|  | 

Көз қарас

Үздік ойдың үзінділері

Үздік ойдың үзінділері
Арма әлеумет!
Мен қазір таза академиялық ғылыми ортада жүрмін. Өзімнің неше жыл бойы жинаған білімімді, оқыған оқуымды, шетелдік тәжірибемді, интеллектуалды қарым-қабілетімді шынайы қолданатын қара шаңырақтың ішінде жүрмін. Алматының бәрінен бөлек мәдени ортасы ерекше ұнады. Алматы қала мен дала дейтін екі ұғымның түйіскен әдемі ортасы екен.
Ойлап көрсем мен бақытты перезент, бағы жанған ұрпақ екенмін. Әкем тұрмыс пен жоқшылық, жалғыздықтың тауқыметін әбден тартып еш оқи алмадым, небәрі үш ай оқу оқыдым-, деп менің оқуымды бала күнімнен қадағалады, шапанымды сатсам да оқытам деп барын салды. Ал мектепте бақытты шәкірт болдым. Маған дәріс берген ұстаздарым кілең дарынды, қабілетті кісілер болды. Университетте және шетелде мен тіптен ерекше дарын иелеріне шәкірт болдым. Ол кісілерге баласындай еркеледім, менің еркелігімді көтеріп маған білім берді. Теориялық білімнен практикалық қоғамның нақты жұмыстарына араласқанымда мені тағы да дарынды, қабілетті кісілер анандайдан танып елге, мемлекетке адал жұмыс жасауыма мүмкіндік берді.
Қазір елде жұмыс жасап жүргенімде мына біршанша мәселені түйгендей болдым:
Бірінші, отандық ғылымда соның ішінде әлеуметтік және гуманитарлық ғылымдар саласында кейбір тоқырауға бет алған пәндерді (ғылымды) байқадым. Мысалы, Қазақстан тарихының ежелгі дәуір кезеңін зерттеу белгілі деңгейде әлсіреген. Осы сала бойынша отандық мамандар бар, бірақ саусақпен санарлық және жасы орта жастан жоғары жасамыс мамандар, ал жастардан жоқ. Буын сабақтастығы үзілгелі тұр. Осы сала бойынша ежелгі көшпенділер өркениеті, тарихы, этнографиясы тағысын тағы кешенді зерттелсе өте керемет болар еді. Қытайда, Түркияда ежелгі дәуір кезеңдері жақсы зерттелді, кітаптар көп шықты.
Екінші, тағы да сол аталған ғылымдар бойынша орта ғасыр кезеңі әлі де болсын кешенді зерттеліп, үлкен ғалымдар шоғырын қалыптастыруды қажет етеді. Жошы Ұлысына дейінгі 9-11 ғасыр және Ұлық Ұлыс құрылғаннан кейінгі тарихи, саяси, мәдени ахуалы көрші елдермен дипломатиялық қарым-қатынастары, ноғай, өзбек және қазақ ордасының тарих сахнасына шығуы айта берсеңіз өте көп, масштабы үлкен. Осы кезеңді кешенді зерттеп отандық ғалымдар шоғырын қалыптастыру керек екен. Менің түсінгенім осы сала бойынша қалыптасқан өте білікті отандық ғалымдар бар, бірақ жасы қырыққа толмаған жас буын ұрпақ арасында сирек назарға аударылып буын сабақтастығы әлсіреген.
Үшінші, Іргелес елдерді зерттеу кешенді тұрғыда қолға алынбаса өте әлсіреген екен. Іргелес елдер деп мына екі мазмұнда түйіндеп отырмын.
1) Іргелес елдердегі қазақ тарихы;
2) Іргелес елдердің тарихы;
Іргелес елдердегі қазақ тарихы осыған дейін зерттелді, кәнігі мамандары да көп бірақ әлі де жеткілікті емес екені білінеді. Соның ішінде Қытай қазақтарының тарихы өте кенже қалыпты. Ал іргелес елдер қатарында Қытай тарихы соның ішінде Шынжаң тарихы кешенді зерттелсе, түрлі ғылыми экспедициялар ұйымдастырылса құба құп болар еді. Аталған сала бойынша мықты тарихшы, шығыстанушылардың қалыптасатынына дау жоқ.
Төртінші, отандық тарихшы, шығыстанушы мамандар өте көп, соның ішінде өз саласына байланысты шығыс тілдерін меңгерген, төтеше, шағатайша және ескі бітік жазуын (руна) игерген білікті маман аз екені білінеді. Шетелде жүргенде байқағаным аталған саланың студенттеріне шығыс тілдерін игерумен бірге шағатай, османлы және арап графикасындағы қолжазбаларды сауатты оқу тәртібі міндеттеледі. Осыларды игермеген жағдайда қорғатпайды. Өз басым шағатайша, төтешені ежіктеп болса да оқи алатын отандастарымды көрдім, бірақ шағатайша мен төтешенің лингвистикалық мән-мағынасы мен рухын түсінетін адамды өте аз көрдім, көбі қаріп деңгейінде оқиды, сәл таңбалық өзгешелік туындаса дұрысты бұрыс қып оқып содан контекстке қате тұспал жасайды, оның ең сорақысы ғылыми айналымға бұрыс қалпында түскені.
Бесінші, елде жүргенде бір байқағаным кейбір ортада мынадай жағдай бар екен. Сіз қанша жерден бір ғылымның анығына жетіп “мынау былай еді, мынадай еді” деп қанығын дәлелдесеңіз де қандайда бір шетелдік соны сіз құсап айтып оларды таңғалдырмайынша оны “солай екен” деп мойындамайды екен. Сіз айтсаңыз таңғалмайды да қабылдамайды, ал оны шетелдік бір ғалым дәл сіз айтқанды айтса оны шетелдік болғаны үшін таңғалысып тамсанып қабылдайды. Мысалы өзім он жыл шетелде жүргенде сол елді таңғалдыруым үшін ол елдің маманының қолы жетпейтін, мүмкіндігі мүлде келмейтін тың деректі айтып таңғалдырмасам, сол елдің маманы айтып жүрген кәдуелгі дүниені айтып ешқашан таңғалдыра алған емеспін.
Алтыншы, Қазақстанда отандық интеллектуалды ғылым базасы көбінше шетелге экспортталады екен. Бір түсінгенім отандық мамандар өз зерттеулерін шет тілінде жат елдің журналына шығарып жарысады екен. Қаншама білікті мақалалар төл зерттеу еңбектерін шетелдік журнал арқылы сол жақтың интеллектуалдық базасын қамдап жатыр десеңізші. Мысалы, Қазақстанда туған, мектеп пен университетті өз елінде тамамдаған азамат әбден қалыптасқан шағында ғылыми еңбегін отандық ғылым базасына емес, шетелге экспорттаса онда Қазақстанның ғылым мен білімге жұмасаған миллиард қаржысы қайда кеткені?. Және ол науқанға айналса не болғаны…
Елдес ОРДА
26.03.2024

Related Articles

  • Бұл – советтік һәм назарбаевтық кезеңнен қалған, журналистиканы жағымпаз қолбала, шауыпкел құрал деңгейіне түсірген шенеуніктік штамповка.

    Бұл – советтік һәм назарбаевтық кезеңнен қалған, журналистиканы жағымпаз қолбала, шауыпкел құрал деңгейіне түсірген шенеуніктік штамповка.

    “Сұхбатты” енді ғана оқып шықтым. Әзірге, сипаты туралы аз сөз: Әлбетте, бұл – журналистика стандарттарына сай, шынайы, нағыз сұхбат емес. Конституциялық құқығы тең, екі саналы азаматтың өзара пікірлескен, еменжарқын әңгімесі емес. Бұл – советтік һәм назарбаевтық кезеңнен қалған, журналистиканы жағымпаз қолбала, шауыпкел құрал деңгейіне түсірген шенеуніктік штамповка. Пәленбай адам түзеп-күзеген, ананы да, мынаны қамтуға тырысқан, аяғында жаны жоқ мәтіндер жиынтығы туған. Тоқаев айналасындағыларға: “осыншалық жасанды кейіппен халық алдында көрінуім ұят болады, қойыңдар, айналайындар, қателессем де өз болмысыммен шығам” деуге түсінігі жетпегені өкінішті. Былтыр “Егеменде” “сұхбаттасқан” Дихан Қамзабек те, биыл “Ана тілінде” “әңгімелескен” Ерлан Жүніс те, кешіріңіздер, ешқандай да интервьюер емес. Иә, біреуі терең ғалым, екіншісі тамаша ақын, бірақ, өмірінде бір

  • Жұрттың баласы мен оның ақшасы. Тұрақтылық пен тұрақсыздық құны туралы бірер сөз

    Жұрттың баласы мен оның ақшасы. Тұрақтылық пен тұрақсыздық құны туралы бірер сөз

    Тура біз сияқты мұнай сататын Әзірбайжан 2015 жылдан бері бір АҚШ доллары 1,7 манатқа тең бағамды ұстап келеді. Және The Economist Group болжауынша осы паритет 2029 жылға дейін тұрақты сақталуы тиіс. Яғни манаттың долларға шаққандағы бағамы 14 жыл бойы өзгермейді. Экономика мен экспорт құрылымы бізге ұқсас Әзірбайжан қалайша ұлттық валюта тұрақтылығын қамтамасыз етті? Және осы тұрақтылықтың бағасы қандай? Теңге неге манат сияқты болмады? Және неге бола алмайды? Неге біздің теңге кез-келген әлемдегі жағдайға тым сезімтал? Осыған асықпай жауап іздесек, көп процесс сізге түсінікті бола бастайды. Ашық мойындау керек, өз валютамызға қиянат көрсеткен кездеріміз аз болмады. Сондықтан барлығын әлемдік нарықтар мен сыртқы құбылыстарға ғана байланыстырып оқырманды алдағым келмейді. Теңге тамырына жеке

  • Герб ауыстыру мәселесі немесе «терістеу синдромы» қалай пайда болды?!

    Герб ауыстыру мәселесі немесе «терістеу синдромы» қалай пайда болды?!

    Еліміздің гербін ауыстыру туралы Президенттің ұсынысы (о баста ұсыныс суретші-дизайнер мамандардан шыққан сияқты) тұтас қоғамда болмағанмен, әлеуметтік желілерде әжептәуір қарсылық тудырды. Бірақ, байыптап қарасақ, бұл қарсылықтың қазіргі гербтің қазақ үшін ерекше қастерлі немесе эстетикалық тұрғыдан мінсіз болуына еш қатысы жоқтығын аңғарасыз. Соңғы уақыттары, ауыр індетпен қатар келген қаңтар трагедиясынан бастап, халық айтарлықтай күйзеліске ұшырады. Қазақстанның еркінен тыс, соғысқа, басқа да себептерге байланысты болып жатқан экономикалық қиындық салдарынан халықтың әл-ауқаты төмендеді. Осының бәрі қазір қоғамда байқалып қалған «терістеу синдромына» түрткі болды. «Терістеу синдромы» – дұрысты да бұрысқа шығаратын, қандай бастамаға болсын қарсы реакция шақыратын құбылыс. Әлеуметтік психологияны зерттеушілердің пайымдауынша, осы құбылысты барынша күшейтіп тұрған фактор – әлеуметтік желілер. Яғни, алдағы уақытта

  • Самат Әбіш қалай “сүттен ақ, судан таза” болып шықты?

    Самат Әбіш қалай “сүттен ақ, судан таза” болып шықты?

    Азаттық радиосы Саясаттанушы Досым Сәтпаев ҰҚК төрағасының бұрынғы бірінші орынбасары, экс-президент Нұрсұлтан Назарбаевтың немере інісі Самат Әбішке шыққан үкім “Қазақстандағы режим болашақты ойламайтынын көрсетті” дейді қазақстандық саясаттанушы Досым Сәтпаев. Сарапшының пайымдауынша, билеуші “элита” жеке істерімен және тасадағыкелісімдермен әуре болып жатқанда елде тағы бір жаңа әлеуметтік жарылысқа әкелуі мүмкін факторлар күшейіп келеді. СаясаттанушыРесей өзінің экономикалық мүдделері мен геосаяси жоспарларын кеңінен жүзеге асыру үшін Қазақстанның ішкі саясатына тікелей әсер етуге тырысып жатуы мүмкін деп те топшылайды. ПУТИН “ҚАУІПСІЗДІК КЕПІЛІ” МЕ? Азаттық: Сонымен ұзақ демалыс алдында осындай үлкен жаңалық жарияланды. Мейрам алдында, 19 наурызда қазақстандықтар мәжіліс депутатының постынан Самат Әбішке шыққан үкім жайлы білді. Мұның бәрінің байланысы бар ма әлде кездейсоқтық па? Досым Сәтпаев: Әңгімені бұл істің құпия

  • Христиан миссионерлерінің құмдағы іздері

    Христиан миссионерлерінің құмдағы іздері

    Орыны: Қашқар қ-сы; Жылы: 1933 ж; Аты-жөні: Қабыл Ахонд; Діні: христиан; Түсініктеме: Бұл жігіттің кейінгі есімі Қабыл Ахонд, христиан дінін қабылдаған алғашқы ұйғыр. Кейін діни сеніміне байланысты өлтірілген. Сурет еуропадағы миссионерлік музей архивінде сақтаулы. Аталған музейде жүздеген христиан ұйғыр өкілдерінің суреті сақталған. 1930 жылдары христиан ұйғырларына тұрғылықты мұсылмандар мен әкімшілік билік тарапынан қысым көрсетіле бастаған соң бір бөлімі миссионерлерге ілесіп еуропа елдеріне “һижраға” кетті. Алқисса Христиан әлемінің Қашқарияға баса мән беруі әсіресе Яқұп Бек мемлекеті кезеңінде жаңа мүмкіндіктерді қолға келтірді. 1860-70 жж. Қашқарияның Цин империясына байланысты көңіл күйін жақсы пайдаланған Христиан әлемі Үндістан мен Тибет арқылы Қашқарияға мәдени ықпалын жүргізе бастады. Олардың мақсаты бұл аймақты Ресей империясынан бұрын өз ықпалына

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: