|  |  | 

Жаңалықтар Тұлғалар

Қабанбай батырдың туы сақтаулы екен!

qabanbay batir tui

Ел қорғаған Ер Дәулетбай

Ел қорғаған Ер Дәулетбай
Батырдың туы еліне тапсырылды

Қазақ үшін аманаттың маңызы зор. Ұлтымыз ежелден ұрпағын әділдікке, адалдыққа, жауапкершілікке шақырып, құлағына «біреудің ақысын жеме», «ешкімнің ала жібін аттама», «аманатқа қиянат жасама» деп құйып отырған. Ар-ожданды биік қойып, адалдыққа ұмтылып, имандылықты бойына сіңірген ізгілердің ізін жалғастыру үшін имандылықтан, баба тәлімінен үлгі алудың ерекше мәні бар. Әсіресе, әр адам өзіне жүктелген істі «ардың ісі» деп сезініп, берілген аманатқа қиянат жасамаса, жемқорлықтың жібі үзіліп, әкімдеріміз әділдікті ұстанары, қарапайым халық зиянға ұшырамасы анық.

Көптеген адамдар «аманат» сөзін тар мағынада түсінеді, яғни олар «аманатты» адамдар сақтауға берген заттарды қорғау, сақтау деп қана түсінеді, ал шындығында қазақ ұғымында оның мағынасы кең және ауқымды. Аманаттың тағы бір мынадай түсінігі бар: әр нәрсе өзіне тиісті лайықты орнында болуға тиіс. Асыл бабалардан қалған қандай да бір құнды дүние өз орнында болса, құба құп. Сол сияқты лауазымдық мәртебе (қызмет) тек соған лайықты адамдарға ғана берілуі керек. Аманатты өз мойнына толығымен алып, бүкіл жауапкершілікті сезінетін, міндеттерін толығымен атқаратын адамдар ғана мұндай іске тәуекел етіп, бел байлайды. Мұның сырын ашып жазып жатуымыздың да ерекше мәні бар.

Атақты Қабекең ақ туын Дәулетбай батырға тапсырып жатып: «– Елге ие бол, жауыңнан сақтан, «Қабанбай өлді» дегізбе», – деп өсиет айтқан екен. Солай ұлы бабадан қалған асыл мұра ұрпақтан ұрпаққа жалғасып бүгінгі күнімізге аман-есен жетіп отыр. Дәулетбай батырдың туын сақтаған адам – Нұрбәтен Нығметжанқызы деген апамыз. Фамилиясы Мәкіжанова. Руы Дәулетбай, оның ішіндегі Көтеш. 1911 жылы дүниеге келіп, бертінге дейін ғұмыр кешкен. Маңырақтың Сеңгір деген жерін мекен етіп отырған екен.

d4152b9d37dff921783719342261698a.jpg

Дәулетбай батырдың туын сақтаған Нұрбәтен апамыз осы 

Қазақтың басынан өткен қиын-қыстау заманда – ХХ ғасырдың алғашқы жартысындағы аласапыранда, ағалары Қытай асып бара жатып, батырдан қалған, ақ туды қарындастарына тапсырады. Күндер өтіп, уақыт жылжып, Бәтен апамыз (туыстары Нұрбәтенді осылай да атаған) Семей жақтан қоныс аударып келген үш отбасы тобықты Жұмабек беген, ақсақалдың әулетіне келін боп түседі. Жарының есімі – Жұмағұл. Заманның күйіп тұрған кезі. Бұл атамыз да қанды қырғын басталып соғысқа кетерде жанында Смағұл бар, Жұмабек бар – бәрі Дәулетбайдың туын бір жерге жасырып, тығады. Сол кеткеннен Жұмағұл атамыз соғыстан қайтпаған.

Бірақ елдің іші кең ғой. Ешкім ештеңені ұмытпаған. Тек тәуелсіздік алып, өз қолымыз өз аузымызға жеткен бейбіт заманда Дәулетбай туы қайта ізделіп, сұрала бастайды. Тарбағатайдың Ақжар ауылында Қаракерей Қабанбай батырдың 300 жылдық ұлы тойы дүбірлеп өткені белгілі. Сол тойға еліміздің түкпір-түкпірінен келген тілшілер, республикалық арналардың журналистері Бәтен апамызды тауып, сұхбаттар алған. Содан көп ұзамай барлық оқиғаның куәгері болған апамыз да дүниеден өтіпті.

Ал Жұмабектің Оразғали деген ұлынан туған Оразхан 1992 жылы әскерден келгенде Дәулетбай батырдың туы туралы әңгімені естиді. Бәтен апасынан да көптеген құнды мәліметтерді білген екен. Бұл құнды қазына жерде жатпауы тиіс, оны тауып, елге қайта табыстауды ойлап жүреді. Құдайдың құдіреті дейміз бе, сол уақытта «Ту ұстап, ел қорғаған ер Дәулетбай батыр» қоғамдық қорының басшысы, батыр бабаның тікелей ұрпағы Самат Қыдырмолдаұлы екеуі кездесіп қалып, сол таныстыу-жүздесуде Оразхан көкейдегі көптен бергі ойын, арманын жеткізеді. Онысы – батыр баба Дәулетбайдың ақ туын елге табыстап аманаттау. Көрдіңіз бе, аманаттың мәні қайда жатыр?!

Сөйтіп, «сабақты ине сәтімен» дегендей, орайлы сәті туып, қор құрылып, оның басшысынан бастап елдің азаматтары барлығы бір кісідей жұмылып, үлкен бір істі бастайды. Самат Тыштыбаев басқаратын «Ер Дәулетбай батыр» қоры Қазақ хандығына 550 жыл қарсаңында Тарбағатай ауданы, Ақжар ауылында Қаракерей Қабанбайдың немере інісі әрі үзеңгілес серігі, жоңғарға қарсы азаттық соғысының қаһарманы Дәулетбай Сатыұлына өткен 7 мамыр күні еңселі ескерткіш орнатты. Сөз жоқ, бұл бір – елдікті нығайтатын, бірлікті арттыратын үлкен еңбек, іргелі шаруа. Сол ескерткіштің ашылу салтанаты кезінде Дәулетбай бабаның ақ туы да туған жұртымен қайта қауышты.

0f471fbb8e072315498acae3a6a9127a.jpg

Батырдың ақ туы. «Ұлы Дала қырандары» қозғалысының және «Ер Дәулетбай батыр» қорының белсенді мүшелері 

Қалың тобықты түгілі, бүкіл қазақ сөзіне ұйыған Әнет бабаның:

Тауына қарай – қыраны,

Жеріне қарай – құланы.

Ұлысына қарай – ұраны,

Ұранына қарай – ұланы, – дегеніндей, баба есімін ұран етіп көтерген қазақтың бүгінгі бейбіт күні мәңгілікке жалғассын деп тілейік. Ендігі жерде бұл қазақ намыстың найзасымен, жігердің жебесімен қорғалып ұрпағына аманат етіп тапсырылған мынау Ұлы Даланы, жер астындағы байлық та, жер үстіндегі әрбір өсімдік те атаның аманаты екенін ұмытпауы тиіс. Қайран біздің қасиетті қара нардай бабаларымыздың әрбір ісі, айтқан сөзі, жазған хаты, қалдырған мұрасы – біз үшін аманат.

Сондықтан осындай аса қастерлі мұраны көздің қарашығындай сақтап, келешекке табыстап отырған, осы игілікті іс шараның басы-қасында болып, бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарып, «ел дегенде езіле, жұрт дегенде жұмыла қызмет етіп» (Б. Момышұлы) жатқан барша азаматтарға, туған жер төсіндегі, одан түлеп ұшқан барша тарбағатайлық жерлестерімізге үлкен алғысымызды білдіреміз.

Заңғар КӘРІМХАН

e-history.kz

Қабанбай Батыр

Батыр, талантты қолбасшы.

Қабанбай Қожақұлұлы, Қаракерей Қабанбай, Дарабоз — батыр, талантты қолбасшы. Азан шақырып қойылған есімі — Ерасыл. Ол 1692 ж. қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Үржар ауданындағы Барлық тауында өмірге келіп, 1770 ж. сонда дүние салған. Қабанбай Найман ішіндегі Қаракерей руының Байжігіт тармағынан.

Жеті жасында әкесі Қожақұл, он алты жасында ағасы Есенбай жоңғарлар қолынан қаза табады. Он алты жасар бала жау арасына жасырын барып, ағасын өлтірген жоңғар батырын өлтіріп, кек алған. Осыдан кейін Зайсандағы Керей ішіне кетіп, жездесі Бердәулеттің қолында болды. Осында жүріп жылқыға шапқан жабайы қабандарды жайратып, “Қабан батыр” атанды.

1717 ж. Аягөз шайқасына, 1723 ж. Түркістан қорғанысына, 1726 ж. Бұланты шайқасына, 1730 ж. Аңырақай-Алакөл шайқасына, кейіннен Шыңғыстау, Ертіс бойындағы шайқастарға қатысып, Абылай ханның бас батырларының біріне айналды.

1741 ж. Шыңғыстаудағы Шаған шайқасында ақбоз атпен топ жарып, жауға шапқаны үшін Дарабоз атанды.

1751 ж. ол Сыр бойы, Шымкент, Сайрам, Ташкент қалаларын жоңғарлардан тазартып, Төле бидің билікке келуіне көмектесті. Жоңғарияға айдалып бара жатқан бірнеше мың қарақалпақты құтқарып қалады.

1752 — 54 ж. Қабанбай басқарған қазақ әскері алдымен Іле, Балқаш, Қаратал өңірлерін жаудан тазартуға қатысты. Осыдан кейін Қарақол мен Нарынды, Үржар мен Қатынсуды, Алакөл мен Барлықты азат етіп, терістік бағыттағы Бөгембай әскеріне қосылды. Баспан-Базар, Шорға, Маңырақ шайқастарына қатысып, Зайсан, Марқакөл, Күршім өңірлерін азат етті.

1756 ж. жоңғар билеушісі Әмірсананы қуып келген қытай әскерінің бетін қайтаруға атсалысты, Шонжы, Нарынқол, Кеген өңірлерін қырғыздардан қайтарып алуға қатысты.

1758 ж. қыркүйекте Барлықтан Үрімжі қаласына 300 жылқы айдап барып, қазақ-қытай саудасын бастап берді. 500 адамдық қолмен келген қырғыз батыры Қарабекке ауырып жатқанына қарамастан қарсы шығып, жекпе-жекте Қарабекті өлтірген. Сол сәтте өзі де ат үстінен құлап түсіп, қазаға ұшырайды. Алматы облысындағы бұрынғы Андреев ауылына, Шығыс Қазақстан облысы Үржар ауданындағы Жарбұлақ ауылына, Алматы, Семей, Өскемен, Талдықорған қалаларындағы бір-бір көшеге, сондай-ақ Аякөз қаласында орналасқан танк дивизиясына есімі берілген. Үшарал қаласында батырға ескерткіш, Астана іргесінде ескерткіш-монумент орнатылған.

1992 — 93 ж. бұрынғы Талдықорған және Семей облыстарында 300 жылдығы аталып өтіліп, үлкен ас берілді. Батырдың өмірі мен ерлік күресі Бұқар, Ақтамберді, Үмбетей, Дулат, Тәтіқара, т.б. ақын-жыраулар шығармашылығына арқау болған. Жазушы Қабдеш Жұмаділов “Дарабоз” тарихи романын жарыққа шығарды.

Мәліметтер wikipedia сайтынан алынған.

Related Articles

  • Самат Әбіш қалай “сүттен ақ, судан таза” болып шықты?

    Азаттық радиосы Саясаттанушы Досым Сәтпаев ҰҚК төрағасының бұрынғы бірінші орынбасары, экс-президент Нұрсұлтан Назарбаевтың немере інісі Самат Әбішке шыққан үкім “Қазақстандағы режим болашақты ойламайтынын көрсетті” дейді қазақстандық саясаттанушы Досым Сәтпаев. Сарапшының пайымдауынша, билеуші “элита” жеке істерімен және тасадағыкелісімдермен әуре болып жатқанда елде тағы бір жаңа әлеуметтік жарылысқа әкелуі мүмкін факторлар күшейіп келеді. СаясаттанушыРесей өзінің экономикалық мүдделері мен геосаяси жоспарларын кеңінен жүзеге асыру үшін Қазақстанның ішкі саясатына тікелей әсер етуге тырысып жатуы мүмкін деп те топшылайды. ПУТИН “ҚАУІПСІЗДІК КЕПІЛІ” МЕ? Азаттық: Сонымен ұзақ демалыс алдында осындай үлкен жаңалық жарияланды. Мейрам алдында, 19 наурызда қазақстандықтар мәжіліс депутатының постынан Самат Әбішке шыққан үкім жайлы білді. Мұның бәрінің байланысы бар ма әлде кездейсоқтық па? Досым Сәтпаев: Әңгімені бұл істің құпия

  • ТӘҢІРІ ҚАЛАУЫ ТҮСКЕН ЖАН

    Мандоки Қоңырдың туғанына 80 жыл толуына орай «Тәңірі мені таңдады»  Мұхтар Мағауин Мандоки Қоңыр Иштван – отаны Мажарстан ғана емес, күллі түркі дүниесі қастерлейтін ұлық есімдер қатарындағы көрнекті тұлға. Шыңғыс жорығы тұсында Карпат қойнауындағы мадиярлар арасынан пана тапқан құман-қыпшақ жұртының тумасы Мандоки Қоңыр оннан аса тілді еркін меңгерген, бұған қоса зерттеушілік қарымы ерен, Тұран халықтарының фольклорлық-дүниетанымдық санасын бойына дарытқан ғалым. Ол түркология ғылымымен дендеп айналысып қана қоймай, ХХ ғасырдың төртінші ширегінде Шығыс пен Батыс­тың арасында алтын көпірге айналды, миллиондардың ықылас алқауына бөленді. Яки ол халықтар арасын жақындас­тырған мәмілегер, озықтарға ой салған көреген еді. Замана алға жылжыған сайын мерейтой иелері туралы айтылатын жайттар естелік пен өткен шақ еншісіне көшеді. Көзі тірі

  • Нұралы батырдың кесенесі  жөнінде

    Кейінгі кезде Нұралы батырдың кесенесі жөнінде әртүрлі әңгімелер шығып жүрген көрінеді. Оның бірі Моңғолиядан келген бір туысқанымыз басқа бір белгілі жерлесіміздің Нұралы батырдың зираты деп кигіз үй сияқты саман кірпіштен қаланған  әдемі зираттың жанына барып құран оқығанына куә болғанын келтіріпті. Ол жігіттің  көргені де, айтып отырғаны да шыңдық. Өйткені 1982 жылға дейін елдің көпшілігі, оның ішінде  мен де солай  ойладым. Әңгіме түсінікті болу үшін мен сол кездегі оқиғадан бастап баяндайын. Мен 1961 жылы Семейдің  мал дәрігерлік институтын бітіріп келдім. Мені  сол кездегі  С.М. Киров атындағы  колхозға мал дәрігері етіп жіберді. 1962 жылы бұл колхоз «Горный» совхозына айналды. Біз бала кезімізден: «Нұралы атамыздың зираты С.М Киров атындағы колхоздың жерінде орналасқан,   Бабамыз батыр болған кісі, ал оның жанындағы қабырдың  ұзындығы жеті кез, біздің  бабамыздан  да  асқан

  • Алматыда 5 баллдық жер сілкінісі болды

    Алматы көшелерінде тұрған адамдар. 24 қаңтар 2024 жыл. 23 қаңтар сағат 00.09-да Алматыда қатты жер сілкінді. Қазақстан төтенше жағдайлар министрлігінің сейсмикалық байқау және зерттеу ұлттық ғылыми орталығының мәліметінше, жер сілкінісінің эпицентрі Алматының оңтүстік-шығысынан 264 шақырымда, Қазақстан мен Қырғызстан шекарасында болған. Жер дүмпуінің магнитудасы 6,7. МSК-64 шкаласы бойынша Алматыда жер дүмпуі – 5 балл, Шымкентте 2 балл болған. Алматы қаласы төтенше жағдайлар департаментінің басшысы Нұрлан Атығаев адам шығыны мен қираған ғимараттар жайлы ақпарат түспегенін мәлімдеді. ТЖД халықты лифт қолданбауға, тез арада үйлерінен шығып, қауіпсіз аймақ табуға, газ, су және жарықты сөндіруге шақырды. Ведомство халықты сабыр сақтауға үндеді. Ал сағат 00:44-те Алматыда жүр дүмпуі қайталанғаны, екінші жер сілкінісі шамамен 2-3 балл болғаны

  • Алыстағы ағайынның Атамекенге оралу жолын тұңғыш ашқан қазақтың қаһарман қызы

    Ол кім дейсіз ғой, турасын айтсам ол Сағат Зақанқызы. Тоқсаныншы жылдардағы алғашқы көш Моңғолия қазақтартарынан басталған. Сол көшті алғаш бастаған адам Сағат Зақанқызы. Бұған ешкімнің дауы жоқ. Жарғақ құлағы жасттыққа тимей, сонау қиын-қыстау заманында алыстағы ағайындардың жолын ашқан осы адамды қазақтың қаһарман қызы атауымыздың өзіндік себебі бар. “Көш басшысымен көрікті”  “Көргені жақсы көш бастар”  дейді атам қазақ.   Осы екі ауыз сөздің астарына үңіліп қарасақ, онда, үлкен мән мағына бар екеніне көз жеткіземіз.       Бұрынғы ауыл көшінің өзінде, көш басшылары төрт түлік малдың өрісінің жағдайына қарай, әр мезгілдегі ауарайының өзгерісіне сай, көшіп қонуда бір басына жетіп артылар  үлкен жауапкершілік  жүктесе, Моңғолияда тұратын қандастарымыздың бір жарым ғасыр ғұмыр кешкен ел жерінен ,

1 пікір

  1. Жаным Шыгыскз

    Саламатсыздар ма билейн деп едим мен де Кара Керей атамыздын бир урпагымын онын ишинде Даулетбай батырдан тарагам,ал Даулетбай батырдан тараган адамдардын аты жондери немесе шежирелери барма сиздерде?

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: