1893 жылы 25 қарашада | Kerey.kz/Керей.кз

Mädeniet Ruhaniyat Suretter söyleydi Tarih

1893 jılı 25 qaraşada

| Dec 9, 2024

468483651_18048400319297271_6006794722516182098_n

1893 jılı 25 qaraşada, Daniyalıq ğalım V.Tomsen qwlpıtastağı bitik jazudıñ qwpiyasın aştı. Ğılımi jañalıq europa qoğamın dür silkindiredi. Tosmen alğaş «türik», «kültegin», «täñiri» degen sözderdi şeşip oqidı. Bitiktastağı jazudıñ kelesi beti qıtay ieroglifimen bädizdelgen-di. Tomsen ierogliftegi esimderdiñ rettik (qaytalanu) jiligine qarap otırıp kelesi betindegi qwpiya tañbalardı birtindep söylete bastaydı. Sol däuirde şığıstanu sonıñ işinde türkitanu salası jeke ğılım retinde abroylı zertteu nısanına aynaldı. V.Tomsen tañbanı şeşip qwpiyasın aşqanımen köne türik tilin bilmeuşi edi, sol sebepti «bwl mätindi oqısa Radlov oqidı» degen. Köp ötpey Radlov, Tomsen şeşken tañbanıñ izinşe mätin joldarın oqığan. Sonımen jwmbaq küyde qalğan tastağı bitik jazuı söyley bastağan…

25 qaraşa küni mañızdı kün. Bitik jazu küni qwttı bolsın! Bwl kün wlt tarihı men memleket müddesi twrğısınan öte mañızdı. Biz osı jazumen jazılğan tarihımızğa nemqwraydı qaray bastağan edik, imperialister bizdi «tarihı joq tamırsız» dey bastadı. Künderdiñ bir küni biz sanalı türde bitik jazuı turalı oyımızdı qayta qarastıratın bolamız. Qazirgi sana deñgeyinde talqığa saludıñ qajeti joq. Qazir bizge sayasat, ekonomika häm tehnologiya mañızdı. Sol kün keledi, biz japon, korey, evrey, qıtay, moñğol, tibet, armiyan, tay halıqtarı siyaqtı öz töl jazuımızdı qayta jañğırtatın bolamız.

468464121_18048400328297271_6365833027235033571_n

Eldes ORDA

25.11.2024

ALDAĞI 30 JILDA AŞILUI IQTIMAL ASTRONOMIYALIQ JAÑALIQTAR

kerey.kz

Kelesi milliard sekundta, yağni basqaşa sanağanda, otız jılda astronomiyada qanday jañalıq aşıluı mümkin? Astrofizik, ğılım nasihatşısı, Abdus Salam atındağı Halıqaralıq teoriyalıq fizika ortalığınıñ (Triest, Italiya) zertteuşisi Sergey Popovtıñ maqalasın ıqşamdap audarıp berip otırmız. *** Aldımen ötken 30 jılğa köz tastayıq. Otız jıl bwrın KÜNGE WQSAS JWLDIZDI AYNALATIN PLANETA aşılmağan-twğın jäne ÄLEMNİÑ QAZİR ÜDEY KEÑEYİP bara jatqanın bilmeytinbiz. Birinşi aşılımdı aldın-ala boljau mümkin edi, ekinşisin — joq. Birinşisi ekzoplanetalardı izdeuge bağıttalğan jüyeli eñbektiñ nätijesi bolsa, ekinşisin ğalımdardıñ köbi kütpegen-di. Bwlardı 1960-şı jıldardan bergi eki eñ bastı astronomiyalıq jañalıq dey alamın. Demek bolaşaq iri jetistiktiñ de keybirin boljay alamız, al basqaları tosınnan aşıladı. Jalpı, ğılımi aşılımdardı nelikten boljauğa boladı? Öytkeni köptegen mañızdı
OTAMANNIÑ AQIRI

kerey.kz

Şağın saraptama (Janabil Smağwlwlınıñ qazasına arnaymın) Birinşi, HH ğğ.-dağı Qıtay qazaqtarınıñ intelligenciyasın ülken masştabta üş kezeñge bölip qarastıruğa boladı. Birinşi kezeñ 1911-12 jıldardağı sayasi töñkeristen keyin qalıptasqan qazaq intelligenciya. Bwl kezeñdegi intelligenciyanı eki sanatqa bölip qarastıruğa boladı. 1) Ruhani ağartuşı intelligenciya; 2) Sayasi intelligenciya. Ruhani ağartuşı intelligenciyanıñ özin eki topqa böluge boladı: birinşi top, jädittik mekteptiñ ağartuşıları; ekinşi top, qazaqı dünietanımnıñ ağartuşıları. Al, bwl kezeñdegi sayasi intelligenciyanı da eki topqa bölip qarastıra alamız. Birinşi top, qazaqtıñ dästürli sayasi bilik jüyesi negizinde qalıptasqan sayasi intelligenciyası; ekinşi top, 1914-1922 jj. şığıstıq bilim beru jüyesi negizinde qalıptasqan sayasi intelligenciya. Ekinşi, şığıstıq bilim beru jüyesiniñ intelligenciyası 1912 jılğı Pekinde ötken prezident saylauınan soñ qalıptasa
Şoqay Torğaywğlı

kerey.kz

“Aqmeşit uezinde belgili qazaq aqsaqaldarınan Şoqay Torğaywğlı 23-nşi dekabrde opat boldı. Qazaqşa atqa mingen jwrt kisisi bolğannıñ üstine öner, bilimniñ kerektiligin erte sezip, zamanğa layıq isterge kirisken adam edi. Mwstafa degen balası osı küni Peterbor universitetinde oqıp jür” “Qazaq” gazeti, №46, 1914 jıl Surette: Şoqay Torğaywlı. Suret N.Grodekovtıñ kitabınan alındı. Serikbol Hasan
OA qorğanısqa qarjını ne sebepti arttırdı? Kaspiyden Ukrainağa zımıran wşırğan Resey sudı lastap jatır ma?

kerey.kz

Elnwr ÄLİMOVA Qazaqstan, Qırğızstan, Täjikstan, Özbekstan jäne Äzerbayjan äskeri birigip ötkizgen «Birlestik-2024» jattığuı. Mañğıstau oblısı, şilde 2024 jıl. Qazaqstan qorğanıs ministrligi taratqan suret. Ortalıq Aziya elderi qorğanıs şığının arttırdı, mwnıñ astarında ne jatır? «Qazaqstan auıl şaruaşılığı önimderin eki ese köp öndirudi josparlap otır, alayda ükimet bwl salada jwmıs küşiniñ azayğanın esepke almağan». «Kaspiy teñizinen Ukrainağa zımıran wşırıp jatqan Resey teñizdiñ ekologiyalıq ahualın uşıqtırıp jatır». Batıs basılımdarı bwl aptada osı taqırıptarğa keñirek toqtaldı. ORTALIQ AZIYA QORĞANIS ŞIĞININ ARTTIRDI. MWNIÑ ASTARINDA NE JATIR? AQŞ-tağı «Amerika dauısı» saytı Ukrainadağı soğıs tärizdi aymaqtağı qaqtığıstar küşeygen twsta Ortalıq Aziya elderi qorğanıs salasına jwmsaytın aqşanı arttırğanına nazar audardı. Biraq sarapşılar mwnday şığın twraqtılıqqa septesetinine kümän keltirdi. Stokgol'mdegi beybitşilikti
Gerb auıstıru mäselesi nemese «teristeu sindromı» qalay payda boldı?!

kerey.kz

Elimizdiñ gerbin auıstıru turalı Prezidenttiñ wsınısı (o basta wsınıs suretşi-dizayner mamandardan şıqqan siyaqtı) twtas qoğamda bolmağanmen, äleumettik jelilerde äjeptäuir qarsılıq tudırdı. Biraq, bayıptap qarasaq, bwl qarsılıqtıñ qazirgi gerbtiñ qazaq üşin erekşe qasterli nemese estetikalıq twrğıdan minsiz boluına eş qatısı joqtığın añğarasız. Soñğı uaqıttarı, auır indetpen qatar kelgen qañtar tragediyasınan bastap, halıq aytarlıqtay küyzeliske wşıradı. Qazaqstannıñ erkinen tıs, soğısqa, basqa da sebepterge baylanıstı bolıp jatqan ekonomikalıq qiındıq saldarınan halıqtıñ äl-auqatı tömendedi. Osınıñ bäri qazir qoğamda bayqalıp qalğan «teristeu sindromına» türtki boldı. «Teristeu sindromı» – dwrıstı da bwrısqa şığaratın, qanday bastamağa bolsın qarsı reakciya şaqıratın qwbılıs. Äleumettik psihologiyanı zertteuşilerdiñ payımdauınşa, osı qwbılıstı barınşa küşeytip twrğan faktor – äleumettik jeliler. YAğni, aldağı uaqıtta