Meyramhan Sebdayırqızı Izbasar: «ERKINDI TÜRMEDE ÖLIMŞI ETIP SABAĞAN»
kerey.kz
7 qañtarda Erkin Jwmaşwlı Izbasar Almatıda köşede kölikpen bara jatqanda, qasındağı eki adammen birge Aqtöbe oblısında zañsız mwnay wrlığına qatısı boluı mümkin degen küdikpen wstaldı. Uaqıtşa tergeu izolyatorına qamalğan Erkin Izbasarğa qatıstı tergeu ayaqtalmadı, naqtı ayıptar äli qoyılğan joq. Sport şeberi, “Ağayındı törteudiñ” jetekşisi 20 qañtarda tergeu izolyatorınan Aqtöbedegi temirjol auruhanasına auıstırıldı. KTK telekompaniyasınıñ WQK mälimetine süyenip taratqan aqparatına qarağanda, Erkin türmeden auruhanağa şığu üşin basın temir keruetke, qabırğağa soğıp, öz özine dene jaraqattarın salğan.
Erkinniñ anası, 75 jastağı Meyramhan Sebdayırqızı “Jas Alaşqa” habarlasıp, jurnalister taratqan aqparattıñ şındıqqa müldem säykes kelmeytinin, wlın izolyatorda tün işinde 11 adam kelip jabıla wrıp, ölimşi etip tastap ketkenin ayttı. Oqiğa bılay bolğan körinedi:
– Erkin Almatıda 7 qañtarda wstalıp, Aqtöbege jetkizilgen soñ 8-ine uaqıtşa tergeu izolyatorına qamap, osı jerde eki kün qonğasın, wmıtpasam 9-ı ne 10-ında türmege jiberildi. Almatıdan Aqtöbege alıp keldi, uaqıtşa tergeu izolyatorında jattı, odan türmege süyrelegende, balam äbden şarşap ketken ğoy. Suıq jer, özi mügedek, qattı auırıp, dene qızuı 38-ge deyin köterilip, denesi qalşıldap, tamaq işpey qoyğan. Osı küyde otırğanda, 10 qañtarda tüngi sağat 23.30-dar şamasında 11 adam kamerasına kirip: “sausaq tañbañdı alamız” degende, Erkin “erteñ kündiz qorğauşımmen birge keliñder” dep jauap bergen. Sol kezde keruette kapişonımen basın jauıp otırğan balamnıñ tamağınan qılğındırıp, jerge qwlatıp, jabıla tepkilegen. Ol soqqıdan esinen tanıp qalğan. Jambası älsiz, eti bos, sol jerde jambas eti qaq ayrılıp, süyegine deyin ırsiıp arteriyadan qan ketken, kameranıñ işi daladay qan bolğan. Qan ketken jerge şüberek salsa da toqtamağan, şüberekti jeti ret auıstırğan. Qan toqtamağasın däriger şaqırtılıp, jambasınıñ jırtılğan jerin tikken. Aqırı tün işinde ölip qalar dep qorıqqan bolar, WQKD-degiler Astanağa äketpey türmede qaldırdı. Almatıda birge wstalğan – jürgizuşisi Janat pen Erkinniñ kütimin jasaytın bölemniñ balası Auqattı Astanağa tergeuge alıp ketti.
– Sizder Erkindi sabağanın qaşan bildiñizder?
– Erkin tüsken soñ üş künnen keyin ğana äzer rwqsat alıp türmege kirgenimizde, balamnıñ türin körip, esten tana qwlap qaldım. Kelinim naşatır iisketip, esimdi jiğan soñ öz-özimdi wstayın dep äzer twrdım. Jon arqası, eki qolı kökpeñbek, böksesiniñ etin ayırıp jiberip, sol jerden qan ketken. Jarası ırsiıp twr, jerde 6-7 qan-qan şüberek jatır. Meniñ kinäm – Erkinniñ kamerasında jatqan şüberekterdi sol boyı alıp ketuim kerek edi. Balamnıñ jağdayın körip, esim şığıp ketti ğoy, qazir nege alıp şıqpadım eken dep ökinip jatırmın. Biraq kürek tisiniñ sınığın alıp şıqtım. Jambas etiniñ ırsiıp ketkeni sonşa, infekciya tüspes üşin tazartqanda, tampon süyegine deyin tigen. Wlı sözdiñ wyattığı joq, jınıs müşesine de zaqım kelgen, jwmırtqasına da zaqım keltirgen be degen qaupim bar. Däreti qıp-qızıl qan bolıp ağıp jatır. Öz-özime kelgen soñ sol jerde kelinim ekeumiz äkesin şaqırttıq. “Mınau ne istegenderiñ? Öltiruge şaq qalıpsıñdar ğoy”, – dedim sol jerde. “Jaradan ölmeydi” dedi bireui, tergeuşi, me, küzetşi me, bilmeymin.
– Türmedegi beynekamerada tün işinde kirgender jazılıp qalmay ma?
– Şını kerek, esimdi jiya almay qaldım, jarasın tañğanda qasına baruğa jüregim daualamadı, basım aynala beredi, aynala beredi. “Körmegeniñ qalmadı ğoy, seniñ-aq janıñ siri eken” dep jılay bergesin, Erkin: “Mamamdı kirgizbeñder”, – depti. Äkesi de: “Öziñdi-öziñ qinap qaytesiñ, jüregiñ älsiz, ölip qalarsıñ” dep meni qaytarıp jiberdi. Arbada otırsa da, eşkimnen tayaq jep körmegen bala ğoy, sonşama qorlap, oñbağandar. Özderiniñ jegen düniesi ğoy, endi kelip bäleniñ bärin Erkinge jauıp, böriniñ auzı jese de qan, jemese de qan demekşi, bayağı “4 brat'yanıñ” atı qalmaydı. Eñ bolmasa on eki müşesi sau jigit bolsa ğoy, analarğa atıp twrıp, qarsı soqqı berer edi. Bir büyregi joq arbada otırğan mügedekti jabıla tepkilep… bärinen de osı qorlığı batıp ketti.
Sodan qorğauşı denesine jeke jaraqat saldı dep saraptama jürgizuge rwqsat swrap qalalıq sotqa da, oblıstıq sotqa da şağımdandı. Qalalıq sottıñ sud'yası Şmirova da, oblıstıq sottıñ sud'yası Mwhambetqalieva da rwqsat etken joq. Erkinniñ qorğauşısı qayta-qayta jazsa da, kelispey otır. Sol tüni Erkinniñ kamerasına kirgen 11 adamdı anıqtau maqsatında, jazbanı da swratıp edik, bermey jatır. Bwlar bärin jasırıp otır.
– Erkin soqqı alğanda, qasında bolğan därigermen söylese aldıñızdar ma, olar ne deydi?
– Türme därigerleri bizben söylesken joq. Olar jaraqattı sol boyı suretke tüsirui kerek edi, biraq olay jasamağan. Tek denesinde jaraqat bar, ölşemi 10-15 sm dep jazılğan. Artınan jarasın tañğanda, barıp jürdim. Sebebi men, 1997 jılı Erkin jol apatına tüskeli beri balamnıñ jeke därigerimin. Ömir boyı Bayğanin, Temir audandarında däriger, bas däriger bolıp jwmıs istedim. Osı balamızdıñ ömirge degen qwlşınısı tömen tüsip ketpesin dep, äkesi ekeuimiz Erkinimizdiñ qas-qabağına qaraumen jürmiz. Qwdayğa şükir, öziniñ otbası bar, balaları da östi.
Aytayın degenim, Erkin türmede 10 kün jattı. Däreti müldem jürmey qaldı, türme işi suıq, aqırı tikken jerinen qan aralas iriñ aqtı, infekciya tüsken ğoy. Däreti jürgenniñ özinde qıp-qızıl, qan aralas. Aqırı ne kerek, öltirip alıp, basımız bälege qala ma dep qorıqtı ma, qañtardıñ 20-sı küni Erkindi Aqtöbedegi temirjol auruhanasına auıstırdı. Kelin ekeuimiz qoğamdıq qorğauşı retinde rwqsat aldıq. Erkinniñ jarasın tañıp, kütimine qarap jürmiz. Onı palatanıñ sırtınan 3 adam küzetip twr. Tek kelin ekeumizdi ğana kirgizedi.
– Auruhanağa şığu üşin özin-özi wrğanı jönindegi jañalıqtı Erkin qalay qabıldadı?
– Tergeu izolyatorına auıstırğanda äueli onı tuberkulezben auıratındarğa arnalğan №120 kamerada 6 sağat otırğızıp qoyğan. Kamera işi öte salqın bolğan, işki jağında qabırğada “tubizolyator” degen jazuı bar eken.
Meni “Jas Alaşqa” alıp kelgen de osı mäsele. KTK-nıñ jurnalisteri eş wyalmaytın jandar eken. Künde KTK ötirik aqparat beredi, äsirese soñğı künderi, osınısı jüykemizge tiip boldı. Erkin abaqtıda 2 kün ğana jattı, odan şığu üşin özin-özi wrdı, basın keruetke, qabırğağa soqtı dep. Erkin de osı sözge qattı arlandı, meni osılay etip qorlap jatır, namısımdı taptap jatır dep. Türmede ol 2 kün emes, 10 kün jattı: 9-ınan 19-na deyin. Basın keruetke soqtı deydi, al qwyrığın qalay soğadı? Köziniñ astı kögergeni bolmasa, Erkinniñ basında da, şekesinde de eş jaraqat joq. Beli wstamaydı, özdiginen ayağın basıp twra almaydı, onı süyep twrğızu kerek.
Adamnıñ nalası degen auır boladı ğoy, Qwdaydan qorıqsañdar qaytedi? Öytip mügedek adamnıñ tağdırın oyınşıq etip jalğan söyleuge bola ma? 20 jıldan beri arbağa tañılsa da, mügedekpin dep körgen emes, ömirden qalmauğa barın salıp keledi. “Işpey-jemey meni mına mwnayğa nege qostı, qay jerden qiıstırdı” dep küyinedi, onıñ üstine mına KTK-nıñ jurnalisteriniñ ötirigi tipti şarşatıp jiberdi. Ülken-ülken cisternalardı qoyıp, qasına Erkindi otırğızıp qoyadı. Bwl ne degen swmdıq, ne degen qiyanat?
Erkin 1998 jıldan bastap 9 ret auır-auır otanı basınan ötkizdi. 1997 jılı Almatıda boks federaciyasınıñ prezidenti bolıp saylanıp kele jatqanda, jolda Qızılordada apatqa wşıradı. Sol qwlağalı beri aurudan köz aşqan joq: Qıtayda 2 ret, Mäskeude 2 ret, Germaniyada 2 ret, Almatıda 2 ret otadan ötti. Osınday sınaqtardan ötip kele jatır, Allağa siınıp namaz oqitını bar, biraq ol tipti Aqtöbeniñ meşitine de barıp körgen emes. Jartı ömiri pışaq üstinde ötip kele jatqan ol qay jerde jürip mwnay wrlatadı, qay jerde jürip jwrttı wyımdastıradı? Eñ bolmasa, ayıbın naqtı aytsın da, mına küni, mına jılı Bayğaninnen mwnay wrlattı dep. Auruhanada jatqan qağazdarın kötereyik, tipti wşaqtıñ biletine deyin tauıp bereyik.
Aqtöbede erkin küresti damıtamın dep osı şaruanıñ soñında jürdi, tapqan-tayanğanınıñ bärin soğan jwmsadı. 2015 jıldıñ qorıtındısı boyınşa erkin küresten Aqtöbe komandası respublikada birinşi orınğa köterildi. Bwl – ömiri bolıp körmegen jayt. 19-dağı Batır Mırzaev Olimpiadadan 3-orın aldı, Nwrislam Sanaev Olimpiadağa qatısuğa licenziya aldı. Sportşılardı Osetiyağa, Krasnoyarskige, Kavkazdağı turnirlerge jiberip jür. Erkindi sırt jerde jaqsı sıylaydı. Endi ol türmede otırsa da, Krasnoyarskige jarısqa ketken balaların qattı uayımdap otır.
Bıltırğı qırküyekte Erkin qalalıq mügedekter qoğamınıñ basşısı bolıp saylandı. Mügedekter qoğamına tigin cehın aşıp beremin dep ğimaratın taptı, lift ornattı, endi maşinkalarğa tapsırıs beremin dep jürgende, mınaday jağdayğa tap boldı. Erkin wstalğalı beri mügedekter qoğamı da, sport basqarması da, onı qorğap, hat jazıp jatır.
– Almatıdağı turnirge nege wşaqpen emes, maşinamen bardı?
– Jalğız jüre almaydı ğoy, üş adamnıñ baru-qaytu jolına wşaqqa bilet alu tım qımbatqa tüsetin boldı. Onıñ üstine, arbanı da ala jüru kerek. Söytip, eki kölikpen bardı. Birge wstalğan jürgizuşisi – Janat esimdi jigit, Petropavldıñ balası, qasımızda jürgenine 10 jıl boldı. Onıñ Petropavlda twratın äke-şeşesimen jaqsı aralasamız, Auqat – bölemniñ balası dedim, jolğa şıqqanda Erkinniñ kütimin jasaydı, klizma qoyadı. Eki köliktiñ bireui meniki. Endi ol kölik te qaytpay jatır Almatıdan. Osı künge deyin Erkinge qanday ayıptar tağılıp jatqanın bile almay otırmız. Men auruhanadan qaytadan türmege jiberilse, balamdı ol jerde öltirip tastay ma dep qorqamın.
Bayan SÄRSEMBINA,
Aqtöbe
zhasalash.kz
Pikir qaldıru