|  |  |  | 

Тарих Тұлғалар Қазақ шежіресі

ӘМІР ТЕМІРДІҢ ҚАЗАҚ ЖЕРІНДЕ ҚАЛДЫРҒАН ҮШ ЕСКЕРТКІШІ

Орта ғасырдағы қазақ тарихынан
ӘМІР ТЕМІРДІҢ ҚАЗАҚ ЖЕРІНДЕ ҚАЛДЫРҒАН ҮШ ҰЛЫ ЕСКЕРТКІШІ
МОВЗОЛЕЙ
1.Әмір Темір 1397-99- жылдары Яссауи мовзелейін салдырған.

тайказан
2 Әлемде теңдесІ жоҚ, салмағы екі тонналық ТАЙҚАЗАНДЫ (Өнер туындысы)
ҚҰЙДЫРҒАН.

ТЕМІРДІҢ ТАСЫ
3 . Ұлытаудың Алтын шоқы деген төбесінде үлкен қара тасқа араб және шағатай
тілінде жазу жазып қалдырған. (Бұл тас қазір Эрмитажда тұр)
АҚСАҚ ТЕМІР
Әмір Темір1370- жылы Мауреннахр билігіне келді. Айналдырған он жылдың ішінде
Әмір Темір Ауғанстанды, батыс Үндістанды , батыс Қытайды, Парсы елін, Араб
елдерін , Қап тауы елдерін бағындырып, Осман империясының падишағы Баязитті
жеңген. Ә,ТЕМІРГЕ аз уақыттың ішінде жиырма алты мемлекет бағынышты болған.
1380-жылдары Алтын Орда әлсіреген кезде Алтын Орда тағына Ә.Темір Тоқтамысты
отырғызған. Тоқтамыс
Маңғыстаудағы Орыс хан өлтірген Түй сұлтанның баласы еді. Тоқтамыс хан Алтын
Ордада күшейген кезінде Әмір Темір Парсы елінде жүргенде, Тоқтамыс Самарқан мен
Бұхараға әскерімен келіп, елді тонаған. Одан кейін Әмір Темірге бағынышты Қап
елдерін жаулаған. Тоқтамыстың осы опасыздығын Әмір .Темір кек тұтып, 1391-
Тоқтамыспен шайқасуға аттанады. 200 мың әскермен ені 400шақырымдай елсіз,
сусыз Бетпақдаланы үш аптада басып өткен екен! Содан Сарысу өзеніне кездесіп,
оны кешіп өтіп, Жошы ұрпақтары билеген Алтын Орданы шабуға бара жатқанын
ескеріп, Ұлытаудағы Жошы ханның мазарына соғып, дұға оқыған, бата сұраған. Содан
шығыс жақ беттегі Алтын шоқы деген жерге әскерін тоқтатып, шоқының басына тас
үйдірген екен. (Ол тастар әлі бар деседі) Сосын бір үлкен тасты күйдіртіп арап және
шағатай тілінде сөз жазғызыпты. Біріншісі құран сөзі екен, екіншісінде " «В стране
семисот черных токмак в год овцы, в средний весений месяц султан Турана Темурбек
шел двумястами тысячи войск, имени своего рода на кровь Тохтамыш хана.
Достигнув этой он воздвиг этот курган, дабы он был знаком. Бог да скажет
правосудие! Если богу будет угодно! Бог да окажет милосердие людям! Да вспомнит о
нас милосердием!" Әмір Темір қалдырған бұл тасты 1935- жылы Қаныш Сәтпаев
тауып 1936-жылы Эрмитажға жіберген. Бұл тастағы жазуларды аударғандар
прфессор Пеппе мен акаднмик Ə.Марғұлан . Содан кейін Әмір Темір Жайықтан өтіп,
Қап тауының солтүстік бетінде Тоқтамыс ханның әскерін талқандайды, бірақ,
Тоқтамыс хан қашып кетеді. Әмір Темір 1395-96- жылдары Тоқтамыс ханды екінші рет
қуып барып, Құндызды өзенінің бойында тағы жеңіп шығады. Бірақ, Әмір Темір
Тоқтамысты тағы қолына түсіре алмаған. Әмір Темір сол шайқастан оралып келе
жатқанда Түркістанға соққанда Ахмед Яссауидің шағын мазарын көріп, сұрағанда,
Яссауидің сопылық жолды ұстанған, есімі елге аңыз болған ұстаз екенін естіп, сол
жерде үлкен мовзелей салуды бұйырады. Нешетүрлі шеберлер мен ұсталарды парсы
елінен алдырып, екі жылда үлкен мовзелейді тұрғызады. Мовзелейдің төбесі
күмбезделіп, қабырғалары айшықты керамикалармен қапталған. Сырт

қабырғаларындағы айшықтарда құран сөздері ойылып, жазылған. Мовзелейдің кіре
берісінде кешенді "1597-98-ӘМІР ТЕМІР КӨРЕГЕН САЛДЫРҒАН" дегенде жазу бар.
Ал, мовзелейдің ішінде тұрған салмағы екі тонналық Тай қазанды Әмір Темір
Шарафиддин Тәбризи деген ұстаға қүйдырған екен. Бұл әртүрлі металлдар
қосындысынан құйылған әлемде теңдесі жоқ өнер туындысы, әрі қасиеті ерекше
қазан!
Сонымен Әмір Темір қазақ жерінде қалдырған ұлы үш ескерткішті атап өттік. Бұл
ескерткіштер қазақ жерінің даңқын әлемге асырып тұрған ерекше қасиетті
ескерткіштер!

Жұмат ӘНЕСҰЛЫ, ақын, жазушы, тарихшы
Суреттерде ӘМІР ТЕМІРДІҢ XIY-ғасырдағы миниатюралық портреті, Ахмет Яссауи
кесенесі, Кесененің ішінде тұрған атақты ТАЙ ҚАЗАН

Related Articles

  • Айтпай кетті демеңіз… (Тибет архиві туралы)

    Алтайдан ауған ел туралы тарихи жазбаларда оқтын-оқтын айтылғаны болмаса исі қазақ жұртына Тибет туралы түсінік әлі күнге дейін беймәлім. Әсіресе Тибет жазба деректерінде күллі түркі баласының тарихы туралы тың деректердің көмулі жатқанын тіптен біле бермейміз. Тибет- тарихи деректің ең көп сақталған аймағы саналады. Мәдени, әдеби, рухани және тарихи түрлі деректердің ықылым заманнан бері жақсы сақталуымен сырт әлемді өзіне баурап кеген Тибет жұртына 19 ғасырдан бастап Батыс экспедициясы баса назар аударып кешенді зерттеулер жасады. Соның негізінде Тибеттегі кейбір салалық байырғы деректер Батысқа көшірілді. Есесіне Тибеттану ғылымы қалыптасты. Жағырафиялық орналасуы тым ұзақ болғандықтан Тибеттану ғылымы қазақ жұртына қажеттілік тудырмады. Тибеттанумен негізінде алпауыт күштер айналысты. Олар тибет жұртын игеруді басқа қырынан бағалады. Тибетте

  • Демографиялық сараптама

    1-ші сурет қазақтар; Демографиялық ахуал 1949-2020 жж. аралығын салыстырмалы көрсеткен. 1949 жылға дейін, атап айтқанда коммунистік қытай үкіметі орнағанға дейін Шынжаң өлкесінің солтүстік бөлігінде қазақтар, оңтүстік бөлігі Қашқарияда ұйғырлар басым санды ұстады. 1951-54 жылдары ұлттық межелеу кезінде орталық үкімет құрған комиссия сараптамасы бойынша ұлттық автономиялық территорияны анықтау мына екі бағытта жүргізілді. Олар: БІРІНШІ, ұлттық автономияны межелеу бойынша оның атауын тұрақтандыру. Осы бойынша үш атау ұсынылды: *ШЫғыс Түркістан автономиялық федерациялық респубиликасы; *Ұйғырстан автономиялық респубиликасы; *Шынжаң автономиялы респубиликасы. ЕКІНШІ, автономияның әкімшілік тұрпатын анықтау; Осы бойынша: *Федерециялық тұрпат; *Автономиялық облыс және окург тұрпат; *Аймақ және аудан дәрежелі автономиялық окург тұрпаты. Межелеу комиссиясы аталған екі бағытта сараптама нәтижесін қорытындылады. Комиссия қорытындысы бойынша Шынжаң өлкесінің

  • Бақсылар институты

    Сараптама (оқысаңыз өкінбейсіз) Бірінші, ілкіде Түркі баласында арнайы қаған құзіреті үшін жұмыс істейтін көріпкел бақсылар институты болған. Аты бақсы болғанымен ханның қырық кісілік ақылшысы еді. Көріпкел бақсылар хан кеңесі кезінде алдағы қандайда бір саяси оқиға мен ситуацияны күні бұртын болжап, дөп басып талдап һәм сараптап бере алатын соны қабілеттің иесі-тін. Оларды саяси көріпкелдер деп атаса да болады. Хан екінші бір елді жеңу үшін білек күшінен бөлек көріпкел бақсылардың стратегиялық болжауына да жүгінетін. Қарсылас елдің көріпкел бақсылары да оңай емес әрине. Екінші, уақыт өте келе саяси көріпкел бақсылар түркілік болмыстағы стратегиялық мектеп қалыптастырды. Түркі бақсылары қытай, үнді, парсы, ұрым елдерін жаулап алуда маңызды рөл атқарды. Ол кездегі жаһандық жауласулар жер, су,

  • Шағын сараптама:Шыңжаң өлкелік үкіметі, шетелге оқушы жіберу жұмысы

    Шағын сараптама 1934-35 жылы жаңа Шыңжаң өлкелік үкіметі құрылған соң шетелден оқу, шетелге оқушы жіберу жұмысы кешенді жүзеге асты. Соның негізінде өлкелік үкімет Совет Одағынан оқитын жас талапкерлерге конкурс жариялап арнайы үкіметтің оқу стипендиясын бөлді, нәтижесінде 1935-39 жылдары ұзын саны 300-ге тарта студент Совет Одағында білім алды. 1935 жылдары Шығыс Түркістандық студенттердің ең көп оқуға түскен білім ордасы- Ташкендегі САГУ еді, атап айтқанда Орталық Азия Мемлекеттік Университеті. Ташкеннен оқыған Шыңжаңдық студенттер Шығыс Түркістанның барлық аймақтарында түрлі қызметте жұмыс істеді, оларды кейін “Ташкентшілдер” деп те атады. 1939 жылдан кейін Мәскеу мен Шыңжаң өлкелік үкіметтің арасы дипломатиялық дағдарысқа ұшырады, соның кесірінен ресми Үрімжі Совет Одағы құрамындағы студент азаматтарды елге шақыртып алды. Білім

  • ТӘҢІРІ ҚАЛАУЫ ТҮСКЕН ЖАН

    Мандоки Қоңырдың туғанына 80 жыл толуына орай «Тәңірі мені таңдады»  Мұхтар Мағауин Мандоки Қоңыр Иштван – отаны Мажарстан ғана емес, күллі түркі дүниесі қастерлейтін ұлық есімдер қатарындағы көрнекті тұлға. Шыңғыс жорығы тұсында Карпат қойнауындағы мадиярлар арасынан пана тапқан құман-қыпшақ жұртының тумасы Мандоки Қоңыр оннан аса тілді еркін меңгерген, бұған қоса зерттеушілік қарымы ерен, Тұран халықтарының фольклорлық-дүниетанымдық санасын бойына дарытқан ғалым. Ол түркология ғылымымен дендеп айналысып қана қоймай, ХХ ғасырдың төртінші ширегінде Шығыс пен Батыс­тың арасында алтын көпірге айналды, миллиондардың ықылас алқауына бөленді. Яки ол халықтар арасын жақындас­тырған мәмілегер, озықтарға ой салған көреген еді. Замана алға жылжыған сайын мерейтой иелері туралы айтылатын жайттар естелік пен өткен шақ еншісіне көшеді. Көзі тірі

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: