Köz qaras
«Jemqor-2017»
«Jas Alaştıñ» kollajı
“Aqorda EKSPO-ğa “en salğalı” jatır eken” degen äñgime tuğanda-aq eldiñ işi qılp ete qalğan. Öytkeni halıqaralıq jiındarğa äues qazaq biligi bwğan deyin de halıqtıñ nesibesin uıstap şaşıp kelgen edi. Al EKSPO – “toymaytın tajaldıñ” naq özi. Onıñ üstine qıruar qarjı qwyılğan jerde qwlqındı qadağalau da qiınğa soğadı. Kişi Üsenov joldıñ oñ men solın ayırudan qalğan twsta jwrt “tegin kelgen aqşa sau adamdı tentek qıladı, äkesi asap jatır eken-au” dep oy tüygen. Qazir Üsenovtiñ ülkeni qamauda. Törağalıqtıñ tizginin wstağan Talğat Ermegiyaev te küdikke iligip, üyqamaqqa alındı. Al Ädilbek Jaqsıbekov bir ayağın Esildiñ sol jağalauına, ekinşi ayağın EKSPO-nıñ irgetasına tiregen küyi “taltayıp” twr. Qazaqstannıñ qazirgi keypi de Astana äkiminiñ osı “twrısınan” aumaydı. Eñ bastısı, ortaq qazannan oyıp alu oyını – bwdan keyin sap tıyıladı degenge senim joq. Endeşe, “EKSPO-2017” körmesiniñ atauın “JEMQOR-2017-ge” almastırsaq qalay boladı?
Mwnday mäsele köteruimizge eki mäsele sebep bolıp otır. Alğaşqısı, körmeniñ taqırıbı. Ol – “Bolaşaqtıñ energiyası” dep ataladı. Biraq bizde bolaşaqtıñ energiyası bar ma? Auıldı bılay qoyğanda, qala mañındağı keybir eldimekenderdiñ özine jarıq tartılmağan. Qaysıbir auıldarğa köşe tüspegen, auızsudı esekpen tasıp işetin eldimekender elimizdiñ är qiırınan da tabıladı. Sonda biz “bolaşaqtıñ energiyası” turalı özgelerge ne aytıp, ne körsetemiz? Körsetkenniñ özinde oğan jwrt sene me? “Öziñ diuanasıñ, kimge pir bolasıñ” dese, ne betimizdi ayttıq? Bükil älem elderin jiıp, halıqaralıq deñgeydegi körme ötkizgen soñ, özgeden dara twrğanğa ne jetsin?! Iñğayı kelip jatsa, şoqtığımız biik, eñsemiz tik boluın oylauımız kerek.
Mine, sondıqtan özimizge ıñğaylı “bağıttı” qolğa alğanımız dwrıs siyaqtı. Basqası basqa, äyteuir jeñ wşınan jalğasu jağınan eşkimge ese jibermeytinimiz anıq. Onıñ şet jağasın sırtköz eptep biledi. Transparency International wyımı Qazaqstandağı jemqorlıq deñgeyin üzdiksiz joğarılap bara jatır dep bağalaydı. Mäselen, däl osı wyım 2001 jılı Qazaqstandı älem elderiniñ işinde 71-orında twr dep eseptegen. 2002 jılı 88-orınğa sırğıttı. 2003 jılı 100-orınğa şıqsaq, 2004 jılı 122-orınğa ie bolıppız. 2005-te wyattımız – 107-orınğa tömendeppiz. 2006 jılı 111-satını «bağındırıp», 2007-de 150-orınğa orğıdıq. Sodan beri birde alay, birde bwlay, biraq jüzdik mejeden asa alısqa wzamadıq. 2014-te alğan biigimiz – 175 eldiñ işindegi 126-orın.
Jemqorlıqqa qarsı küresimiz de swrapıl! Altı jıldıñ işinde 8 generaldı abaqtığa japtıq. Bwrınğı prem'erdiñ özi “şiderde”. Isti bolğan şendi-şekpendilerdiñ sanınan jwrt bayağıda jañıldı. Jemqorlardıñ jegenin qwstırıp, qwspağanın közin bozartıp qamap qoydıq. Täubesine kelip, el basşısınan keşirim swrağandarın “ekinşi qaytalama” dep bostandıqqa jiberdik. Qaytalasa, öz obaldarı özderine, ittey bop tağı da keşirim swraydı. Sosın qwstırıp-qwstırıp qoya bere salamız. Öytkeni aqşa kerek, ol “qwsıq” pa, “tezek” pe, bizge bäribir.
Sondıqtan da şığar, qıruar qarjı qwyılatın jobalar twsında qwlqınımızğa ie bola almay qalamız. Mısalı, 2011 jılı Qazaqstanda ötken VII qısqı Aziada oyındarına memleket qorjınınan 1,65 mlrd. dollar aqşa bölindi. Sonıñ 53 mln. dollarğa juığı talan-tarajğa tüsip ketkeni keyin anıqtaldı. Mine, bwl – negizgi sebep.
Endi EKSPO-ğa da qisapsız qarjı jwmsalıp jatır. Keybir derekter boyınşa 400 mlrd. teñge, endi bir derekterge qarağanda 5,2 mlrd. euro. Qazirdiñ özinde onıñ qanşası toyımsız kömeylerden ötip ketkenin eşkim bilmeydi. Jäne bwl – Qazaqstan üşin jazılmağan zañdılıq. Şömiş wstağandar özderi eki asağanda özgelerge bir asatıp qoyuğa mäjbür. Bölisip jemese, bölinedi.
Osınıñ bärin eskerseñiz, “JEMQOR-2017” – halıqaralıq körmeniñ atauına äbden layıq. Jemqorlıq körsetkişi boyınşa Qazaqstanmen qatarlas kele jatqan Gonduras, Uganda, Laos basşıları Astanağa eñ qwrmetti qonaq retinde şaqırılsa, qwba-qwp. “Teñ teñimen, tezek qabımen” degen, para alğan şendini atıp tastaytın Qıtay men jemqorlıqtıñ ne ekenin wqpaytın demokratiyalıq elder basşıları “kelmeymiz” dese, özderi biler. Bireudiñ kelmegeninen körmeniñ qadiri kemimeydi. Biz jemqorlıqtıñ “energiyasımen” dami beremiz. Halıqaralıq deñgeydegi alapat jiında körmeniñ ötuine de, onıñ atauına da eñbek siñirgeni üşin kez kelgen şeneunikti joldan toqtatıp alıp, marapattay beruge boladı. Ärine, bastı marapat nömiri birinşi maqtanşaqtıñ özine berilui tiis.
Bwdan artıq ne kerek? Jiın ötkizesiñ, bastısı – köñiliñ toq. Qojayınıñ da razı. Äyteuir bükil älemge sauın aytıp, qonaq şaqırğanda qıruar qarjı salıp twrğızğan “qwjırañ” “Qosoba” qwsap qwlap qalmasa, boldı da.
Q. Bayan.
Basqa EKSPO-lar
Qazaqstan sonşa äure-sarsañğa tüsip ötkizetin körmeni bizge deyin wyımdastıratın elder qanşa aqşa şığındaydı? 2016 jılı Türkiyanıñ Antaliya qalasında “Balalar jäne gülder” degen taqırıppen ötetin EKSPO halıqaralıq körmesine 2 million euro jwmsap, 4 milliard euro payda tabudı közdeydi. Türik ükimeti körmege 100 elden 5 millionğa juıq turist keledi dep kütedi. Wyımdastıruşılar Türkiyanıñ Jerorta teñizi aymağında ösetin gülder, ağaştar, şöpter, ösimdiktiñ tür-türin körmege qoyadı.
Biıl Milanda ötetin EKSPO körmesine 29 million turist qatısadı dep kütilude. Milandağı körmeniñ taqırıbı – “Ğalamdı tamaqtandıru. Ömirge qajetti energiya”. Atı aytıp twrğanday, körme tamaq, azıq-tülik, densaulıqqa paydalı qorek közderi, tamaqtandırudağı innovaciyalarğa arnaladı. Italiya ükimeti körmege 13,2 milliard euro jwmsadı.
SIZ NE DEYSIZ?
Dosım SÄTBAEV, sayasattanuşı, Täuekelderdi bağalau tobınıñ jetekşisi:
AQŞA JESE DE, IS TINDIRATIN TOPQA TAÑDAU TÜSTI
– Joğarğı şendi şeneunikter, iri biznesmender şatılğan jemqorlıq daularınıñ artında aldımen elitalıq toptardıñ qaqtığısı jatadı. Qazaqstannıñ qımbat imidjdik jobalarında bwğan deyin şın mänindegi jemqorlıq isteri, köleñkeli shemalar bolğanı ras. Bwl rette Aziadanı eske tüsirsek te jetkilikti. Aziya oyındarınan keyin jemqorlıq isteri äşkere boldı. Sondıqtan EKSPO-nı ötkizemiz degen bastama qolğa alınğannan keyin-aq, onı iske asırğanda da dästürli köleñkeli shemalar şığadı degen kümän tudı.
Eldegi ekonomikalıq-äleumettik ahualğa köz jügirtsek, memlekettiñ köptegen ekonomikalıq-äleumettik jobaları qısqardı, keybir nısandar toqtatıldı. Prezident ötken jıldıñ ayağında, biılğı jıldıñ basında ünemdeuge köşu kerek, memlekettiñ şığının azaytu kerek dep mälimdedi. Osınıñ bäri qolğa alındı, tek EKSPO-ğa bölingen qarjı azayğan joq. Sol sebepti osı resursqa auız salğısı keletinder köp bolğanı tüsinikti. Bwl prezidenttiñ, eldiñ imidji üşin kerek joba bolğandıqtan, oğan bölinetin aqşanı eşkim azaytpadı. Osı twrğıdan alğanda, jemqorlıq daularınıñ artında belgili bir toptardıñ basqa toptı ığıstırıp, öz adamdarın qoyu müddesin közdedi dep boljauğa boladı. Biraq olar maqsatına jetti dep kesip aytuğa bolmas. Ädilbek Jaqsıbekov “Astana EKSPO-2017” wlttıq kompaniyasınıñ jetekşisi bolıp tağayındaldı. Ol mwnı Astana äkimi qızmetimen qosa atqaradı. Logistikalıq jağınan alğanda, bwl dwrıs şeşim siyaqtı. Öytkeni EKSPO Astana qalasındağı infraqwrılımdıq joba retinde qolğa alınğan. EKSPO ayaqtalğannan keyin de bwl infraqwrılım qala balansında qala beredi. Qala äkimşiliginiñ qatısuınsız bwl joba iske aspaytını belgili edi. Sondıqtan qala äkimdigi men EKSPO jetekşileriniñ arasında maylı şelpekke talas, teketires boldı degendi joqqa şığaruğa bolmaydı.
Ä.Jaqsıbekovti jaña qızmetke tağayındau bwl rette zañdı, öytkeni joğarıda aytıp ötkenimdey, halıqaralıq körme – Astana qalası infraqwrılımdıq damuınıñ bir böligi ispetti. Onıñ üstine jaña qızmet – Ä.Jaqsıbekovke prezident bildirgen tağı bir senim mandatı. Bwl rette Ä.Jaqsıbekovti prezident dağdarıs menedjeri dep bağalağanday. Bwğan deyin prezidenttiñ dağdarıs menedjeri tiziminde Kärim Mäsimov pen Imanğali Tasmağambetov bolğan. Prezidenttiñ pikirinşe, Ä.Jaqsıbekov qazir taban astında bükil mäseleni şeşip, jobanı az uaqıttıñ işinde iske qosuı qajet. Ä.Jaqsıbekovtiñ EKSPO basşılığına baruı onda öz adamın qoyğısı kelgen toptardıñ köñilinen şıqtı dep oylamaymın. Sondıqtan prezident bwl jerde T.Ermegiyaevtı ığıstırğısı kelgen älgi toptardıñ oyının bwzğan boluı mümkin.
Jemqorlıq isiniñ bolğan-bolmağanın tek tergeu körsetedi. Desek te mwnday iri jobalarda qaşanda da astaudan aqşanı qarpıp qaluğa dämelenu äreketteri boladı. Ökinişke qaray, köptegen jaqsı bastamalardıñ artı osınday jağımsız dünielerge wlasadı. Endi mine, halıqaralıq körmeden göri jemqorlıq dauları eldiñ esinde köbirek qalatın boldı. “EKSPO-2017-ni” eske alğanda jwrt onıñ aşılu saltanatı men qızıqtı körme jobaların emes, jemqorlıq isterin auızğa aladı. Ökinişke qaray, bwl – Qazaqstannıñ şınayı körinisi. Qazaqstan jağdayında jemqorlıqpen küresu äreketi astı-üstine qolğa alınğanımen, jemqorlıqtıñ özi nomenklaturalı ideologiyağa aynaldı. YAğni, memleket qanşa jerden jemqorlıqpen küresse de, käsipkerler men şeneunikter bäribir jemqorlıq twzaqtarına tüse beredi. Öytkeni olar basqa oyın jürgize almaydı. Sebebi eger sen jemqorlıq shemalarına qatıspasañ, jüyeden tüsip qalasıñ. Bölisu kerek degen qağidanı eşkim joyğan joq. Biraq bölisken künniñ özinde bwl sen ıqpaldı oyınşılardıñ qolındağı peşkağa aynalıp, sağan ayıp tağılmaydı, sottalıp, temir tordıñ ar jağınan şıqpaysıñ degenge kepildik bermeydi.
– Olay bolsa, Jaqsıbekovti EKSPO jobasına jetekşi etu jemqorlıq joyıladı degenge kepildik bermeydi ğoy?
– Elorda Astanağa köşirilgende, qalağa äkim bolğan Jaqsıbekov özin prezidenttiñ köz aldında jaqsı jağınan körsetse kerek. Prezident te adam, onıñ da belgili bir stereotipteri bar. Mına şeneunikter özin jaqsı körsetti dep esepteydi. Qazaqstandağı jemqorlar eki topqa bölinedi. Biri – wrlaydı, biraq tük bitirmeydi. Ekinşisi – wrlaydı, biraq äyteuir bir närse tındıradı. Ekinşi top, birinşiden az, ärine. Biraq qaşanda eki toptıñ arasınan jağımdısın tañdaydı. Tağı köleñkeli shemalar bolsa da, joba bäribir iske asadı dese kerek.
Tolğanay ÜMBETÄLIEVA, Ortalıqaziyalıq demokratiyanı damıtu qorınıñ bas direktorı:
ASTARINDA ELITALIQ TALAS-TARTIS JATIR
– Kişi Ermegiyaevti üyqamaqqa alu jemqorlıqqa qarsı küres nätijesi dep körsetilgenimen, mwnıñ astarında qarjılıq resurstar üşin elitalıq talas jatır dep esepteymin. Onıñ üstine Ermegiyaevqa qarsı aqparattıq nauqannıñ bastaluı mwnıñ elitalıq talas-tartıs ekenin däleldeydi. “Matrica” veb-paraqşasında Ermegiyaevtiñ şataqqa tolı ötkeni jöninde material jariyalandı. Onı qamauğa alğanğa deyin bwl aqparattıq portaldıñ jurnalisterin onıñ biografiyası qızıqtırğan joq, onıñ üstine kişi Ermegiyaev EKSPO-ğa dayındıqtı bir jıldan beri basqarıp jür.
Al Qajımwrat Üsenovke kelsek, ol wlına qatıstı dau-damaydan keyin baqılauğa alınğan siyaqtı. Bwl rette kişi Ermegiyaevtiñ qızmetten alınuına da onıñ oqiğası türtki boldı.
Serikjan MÄMBETALIN, ekolog, qoğam belsendisi:
EKSPO – ŞIĞINĞA TOLI IS-ŞARALARDIÑ BIRI
– Dañğazağa tolı bwl is-şaranı ötkizuge jwmsağan aqşa kiris tabısınan da köp bolmaq. Bizde ötkeli otırğan “EKSPO-2017” “WORLD EXPO” sındı joğarı deñgeydegi körme emes. Bar bolğanı aralıq körme sanatındağı is-şara. 2010 jılı Şanhayda ötken ekspoziciyalıq körmege qatıstım. Keybir pavil'ondarğa kiru üşin sol kezde sağattap twrğanımız äli esimde. Şanhay twrğındarınıñ sanı Qazaqstan halqınıñ sanınan äldeqayda köp. Sondıqtan ol jaqta ötken körmeden wyımdastıruşılar ülken payda kördi. Ärine, bizdegi biliktegiler memlekettiñ imidj mäselesin aldıñğı kezekke şığaruda. Astanada ötetin “EKSPO-2017” körmesine 5 million adam qatısadı dep senu bekerşilik. Äri ketse, 500 mıñ adam barar. Öytkeni qonaqtardı qabıldauğa 5000 qonaqüydiñ ğana mümkindigi bar. Qorıta aytqanda, EKSPO – Qazaqstannıñ kezekti şığınğa tolı, daurıqpa is-şaralarınıñ biri ğana.
Aydar ÄLIBAEV, Qarjılıq twtınuşılar odağınıñ jetekşisi:
AQIRĞI NÄTIJESI JOQ JOBA
– Elde jemqorlıqpen küres joq, ol jürgizilmeytini de barşağa tüsinikti. Naqtı küresten göri jalañ wran bar. Sondıqtan EKSPO töñiregindegi jağday jemqorlıqpen kürestiñ saldarı emes, odan göri jemqorlıqpen küres wranın jamılıp, müddeli toptar maylı şelpekke aynalğan nısanğa talasıp otırğanın körsetedi.
– Bwl jobada jemqorlıq bolatını äu bastan belgili bolğan siyaqtı. Öytkeni bwl eşqanday äleumettik joba emes, imidj qalıptastıruğa arnalğan dünie emes pe?
– Qızığı, bir jağınan birneşe milliard dollar osı jobağa qwyıladı. Ekinşi jağınan bwdan nätije retinde şığatın eşqanday önim, infraqwrılımdıq nısan, fabrika, zauıt joq. YAğni bwl jemqorlıq nısanı ekeni aldın ala belgili. Al onday jerde jauapkerşilik deñgeyi asa joğarı emes. Bwl jobadan qanday nätije şığadı? Mwnıñ nätijesi – qısqa uaqıtta ğana öte şığatın is-şara ğana. Infraqwrılımdıq, önerkäsiptik jobalardan ayırması, onıñ aqırğı nätijesi joq. Sondıqtan jauapkerişilikten sıtılıp ketu de oñay. EKSPO-dan keyin bos ğimarattar ğana qaladı.
– Biraq EKSPO ötetin aumaqqa Wlttıq bank pen Qazaqstan qor birjasın köşireyin dep jatır ğoy.
– Köşireyin dep jatu köşiru degen söz emes. Bwl turalı söz qozğau äli erte. Olardıñ ğimarattarı da äli dayın emes.
– Desek te 2017 jıldıñ basına deyin qarjılıq organdar Astanağa köşirilip, elorda qarjı ortalığına aynaladı delindi ğoy.
– Sayasi jäne ekonomikalıq bäseke joq memlekette qarjı ortalığı boluı mümkin emes. Almatıda qarjı ortalığın qwru äreketi osını däleldedi. Endi basqa qalada qarjı ortalığın qwru – sol tırmanıñ basın qayta basu degen söz. Qarjı ortalığın qwru üşin birja boluı kerek. Birja qalıptasuı üşin ekonomikalıq bäseke men öz qağazdarın satatın kompaniyalar boluı tiis. Bizde onday kompaniyalar atımen joq. YAğni bir-birine tikeley baylanıstı buındar tizbegi bar. Ärbir buındı orındağan jağdayda ğana qarjılıq ortalıq ideyası iske aspaq. Osı tizbektiñ bel ortasında sayasi bäsekelestik bar. Sayasi bäsekelestik qana ekonomikalıq bäsekege jol aşadı. Ekonomikalıq bäsekelestik täuelsiz sottarğa jol aşadı. Al bwl öz kezeginde qolaylı ortada orta jäne şağın biznes aşuğa mümkindik tudıradı. Biznes öz betinşe äreket etip, dwrıs jwmıs istey alğan jağdayda ğana öz qağazdarın satu üşin birjağa kiredi. Qısqası, mwnıñ bäri sayasi reformalarğa kelip tireledi. Sayasi reformalar iske asqanda ğana nağız jemqorlıqpen küres bastaladı.
– Bärinen qınjıltatını, osı joba üşin köptegen äleumettik jobalar qısqartıldı, ayıppwldar östi. YAğni halıq nesibesinen jırıp joba ötkizbek edi, onıñ özi jemqorlıq şırmauına şatıldı.
– Bwl jobanıñ öndiristik, infraqwrılımdıq mäni joq, tek köp aqşa jwtatını onıñ paydasız ekenin körsetedi. EKSPO-nıñ qalay iske asıp, qalay ötetinin boljauğa äli erte. Qanşa degenmen alda eki jıl bar. Desek te eki jıl bwrın dauğa şatıldı, bastalğanşa äli de talay daudıñ kuäsi bolatın siyaqtımız. Osınıñ özi joba halıqaralıq talapqa säykes öte me, sapalı bola ma degen swraqtarğa jeteleydi. Bir jağınan endi jobadan bas tarta almaytın bolğan soñ, EKSPO dwrıs därejede ötse, sırtqa masqara bolmasaq deymin. Biz onı memleket retinde abıroylı türde atqara alamız ba? Mäsele osında.
Ämirjan QOSANOV, sayasatker:
«AYDAĞANI BES EŞKI, ISQIRIĞI JER JARADI»
– Meniñşe, “EKSPO-2017” jobası – bizdiñ biliktiñ o bastan qolğa alğan strategiyalıq-sımaq josparınıñ bir böligi. Ol jospardıñ mazmwnı mınada: biliktiñ sırtqı sayasattağı ambiciyasın ornıqtıra tüsu üşin onı meylinşe nasihattau, halıqaralıq märtebesi barlıq is-şarağa aralastıru, mümkindiginşe, olardı Astanada ötkizu, bolmasa, qoldan sonday is-şara jasap alıp, tağı da şeteldikterdi özimizge şaqırıp alıp, jiın ötkizu. Bir sözben aytqanda, teledidardağı bir jaqsı kadr men gazettegi bir jaqsı fotosuret.
Al onday is-şaralardıñ män-mazmwnı qanday bolmaq, elge, onıñ ekonomikasına, sırtqı arenadağı şınayı da boyamasız bedeline qanday äser etpek, ol jağın, meniñşe, oylap jatqan adam joq.
Mäselen, qanşama uaqıt boyına jıl sayın älemdegi dini konfessiyalardıñ basın qosamız? Al osı basqosularda naqtı eşnärse şeşilmeydi. “Aydağanı bes eşki, ısqırığı jer jaradı” degenniñ keri. Qanşama şığın! Qanşama bosqa jwmsalğan küş-qimıl men äreket!
Birikken Wlttar Wyımınan bastap, basqa da bedeldi instituttar şeşe almay jatqan mäseleni däl biz şeşe qoyamız degenge men sene bermeymin. Ärbir dinniñ özindik wstanımı, äu bastan qalıptasqan özara qarama-qayşılığı bar. Ol, kerek deseñiz, jalpıadamzattıq äri mäñgilik sipat aladı. Onıñ bärin bir sätte Astanada otırıp, şeşe salu mümkin emes. Äytpese, sonday otırıs nege Vaşington, London, Berlin, ne Pekinde ötkizilmeydi?
Al EKSPO töñireginde bwğan deyin de köp äñgime boldı. Ärine, ädiletke salsaq, Ermegiyaev pen Üsenovtiñ, zañgerlerşe aytsaq, “kinäli emestiginiñ prezumpciyası” bar. Sondıqtan sotqa deyin olardı jerden alıp, jerge saluımız artıqtau bolar.
Biraq “auru qalsa da, ädet qalmaydı” deydi atam qazaq. Bizdiñ şeneunikter jemese twra almaydı. Al EKSPO siyaqtı sonşama milliardtağan qarjı ketip jatqan jobada bar mäsele tek sol körmeniñ basşılığında dep oylamaymın. Negizgi bılıq-şılıqtıñ kilti – aspanda.
Bilik EKSPO-nıñ bir jağımdı twsı retinde “osı körme arqılı älemge tanılamız” dep jatır.
Qazir “Jas Alaş” gazetiniñ kez kelgen oqırmanınan «Ötken jılı, biıl ESKPO qay elde ötti?» dep swrañızşı. Jauap beretin adam neken-sayaq bolar. Kim kezekti EKSPO qayda ötkenin sonşalıqtı jiti baqılap otır deysiz.
Bilik “osı körme arqılı biz elimizdiñ ekonomikasına osınşama investiciya tartamız” deydi.
Qazirgi zaman investorları körme sekildi teatrğa emes, onıñ kuluarına, yağni şımıldıqtıñ artında ne bop jatqanına qaraydı. Al EKSPO basşılığın auıstırıp, onı üyqamaqqa jauıp, biz sol teatrımızdıñ şınayı bolmısın körsetip otır emespiz be?!
Osınday jemqor wyım jasap jatqan körmege öz-özin sıylaytın äri bılıqqa batqısı kelmeytin, kirşiksiz halıqaralıq bedeli bar kompaniya kele me?
Äuelhan ŞONJAN, qoğam belsendisi:
KÖRME ÖTKIZGENŞE, SIRTQI QARIZDAN QWTILĞANIMIZ DWRIS
– Joğarı minberlerden EKSPO dep alaulatıp, jalaulatıp-aq jatır. Ökinişke qaray, qarapayım halıqtıñ basım böligi EKSPO-nıñ ne ekenin, bizge qanday qajeti barın jete tüsinip jatqan joq. Onsızda qos büyirden qarjılıq dağdarıs qısqan uaqıtta mwnday is-şara ötkizu bir kisiniñ atın şığarudıñ jolı ekeni belgili. Tabiği jağdayı qolaysız Astanada körme ötkizip, turizmdi damıtamız deu – bos dalbasa. Qoş, halıqaralıq deñgeydegi EKSPO körmesi ötti delik. Körmeden keyin qalay bolmaq? Milliardtağan qarjığa salınğan nısandardı qalay paydalanbaq? Suret körmesine aynaldıra ma, älde mwrajay etemiz be? EKSPO-ğa arnap salınğan ğimarattardı üysiz qañğığan halıqqa bermesi beseneden belgili. Qaybir kezderi kommunist Jambıl Ahmetbekov: “Bomjdar bizdiñ qoğamnıñ auruına aynaldı! Olar astanamızdıñ kelbetin bwzıp jatır! Jaqında “EKSPO-2017” ötedi, oğan şeteldik turister keledi. Sonda bizdiñ üysizder qayır swrap jürse, turisterdiñ sanasında bizdiñ güldengen el turalı qanday oy qalıptasadı? Mine, mınalarıñ EKSPO ötkizip jatır, al halqı kedeylenip, üysiz jür demey me? Bwğan jol beruge bolmaydı!” – degeni el esinde. Osınıñ özi bwl körmeniñ kim üşin jäne nege ötkeli jatqanın anıq añğartıp twr. Bes milliard eurodan astam qarjı qwyılatın EKSPO qazaqstandıqtarğa emes, biliktegilerge qajet. Sol qarjını toltıru üşin aqordalıqtar barın saluda. Jol jüru erejelerine qatıstı türli ayıppwldardı oylap tauıp, EKSPO-nıñ qarjılıq qazınasın toltıruğa jantalasuda. EKSPO ötekizemiz dep basqa şarualar şetke ısırıldı. Elimizdegi mañızdı nısandardıñ qwrılıstarı qañtarılıp, auruhana, mektep salınudıñ ornına barlıq aqşa körmeniñ kömbesine ağıp jatır. Mısalı, 1939 jılı N'yu-Yorkte ötken älemdik körmede jwrt alğaş ret teleekrandı öz közimen körip, tañdanıstı. Al sol teleekrannan Ruzvel'ttiñ beynesin körgende, auzın aşıp, közin jwmğandar qanşama! Mine, osı körmeden keyin älemde televidenie öristey bastadı. 2017 jılğı Astanada ötetin EKSPO körmesinde de osınday jwrttıñ tañdayın qaqtırar jaña, eşkim osığan deyin bilmegen dünie körsetile me? Äy, qaydam, kümänim bar. Kök tiındıq qwnı joq mwnday körme ötkizgenşe, eñ bolmasa elimizdiñ jüzdegen milliard dollar sırtqı qarızın tölegenimiz äldeqayda tiimdi bolar edi.
zhasalash.kz
Pikir qaldıru