қазақтар Гансу, Цинхай өлкесіне 19- ғасырдың 80-90 жылдары қоныс аудара бастаған

| Apr 13, 2020

20- ғасырдың 30- жылдары Шыңжаң өлкесі Алтай, Еренқабырға-Боғда және Баркөл өңірін мекендеген бірбөлім қазақтар саяси қысымдарға байланысты атамекендерін тастап қытайдың Гансу, Цинхай өлкесіне қоныс аударған еді. Бұл сүгірет сол қазақтардың мұрағатта сақталған тарихи бейнесі.

Бірінші сүгірет: 1938-жылдың 22- желтоқсанында түсірілген. Сүгіретте, Елісқан Әліпұлы бастаған көш отамандары (лидері) Цинхай өлкесінің атқамінермен және Нань Кин үкіметі атынан келген делегаттарымен жүздескен кезі.

Оңнан үшінші адам Елісқан Әліпұлы, оңнан бесіншісі Нань Кин делегаты Жолбарыс Уаң және оңнан жетіншісі Нань Кин делегаты Айсабек (Иса Юсуф Алыптекин).

Екінші сүгірет, 1938- жылы Цинхай өлкесінде түсірілген. Қазақтардың Цинхай басшыларымен кездесу өткізген сәті.

Үшінші сүгірет, 1941- жылдың қыркүйек айында Гансу өңірінде түсірілген. Сүгірет ортасында Нань Кин үкіметінің делегаты Айсабек мырза бар. Сүгіретте Гансу өлкесінің Жю Чуань ауданында қалып қойған бірбөлім қазақтар және қазақтармен кездесу жасаған аймақ басшылары, Нань Кин үкіметінің делегаттары түсірілген.

Төртінші сүнірет үштің жалғасы. Сүгіретте, Нань Кин делегаты Айсабек мырза (+ белгісі бар) және Гансу өлкесін мекендеген бірбөлім қазақтардың бейнесі түсірілген.

Тарихи деректерге сүйенсек, қазақтар Гансу, Цинхай өлкесіне бұдан 60-70 жыл бұрын қоныс аудара бастаған. Яғни, 19- ғасырдың 80-90 жылдары Алтай, Баркөл қазақтары жер шалып қоныс іздеу мақсатымен алғаш болып бұл өлкеге ірге тепкен. 20-ғасырдың 30- жылдарына келгенде қоныс аударушылар саны күрд артқан. Тіпті ұзын саны 3000 түтіннен асып кеткен…

Ескерту: сүгіреттер Қызырбек Қайратұлла ақсақалдың кітабы мен жеке мұрағатынан алынды.

Eldes Orda

Жұмабек Тәшеневтің туғанына 110 жыл

kerey.kz

Бүгін Жұмабек Тәшеневтің туғанына 110 жыл толып отыр. Құжаттарды оқысақ, Хрущев Қырымды Украинаға берген соң республикалардың аймақтарын басқаша бөлмек болған екен. Қазақстанда целинный край құрып, елдің оңтүстік бөлігін көрші елдерге беруге үзілді-кесілді қарсы болған. Бұл мәселенің тіпті қарастырылуына қарсы шыққан. Кейін осы ұстанымы үшін қызметі төмендетілді. Министрлер кабинетінің төрағасы қызметінде Б.Момышұлы, Р.Қошқарбаевты Ұлы Отан соғысының батыры атағына бірнеше рет ұсыныпты. С.Нұрмағамбетовке көмектесіпті. 1960ж 212 пәтерлі үйді қазақ өнерінің майталмандарына бергізіпті. 1955ж Қытайдан оралған 100 отбасы далада қалғанда олардың мәселесін шешу үшін үкіметтен арнайы комиссия құруды сұраған екен. Елге қызмет еткен азамат қой. p.s. мұндай принципшілдік – бүгінде сирек кездесетін қасиет. Nurmukhamed Baigarayev
НАУРЫЗ туралы маңызды құжат

kerey.kz

Ашық дереккөздерден 1920 жылғы 20 наурызда Ташкентте Тұрар Рысқұлов қол қойған Наурызды атап өту туралы бұйрыққа көзім түсті. Демек, биыл бұл тарихи құжатқа – 105 жыл! Алайда, арада небәрі алты жыл өткен соң 1926 жылы Наурызға тыйым салынды. Ал, 1920 жылы Түркістан Кеңестік Республикасының Орталық Атқару Комитетінің төрағасы болып қызмет еткен Тұрар Рысқұловтың тағдыры қандай қайғымен аяқталғаны баршамызға мәлім. Оны “халық жауы” деп танып, 1938 жылдың 10 ақпанында ату жазасына кескен… Нашел вот такой документ в открытых источниках: Приказ, изданный в Ташкенте Тураром Рыскуловым от 20 марта 1920 года о праздновании Наурыза. Получается, в этом году этому историческому документу исполнилось 105 лет! В 1926 году Наурыз оказался под запретом. А
1922 жылы Ташкент қаласында жарық көрген кітабындағы суреті.

kerey.kz

Абайдың төте жазумен 1922 жылы Ташкент қаласында жарық көрген кітабындағы суреті.(Ерден Нұрахметтің парақшасынан)
Қазақ-жоңғар дін үшін соғыспаған!

kerey.kz

Қазақ-жоңғар дін үшін соғысқан дегендер мына дерекке сүйенсе керек: 1691 жылы 6 ақпанда Иркутск қаласында Жоңғар ханы Галдан Бошогту (моңғол. Галдан Бошигт; Қалм. Галдан-Бошигт; 1644 – 1697) елшілерінің Қазақ хандығы туралы әңгімесі. «…Шабармандар: «Осыдан он жылдай бұрын олар, Қалмақ Бушухту ханы мен Казак Ордасы, діні әртүрлі болған. Бушухту хан қалмақтармен және басқа да орда мүшелерімен бірге Далай-ламаға сенеді, ал казак ордасы әсіресе Мұхаметке Қырымдық жолмен сенеді, бұсурмандық жолмен сүндеттеледі. Ал Бушухту хан Казак Ордасына онымен, қалмақ Бушухту ханымен және Орданың басқаларымен бір Далай Ламаға бірігіп буддаға сенсін деп жіберді. Сондықтан да олармен жанжал туындады, өйткені олар қалмақ жолымен Далай-ламаға сенгісі келмеді, осының салдарынан үлкен шайқастар болып, Бушухту хан олардың көптеген
Ураңхай таңбалары

kerey.kz

Бұл қолжазба польяк текті орыс зерттеушісі Г.Е. Грумм-Гржимайлоның 1903 жылы Тува мен Батыс Моңғолияға жасаған экспедициясы барысында жазған күнделігінен алынды. Жазбада Ураңхай таңбалары берілген. Олардың қайдан алынғаны және атаулары жазылған. Жошы Ұлысы таңбаларымен ұқсастық байқалады Қажымұрат Төлегенұлы