Қабанбай батырдың туы сақтаулы екен!
Ел қорғаған Ер Дәулетбай
Қазақ үшін аманаттың маңызы зор. Ұлтымыз ежелден ұрпағын әділдікке, адалдыққа, жауапкершілікке шақырып, құлағына «біреудің ақысын жеме», «ешкімнің ала жібін аттама», «аманатқа қиянат жасама» деп құйып отырған. Ар-ожданды биік қойып, адалдыққа ұмтылып, имандылықты бойына сіңірген ізгілердің ізін жалғастыру үшін имандылықтан, баба тәлімінен үлгі алудың ерекше мәні бар. Әсіресе, әр адам өзіне жүктелген істі «ардың ісі» деп сезініп, берілген аманатқа қиянат жасамаса, жемқорлықтың жібі үзіліп, әкімдеріміз әділдікті ұстанары, қарапайым халық зиянға ұшырамасы анық.
Көптеген адамдар «аманат» сөзін тар мағынада түсінеді, яғни олар «аманатты» адамдар сақтауға берген заттарды қорғау, сақтау деп қана түсінеді, ал шындығында қазақ ұғымында оның мағынасы кең және ауқымды. Аманаттың тағы бір мынадай түсінігі бар: әр нәрсе өзіне тиісті лайықты орнында болуға тиіс. Асыл бабалардан қалған қандай да бір құнды дүние өз орнында болса, құба құп. Сол сияқты лауазымдық мәртебе (қызмет) тек соған лайықты адамдарға ғана берілуі керек. Аманатты өз мойнына толығымен алып, бүкіл жауапкершілікті сезінетін, міндеттерін толығымен атқаратын адамдар ғана мұндай іске тәуекел етіп, бел байлайды. Мұның сырын ашып жазып жатуымыздың да ерекше мәні бар.
Атақты Қабекең ақ туын Дәулетбай батырға тапсырып жатып: «– Елге ие бол, жауыңнан сақтан, «Қабанбай өлді» дегізбе», – деп өсиет айтқан екен. Солай ұлы бабадан қалған асыл мұра ұрпақтан ұрпаққа жалғасып бүгінгі күнімізге аман-есен жетіп отыр. Дәулетбай батырдың туын сақтаған адам – Нұрбәтен Нығметжанқызы деген апамыз. Фамилиясы Мәкіжанова. Руы Дәулетбай, оның ішіндегі Көтеш. 1911 жылы дүниеге келіп, бертінге дейін ғұмыр кешкен. Маңырақтың Сеңгір деген жерін мекен етіп отырған екен.
Дәулетбай батырдың туын сақтаған Нұрбәтен апамыз осы
Қазақтың басынан өткен қиын-қыстау заманда – ХХ ғасырдың алғашқы жартысындағы аласапыранда, ағалары Қытай асып бара жатып, батырдан қалған, ақ туды қарындастарына тапсырады. Күндер өтіп, уақыт жылжып, Бәтен апамыз (туыстары Нұрбәтенді осылай да атаған) Семей жақтан қоныс аударып келген үш отбасы тобықты Жұмабек беген, ақсақалдың әулетіне келін боп түседі. Жарының есімі – Жұмағұл. Заманның күйіп тұрған кезі. Бұл атамыз да қанды қырғын басталып соғысқа кетерде жанында Смағұл бар, Жұмабек бар – бәрі Дәулетбайдың туын бір жерге жасырып, тығады. Сол кеткеннен Жұмағұл атамыз соғыстан қайтпаған.
Бірақ елдің іші кең ғой. Ешкім ештеңені ұмытпаған. Тек тәуелсіздік алып, өз қолымыз өз аузымызға жеткен бейбіт заманда Дәулетбай туы қайта ізделіп, сұрала бастайды. Тарбағатайдың Ақжар ауылында Қаракерей Қабанбай батырдың 300 жылдық ұлы тойы дүбірлеп өткені белгілі. Сол тойға еліміздің түкпір-түкпірінен келген тілшілер, республикалық арналардың журналистері Бәтен апамызды тауып, сұхбаттар алған. Содан көп ұзамай барлық оқиғаның куәгері болған апамыз да дүниеден өтіпті.
Ал Жұмабектің Оразғали деген ұлынан туған Оразхан 1992 жылы әскерден келгенде Дәулетбай батырдың туы туралы әңгімені естиді. Бәтен апасынан да көптеген құнды мәліметтерді білген екен. Бұл құнды қазына жерде жатпауы тиіс, оны тауып, елге қайта табыстауды ойлап жүреді. Құдайдың құдіреті дейміз бе, сол уақытта «Ту ұстап, ел қорғаған ер Дәулетбай батыр» қоғамдық қорының басшысы, батыр бабаның тікелей ұрпағы Самат Қыдырмолдаұлы екеуі кездесіп қалып, сол таныстыу-жүздесуде Оразхан көкейдегі көптен бергі ойын, арманын жеткізеді. Онысы – батыр баба Дәулетбайдың ақ туын елге табыстап аманаттау. Көрдіңіз бе, аманаттың мәні қайда жатыр?!
Сөйтіп, «сабақты ине сәтімен» дегендей, орайлы сәті туып, қор құрылып, оның басшысынан бастап елдің азаматтары барлығы бір кісідей жұмылып, үлкен бір істі бастайды. Самат Тыштыбаев басқаратын «Ер Дәулетбай батыр» қоры Қазақ хандығына 550 жыл қарсаңында Тарбағатай ауданы, Ақжар ауылында Қаракерей Қабанбайдың немере інісі әрі үзеңгілес серігі, жоңғарға қарсы азаттық соғысының қаһарманы Дәулетбай Сатыұлына өткен 7 мамыр күні еңселі ескерткіш орнатты. Сөз жоқ, бұл бір – елдікті нығайтатын, бірлікті арттыратын үлкен еңбек, іргелі шаруа. Сол ескерткіштің ашылу салтанаты кезінде Дәулетбай бабаның ақ туы да туған жұртымен қайта қауышты.
Батырдың ақ туы. «Ұлы Дала қырандары» қозғалысының және «Ер Дәулетбай батыр» қорының белсенді мүшелері
Қалың тобықты түгілі, бүкіл қазақ сөзіне ұйыған Әнет бабаның:
Тауына қарай – қыраны,
Жеріне қарай – құланы.
Ұлысына қарай – ұраны,
Ұранына қарай – ұланы, – дегеніндей, баба есімін ұран етіп көтерген қазақтың бүгінгі бейбіт күні мәңгілікке жалғассын деп тілейік. Ендігі жерде бұл қазақ намыстың найзасымен, жігердің жебесімен қорғалып ұрпағына аманат етіп тапсырылған мынау Ұлы Даланы, жер астындағы байлық та, жер үстіндегі әрбір өсімдік те атаның аманаты екенін ұмытпауы тиіс. Қайран біздің қасиетті қара нардай бабаларымыздың әрбір ісі, айтқан сөзі, жазған хаты, қалдырған мұрасы – біз үшін аманат.
Сондықтан осындай аса қастерлі мұраны көздің қарашығындай сақтап, келешекке табыстап отырған, осы игілікті іс шараның басы-қасында болып, бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарып, «ел дегенде езіле, жұрт дегенде жұмыла қызмет етіп» (Б. Момышұлы) жатқан барша азаматтарға, туған жер төсіндегі, одан түлеп ұшқан барша тарбағатайлық жерлестерімізге үлкен алғысымызды білдіреміз.
Заңғар КӘРІМХАН
e-history.kz
Қабанбай Батыр
Батыр, талантты қолбасшы.
Қабанбай Қожақұлұлы, Қаракерей Қабанбай, Дарабоз — батыр, талантты қолбасшы. Азан шақырып қойылған есімі — Ерасыл. Ол 1692 ж. қазіргі Шығыс Қазақстан облысының Үржар ауданындағы Барлық тауында өмірге келіп, 1770 ж. сонда дүние салған. Қабанбай Найман ішіндегі Қаракерей руының Байжігіт тармағынан.
Жеті жасында әкесі Қожақұл, он алты жасында ағасы Есенбай жоңғарлар қолынан қаза табады. Он алты жасар бала жау арасына жасырын барып, ағасын өлтірген жоңғар батырын өлтіріп, кек алған. Осыдан кейін Зайсандағы Керей ішіне кетіп, жездесі Бердәулеттің қолында болды. Осында жүріп жылқыға шапқан жабайы қабандарды жайратып, “Қабан батыр” атанды.
1717 ж. Аягөз шайқасына, 1723 ж. Түркістан қорғанысына, 1726 ж. Бұланты шайқасына, 1730 ж. Аңырақай-Алакөл шайқасына, кейіннен Шыңғыстау, Ертіс бойындағы шайқастарға қатысып, Абылай ханның бас батырларының біріне айналды.
1741 ж. Шыңғыстаудағы Шаған шайқасында ақбоз атпен топ жарып, жауға шапқаны үшін Дарабоз атанды.
1751 ж. ол Сыр бойы, Шымкент, Сайрам, Ташкент қалаларын жоңғарлардан тазартып, Төле бидің билікке келуіне көмектесті. Жоңғарияға айдалып бара жатқан бірнеше мың қарақалпақты құтқарып қалады.
1752 — 54 ж. Қабанбай басқарған қазақ әскері алдымен Іле, Балқаш, Қаратал өңірлерін жаудан тазартуға қатысты. Осыдан кейін Қарақол мен Нарынды, Үржар мен Қатынсуды, Алакөл мен Барлықты азат етіп, терістік бағыттағы Бөгембай әскеріне қосылды. Баспан-Базар, Шорға, Маңырақ шайқастарына қатысып, Зайсан, Марқакөл, Күршім өңірлерін азат етті.
1756 ж. жоңғар билеушісі Әмірсананы қуып келген қытай әскерінің бетін қайтаруға атсалысты, Шонжы, Нарынқол, Кеген өңірлерін қырғыздардан қайтарып алуға қатысты.
1758 ж. қыркүйекте Барлықтан Үрімжі қаласына 300 жылқы айдап барып, қазақ-қытай саудасын бастап берді. 500 адамдық қолмен келген қырғыз батыры Қарабекке ауырып жатқанына қарамастан қарсы шығып, жекпе-жекте Қарабекті өлтірген. Сол сәтте өзі де ат үстінен құлап түсіп, қазаға ұшырайды. Алматы облысындағы бұрынғы Андреев ауылына, Шығыс Қазақстан облысы Үржар ауданындағы Жарбұлақ ауылына, Алматы, Семей, Өскемен, Талдықорған қалаларындағы бір-бір көшеге, сондай-ақ Аякөз қаласында орналасқан танк дивизиясына есімі берілген. Үшарал қаласында батырға ескерткіш, Астана іргесінде ескерткіш-монумент орнатылған.
1992 — 93 ж. бұрынғы Талдықорған және Семей облыстарында 300 жылдығы аталып өтіліп, үлкен ас берілді. Батырдың өмірі мен ерлік күресі Бұқар, Ақтамберді, Үмбетей, Дулат, Тәтіқара, т.б. ақын-жыраулар шығармашылығына арқау болған. Жазушы Қабдеш Жұмаділов “Дарабоз” тарихи романын жарыққа шығарды.
Мәліметтер wikipedia сайтынан алынған.
1 пікір
Жаным Шыгыскз
Саламатсыздар ма билейн деп едим мен де Кара Керей атамыздын бир урпагымын онын ишинде Даулетбай батырдан тарагам,ал Даулетбай батырдан тараган адамдардын аты жондери немесе шежирелери барма сиздерде?