|  |  | 

Суреттер сөйлейді Тарих

ДЖЕНТЕЛЬМЕН

Highgate

Ғалым БОҚАШтың facebook парақшасынан алынды

Лондонның солтүстігіндегі табиғи орманы сол күйінше сақталған Хайгейт шағын ауданында тұратын досым ауылындағы әйгілі орындарды көрсетіп, әдеттегідей экскурсия жасап жүр. “Мынау – Сэмюэл Кольридж өмірінің соңына қарай жиырма шақты жыл тұрған үй” дейді. Кәдімгі жапсарлас салынған таун-хаустың бір пәтері. Сосын француз революциялары қатты шабыттандырған ақынның Кембридж университетінен қалай қуылғаны туралы хикая айтылады. Бірнеше өлеңінен үзінді оқылады. Кольридж (1772 – 1834) Құбылай хан туралы поэмасын осы Хайгейттегі үйінде бастап, аяқтай алмай өмірден озған.

Орман ішін жарып өтіп зәулім сарайдай алып коттедждердің алдынан шығамыз. “Ал мына үйлерде қандай әйгілі адамдар тұрған?” деп сұраймын. Ұзын бойлы, сіңірлі сида денелі, әппақ сақал мұртты, жүзін күн қаққан классикалық ағылшын джентельмені бетіме көзін сығырайтыңқырап жымиып қарайды да: “Тұрған емес, тұрады” деп түзетеді. “Бұлар кім болды екен?” деп тықақтап қоймаймын. “Мына биік қоршауының үстінен тікенек сым жүргізген сұр үйлер бұрын СССР-дің елшілігінде істеген КГБ генералдарының мекені еді. 1991 жылы қандай да бір жолмен жаппай жекешелендіріп алды” дейді ардагер журналист. Әлгі үйлердің төңірегінен жан баласы көрінбейді.Кладбище Хайгейт. Лондон.

Сәл жүргесін досым: “Ал мына қарсы беттегі зәулім сарай – Санкт Петербургтің бұрынғы мэрі, өзің білетін аса белгілі ханымның резиденциясы” дейді. “Мүмкін емес, тым шағын ғой” деймін сеніңкіремей. “Жоқ, бұл – күзетшілері тұратын үй, арғы жағына көз сал” дейді досым бірнеше қабатты, алды-артын фонтандар мен гүлзарлар қоршаған жалпақ дәу сарайды нұсқап. Біразға дейін үнім шықпай қалады. “Қайтесің, дүниенің небір әйгілі ғұламасын да, қарақшысын да қатар сыйдырған Лондон ғой” дейді ол.Кладбище Хайгейт. Лондон.

Лондонға қашқан советтік және пост-советтік эммигранттар тарихын бір түгендеп, Хайгейт төбесінен алақанға салғандай көрінетін алып қаланың панорамасына қарап біраз отырамыз. “Неге қоғамдық орындарда, парктер мен осындай ормандарда әлдебір адамдардың аты-жөндері ойып жазылған ұзынша ағаш орындықтар көп қойылған?” деп сұраймын. “Ұлыбританияда соңғы кезде дәстүр болып кеткен құбылыс. Адамдар өмірден озған жақындарының зираттарына көп ақша шығармайды. Оның орнына марқұмдардың жиі барып тұрған, жақсы көрген орындарына осындай орындықтар қояды. Шаршап келіп отырған кезде арқалығынан аты-жөндерін оқып, бір дұға қып қоюға болады” дейді.Хайгейт кладбище Лондон

Жолай сол маңдағы ағылшын пабына кіреміз. Англияда тек пабта ғана бейтаныс адамдарға еркін тіл қатып, әзілдесуге болатын жазылмаған қағида бар. Дәстүрлі қуырылған балық пен картоп күтіп отырып, досым көрші үстелдегі ағылшын қыз-келіншекке асқан сыпайылықпен әрі суреткерлікпен комплимент айтып тастайды. “О, тоба, Англияда көз бен көңілді, ақыл мен түйсікті қатар сүйсіндіретін табиғи сұлулар әлі бар екен-ау” деген сияқты:) Ханымдар: “Құдай-оу, Виктория заманынан уақыт мәшинесіне мініп қазіргі заманға тіке түскендей бұл неткен нағыз джентельмен” деп мәз болысады. Кейде қатар отырған жігіттерінің өзі “Біз жеткізе алмай жүрген сөзді дәл айтқан шешендігіңізге тәнтіміз” деп қол соғып жатады.

Біраздан соң досымның дәл орман шетіне түскен көше бойындағы екі қабатты шағын үйіне ораламыз. Әуелі бір қабатты жапырайған үйшік болыпты. Төртінші перзенті дүниеге келгенде тарлық қылады деп екінші қабатты өзі қосып салып алған. Бақшасында жеміс ағашының неше түрі өсіп тұрады. “Артқы аулада сен көрмеген бір жаңалық бар” дейді балаша қуланып. Сөйтсем, қолдан тоған жасапты. Жағалата қамыс-қоғаның бір декоративті түрін егіпті. Ішіне бақа, су тасбақасы мен тритон жібермекші екен. Әңгіме бала-шағаның жайына қарай ауады. Үлкен қызы ғана Англияда. Үш ұлы дүниенің үш бөлігінде білім іздеп, кәсіп қылып жүр. “Кенже ұлымды өзіңе Прагаға ертіп апарған соң, Шығыс Қазақстанды да бір шарлаттым. Айтып па ем саған? Қазір Мьянмада тіл тәжірибесінен өтіп жүр” дейді шаттанып. “Үйде мен көрмеген бір балалар жүр ғой?” десем, “Иә, ортаншы ұлдың достары ғой, біреуі – Малайзияның қытайы, екіншісі – Бразилиядан” деген жауап естимін. Сол уақытта зейнет жасына жетсе де, кәсіпкерлігін тастамаған дизайнер әйелі сыртқа шығып шайға шақырады.Кладбище Хайгейт. Лондон.

Кетерде ішіме сыймаған және бір сауал қоям: “Неге әлі 1992 жылғы Volvo-мен жүрсіз? Келімді-кетімді қонақтарыңыз бар. Халықаралық ірі БАҚ-тардың тілшісі ретінде Йоханнесбургтен Мәскеуге дейінгі аралықта ондаған елге танымал болған журналиссіз, сарапшысыз. Ресми бір кездесуге шақырғанда мына темір астауды салдырлатып барасыз ба?” Досым төргі бөлмесінің қабырғасындағы әйелімен және бала-шағасымен дүниені шарлаған саяхат суреттеріне нұсқап: “Қалтама түскен артық тиын-тебенді білім алу мен жиһанды кезуге жұмсап келем. Қымбаттау көлік алатындай артық ақшам жоқ. Көбіне уақыт үнемдеп метромен жүрем. Кейде ұятты жерге бару керек болса, қымбаттау көлікті бірнеше күнге жалға ала салам. Сол тиімді емес пе?” дейді. “Әлбетте” деп құлшына қостаймын бұл ойын. “Әлбетте”.

Кладбище Хайгейт. Лондон.

Related Articles

  • Христиан миссионерлерінің құмдағы іздері

    Орыны: Қашқар қ-сы; Жылы: 1933 ж; Аты-жөні: Қабыл Ахонд; Діні: христиан; Түсініктеме: Бұл жігіттің кейінгі есімі Қабыл Ахонд, христиан дінін қабылдаған алғашқы ұйғыр. Кейін діни сеніміне байланысты өлтірілген. Сурет еуропадағы миссионерлік музей архивінде сақтаулы. Аталған музейде жүздеген христиан ұйғыр өкілдерінің суреті сақталған. 1930 жылдары христиан ұйғырларына тұрғылықты мұсылмандар мен әкімшілік билік тарапынан қысым көрсетіле бастаған соң бір бөлімі миссионерлерге ілесіп еуропа елдеріне “һижраға” кетті. Алқисса Христиан әлемінің Қашқарияға баса мән беруі әсіресе Яқұп Бек мемлекеті кезеңінде жаңа мүмкіндіктерді қолға келтірді. 1860-70 жж. Қашқарияның Цин империясына байланысты көңіл күйін жақсы пайдаланған Христиан әлемі Үндістан мен Тибет арқылы Қашқарияға мәдени ықпалын жүргізе бастады. Олардың мақсаты бұл аймақты Ресей империясынан бұрын өз ықпалына

  • Айтпай кетті демеңіз… (Тибет архиві туралы)

    Алтайдан ауған ел туралы тарихи жазбаларда оқтын-оқтын айтылғаны болмаса исі қазақ жұртына Тибет туралы түсінік әлі күнге дейін беймәлім. Әсіресе Тибет жазба деректерінде күллі түркі баласының тарихы туралы тың деректердің көмулі жатқанын тіптен біле бермейміз. Тибет- тарихи деректің ең көп сақталған аймағы саналады. Мәдени, әдеби, рухани және тарихи түрлі деректердің ықылым заманнан бері жақсы сақталуымен сырт әлемді өзіне баурап кеген Тибет жұртына 19 ғасырдан бастап Батыс экспедициясы баса назар аударып кешенді зерттеулер жасады. Соның негізінде Тибеттегі кейбір салалық байырғы деректер Батысқа көшірілді. Есесіне Тибеттану ғылымы қалыптасты. Жағырафиялық орналасуы тым ұзақ болғандықтан Тибеттану ғылымы қазақ жұртына қажеттілік тудырмады. Тибеттанумен негізінде алпауыт күштер айналысты. Олар тибет жұртын игеруді басқа қырынан бағалады. Тибетте

  • Демографиялық сараптама

    1-ші сурет қазақтар; Демографиялық ахуал 1949-2020 жж. аралығын салыстырмалы көрсеткен. 1949 жылға дейін, атап айтқанда коммунистік қытай үкіметі орнағанға дейін Шынжаң өлкесінің солтүстік бөлігінде қазақтар, оңтүстік бөлігі Қашқарияда ұйғырлар басым санды ұстады. 1951-54 жылдары ұлттық межелеу кезінде орталық үкімет құрған комиссия сараптамасы бойынша ұлттық автономиялық территорияны анықтау мына екі бағытта жүргізілді. Олар: БІРІНШІ, ұлттық автономияны межелеу бойынша оның атауын тұрақтандыру. Осы бойынша үш атау ұсынылды: *ШЫғыс Түркістан автономиялық федерациялық респубиликасы; *Ұйғырстан автономиялық респубиликасы; *Шынжаң автономиялы респубиликасы. ЕКІНШІ, автономияның әкімшілік тұрпатын анықтау; Осы бойынша: *Федерециялық тұрпат; *Автономиялық облыс және окург тұрпат; *Аймақ және аудан дәрежелі автономиялық окург тұрпаты. Межелеу комиссиясы аталған екі бағытта сараптама нәтижесін қорытындылады. Комиссия қорытындысы бойынша Шынжаң өлкесінің

  • Бақсылар институты

    Сараптама (оқысаңыз өкінбейсіз) Бірінші, ілкіде Түркі баласында арнайы қаған құзіреті үшін жұмыс істейтін көріпкел бақсылар институты болған. Аты бақсы болғанымен ханның қырық кісілік ақылшысы еді. Көріпкел бақсылар хан кеңесі кезінде алдағы қандайда бір саяси оқиға мен ситуацияны күні бұртын болжап, дөп басып талдап һәм сараптап бере алатын соны қабілеттің иесі-тін. Оларды саяси көріпкелдер деп атаса да болады. Хан екінші бір елді жеңу үшін білек күшінен бөлек көріпкел бақсылардың стратегиялық болжауына да жүгінетін. Қарсылас елдің көріпкел бақсылары да оңай емес әрине. Екінші, уақыт өте келе саяси көріпкел бақсылар түркілік болмыстағы стратегиялық мектеп қалыптастырды. Түркі бақсылары қытай, үнді, парсы, ұрым елдерін жаулап алуда маңызды рөл атқарды. Ол кездегі жаһандық жауласулар жер, су,

  • Шағын сараптама:Шыңжаң өлкелік үкіметі, шетелге оқушы жіберу жұмысы

    Шағын сараптама 1934-35 жылы жаңа Шыңжаң өлкелік үкіметі құрылған соң шетелден оқу, шетелге оқушы жіберу жұмысы кешенді жүзеге асты. Соның негізінде өлкелік үкімет Совет Одағынан оқитын жас талапкерлерге конкурс жариялап арнайы үкіметтің оқу стипендиясын бөлді, нәтижесінде 1935-39 жылдары ұзын саны 300-ге тарта студент Совет Одағында білім алды. 1935 жылдары Шығыс Түркістандық студенттердің ең көп оқуға түскен білім ордасы- Ташкендегі САГУ еді, атап айтқанда Орталық Азия Мемлекеттік Университеті. Ташкеннен оқыған Шыңжаңдық студенттер Шығыс Түркістанның барлық аймақтарында түрлі қызметте жұмыс істеді, оларды кейін “Ташкентшілдер” деп те атады. 1939 жылдан кейін Мәскеу мен Шыңжаң өлкелік үкіметтің арасы дипломатиялық дағдарысқа ұшырады, соның кесірінен ресми Үрімжі Совет Одағы құрамындағы студент азаматтарды елге шақыртып алды. Білім

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: