«Wlttıq qwramanıñ namısın qorğau – eñ ülken armanım»

– Mwrat, «Qıran» futbol komandasında oynap jürgeniñe bir jıldan asa uaqıt boldı. Joğarı ligağa nemese basqa komandağa auısu josparda bar ma?
– Äzirge onday jospar joq. Bwl klubta jürip jaqsı dostar taptım. Olarmen bir otbasınıñ balasındaymız. Eger, wsınıstar tüsip jatsa, komanda basşılığımen aqıldasıp uaqıtında köre jatarmın.
– Arno Paypers bas bapker bolğan twsta Qazaqstan wlt­tıq qwramasınıñ Gollandiyadağı oqu-jat­tı­ğu jiınına şaqırılğan ekensiñ. Wlttıq qwrama sapına qabıldanuğa mümkindik bolıp pa edi?
– Gollandiyadağı jattığu oyındarına şaqı­rılğanım ras. Sonda joldastıq kezdesulerdiñ bireuinde oyna­p, gol da soqtım. Ol kezde jasım 19-da bolatın. Bir jağı, joğarı oqu ornında bilim alıp jürdim. Bas bapker elge şa­qırğanımen, ökinişke qaray däl sol kezde oquıma bay­lanıstı bara almadım.
– Al, qazir, bapkerler tarapınan wlttıq qwramağa şaqırtu bolğan joq pa?
– Onday wsınıs bolğan joq. Biraq, şaqırıp jatsa, qattı quanar edim. Futbol meniñ ömirimde erekşe orın aladı. Sondıqtan Qazaqstan qwramasınıñ namısın qorğau – eñ ülken armanımnıñ orındalğanı bolar edi.

– Klubtarda öner körsetuge wsınıstar boldı ma?
– Bıltır «Şahter», «Oqjetpes», «Jetisu» komandaları şaqırğan. Biraq, men elge kelgen kezde komandağa legioner retinde qabıldanatın zañ şığıp, ol klubtarda öner körsetuge mümkindik bolmadı. Onıñ üstine Qazaqstan azamattığın alu da äli şeşilmey jatır.
– Qazaqstannıñ tölqwjatın aluğa ne kedergi bolıp jatır?
– Mende eki eldiñ (Türkiyanıñ jäne Gollandiyanıñ) azamattığı bar. Qazaqstannıñ tölqwjatın alu üşin eki eldiñ azamattığınan bas tartuım kerek eken. Ol jaqtan bas tartsam, oqıp jatqan oquım (Amsterdamdağı ekonomika jäne biznes menedjmenti mamandığı – S. T.) ayaqsız qalatın türi bar. Elimizdegi zañ mekemelerine barsam, köptegen qwjattar swraydı. Onımen aynalısuğa jattığudan qol timeydi. Qısqası, äzirge azamattıq alu mäselesi qiın bolıp twr.

«Gollandiya mektepterinde bäsekelestik joğarı»

– «Sırt köz sınşı» degen, sırttay qarağanda qazirgi qazaq futbolınıñ deñgeyi turalı ne aytasıñ?
– Ne aytuğa boladı? Sın aytatınday men maman emespin. Janküyer retinde aytarım, qazaq futbolı äli de qalıptasu üstinde. Mäselen, qazaq futbolın Gollandiyamen salıstıruğa kelmeydi. Qwramamız täjiribe jiıp, şeberligin şıñdauda. Ärine, bizde de talanttı jastar ösip kele jatır. Solarğa joğarı därejede qoldau qajet.
– Qazir erinbegenniñ bäri qazaq futbolın sınaydı. Türli kekesinmen pikir aytatın janküyerler de tabıladı. Seniñşe, qazaq futbolına ne jetispeydi?
– Bäri de täjiribege baylanıstı. Ol oñaylıqpen kelmeytini anıq. Täjiribe degen wzaq jıldardıñ nätijesinde jüzege asadı. Bayqasañızdar, Qazaqstan qwraması oyınnıñ soñğı minuttarında gol jiberip aladı. Bizde fizikalıq äleueti mığım futbolşılar jetkilikti deñgeyde. Biraq, olardıñ küş-quatın tiimdi qoldanuda bapkerlerdiñ taktikası oydağıday şıqpay jatqan sıñaylı.
– Europada öner körsetuge layıqtı futbolşılar bar ma bizde?
– Mıqtı futbolşılar joq emes, bar. Köp emes, biraq. Mısalı, Bauırjan Islamhannıñ doptı igeru täsili öte keremet. Eger, Europağa layıq kim dep swrağanda osı futbolşını atar edim.
– Sen Gollandiyada futbol älippesin üyrenip, birneşe klubtardıñ namısın qorğadıñ. Bükil älem biledi, Gollandiya futbolı älemde köşbasşı elderdiñ sanatında. Olardıñ jetistiginiñ sırın öz auzıñnan estisek.
– Ol jaqta bäsekelestik joğarı. Gollandiyada jalpı sanı 15-ke juıq divizion bar. Onıñ ärqaysısında 18-20 komandadan öner körsetedi. Sonıñ işinen mıqtılar ğana iriktelip, wlttıq qwramağa şaqırıladı. Balalar futbolında da solay. Jalpı, Gollandiyada futbolğa qwmartqan jastar jeterlik. Bwl elde eşkimniñ jeteleuinsiz-aq, futbol üyirmesine özderi barğısı kep twratın balalar öte köp. Olardıñ bir erekşeligi osında.

– Gollandiya men Qazaqstandağı balalar futbolında qanday ayırmaşılıq bar? Saralap kördiñ be?
– Şındıqtı aytsam, eşkim ökpelemeytin şığar, jasöspirimder arasında qazaqstandıq futbol mektebi asa mıqtı emes. Mısalı, Gollandiyanıñ 13-14 jas şamasındağı futbolşıları bizdiñ 18 jastağı bozbalalarmen bir deñgeyde öner körsete aladı. Olarda balalar 4-3-3 jüyesimen köp oynaydı. Osı jüyeni olar jıldar boyı mıqtap meñgeruge küş saladı. Jastar öse kele osı jüyeni jattap aladı.
– Jastar demekşi, qazaqstandıq bir top balalar Braziliyanıñ «Ole Brazil» klubında üş jıl tälim alıp qayttı. Olardıñ şeberligin qalay bağalaysıñ?
– Braziliyada oqıp kelgen balalardan jasaqtalğan «Bäyterek» komandasımen jasıl alañda qarsılas atanıp, birinşi ligada küş sınasıp jürmiz. Juırda ğana astanalıq komandanı 4:1 esebimen wttıq. Olardıñ köpşiligi jastar. Sol sebepti me, täjiribesi azdau.
– Qazaqstandıq balalardıñ tağı bir legi Braziliyağa attandı. Osı bağdarlamağa qalay qaraysıñ? Bizge bereri köp pe, älde…
– Meniñ jeke pikirim, Braziliyağa balalardı oquğa jibergennen göri, sol qarajatqa elimizde sport alañdarın aşu kerek. Odan eş wtılmaymız. Sosın şetelden bapkerler şaqırsa, äldeqayda nätijeli bolar edi. Qanşa degenmen, bizdiñ jas balalar şetelge şığıp, otbasın sağınıp, köp emociyağa wşıraydı. Balalardıñ ötpeli şağında bwl öte auır soğadı.

«Öz eliñde jürip, öz tiliñde söyleskenge ne jetsin!»

– Mwrat, seniñ elge keluiñe kim kömektesti?
– Tuğan jerge oraluıma Arşat Orazov esimdi azamat sebepker boldı. Onımen äleumettik jeli arqılı tanısıp, söylesip twratınmın. Birde ol Qazaqstanğa kelseñşi dep şaqırdı. Sonıñ aralasuımen elge kelip, biraz janaşır ağalarımmen jüzdestim. Şımkent qalasınıñ äkimi Darhan Satıbaldı mırza da kabinetinde arnayı qabıldadı. Oğan alğısım şeksiz, köp kömegin berip jür.

– Swhbat barısında qazaqşa jaqsı täp-täuir söylep otırsıñ. Ana tiliñdi tolıqtay meñgerdiñ be?
– Qanşa degenmen, tarihi Otanımnan jıraqta tuıp-östim ğoy. Alğaşqıda elge kelgende qazaq tilinde qinalıñqırap söyleytinmin. Qwdayğa şükir, qazir oyımdı erkin jetkize alamın. Öz eliñde jürip, öz tiliñde söyleskenge ne jetsin! Ana tilimdi jaqsı üyrenip jatsam, ol Şımkenttegi dostarımnıñ arqası.
– Qanşa şet tilin bilesiñ?
– Ağılşın, golland, türik tilderin jetik bilemin. Orısşanı da eptep meñgerip qaldım. Biraq, komandadağı äriptesterimmen tek qazaqşa söylesemin. Mısalı, bir bölmede twratın qaqpaşı Pavel Jukovpen qazaq tilinde oy bölisemin. Ol qazir ana tilimizde söylesuge jarap qalğan.
– Europada bolğanda otbasıñda jäne tuğan-tuısqandarıñmen qay tilde söylesesiñder?
– Türkiyada jürsek türikşe, Gollandiyada bolsaq golland tilinde pikir almasamız. Biraq, qariyalar otırğan jerde qinalsaq ta ana tilimizde söyleuge tırısamız. Öytkeni, ülkender jağı bizderge «qazaqşa söyleñder» dep ünemi eskertip otıradı. Al, öz otbasıma kelsem, äkem de, anam da qazaqı tärbiemen susındap ösken jandar. Bahıthan anam dastarhan basında: «Söziñ qısqa bolsın, ömiriñ wzaq bolsın», «Şıqqan tauıñ biik bolsın» dep bata berip, nemerelerine besik jırın aytıp otıradı.

– Oqırmandarımızğa otbasıñ, ata-anañ turalı tolığıraq ayta ketseñ…
– Äkemniñ esimi – Toqtahan Wlıqpanwlı. Äkem jas kezinde mıqtı futbolşı bolğan. Türkiyanıñ joğarı ligasındağı komandalar äkemdi birneşe ret swrağan eken, biraq atam jibermepti. Osı ökinişin qaytalağısı kelmey, äkem meni de, ağamdı da jastayımızdan futbolğa baulıdı. Al, anamnıñ esimi – Bahıthan Qıdırmoldaqızı. Ekeui de qazir zeynetker. Kezinde teri şaruaşılığımen aynalısqan. 1977 jılğı ağam Twnjay qwrılıs salasında jwmıs isteydi, 4 wl-qızı bar. Äpkem Zeynep te otbasın qwrğan. Bala-şağası bar, özi üy şaruasında, jezdem biznes salasında. Otbasımdağı jandardıñ bäri de Amsterdamda twradı.
– Ata-anañ Atajwrtqa kelgen be edi?
– Joq. Biıl ata-anamdı elge äkelip, tanıstırmaq bolğan edim. Biraq, jaraqattanıp qaldım da, bwl josparım keyinge qaldı. Ata-anam elge keludi armandap jür. Mağan qaraylap, jattığuıma alañdaydı olar. Anamnıñ tuğan siñlisi Almatıda twradı. Sol jaqqa da saparlap barğısı keledi. Sätti tüsse, aldağı uaqıtta olardı elge äkelip, quantsam dep otırmın.

«Bolaşaq jarım Parij qalasında twradı»

– Amsterdamda 50-ge juıq qazaq otbası twradı dep estimiz. Bir-biriñmen aralasıp twrasıñdar ma?
– Ondağı ülken-kişi ağayınnıñ bäri de bir-birin jaqsı tanidı. Toy-jiında birge bolıp, quanışına ortaqtasadı. Europanıñ mentaliteti bölek qoy. Salqınqandı, suıqtau. Al, qazaqtar bir-birin jii-jii qonaqqa şaqıradı. Gollandiyalıqtar qazaqtardıñ osı qonaqjaylıq qasietin erekşe qadirleydi. Jalpı, Europa qazaqtarınıñ kişi qwrıltayında bärimiz bas qosıp twramız. Onda türli jarıstar wyımdastıradı. Osı jiında är qaladan kelgen qazaqtar futbol oynap, bi bilep, şerimizdi tarqatıp, marqayıp qaytamız.
– Şeteldegi qazaqtar arasında salt-dästürimiz qanşalıqtı deñgeyde saqtalğan?
– Qazaq bolğannan soñ salt-dästürdi saqtauğa, halqımızdıñ ädet-ğwrpın orındauğa barınşa tırısamız. Tuğan kün men türli merekelerde är otbasında bauırsaq pisirilip, wlttıq tağamdar äzirlenedi. Betaşar jasaymız, ata-babamızdıñ dästürine säykes, qalıñmal töleymiz. Mal soyıp, ata-babalar ruhına qwran bağıştap twramız.
– Qay komandağa janküyersiñ?
– Bala künimde gollandiyalıq «Ayaks»-tiñ tileuin tilep otıratınmın. Al, qazir madridtik «Real» komandasınıñ belsendi janküyerimin.
– Endi bolaşaq josparlarıñmen bölisseñ…
– Bolaşaqta Şımkentten jeke mektebimdi aşıp, balalardı futbolğa tärbielegim keledi. Al, qazirgi maqsatım, jaqsı jar tauıp, ülken ömirge qadam basu. Erteñ qay klubta oynaytınımdı bir Alla biledi ğoy. Kelinşegim erteñ menimen birge twra ala ma, futbolşınıñ qızığı men qiındığına köndige ala ma, osı jağın kelisip aluım kerek.
– Şınında, orda bwzar otız jasqa tayap qaldıñ. Ata-anañnıñ qolın wzartıp, otbasıña qaşan kelin tüsirmeksiñ?
– Jasım qazir 27-de. Endi osı jıldıñ soñına taman otbasın qwrıp, üylenudi josparlap otırmın.
– Söz baylasıp jürgen qızıñ bar ma edi?
– Bar ğoy, ärine (küldi). Bolaşaq jarım Parij qalasında twradı. Qazaq qızı. Oquın ayaqtasa, elge äkelip, betaşar jasap, sizdermen birge quanışımdı bölispek niettemin.
– Äñgimeñe rahmet! Sättilikter tileymiz!
Swhbattasqan
Säbit TASTANBEK

Qısqa-nwsqa
Tuğan küni, ayı, jılı: 20. 07. 1987 j.
Boyı: 179 sm
Salmağı: 76 keli
Alañdağı poziciyası: jartılay qorğauşı
Hobbii: balıq aulau, kino köru