|  |  | 

Tarih Qazaq şejiresi

Bögenbay qazasın Abılay hanğa estirtu

Ytike batirEy, Abılay, Abılay,
Abılay hanım, bwl qalay?
Bwl qalaydan seskenip,
Sözimdi qoyma tındamay.
Talay ister basıñnan
Ötip edi-au jasıñnan,
Qiın, qızıq ärbir jay.
Jas küninde, Abılay,
Ürgenişten mwnda kep,
Sarıarqanı jerim dep,
Qalıñ qazaq elim dep,
Kelmep pe ediñ jayaulay?!
Töle bidi tapqanda,
Kündiz tüye baqqanda,
Jalğızbın dep şoşımay,
Eş malşığa qosılmay,
Qara jerge otırmay,
Küpindi salıp astıña,
Jeñ jastanıp basıña,
Qol-ayağıñ tört jaqta,
Jatuşı ediñ sol şaqta,
Wmıttıñ ba sonı, Abılay!

Jiırma jasıñ tolğanda,
Qalmaqpen soğıs bolğanda,
Alğaşqı baqtı tapqanda,
Şarıştıñ basın qaqqanda,
Qanjığaña bas baylap,
Jau qaştı dep ayğaylap,
Abılaylap şapqanda…
Wmıttıñ ba sonı, Abılay!

Sol erlikpen han boldıñ,
Älem asqan jan boldıñ,
Barşa älemge dañ boldıñ,
Wmıttıñ ba sonı, Abılay!

Qaldan hannıñ äskeri
İzdep seni äri-beri,
Qapıda wstap alğanda,
Alıp barıp Täşkende
Kör zıñdanğa salğanda,
Eliñ qarañ qalğanda,
Toqsan jaqsı üş jüzden
Seni swray barğanda,
Öltirem dep Qaldan han
Orayına Şarıştıñ,
Sözine qarsı söz aytıp,
Jauaptastıñ, qarıstıñ.
Qapiyada twtıldıñ,
Qalmaqqa biteu jwtıldıñ,
Şeşendik jolın twtındıñ,
Üş auız sözben qwtıldıñ,
Wmıttıñ ba sonı, Abılay!

Aruağıña bolısqan,
Ädil bilik qılısqan,
Qaşpağan qanday wrıstan
Kereyde batır Jänibek,
Qaz dauıstı Qazıbek,
Qu dauıstı Qwttıbay,
Qarakerey Qabanbay,
Qanjığalı Bögenbay –
Abılay, seniñ twsıñda
Sol beseui bolıptı-ay!
Keyi batır, keyi bi,
Täñirim bergen sonday sıy,
Wmıttñ ba sonı, Abılay!

Batırı hanğa say boldı,
Eliñ jaypaq bay boldı,
Qıs qıstauı tau boldı,
Jaz jaylauı köl boldı,
Salqın sarı bel boldı,
Elge layıq er boldı,
Sarıarqa dep tañdanıp,
Özge jwrt añsar jay boldı,
Wmıttıñ ba sonı, Abılay!

Aytqan söziñ em edi,
Jolındı teris demedi,
Qay baqıtıñ kem edi,
El qorğanı köp edi,
Qalıp pa eñ batır taba almay?
Jauıñnıñ qanın ağızğan,
Auzınan baldı tamızğan,
Bi men batır az bolıp,
Tasırqap pa ediñ şaba almay!?
Anau bir jılı attanğan
Äskerdi qırğız qırğanda,
Basınan oba qılğanda,
Ol habardı el bilip,
Köp batırmen sen jürip,
Köziñniñ jasın köl qılıp,
Kısılğan äskerbasınıñ
Qasına barıp twrğanda,
Aqboz attı şalğanda,
Moynıña kise salğanda,
Baba tükti Şaştı Äziz,
Sodan bata alğanda,
Tileuiñ qabıl bolğanın,
Basıña Qıdır qonğanın,
Wmıttıñ ba sonı, Abılay!

Wlı säske bolğanda
Jasağan jaqsı jol berip,
Jol bergende mol berip,
Oylamağan baq berip,
Qırğızdı Täñirim qaq bölip,
Sadırbala bitem dep,
Äteke soğıs kütem dep,
Biri könbey birine,
Sadır ketti bölinip,
Soğısudan tüñilip,
Äteke sındı jırıqtıñ
Qabırğası sögilip,
Şapqanda batır tögilip:
Qarakerey Qabanbay,
Qanjığalı Bögenbay,
Sarı, Bayan men Sağınbay
Qırmap pa edi jauıñdı,
Quantpap pa edi qauımdı,
Wmıttıñ ba sonı, Abılay!

Dünie kezek, Abılay!
Qalasıñ äli-aq sen bılay!
Artıñdağı balaña
Tabılar batır tağı da-ay!
Sonday erler köp tusın
Dep tiley ber, a Qwday!
Orta jüzde qatın köp,
Tuatın keyin batır köp,
Sol mwqatar jaudı dep,
Elester közge sağımday.

Ey, Abılay, Abılay,
Sözimdi tında tağı da-ay!
Öziñnen biraz jası ülken,
Dömpeş tauday bası ülken,
Jasıñda bolğan sırlasıñ,
Ülken de bolsa qwrdasıñ,
Seksennen asa bergende,
Qayrılmas qaza kelgende,
Batırıñ öldi – Bögenbay!
Imanın aytıp ölerde,
Iekke janı kelgende,
Sälem ayttı üş qayta,
Kettim dep sizdi köre almay.

Batırdı qoldan ötkizdim,
Sälemin mine jetkizdim.
Jılamay tında, Abılay!
Jarağa jaqsı qasqarar,
Oybaylap jaman bas salar.
Körispey ayttı demeñiz,
Osı edi bizdiñ kelgen jay.
Köziñniñ jasın tıya kör,
Jaqsılıq bata qıla kör.
Tağı da talay baq bersin,
Balaña altın taq bersin,
Bögenbayday jas bersin,
Ölşeusiz mal men bas bersin!
Bögenbay sındı batırdıñ
Bereke bersin artına-ay,
Sabır bersin halqına-ay.
Jasağan ie jar bolıp,
Beyişte nwrı şalqığay!

Ümbetey Jırau

Tags

Related Articles

  • SARBAS RUI JÄNE SARTOQAY BATIR

    Tarihtı tügendeu, ötkenniñ şejiresin keyinge jalğau – atadan balağa jalğasqan ejelgi dästür. Şejire, wlt-ru, taypa tarihı – atanı bilu, arğı tarihtı bilu bolıp qalmastan wlttıñ wlt bolıp qalıptasuı jolındağı bastan keşken san qilı oqiğaları men auır tağdırınan da mol derek beredi. Şejire – twtas halıq tarihınıñ irgetası ğana emes, wlt pen wlıs tanudıñ älippesi  sanaladı. «Qazaq halqı 200-den asa rudan qwralsa da är rudıñ öz şejiresi bolğan. Şejireşiler jüz, taypa, ru, ata tarihın tereñ talday bilgen»(1). Patşalıq reseydiñ däureni ayaqtalar twsta qazaqtıñ memlekettigin qalpına keltirudi maqsat twtqan Alaş kösemi Älihan Bökeyhan (1866-1937) alğaşqı bolıp qazaq tarihınıñ qajettiligin alğa tartıp, başqwrttıñ äygili ğalımı Uälidi Toğanmen kezdesipti. Uälidi Toğan öziniñ esteliginde: «Men birneşe

  • OA qorğanısqa qarjını ne sebepti arttırdı? Kaspiyden Ukrainağa zımıran wşırğan Resey sudı lastap jatır ma?

    Elnwr ÄLİMOVA Qazaqstan, Qırğızstan, Täjikstan, Özbekstan jäne Äzerbayjan äskeri birigip ötkizgen «Birlestik-2024» jattığuı. Mañğıstau oblısı, şilde 2024 jıl. Qazaqstan qorğanıs ministrligi taratqan suret.  Ortalıq Aziya elderi qorğanıs şığının arttırdı, mwnıñ astarında ne jatır? «Qazaqstan auıl şaruaşılığı önimderin eki ese köp öndirudi josparlap otır, alayda ükimet bwl salada jwmıs küşiniñ azayğanın esepke almağan». «Kaspiy teñizinen Ukrainağa zımıran wşırıp jatqan Resey teñizdiñ ekologiyalıq ahualın uşıqtırıp jatır». Batıs basılımdarı bwl aptada osı taqırıptarğa keñirek toqtaldı. ORTALIQ AZIYA QORĞANIS ŞIĞININ ARTTIRDI. MWNIÑ ASTARINDA NE JATIR? AQŞ-tağı «Amerika dauısı» saytı Ukrainadağı soğıs tärizdi aymaqtağı qaqtığıstar küşeygen twsta Ortalıq Aziya elderi qorğanıs salasına jwmsaytın aqşanı arttırğanına nazar audardı. Biraq sarapşılar mwnday şığın twraqtılıqqa septesetinine kümän keltirdi. Stokgol'mdegi beybitşilikti

  • Gerb auıstıru mäselesi nemese «teristeu sindromı» qalay payda boldı?!

    Elimizdiñ gerbin auıstıru turalı Prezidenttiñ wsınısı (o basta wsınıs suretşi-dizayner mamandardan şıqqan siyaqtı) twtas qoğamda bolmağanmen, äleumettik jelilerde äjeptäuir qarsılıq tudırdı. Biraq, bayıptap qarasaq, bwl qarsılıqtıñ qazirgi gerbtiñ qazaq üşin erekşe qasterli nemese estetikalıq twrğıdan minsiz boluına eş qatısı joqtığın añğarasız. Soñğı uaqıttarı, auır indetpen qatar kelgen qañtar tragediyasınan bastap, halıq aytarlıqtay küyzeliske wşıradı. Qazaqstannıñ erkinen tıs, soğısqa, basqa da sebepterge baylanıstı bolıp jatqan ekonomikalıq qiındıq saldarınan halıqtıñ äl-auqatı tömendedi. Osınıñ bäri qazir qoğamda bayqalıp qalğan «teristeu sindromına» türtki boldı. «Teristeu sindromı» – dwrıstı da bwrısqa şığaratın, qanday bastamağa bolsın qarsı reakciya şaqıratın qwbılıs. Äleumettik psihologiyanı zertteuşilerdiñ payımdauınşa, osı qwbılıstı barınşa küşeytip twrğan faktor – äleumettik jeliler. YAğni, aldağı uaqıtta

  • Hristian missionerleriniñ qwmdağı izderi

    Orını: Qaşqar q-sı; Jılı: 1933 j; Atı-jöni: Qabıl Ahond; Dini: hristian; Tüsinikteme: Bwl jigittiñ keyingi esimi Qabıl Ahond, hristian dinin qabıldağan alğaşqı wyğır. Keyin dini senimine baylanıstı öltirilgen. Suret europadağı missionerlik muzey arhivinde saqtaulı. Atalğan muzeyde jüzdegen hristian wyğır ökilderiniñ sureti saqtalğan. 1930 jıldarı hristian wyğırlarına twrğılıqtı mwsılmandar men äkimşilik bilik tarapınan qısım körsetile bastağan soñ bir bölimi missionerlerge ilesip europa elderine “hijrağa” ketti. Alqissa Hristian äleminiñ Qaşqariyağa basa män berui äsirese YAqwp Bek memleketi kezeñinde jaña mümkindikterdi qolğa keltirdi. 1860-70 jj. Qaşqariyanıñ Cin imperiyasına baylanıstı köñil küyin jaqsı paydalanğan Hristian älemi Ündistan men Tibet arqılı Qaşqariyağa mädeni ıqpalın jürgize bastadı. Olardıñ maqsatı bwl aymaqtı Resey imperiyasınan bwrın öz ıqpalına

  • Aytpay ketti demeñiz… (Tibet arhivi turalı)

    Altaydan auğan el turalı tarihi jazbalarda oqtın-oqtın aytılğanı bolmasa isi qazaq jwrtına Tibet turalı tüsinik äli künge deyin beymälim. Äsirese Tibet jazba derekterinde külli türki balasınıñ tarihı turalı tıñ derekterdiñ kömuli jatqanın tipten bile bermeymiz. Tibet- tarihi derektiñ eñ köp saqtalğan aymağı sanaladı. Mädeni, ädebi, ruhani jäne tarihi türli derekterdiñ ıqılım zamannan beri jaqsı saqtaluımen sırt älemdi özine baurap kegen Tibet jwrtına 19 ğasırdan bastap Batıs ekspediciyası basa nazar audarıp keşendi zertteuler jasadı. Sonıñ negizinde Tibettegi keybir salalıq bayırğı derekter Batısqa köşirildi. Esesine Tibettanu ğılımı qalıptastı. Jağırafiyalıq ornalasuı tım wzaq bolğandıqtan Tibettanu ğılımı qazaq jwrtına qajettilik tudırmadı. Tibettanumen negizinde alpauıt küşter aynalıstı. Olar tibet jwrtın igerudi basqa qırınan bağaladı. Tibette

2 Comments

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: