى­نىشتى وسەك-اياڭ گۋلەپ بەرسىن. ال قاجى­مۇ­قان­نىڭ سول جوقتان جوق بولىپ، سۋعا بات­قان­داي ءىز-ءتۇز­سىز كەتكە­نى انىق-تىن. وسى وقيعادان كەيىن بارشا قازاقتىڭ ەڭسەسى ءتۇسىپ، جابىر­قاپ، جاسىپ ءجۇردى. اكەم دە ءۇي­دەن شىق­پاي، ما­شي­نانىڭ ارت­قى دوڭگەلەكتەرى مەن موتورىن الىپ تاستاپ، كۇنى بويى سولاردى شۇقى­لاي­دى دا وتىرادى. مەنى ەشقايدا ءجى­بەر­مەيدى. گۋ­ما­نيتار­لىق كومەكتەر ساپ تيىل­دى. اندا-سان­دا ۇسقىنسىز بىرەۋلەر اكەم­نىڭ جانىنا كەپ، تۇ­رىپ-­تۇرىپ قاي­تىپ كەتەدى. ءۇش دوڭگەلەكتى ۆە­لو­سي­پە­دىم بار ەدى، سونى مەن دە كۇنى­نە ءبىر­نەشە رەت بۇزىپ، ءبىر­نە­شە رەت ءجون­دەيمىن. ودان جالىق­سام، ءۇل­كەن ءبول­مەگە كىرىپ، تورگە جي­نال­عان توسەكتى بۇ­زىپ وينايمىن. بۇرىن كورپە، كورپە­شەلەر سان­دىق­تىڭ ۇستىندە تۇراتىن ەدى. نەگە ەكەنىن قاي­دام، قازىر سان­دىقتىڭ ورنىندا سىرتى كيىز­بەن ورالعان – شوككەن تۇيە­دەي – بۋما تۇرا­دى. ءوزى تىم ۇلكەن، بيىك. كورپە، كور­پەشە­لەر سونىڭ ۇستىندە. كور­پە­لەردى ەدەنگە قۇ­لاتقان سوڭ، بۋما­نىڭ ۇستىنە ارەڭ شىعىپ، تومەن­گە قار­عيمىن. مۇمكىن­دىگىنشە الىس­قا سەكى­رۋگە تىرىسامىن. كەيدە الگى بۋما مەنى ءوز-ءوزى­نەن لاقتى­رىپ جىبەر­گەن­دەي بولادى. بۇعا­نام سىنا جازدايدى. ءبىر جولى ءتۇن جارىمدا ويانىپ كەتتىم. ۇيقىم قاشىپ، الدە­نەگە ەلەگزي­مىن. جانىمدا اكەم دە، شەشەم دە جوق. ءبۇيىر­دەگى بولمەدەن بولار-بولماس جا­رىق بايقالا­دى. جاقىن بارىپ قا­را­سام، ەسىك پەن توردەي جەردە سپورت كاستومىن كيگەن تاۋداي ادام سوزىلىپ جاتىر دا، اكەم ونىڭ اياعىن ۋقالاپ، شەشەم ۇلكەن كەسەگە قۇيعان شايدى تەڭ­سەلتە شايقاپ وتىر. مەنى بايقاعان جوق. تاۋداي ادام ءبىرىنشى بايقاپ، تۇرە­گەپ وتىردى دا: «بۇگىن ارقام­دى ۋقا­لاۋدىڭ كەرەگى جوق، ونى مانا كۇن­دىز مىنا بالا تىندىردى»، – دەپ كۇلدى اكە­مە قاراپ. تاۋداي ادام قاجىمۇقان ەدى. قور­قىپ كەتىپ، انامنىڭ ارتىنا تىعىل­دىم. تاۋ­داي ادام قاسىنا شاقىرىپ، تىزەسىنە وتىر­عىزدى، باسىمنان سيپادى. ەشكىم ۇندەمەيدى، مەن ۇيالعاننان تومەن قارايمىن. انام شامدى ءسوندىرىپ، تەز جاتتىق. ەرتەڭىنە ۇيقىدان ويانىسىممەن اكەم ەشكىمگە ەشتەڭە ايتپاۋىمدى ەسكەرتتى. ءوزى كەشكە قاراي ماشينانى اپىل-قۇپىل جوندەدى دە (ماشينا بۇعان دەيىن دە بابىندا بولسا كەرەك), قاراڭعى ءتۇسىسى­مەن قاجىمۇ­قان­دى كۋزوۆ­تىڭ ءتۇبى­نە جات­قىزدى. ۇستىنە ازىق-تۇلىك سالعان قاپ، قور­جىن، باسقا دا ءبىر­دە­ڭەلەر تيەپ، كابينادا جاپا­دان-جال­عىز الدە­قاي­دا تۇندە­لەتىپ ءجۇرىپ كەتتى. ءبىر­نەشە كۇننەن كە­يىن ۇيگە ورالدى. اكەم­­نىڭ امان-ەسەن كەل­گەنىنە، قاجى­مۇقان­نىڭ قا­ۋىپ-قا­تەر­دەن قۇتىل­عانى­نا ءشۇ­كىرلىك ەت­تىك. وسىدان كەيىن، نە­گە ەكەنىن قايدام، قا­لا­داعى ءۇيدى تاستاپ، قازاقتار تۇراتىن «ورد­جو­نيكيدزە» كولحوزىنا كوشىپ باردىق. نەمىس كولونيس­تەرى­نەن قالعان – ەدەنى تسە­مەنت – اڭىراعان سۋىق ۇيگە ورنالاس­تىق. اكەم ورزوب گەس-ىنە مەحانيك بوپ كىردى. ول جەردە سۋىق ءتيىپ سىرقاتتانعان سوڭ، كولحوز باستىعىنا جۇمىسقا جارامسىز ەكى جۇك ماشيناسىنان ءبىر ماشينا قۇراستىرايىن دەپ ءوتىنىش ايتتى. باستىق قارسى بولعان جوق. بۇعان كەمى ءبىر-ءبىر جارىم اي ۋاقىت كەرەك ەكەن. سوندىقتان اكەم انام مەن مەنى پويىزعا وتىرعىزىپ، تاشكەنتتىڭ ماڭىنداعى تۋعان جەرى – جاڭاجول اۋدانىنا جىبەردى. وندا تۋعان-تۋىستاردى ارمانسىز ارالاپ، ءبىر ايدان كەيىن ستالينابادقا اتتانۋ ءۇشىن كاۋفمانسكايا ستانساسىنا باردىق. جانىمىزدا – ءبىزدى شىعارىپ سالۋعا كەلگەن انامنىڭ شەشەسى بۋسارا مەن تۋعان ءىنىسى قۋانىشبەك ناعاشىم. مايدا-شۇيدەنى ايتپاعان­دا، ءىشى سالەم-ساۋقاتقا لىق تولى ەكى بۋما جۇگىمىز بار. ەكەۋى دە زىلدەي اۋىر. بۇل جەرگە پويىز كەيدە بەس مينۋت توقتايدى، كەيدە توق­تاماي، باياۋ ءجۇرىس­پەن وتە شىعادى ەكەن. ۇلگەرسەڭ ءمىندىڭ، ۇلگەرمەسەڭ قالدىڭ. بيلەت قولدا بولسا دا، كوڭىل الاڭ. زالدا بىزدەن باسقا ادام جوق. كەنەت ەسىك جاقتان اياعىنا ساپتاما ەتىك، بۇتىنا گاليفە شالبار، ۇستىنە سىرما كويلەك كيىپ، بەلىن جالپاق بەلدىكپەن بۋعان زور دەنەلى ادام الاق-جۇلاق ەتىپ كىرىپ كەلە جاتتى. زالدى كوزىمەن شولىپ، ءبىزدى كورىسىمەن، ەنتەلەي جۇگىردى.  ءجۇرىسى شيراق، جەڭىل. قاجىمۇقان ەكەن. اياق استىنان مارە-سارە بولدىق تا قالدىق. قۋانىشبەك ناعاشىم پەررونعا شىعىپ كەتتى. قاجى­مۇقان انامنىڭ جانىنا وتىرىپ، بىردەڭە­لەردى ايتىپ جاتتى. مەن ونىڭ تىزەسىنە شىقتىم دا، جىرىق-جىرىق قۇلاق­تارىنىڭ بىرىنە ازار ءىلىنىپ تۇرعان ويماقتاي قىزىل ەتتى جايلاپ ۇستاپ كوردىم. باسىن قوزعاعان سايىن ويماقتاي ەت ءدىرىل قاعىپ قوزعا­لادى. دۇرديگەن ۇلكەن مۇرنى دا ءتۇرتىپ قالساڭ، ءتۇسىپ قالاتىنداي كورىنەدى. كەنەت ەسىكتەن كورىنگەن قۋانىشبەك ناعا­شىم: «پويىز كەلە جاتىر، توقتا­مايدى ەكەن!» – دەپ داۋىستادى. اسىعىپ-اپتىعىپ سىرتقا ۇمتىلدىق. ەكى بۋمانى ەكى قولىنا ۇستاعان قاجىمۇقان پەررونعا شىققان سوڭ ءبىرىن اجەمە، ءبىرىن ناعاشىما ۇستاتا ساپ، پويىزدى كۇتتىك. پويىز تاياي بەرگەندە الدىمەن ۆاگون ىشىنە مەنى دوپتاي اتىپ جىبەردى. ىزىنشە انامنىڭ مىنۋىنە كومەك­تەستى. ونان سوڭ ورعىپ بارىپ، پويىز ءجۇرى­سىنە ىلەسە الماي، كەيىن قالا بەرگەن ناعا­شىم مەن اجەمنىڭ قولىنداعى ەكى بۋما جۇك پەن جەڭىلدەۋ زاتتاردى اكەپ الدىمىزعا تاستادى دا: «قوش بول! ابدىراحمانعا سالەم ايت!» – دەپ اي­قايلادى. داۋسى تارعىل­دانىپ، قۇمىعىپ شىق­تى. كوزىنەن جاس ىرشىپ كەتكەندەي كورىندى ماعان. ءبىزدى شىعارىپ سالعان ادامنىڭ كىم ەكەنىن بىلگەن پويىزدىڭ جولسەرىكتەرى مەن بىلايعى جولاۋشىلار انام ەكەۋمىزگە ەلدەن-ەرەك ءىلتيپات ءبىلدىرىپ، ستالينابادقا جەتكەنشە قاس-قاباعى­مىزعا قاراپ باردى. پويىزعا وتىرعان سوڭ انام مەنى كوپكە دەيىن سويلەتپەي، انانى-مىنانى ايتىپ قاقپايلاي بەردى. تەك سىرداريادان وتكەندە عانا شەشىلىپ، قاجىمۇقاننىڭ قۇلاقتارى نەگە جىرىم-جىرىم دەگەنىمە، ول جاپون پالۋانىنىڭ ءىسى دەدى. ونان سوڭ كىلەمگە ءۇستى-باسىنا سابىن جاعىپ شىققان سۋدان­دىق زاڭگىنىڭ اۋزىنا شەڭگەلىن سالىپ، باس تەرىسىن سىپىرىپ العانى جايلى ايتتى. ءبارىن بىلۋگە قۇمارتقان مەن: – ستالينابادتا ونى نە ءۇشىن ولتىرمەك بولدى؟ – دەدىم اناما. بارلىعىن دا بۇرىننان جاقسى بىلەتىن انام: – ول جەرگىلىكتى نكۆد ادامدارىنىڭ ءىسى. قاجىمۇقاندى جاپون تىڭشىسى دەپ كوزىن جويىپ، بىرەۋلەرگە جاعىنعىلارى كەلگەن بولسا كەرەك. بىردەڭە دەسە، ماشينا استىنا ءتۇسىپ ولگەن ءوزى دەي سالۋ تۇك ەمەس. الايدا ارام ويلارى ىسكە اسپاي، وزدەرى يت بولدى. سول قارعىس اتقان كۇنى باتىردى جانشىپ ولتىرگىسى كەلگەن شوفەرگە الدىمەن كۋزوۆتان سەكىرىپ-سەكىرىپ تۇسكەن – كوبى قازاق – ادامدار جول بەرمەي، پالۋاندى امان ساقتاپ قالدى. جاۋىزداردىڭ ىزالانعان ادامدار قاستاندىق جاساۋشى، ءارى بىردەن-ءبىر كۋاگەر شوفەردى سول زامات جوق قىلادى دەگەن بولجامدارى ءدال كەلدى. قاستاندىق ۇيىمداستىرۋ­شىلاردىڭ قاجىمۇقان ماشينا استىندا جازىم بولماعان جاعدايدا جاپپاي تارتىپسىزدىك بەلەڭ الىپ، ىزعىن-شۋ ۇستىندە باتىردى بايقاتپاي اتىپ تاستاي سالامىز دەگەن پاسىق نيەتتەرى ورىندالمادى. ەسەسىنە، اشۋلى حالىق سۇيىكتى پالۋانىن ىزدەپ، ءتۇنى بويى جەر-جەردىڭ ءبارىن شارلادى، تسيرك ۆاگوندارى مەن بازار­داعى قويما، دۇكەندەردى قيراتىپ، تاس-تال­قانىن شىعاردى، جويدى، ءبۇلدىردى. بىراق باتىردى ولار دا، قاسكۇنەمدەر دە تابا المادى. قاستاندىق جاسالعان كەشتەگى اپاق-ساپاق كە­زىندە قاجىمۇقاندى الدەبىر سەنىمدى ادامدار كور­شى ءۇيدىڭ قوراسى ارقىلى ءبىزدىڭ ۇيگە اكەلىپ جاسىرىپ، وزدەرى «پالۋان قاشىپ كەتتى» دەگەن لاقاپ تاراتىپ جىبەرەدى. ءتىپتى «امۋداريا ارقىلى ءوز قو­لىمىزبەن اۋعانستانعا شىعارىپ سالدىق» دەۋشى (اتى بار، زاتى جوق) ادامدار دا تابىلىپ جاتتى. قاجىمۇقان دۇربەلەڭ بىتكەنشە ءبىزدىڭ ۇيدە جاتتى. ۋ-شۋ سايابىرلاعان سوڭ اكەم دەناۋ، سۇر­حانداريا (جيدەلىبايسىن), قاشقاداريا ارقىلى پالۋاندى سامارقان جاقتاعى جيزاق ولكەسىنە اپارىپ، سونداعى ازۋى التى قارىس قىپشاق اعايىن­دارىنىڭ قولىنا تاپسىرادى. ول­اردىڭ باس كوتە­رەر ازاماتتارى تەز­دە­تىپ تاشكەنت ارقىلى ءماس­كەۋمەن بايلانىسادى. ونداعىلار قاجى­مۇ­قان­عا ەشكىم تيىسپەسىن دەپ جارلىق بەرگەن سوڭ عانا پالۋان ەركىندىككە شىعىپ، تاشكەنت ماڭا­يىن­داعى ەل-جۇرتتى ارالايدى، قوناق بولادى. سوندا انام ەكەۋ­مىزدىڭ كەلگەنىمىزدى ەستىپ، ءبىزدى ىزدەپ تابادى. قاجىمۇقانعا ستالينابادتا جاسالعان قاس­تاندىق سىرى وسىنداي. ول تۋرالى ءالى كۇنگە دەيىن ايتىلعان-جازىلعان ەشتەڭە ءبىل­مەيمىن. انام مارقۇم مۇراتقان تانەكەەۆ دەگەن كىسى قاجىمۇقان تۋرالى كىتاپ جازاردا الماتىدان ادەيى ىزدەپ كەلىپ، ءبىراز ماعلۇمات الدى دەۋشى ەدى. كەيىن كىتابى شىققاندا ءجوندى ەشتەڭە كەزدەستىرە المادىق. سەبەبىن بىلمەيمىن. نە انام تولىق ايتپادى، نە تسەنزۋرا جىبەرمەدى، بىردەڭە دەۋ قيىن. جالپى، قاجىمۇقان جونىندە دەرەك-مالىمەتتەر جۇتاڭ. ايتىلاتىن سوزدەر ءبىر-بىرىنەن الىس ەمەس، ەگىزدىڭ سىڭارىنداي ۇقساس. 51 مەدالىنىڭ ءبارىن ساتىپ جىبەردى نەمەسە جوعالىپ كەتتى دەگەنگە كىم يلانادى؟ جۇمباق. ولاردىڭ ءبارىن جىكتەپ-سارالاۋ مەنىڭ مىندەتىمە جاتپايدى. بۇل جەردە جەتپەگەندى جەتكىزىپ، تولماعاندى تولتىرا قويايىن دەيتىن دە نيەتىم جوق. كوزىم كورىپ، كۋا بولعان، ءوزىم بىلەتىن نارسەنى عانا ورتاعا سالعاندى ءجون كوردىم.

پروفەسسور ءا.قوڭىراتباەۆتىڭ دەرەگى بويىنشا قاجىمۇقان بالۋاننىڭ 75 جاسىنداعى  دەنە قۇرىلىمىنىڭ ولشەمى:

1. سالماعى – 174 kg

2. بويى – 195 سم

3. كەۋدەسىنىڭ اۋماعى – 146 سم

4. بالتىرىنىڭ اۋماعى – 49 سم

5. موينىنىڭ جۋاندىعى – 56 سم

6. باس اۋماعى – 65 سم

7. ورتاڭعى ساۋساعىنىڭ ۇزىندىعى – 14 سم

8. ورتاڭعى ساۋساعىنىڭ جۋاندىعى – 10 سم

9. ۇستىڭگى جانە استىڭعى ەرىندەرى – 12 سم

10. اياقكيىمى – 54 ولشەم

اباي تۇرسىنوۆ، تەحنيكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور

“جاس قازاق” گازەتى