қазақтар Гансу, Цинхай өлкесіне 19- ғасырдың 80-90 жылдары қоныс аудара бастаған

qazaqtar Gansu, Cinhay ölkesine 19- ğasırdıñ 80-90 jıldarı qonıs audara bastağan

| Apr 13, 2020

20- ğasırdıñ 30- jıldarı Şıñjañ ölkesi Altay, Erenqabırğa-Boğda jäne Barköl öñirin mekendegen birbölim qazaqtar sayasi qısımdarğa baylanıstı atamekenderin tastap qıtaydıñ Gansu, Cinhay ölkesine qonıs audarğan edi. Bwl sügiret sol qazaqtardıñ mwrağatta saqtalğan tarihi beynesi.

Birinşi sügiret: 1938-jıldıñ 22- jeltoqsanında tüsirilgen. Sügirette, Elisqan Älipwlı bastağan köş otamandarı (lideri) Cinhay ölkesiniñ atqaminermen jäne Nan' Kin ükimeti atınan kelgen delegattarımen jüzdesken kezi.

Oñnan üşinşi adam Elisqan Älipwlı, oñnan besinşisi Nan' Kin delegatı Jolbarıs Uañ jäne oñnan jetinşisi Nan' Kin delegatı Aysabek (Isa YUsuf Alıptekin).

Ekinşi sügiret, 1938- jılı Cinhay ölkesinde tüsirilgen. Qazaqtardıñ Cinhay basşılarımen kezdesu ötkizgen säti.

Üşinşi sügiret, 1941- jıldıñ qırküyek ayında Gansu öñirinde tüsirilgen. Sügiret ortasında Nan' Kin ükimetiniñ delegatı Aysabek mırza bar. Sügirette Gansu ölkesiniñ Jyu Çuan' audanında qalıp qoyğan birbölim qazaqtar jäne qazaqtarmen kezdesu jasağan aymaq basşıları, Nan' Kin ükimetiniñ delegattarı tüsirilgen.

Törtinşi süniret üştiñ jalğası. Sügirette, Nan' Kin delegatı Aysabek mırza (+ belgisi bar) jäne Gansu ölkesin mekendegen birbölim qazaqtardıñ beynesi tüsirilgen.

Tarihi derekterge süyensek, qazaqtar Gansu, Cinhay ölkesine bwdan 60-70 jıl bwrın qonıs audara bastağan. YAğni, 19- ğasırdıñ 80-90 jıldarı Altay, Barköl qazaqtarı jer şalıp qonıs izdeu maqsatımen alğaş bolıp bwl ölkege irge tepken. 20-ğasırdıñ 30- jıldarına kelgende qonıs audaruşılar sanı kürd artqan. Tipti wzın sanı 3000 tütinnen asıp ketken…

Eskertu: sügiretter Qızırbek Qayratwlla aqsaqaldıñ kitabı men jeke mwrağatınan alındı.

Eldes Orda

Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı»

kerey.kz

Bwl Dağandel, Baqanas ölkesinen şıqqan bi Üysinbay Janwzaqwlı haqında qwrastırılıp jazılğan kitap. Tıñ tolıqtırılğan eñbekte bolıs Äldeke Küsenwlı, Dağandeli bolısınıñ basşıları men bilerimen qatar Äbdirahman Älimhanwlı Jünisov sındı aytulı twlğalar jaylı äñgime qozğalğan. Olardıñ el aldındağı eñbekteri, bilik, kesim – şeşimderi, halıq auzında qalğan qanattı sözderi men ömir joldarı, ata – tek şejiresi qamtılğan. Sonımen qatar mwrağat derekterindegi mälimetter keltirilgen. Kitapqa esimi engen erlerdiñ zamanı, üzeñgiles serikteri turalı jazılğan key maqalalar, jır –dastandar, üzindiler engen. Kitap qalıñ oqırman qauımğa arnalğan. Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı», - Jebe baspası, Şımkent qalası.134 bet tolıq nwsqasın tömendegi silteme arqılı oqi alasız. Üysinbay kitap kerey.kz
TARIH ĞILIMI QAZİR EZOTERIKALIQ TOPTARDIÑ MENŞİGİNDE

kerey.kz

Şığıstanuşı-tarihşı Ömir Twyaqbaydıñ bwrında da «Qazaqqa qanday tarih kerek? Täuelsizdik kezeñinde jasalğan tarihi mistifikaciyalar hronikası» dep atalatın maqalasın (22.05. 2025. Zhasalash.kz) oqıp em. Riza bolğam. Jaqında Ö. Twyaqbaydıñ «Qazaqstanda tarihi bwrmalaular men mifterge tosqauıl qoyudıñ joldarı» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) attı tağı bir maqalasımen jäne tanıstıq. Öte özekti mäseleni köteripti. Tarihta orın alıp jürgen jağımsız jayttar turasında oy tolğaptı. Jurnalisterdi, blogerlerdi ayıptaptı. Tarihtan arnayı käsibi dayındığı joq, bärin büldirip boldı dep. Keleñsizdikti toqtatudıñ naqtı joldarın wsınıptı. Bwğan da köñilimiz bek toldı. Äytse de tarihtı bwrmalauğa, öz ötirikterin nasihattauğa tek jurnalister men blogerler ğana emes, «arnayı käsibi dayındığı bar» «tarihşılardıñ» da «zor üles» qosıp jatqanın bayandap, aytılğan pikirdi odan äri örbitip, jalğastırayıq.
«Alğaşqı kitap» derekti beynefil'mi

kerey.kz

Qazaqstan Respublikası Mädeniet jäne aqparat ministrliginiñ Mädeniet komitetine qarastı Wlttıq kinonı qoldau memlekettik ortalığınıñ tapsırısımen «JBF company» kompaniyası Semey qalasında, Şıñğıstau öñirinde, Almatı oblısınıñ Jambıl audanında «Alğaşqı kitap» attı derekti beynefil'm tüsirude. Derekti fil'm Abaydıñ 1909 jılı Sankt Peterburgtegi Il'ya Boraganskiy baspasında basılğan alğaşqı şığarmalar jinağınıñ jarıq köruine arnaladı. Wlı Abay mwrasınıñ qağaz betine tañbalanu tarihın bayandaydı. Qazirgi adamdar bwrınğı uaqıttıñ, Abay zamanınıñ naqtı, derekti beynesin, sol kezdegi adamdardıñ älpetin, kiim ülgisin köz aldarına elestetui qiın. Köpşiliktiñ ol uaqıt turalı tüsinigi teatr men kinofil'mderdegi butaforlıq kiimder men zattar arqılı qalıptasqan. Alayda Abay uaqıtındağı qazaq tirşiligi, qazaqtardıñ bet-älpeti, kiim kiisi, üy – jayı, bwyımdarı tañbalanğan mıñdağan fotosuretter saqtalğan. Bwlar Resey, Türkiya, Wlıbritaniya
JALBIRWLI QOYBAS JAYINDAĞI KÜMÄNDİ KÖÑİRSİK ÄÑGİMELER

kerey.kz

1. AMANDIQ KÖMEKOVTİÑ AYTIP JÜRGENİ – AYĞAQSIZ BOS SÖZDER Qazaqstannıñ batıs aymağında ğwmır keşken önerpazdıñ biri – Jalbırwlı Qojantay jaylı soñğı kezde qisını kelispeytin neşe türli äñgimeler örip jür. Mwnıñ basında twrğandardıñ biri – Amandıq Kömekov. Bwrında da onıñ, basqa da kisilerdiñ eldi adastıratın negizsiz sözderine baylanıstı naqtı dälelder keltirip, «Qwlan qwdıqqa qwlasa, qwrbaqa qwlağında oynaydı» degen ataumen tüzgen sın maqalamızdı respublikalıq «Türkistan» gazeti (28.09. 2023 jıl) arqılı jwrt nazarğa wsınğanbız-dı. Äleumettik jelide Azamat Bitan esimdi blogerdiñ juırda jariyalağan video-tüsiriliminde A. Kömekov öziniñ sol bayağı «äläuläyine» qayta basıptı. Sözin ıqşamdap bereyik, bılay deydi ol: «1934 älde 1936 jılı (?) Mäskeude ötkiziletin
Stalin ajal auzına tastağan qazaqtıñ attı äskeri

kerey.kz

Osı uaqıtqa deyin qwpiya saqtalıp kelgen 106-qazaq attı äsker diviziyasınıñ derekteri endi belgili bola bastadı. 1942 jılı diviziya Aqmolada jasaqtalıptı. Äskeri şala dayındıqpen jasaqtalğan diviziya 1942 jıldıñ mamırında, Har'kov tübindegi qorşaudı bwzıp şığuğa bwyrıq berer aldında, 4091 sarbazğa 71mıltıq, yağni 7 adamğa bir mıltıq jäne bärine 3100 jarılğış oq –däri bärilipti. Qazaq bozdaqtarın qarusız jalañ qılışpen ölimge jwmsauı – «Gitlermen salıstırğanda Stalin soldattardı ölimge 8 ese köp jwmsadınıñ» ayğağı (Mihail Gareev, Äskeri akademiyadan.2005 jıl). “Törtinşi bilik» gazetiniñ 2016 – jılğı mamırdıñ 28-jwldızındağı sanında şeteldik arhivterden alınğan videosyujettegi 106-attı äsker diviziyası jönindegi nemis oficeriniñ aytqanı: «Ne degen qırğız (qazaq) degen jan keşti batır halıq, atqa minip, ajalğa qaymıqpay jalañ qılışpen tankterge