Mädeniet Qazaq handığına 550 jıl Qazaq şejiresi
Mifologiyadağı «It-qws» pen «Iteli» atanğan ru attarı
kerey.kz
«Ğılım inemen qwdıq qazğanday» dep beker aytılmağan. Öytkeni, şüylikken taqırıbıñnıñ tüp negizin anıqtau üşin ün, äuen, dıbıs, iz, äriptermen söz-söylemderdiñ auıspalığın, qwbılmalığın onıñ tübiri men türkilik negizin, tipti beynelerdiñ beyimdiligine deyin anıqtau arqılı qorıtındı jasauğa tura keledi. Mwnday jiñişkelikke qarağanda özi «men mwndalap» ayğalap twrğan anıqtamalıqtan jaltaqtau ğılım – bilim, tarihqa degen jauapsızdıq ekenin eskerip, ejelden tarih betine qatparlı tüsken «Iteli» atauı men bügingi Abaq kereydiñ bir tabı bolğan «Iteli» ruı atınıñ qalayşa wqsastığın öz älimizşe däleldey ketudi jön kördim.
Ärine, qazaq wltı rudan qwralğandığı şındıq. Endeşe, rudı zertteu arqılı wlttı, tipti dünie tarihına üñiluge bolatın siyaqtı.
Aldımen oqırmannıñ esine salarım, halqımızdıñ ejelden büginge deyin «It», «Böri», «Qasqır», «Kökböri», «Qwrtqa», «It – Qws», «Kökjal» degenderdiñ barlığı ejelden halqımız tarihında nanım –-senim, tanımmen birtwtas wğım retinde qarağanı belgili.
«Iteli» atındağı tarihi twlğalar men memleket attarı
Vizantiya elşisi, tarihşı, jazuşı Prisk Inik: «Bir malşı öristen qaytqan siırlarınıñ bireuiniñ aqsap kelgenin körip, sebebin taba almay anıqtau üşin siırdıñ qanı tamğan izin qua otırıp, bir semserge jolığadı. Malşı tauıp alğan semserdi Iteli patşasına äkeledi. Söytse, bwl semser Mars qwdayınıñ semseri eken. Äl-quat beretin, üstemdilikke qol jetkizdiretin qaru qolına tüsken Iteli patşası äskerin Euroğa bwradı».
Edil patşa taqqa otırğan soñ onıñ esimi Edil, Attılı, Iteli atımen atalğan. Bizdiñ däuirimizden mıñ jıl bwrın Ju patşalığı zamanında Şwn rwñ Iteli 771 jılı Ju patşalığına basıp kiredi. Türkeşter däuirinde Belgi qağan dünie salğan soñ, Ruhildıñ wlı Iteli imperiyanıñ tizginin öz qolına alıp nığayta tüsedi. Irandıqtar itti saq (SAG) deydi. Özderimen köp jaulasqan ğwndardıñ köşpendi taypaların olar kemsitip saq (it) degen.
Qıtay derekterinde – it memleketi, saq memleketi» saq – it mağınasında ayqındalğan. Al Ğwn memleketi yağni (imperiyası), mwnda ejelgi eski qıtay tilinde it mağanasında körsetilgen. Bwl anıqtamalardan biz ejelden it «Iteli» atınıñ qalay, kimderge paydalanıp kelgenin bayqaymız. 
«It – Qwstıñ» qamqorlığımen örkendeu
Qıtay derekterinde «Üysinniñ kösemi (Künbi) Kunçudı anası bala küninde dalağa tastap ketkeninen qarğalar jem (azıq) tasıp berip, kökböri emizip ösiredi (1954 Von çuni).
Bwl künde Rimde qasqır emizip twrğan eki balanıñ eskertkişi bar. Bwl birde ejelgi mif retinde bayandalsa, keyde ol bizge şındıq bolıp jetedi. Äñgime bılay örbidi: «Rim tarihında Rimniñ birinşi patşası Motivtıñ eskertkişi negizinde ornağan. Mwnda Romul men Rim egiz bala bolıp, köp ötpey ata-anasınan ayırılğan soñ, nemere ağaları Amhliy tibr olardı özenge tastap jibergen, keyin olardı qasqır qwtqarıp, emizip ösirgen eken. Mine, osıdan soñ, Rimdikter itke eskertkiş ornatıp, onı tarihqa aynaldırğan.
Türki tas jazularında Bumın degen esim belgili. Onıñ twqımı Tumındı köpşilik biledi. Anığıraq aytqanda, Şatıñ – Nodulu kişi äyeli Şad daşmna dünie salğan soñ şaqalaq küyinde qalğan balası aspan iti kökböriniñ qamqorlığımen erjetedi. Wzamay baylıqpen bilikti ielep Asyan'-şad därejesine köteriluimen öz qwdıretimen tanıla bastaydı. Bir qızığı öziniñ twqımın qwdıretti etu üşin qızdarın börige atastıradı.
Osı añızdıñ endi kelesi bir türi bar: «Ertede şığıstağı eki el jaulasıp, jeñilgen eldiñ jwrtında qol-ayağı şabılğan on jasar bala qaladı. Onı Täñir tauınıñ şığısın mekendeytin qanşıq qasqır asırap, olardan on wl düniege keledi. Olar jergilikti halıqtıñ qızdarımen üylenip ülken jwrt boladı. Sol on wldıñ biri Aşina (arna) el kösemi atanadı. Aşina – (çino) köne moñğwl tilinde böri mağınasında). Ğwn täñir qwtınıñ kök täñirge qosuğa arnalğan Perizat qızı börige qosıladı. Türikter kieli böriden payda bolğan degen de tüsinik bar. Oğız hanına nwr bolıp tüsken böri jol bastaydı. Şıñğısqannıñ kieside – tünde şañıraqtan nwr bolıp enip, qasqır bolıp şığıp ketedi degen de wğım bar.
Ğwndar özderin böriden jaratıldıq deydi. Mine, bwlardan kie wstağan «it – qwstı» halıq qalay qadirlegenin ğana emes, jalpı nanım-senimge aynaldırğanın bayqaymız.
It. Kökböriniñ beyneleu önerinen orın aluı
1968 jılı moñğwlyanıñ Bwğıtı degen jerinen jazu tüsken sıntas tabılıp, onıñ joğarğı basına ayaq-qolı joq adamdı qwşaqtağan böriniñ sureti tüsirilgen.
«Altaydıñ moñğwl aymağına qaraytın Bögeti sıntasında qasqırdı emip twrğan balanıñ bederi bar. Gerodot jazığında saq qabırlarında altın bwyımdar mol kezigedi. Esik, Berel, Istıqköl, Alaköl jerlerindegi arheologiyalıq qazbalardan şıqqan altın äşekey bwyımdar arasınan qanattı barıs, qanattı böri beyneleri molınan kezdesedi. Bwlardı key zertteuşiler» altın qorğan grifon iti (qanattı böri it) dep zerttegen.
It yağni aspan itiniñ ielerimen birge jerlenui
Böri, it, yağni aspan iti (qanattı it) tirisinde (ömirde) adamdar üşin qalay qasterlense, o düniede de «iesiniñ qamqorı, qormalı boladı» delinip, ielerimen birge jerlenetin kezderi bolğan. Bwl jöninde biz arheologiyalıq qazbalardan dälel tabamız.
Itpen kökböriniñ qasieti men qamqorın eñ bolmağanda zergerlik bwyımdarmen twrmıstağı türli twtınu bwyımdarına beyneleu öneri arqılı tüsirip, olardı adamdar özderimen birge jerleui, joğarıdağı jerleudiñ özgergen türi bolğan. Ol kezdegi adamdar nege nanıp neni kösem twtsa, sonı şıqqan tegimiz, qorğauşımız, jarılqauşımız dep bilgen degendey, nanım-senimdik sananıñ jañğırığınıñ körinisi bolğan.
Oğıznamada aytılatın köktäñirimen tildese alatın qanattı böriniñ birde mwzart tauınıñ mwnarlı basınan körinip, ala-şolañ bwlttıñ arasınan eles beretin beyneler ärine, tirlikpen öliniñ arman-tilekterimen jeter maqsattarı äygilenbek.
«It – Qwstıñ» atoylı batırlardıñ qolındağı bayraqtardan körinui
Qorqıt Hİ ğasırda ömir sürgen twlğa, 1168 jılı Beseneler (Peçenegter) jönindegi derekterde Qorqıt boy körsetedi. Mwnda «ata – mekenin täñir jolında qorğauğa janın ayamay qırğınğa qatınasqanda itbastı tuın qolına alıp, Ormanbet bidiñ bastauında közge tüsedi. Al fol'klorımızğa üñiler bolsaq, bılayşa «It bastı», «Börli tu» köterip jauğa attanu derekteri molınan kezigedi. Tipti, keşe ötken Süyinbay Aronwlınıñ ottı jırlarında:
Börli bayraq astında,
Bögelip qalğan jan emen.
Böridey jortıp ketkende,
Bolınıp qalğan jan emen.
Börli meniñ bayrağım,
Börli bayraq körgende,
Qozıp keter qaydağım…- dep tolğasa, «Joñğar soğısı kezinde, Abılayhannıñ 25 batırınıñ biri bolğan Bwqarbay Eltoqwlınıñ «Böriniñ bas sureti tüsken tu alıp jauğa şapqan» delinedi. Üşinşi ret hannıñ uäzirlerinen Alaş pen Mayqı aqılşı, Aqüysin Wlı jüz, Bekejan Orta jüz, Täyti Kişi jüz bolıp, üş jüzdiñ tuı böri bastı qaraqoñır tüsti jibek tu, wranı Alaş, basşı Ahmet bolıp Ormanbetke qarsı jorıqqa attanadı. Böribastı tu kötergen eldi körgen Ormanbet böri bastı tu kötergender kimder ekenine tañğaladı. Bwl jalpı ejelgilerdiñ böribastı tu köterip, atoylap jauğa attanğanın bildiredi.
Mifologiyalıq «It – Qwstıñ» halıq seniminen orın aluı
Keñesti «it – qws» sözinen bastadıq. «Itke wqsaytın – qws» yağni «Qwsqa wqsaytın it» deu arqılı mifologiya arqılı bizge jetken italaqazdı meñzeydi. YAğni, Sarala qazdıñ eki jwmırtqasınıñ biri (keyde tört jwmırtqasınıñ soñğısı) balapan etip şığarmay ketkenin körgen kökböri ( onı aspan iti, key derekte itelgi qws dep te aytadı) jwmırtqanı qızıqtap, arı-beri domalatıp jürgende kenetten jwmırtqa tasqa soğılıp jarıladı da, işinen ğajayıp, qwbıjıq ayuan şığadı.
Jwmırtqadan endi şıqqan qwbıjıq aldındağı tastı ayağımen qağıp qalıp ügitedi de, qanatın silkip keñge jayğanda atırap alay-düley boranğa aylanadı. Swmdıq dauıs şığarıp, bwl dünieni zilzala etkenin körgen kökböri (aspan iti) onıñ mwnday qwdiretine süysine qaraydı. Mine, bwl kökbörige täñirdiñ sıylağan sıyı bolıp, osıdan bastap «italaqazdıñ» järdemimen öz erekşeligin kökböri odan äri säulelendiredi.
Italaqazdan darığan osı qwdiret kökböri arqılı adamdarğa kie, qasiet bolıp daridı degen senim qalıptasadı. Bwl – öz kezeginde «it – qwstı», kökbörini tipten qwdirettendire tüsedi. Sondıqtan italaqazdı jolbarıs bastı, qalqan qwlaq, eki közi şoqtay, töbesi saralaqazğa wqsaytın, twmsığı jırtqış alıp qaraqwstıñ twmsığına wqsatadı. Qusa jetip, qaşsa qwtılatın, ılği da jeñistiñ, basında twradı. Kosmologiyalıq bayandau boyınşa «Adam janı ineniñ közinde, ine jwmırtqanıñ işinde, jwmırtqa saralaqazdıñ işinde, saralaqaz aspan kiiginiñ işinde» – delingen senim ayasında örbidi.
YA, italaqaz (aspan iti) tek bir halıqtıñ mifologiyasında ğana aytılmaydı. Qanattı aydahar, Panıgua (bes reñdi aspan iti), qanattı jolbarıs, qanattı kökböri, qanattı dwldıl, qanattı adam, bitimi adamğa wqsaytın qwbıjıqtar t. b. tüsiniksiz qwbıjıq beynelerinde qabıldanıp otırğan. Mine, bwlardı biz ejelgi Saq, Ğwn, Alan, Üysin atalatın ejelgi halıqtardıñ izderi bolğan arheologiyalıq qazbalardan şıqqan bwyımdardan, özimizge jetken fol'klormen mifologiyalıq añızdardan köre alamız. Mısalı, Almatıdan tabılğan «Qarqaralı tasındağı baqsı mingen qwmaydıñ bası – borı, denesi – barıs, qanatı – qaz, ayaq -qwyrığı maymıl bolıp, bes tik cikli boyınşa beynelengenin bayqaymız. Osılayşa halqımız mifologiya arqılı qasqır, it, italaqaz, böri, añ-qws jöninde bir ğajayıp tılsımmen «Kökbörilik» wğım, sana, senim-nanım qalıptastırğan.
Tarihta «Saq» degen tegimizdi qwrağan taypa boldı. Olar börini Saha buryat (borit) atauı, al saqalardıñ Ganänrin nohoy (täñir iti), moñğwldardıñ Häärnin nohoy dep atauı qazaqtardıñ büginge deyin itterdi «Saq – Qwlaq» dep atauı bir mağınada yağni «saqtan qalğan it», «saq – it» mağınası bolmaq. Osı siyaqtı halqımız itke «qwtpan» (qorağa, otbasına qwt äkeletin). Nemese «ğwn – tazısı» mağınasın anıqtasa töbet (ittiñ erkegi) itti «Jeti qazınanıñ biri» sanaytın halqımız ittiñ ol düniege barğan sonda iesin päle jaladan qorğaytınına senimmen qarap, öluşi itterin özimen birge jerlengen kezderi bolğan. Ol kezderde ölgen adamnıñ süyegin kök täñirine tayau deytin biik töbelerge qoyatındıqtan mwnday orındardı «Kör töbe» atasa, tiride özine qwt sıylağan töbet «ol düniede de baqıt sıylaydı» deytin senimge ie adamdar (körtöbede iesimen birge jatatın töbe it) töbet atağan. Osı siyaqtı qasqırdı da tike atın atau «mal men janğa keletin qwttan ayıradı dep bilgen. «Kökböri», «It – Qws» dep tergep atasa, kökböriniñ (aspan itiniñ) joğarıdağı erekşelikteri men qasietteri qasterli, qasietti degen adamdarğa da daridı degen tüsinik qalıptasqan. «Kökböri qoldasın» dep bata berip, tilek aytıp, qasietti, erjürek batırlardı «Boyında kökbörisi bar», «Kökbörisi saqtadı, qorğadı» dep otıratın bolğan. Bwl pikirimizge bir dälel –daudamaydı jeñu üşin, dauger, janına böriniñ tisin salıp barsa, qanmaydanda jaudı jeñu üşin qasına qasqırdıñ asığın salıp baratın senim qalıptastırğan. Mwnıñ barlığı joğarıda aytılğan «Italaqazdıñ» mifologiya arqılı adamdar sanasına jasağan äseri bolmaq. 
Iteli jayında
Iteli – handıqtıñ, memlekettiñ, ayuannıñ, it-qwstıñ (itelgi degen qws – italaqazdıñ äsilgi tegi delinedi), adamnıñ (rudıñ) esimi bolıp kelgenin joğarıda atap öttik. Orta jüzdiñ Abaq kerey tabı öz işinen on eki atadan qwralıp, sol on ekiniñ bir tabı «Iteli» ruı atalğan. Jalpı, Abaq kerey osı Iteli ruın ejelden beri noqtağası (el, söz, köşbastar ağa) sanaydı. Sözimizge dälel; «Qoylau ağa balası bolğandıqtan, öz zamanında bilik ielep şorgol (şormanap) lauazımına ie bolğan. Al «Qoylau şorkoldegi altı arıstıñ äygili bii bolğan. Keyin şormanap atanğan, parasatılığımen, eldi ädildikpen bilegen.
Kereydiñ bir şañırağı sanalatın Qoylaudıñ bir nemeresi Aqımetäli toy jasaydı. (Qazaqstan Respublikanıñ Wlttıq akademiyasınıñ akademigi Tileuberdi Saydollawlı)
Toqtağası Qoylaudan Iteli taraydı. Qoylau şorkölögi äzirgi Iteli ruı, Süy taypası kezinde Kereyler toğız taypağa bölingen. Osı toğızdıñ biri – Küygi (qoylau). 630 jılı Qoylau ülken handıq orınğa şığadı. Tañ patşalığı türiktiñ negizgi halqın Dulattarmen, Ösebilerge eñgizip, oñ-sol eki qanatqa ayırıp, Dulattıñ wzın Türkeş, Qoylau, Şimoyın, Istı, Janas etip bes taypağa bölgen.
Al Qoylaudıñ bir balası Küyik öz zamanında şañıraq iesi, elordasınıñ bilik iesi bolğan desedi. Küyik turalı keñes tım wzaq. «Küyik han bolğan, ol Şıñğıshan, Joşınıñ twqımı edi…» deytin hikayağa bwl jolı barısbay-aq, halqımız arasında Küyik jayındağı key mälimetterge toqtala keteyin.
Küyik atanıñ naqtılı esimi «Küydik» edi» deytin derekterge de nazar salğanday bolamız. Sebebi, Iteli ruınıñ kelinderi ejelden büginge deyin «Itelini» tergep «Küydik», «Küytik» dep atağan. Mine, osı Küydik (küyik) atanıñ ordası «kezinde Ordıñ qarağaşında otırğanda jau şauıp oyrandap ketken eken. Orda örtke oranğanın körgen jamağat ejelden halqımızda saqtalıp kele jatqan dästir boyınşa qoldan şığıp bara jatqan mal-müliktiñ bolmağanda «Közin jibermeu, silekeyin alıp qalu» deytin dağdını esine alsa kerek, ört işinen ordanıñ mañdayşasın aman alıp qalğan.
Osı mañdayşa qanşama ğasırlardı artta qaldırıp, talay ürkin-qırqın, jaugerşilik zamanda wrpaqtarınıñ qaraşığınday sanğasırlar boyı saqtap kelgen eken. 1951 jıldarı Gimalay asıp şetelge ketkeli jatqan Swltanşärip Zuhawlı mañdayşanı saqtap otırğan Qatpaşa degen aqsaqaldı arnayı izdep barıp, «soñınan ergen bir şoğır halıqtıñ aman – sau küzeuli jerge jetip, onda da ejelgi ata-baba ordasın tigip, tütinin tik wşıruğa järdemi bolar degen arman-maqsatpen mañdayşadan jañqa sındırıp äketken eken. Osılayşa mañdayşanıñ barlığı el-jwrtqa mälim bolıp, 1968 jıldarı Qatpaşa men inisi Zäken mınau atışulı «Mädeniet töñkerisinen» aman alıp qalu üşin birde üyge, birde düzge tığıp jürip mañdayşadan köz jazıp qalıptı.
Küyik turalı basqa Tarbağataydıñ Jayır tauınıñ irgesindegi Derbit özeniniñ boyındağı tarihi beyitti mwndağı halıq «Aq beyitin» atap, mwnı «Küyiktiñ qabırı» deydi eken. Özi wlıq, özi asqan jomart, bardam bolğan Küyiktiñ «Şarapatı qonar» dep ırımdağan jolauşılar «Jetsek küyikke, jetpesek biikke qonamız» – dep qabırdıñ basına arnayı kelip tünep qaytadı desedi.
«Iteli» jayında el auzındağı añızda «Aqtı suğa tögip iteli atanğan eken» degen oydırmağa seneyik desek, sonau tarihtağı iteli hanın, iteli memleketiniñ barlığın osı oyırmağa qalay qauıştıruğa boladı?
Qarañız, zamanında Abılayhannıñ 25 batırınıñ işinde «Erke batır», «Ağa batır» atanğan Bwqarbay batırdı, jiın toylarda Abılayhan elden erek qwrmettep, «Ağa batır ne aytar eken» dep sıylap, onı renjitpeu jağın qaraylap otıradı eken. Al Abılayhannıñ äskerbasınıñ biri Erjanbek te, Abılayhan sıylağan Bwqarbaydı ılğida törge şığarıp, «Ağa balası, aytarıñız bar ma?» -dep qwrmettep otıradı eken. Zamanında ağa swltan Qwnanbay Orta jüzdıñ basqosqan talay mäjilisinde Kereydiñ bi-bekteri jiınğa kele almay qalsa, olardı joqtamasınan Kereydiñ noqtağasınan birer adam jiınğa qatınasuın qadağalap otıradı eken. Bwl turalı bir jolğı qwrıltayğa noqtağasınıñ wrqı bolıp qatınasqan Ekey degen qoyşını qwrıltay ayaqtalğan soñ qızğanışı qozğan adamdar tobı öltirgen eken.
Zamanında kereyler töreniñ biligine qarsı kelip pikir alauızdığı, wrıs-janjaldar üdey bastasa kerek. Mwnday bassızdıqtı tejeu üşin, sol kezdegi Kögedeydiñ twqımı Ajı töre twqımı jol etken «Qaradan qız alıp qarağa qız bermeu» deytin josının qayırıp tastap, «Mınau on eki Kereydiñ noqtağası bolıp, sözine el twrğan Itelige qwda tüsip, noqtağasınıñ auzımen Kereydiñ bassızdıqtarın tejeuge boların eskerip, Aypara apayımızdı wlı Jeñishanğa ayttırıptı. Ayparanı wzatarda auıldıñ wlı kärileri; «Balam sen er dep bara jatqan joqsıñ artta qalğan eldiñ qamı üşin wzatılıp bara jatqanıñdı wmıtpa» – dep attandırğan eken. Aytıp-aytpay Aypara apayımız aduın, jwmısqa wtımdı bolğandıqtan töre ordasınıñ orda basqaruşılarınan bastap, asşı-qwsşılar Iteli ruınan molıraq bolğan eken. Mine, oqırman mwnday dälelderdi ayta bersek, öte köp, tek bwl dälelderden ejelgi añızdarmen bertingi şındıqtardıñ Iteli jönindegi bir qauışulardıñ jatqanın bayqaymız. Äsirese, ejelgi Iteli atanğan adamdar men memleket attarınıñ bügingi Iteli atımen qalayda bir säykesimdilikter jatqanday seziledi. Mwnda bir anıqtap alar jäyt, biz äste rudı kötermeleu degennen aulaqpız. Kerisinşe «Iteli» atınıñ tegi – tekti anıqtau, bügingi «Iteli» atı men tarihtağı «Iteli» atınıñ jaqındığın naqtılau dep tüsingenimiz jön.
Tüyindep aytqanda, ol halıq sanasında mifologiyalıq fol'klor arqılı qwdıretke ie bolğan «it – qws», «aspan iti», «italaqaz», «kökböri», «qanattı börilerdiñ» barlığı halıqtıq nanım-seniminen tuğan qwndılıqtar ekenine köz jetkizu edi. Sol arqılı ruhani älemimizdi köterip, qasterlenip, qwdıretke tabınıp, wrpaq tänti bolatın qwbılıstarğa jetu jäne «Iteli» memleket, «Iteli» esim, «Iteli» ru atına aylanğanına köz jetkizu bolatın.
Ädebietter:
[1][2][3][4][16][20][23][26][28] «Tauariıq – Tasbiq». Almatı. «Arna» 2014 j. E. Kökeyov
[18][5] «Almisaqtan» 26 – 27. B. Äbilez Qamıza.
[6][11][12][13][14] «KEREU. Kz «kökböri. qws borı» tañır wğımdarı men atauları töñireginde. I. Qwmar
[7][8][9][17][27][29] «Er tiregi kök aspan». E. Anuarwlı Kökeyov.
[10]. . . .”史记素隐” 可马卡
[15] «Qazaqstan tarihı turalı qıtay derektemeleri». 480 B. «Dayk – Ares» 2006 J. Almatı.
[19] «Köktürikter» 688 B. Almatı. «Basra su merge jşes» 2014 J.
[21] «Swyınbay şığarmalarınan» (internet közinen)
[22] 1985. Ädil Tatanaywlınıñ aytuında
[23] 1870 j jazılğan «Mäulikey şejiresi».
[24] 1880 j. Nwrmwqamet abız qoljazbasınan
[42] [30] «Qoylau şorgüli» Ziyatay Mojaywlı (Iteli şejiresi)
[31][34][33][34] «Qazaqtıñ qısqaşa tarihı» 176 B. Şinjañ halıq baspası N. Mıñjan.
[32] «Samwrattar», 24 B. Tileuberdi Saydollawlı. 2009. (Almatı)
[35][36][38] «Köne türki qwlptastar jazbaları». Ğalım Jwmaşwlı. 2000 j. Şinjyañ halıq baspası.
[40] «Iteli şejiresi» 2016 j. Ädil Tatanaywll. 1985 j.
[43] Nwrpatşa Näbiywlı, 1993 j. (jeñisqan ordasınıñ orda basqaruşılaarınıñ biri bolğan) .
2020 jıl, naurızdıñ 13 – künge. « jeti jwrt» kazetinde jariyalanğan maqala.
Bayahmet JWMABAYWLI,
Älem halıqtarı jazuşılar odağınıñ müşesi,
fol'klorist, etnograf
Pikir qaldıru