1893 жылы 25 қарашада | Kerey.kz/Керей.кз

Mädeniet Ruhaniyat Suretter söyleydi Tarih

1893 jılı 25 qaraşada

| Dec 9, 2024

468483651_18048400319297271_6006794722516182098_n

1893 jılı 25 qaraşada, Daniyalıq ğalım V.Tomsen qwlpıtastağı bitik jazudıñ qwpiyasın aştı. Ğılımi jañalıq europa qoğamın dür silkindiredi. Tosmen alğaş «türik», «kültegin», «täñiri» degen sözderdi şeşip oqidı. Bitiktastağı jazudıñ kelesi beti qıtay ieroglifimen bädizdelgen-di. Tomsen ierogliftegi esimderdiñ rettik (qaytalanu) jiligine qarap otırıp kelesi betindegi qwpiya tañbalardı birtindep söylete bastaydı. Sol däuirde şığıstanu sonıñ işinde türkitanu salası jeke ğılım retinde abroylı zertteu nısanına aynaldı. V.Tomsen tañbanı şeşip qwpiyasın aşqanımen köne türik tilin bilmeuşi edi, sol sebepti «bwl mätindi oqısa Radlov oqidı» degen. Köp ötpey Radlov, Tomsen şeşken tañbanıñ izinşe mätin joldarın oqığan. Sonımen jwmbaq küyde qalğan tastağı bitik jazuı söyley bastağan…

25 qaraşa küni mañızdı kün. Bitik jazu küni qwttı bolsın! Bwl kün wlt tarihı men memleket müddesi twrğısınan öte mañızdı. Biz osı jazumen jazılğan tarihımızğa nemqwraydı qaray bastağan edik, imperialister bizdi «tarihı joq tamırsız» dey bastadı. Künderdiñ bir küni biz sanalı türde bitik jazuı turalı oyımızdı qayta qarastıratın bolamız. Qazirgi sana deñgeyinde talqığa saludıñ qajeti joq. Qazir bizge sayasat, ekonomika häm tehnologiya mañızdı. Sol kün keledi, biz japon, korey, evrey, qıtay, moñğol, tibet, armiyan, tay halıqtarı siyaqtı öz töl jazuımızdı qayta jañğırtatın bolamız.

468464121_18048400328297271_6365833027235033571_n

Eldes ORDA

25.11.2024

Qazaq mektebinde oqitın 7 jasar bala orıs tili sabağında nege orısşa sayrap twruı kerek?

kerey.kz

Magnumdı özim mülde wnatpaydı ekenmin. Ünemi barsam, esi dwrıs kökönis tappaytınmın. Eskirgen, şirigen. Azıq-tülikti tek bazardan alamın. Biraq magnumge baykottı toqtatpau kerek! Sonımen birge, orıstildi kino, fil'mderge de baykot jariyalau kerek. Biraq, odan küştisi, balalarıñdı tek qazaqşa oqıtıp, qazaqşa tärbieleu kerek. Biraq, balañdı qazaqşa tärbieleyin deseñ, tağı bir kedergi şığıp jatır. Ğalımdardıñ aytuınşa, balanı 13 jasqa deyin qazaq tilinde oqıtıp, wlttıq qwndılıqtardı boyına, oyına siñiru kerek. Endi solay istep jatsaq, 7-8 jasar qap-qazaqşa ösip kele jatqan balañdı mektepte orıs tilin üyretip miın aşıtuğa tura kelip otır. YAğni, 2-sınıptan bastap orıs tili mektep bağdarlamasında twr. Bjb, tjb-sında orıs tili mwğalimderi balanıñ orısşa mazmwndamasın (govorenie) tekseredi. Talap etedi. Sonda, biz bayğws qazaq,
Qazaq jastarı büginde jappay orıstanu procesin bastan keşude.

kerey.kz

Qazaq jastarı büginde jappay orıstanu procesin bastan keşude. Bala-baqşadan bastap, mektep, joğarı oqu ornı, eñbek mekemeleriniñ barlığı negizinen orıs tiline köşude. Öz erkimen emes, ädiletsiz biliktiñ wzaq jılğı solaqay sayasatınıñ arqasında. Köşede, keñsede, dükende, kölikte, qoğamdıq orında qazaqqa qazaq orısşa söylemeseñ nemese wlttı saqtau kerek degen jauapkerşilik jügin wstanıp, senimen orısşa söylesip twrğan qazaqqa qazaqşa söyle dep eskertu jasasañ boldı, bitti, bäle-jalağa qalasıñ. Zañ da, onı orındauşı policiya, prokuratura, sot ta orısqwldı qoldaydı, wltqa janı aşığan qazaqtı mülde qorğamaydı. Bwl qanday ädilettilik?! Memlekettik tildi, memlekettik qauipsizdikti jekelegen adam emes, osığan jauaptı memlekettik qwrılımdar qorğauı kerek qoy. Jeke adam emes, eñ aldımen bilik qorğauı kerek. Qazaq jeke täuelsiz memleket bolıp twrsa
Jwmabek Täşenevtiñ tuğanına 110 jıl

kerey.kz

Bügin Jwmabek Täşenevtiñ tuğanına 110 jıl tolıp otır. Qwjattardı oqısaq, Hruşev Qırımdı Ukrainağa bergen soñ respublikalardıñ aymaqtarın basqaşa bölmek bolğan eken. Qazaqstanda celinnıy kray qwrıp, eldiñ oñtüstik böligin körşi elderge beruge üzildi-kesildi qarsı bolğan. Bwl mäseleniñ tipti qarastırıluına qarsı şıqqan. Keyin osı wstanımı üşin qızmeti tömendetildi. Ministrler kabinetiniñ törağası qızmetinde B.Momışwlı, R.Qoşqarbaevtı Wlı Otan soğısınıñ batırı atağına birneşe ret wsınıptı. S.Nwrmağambetovke kömektesipti. 1960j 212 päterli üydi qazaq öneriniñ maytalmandarına bergizipti. 1955j Qıtaydan oralğan 100 otbası dalada qalğanda olardıñ mäselesin şeşu üşin ükimetten arnayı komissiya qwrudı swrağan eken. Elge qızmet etken azamat qoy. p.s. mwnday principşildik – büginde sirek kezdesetin qasiet. Nurmukhamed Baigarayev
NAURIZ turalı mañızdı qwjat

kerey.kz

Aşıq derekközderden 1920 jılğı 20 naurızda Taşkentte Twrar Rısqwlov qol qoyğan Naurızdı atap ötu turalı bwyrıqqa közim tüsti. Demek, biıl bwl tarihi qwjatqa – 105 jıl! Alayda, arada nebäri altı jıl ötken soñ 1926 jılı Naurızğa tıyım salındı. Al, 1920 jılı Türkistan Keñestik Respublikasınıñ Ortalıq Atqaru Komitetiniñ törağası bolıp qızmet etken Twrar Rısqwlovtıñ tağdırı qanday qayğımen ayaqtalğanı barşamızğa mälim. Onı “halıq jauı” dep tanıp, 1938 jıldıñ 10 aqpanında atu jazasına kesken… Naşel vot takoy dokument v otkrıtıh istoçnikah: Prikaz, izdannıy v Taşkente Turarom Rıskulovım ot 20 marta 1920 goda o prazdnovanii Naurıza. Poluçaetsya, v etom godu etomu istoriçeskomu dokumentu ispolnilos' 105 let! V 1926 godu Naurız okazalsya pod zapretom. A
Naurızdağı kezdesu

kerey.kz

Keşe Astanadağı EKSPO mañında ötken Naurız merekesine barıp qayttım. Kün şayday aşıq, köktemniñ lebi erekşe sezilip twr. Aynala quanışqa tolı – qazaqtıñ dästürin däriptegen wlttıq oyındar, asıl mwramızdı äspettegen än-küy, kümbirlegen dombıra üni… Barlığı da Äz Naurızdıñ sänin keltirip, merekelik köñil-küy sıyladı. Sahna törinde änşiler än şırqap, jırşılar terme tolğap, halıqtıñ ıqılasına bölenip jattı. Jan-jağıma köz tastap, wlttıq oyındarğa qatısıp jatqan jwrttı tamaşaladım. Qol kürestiru, arqan tartu, gir tasın köteru – bäri de babadan qalğan asıl mwra. Kenet erekşe bir köriniske közim tüsti. Aqqwba kelgen orıs qızı 16 kilogramdıq gir tasın zildey auırsınbay, qinalmay-aq köterip jatır. Tañdanısımda şek bolmadı! Kädimgi er adamdardıñ özi 130 märteden arı asa almağan bwl salmaqtı