Жүгіртпелер
 |  | 

Тарих

Годфри Лиастың естелігі: 1951 жылы қазақтардың Кашмирге өтуі 

<span>kerey.kz</span>kerey.kz
 |  Mar 17, 2016

kosh

«…Бір түнде коммунистер әскері аяқ астынан қазақтарға шабуыл жасады. Бірақ қазақтар ұйықтар алдында әрдайым жанына мылтығын қойып жататын. Қарулары мен киімдерін ала жүгіріп, маңындағы төбешіктерге таң атқанша дейін жасырынды. Қытай коммунистері ұлыстарын басып алып күтіп отырды. Таң ата қазақтар қарсы шабуылға шығып, жауды өз ауылынан қуып шықты. Жаудың артынан қалған көп дүниеге олжалы болды. Оның ішінде екі минаатқыш та бар.

Коммунистердің шабуылын сол маңдағы үнділердің шекара басшылары да көрді. Егер Кашмирге өткізбесе қазақтардың жағдайы мүшкіл болатынын сезгендей. Шекарашылар қазақтар қаруларын тастап кетсе, шекарадан өткізу туралы өтінішті қарауға уәде берді. Дегенмен, барлық шаралар тек Делидің келісімін алғаннан кейін ғана істелінетінін тағы да ескеріп кетті.

Жағдайдың осыншама күрделінгенінен күйінген қазақтар ұлыстарына қайта келді. Қытай коммунистер әскері бірнеше сағаттан кейін қайта шабуыл бастады. Бұл ұрыс тағы да үнділердің көз алдында өтті. Ұрыстың басында қытай коммунистері он бір қазақты ұстап алып, басын шауып өлтіреді. Бұл он бір қазақтың арасында құранды бастан аяқ білетін Мұхамед қари да бар болатын.

Бұл ең соңғы ұрыс еді. Үнді жақтың бас командирі өз көзімен осы сұмдықты көріп, бұдан әрі қазақтарды Кашмирге өтуі созыла беретін болса, іс нашарға баратынын түсінді. Әсіресе он бір қазақтың басы жерде домалап жатқанын көріп тіптен шошыды. Шыныменде, қазақтардың айтуы бойынша бұл жағдайды барлық үнді әскерлері көрген. Тұтқындарға жасалған қиянаттарын олар (үнділер) басқаларға дәлелдей алады деді.

Осылайша шекара ашылып, коммунистерден зорлық көрген қазақтар қауіпсіз жерге келді. Коммунистерге қарсы соғысқан он сегіз жылдың ішінде ұрыстардан, аштықтан, террордан қанша адам қаза болғаны ешқашан ашық айтылмайды. Бірақ менің ойымша, олардың саны жүз мыңнан аз болмауы керек.

Аман қалғандары 1951 жылдың 10 қазан күні шекарадан өтті. Оларға мал-мүлкінен қалған барлық керек-жарағын алып өтуге рұқсат етті. Басында уәделескендей барлық әскери қару-жарақ сол жерде қалдырылды. Олардың арасында Шыңғыс ханның өзі сыйға тартып, ата-бабасынан аманат ретінде жеткен Әлібек батырдың қылышы да кетті.

Годфри Лиас
«Kazak Exodus» еңбегінен. Лондон. 1956 жыл.
Аударған Рүстем Нүркен.
Namys.kz

Related Articles

  • ОА қорғанысқа қаржыны не себепті арттырды? Каспийден Украинаға зымыран ұшырған Ресей суды ластап жатыр ма?

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Елнұр ӘЛІМОВА Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан және Әзербайжан әскері бірігіп өткізген «Бірлестік-2024» жаттығуы. Маңғыстау облысы, шілде 2024 жыл. Қазақстан қорғаныс министрлігі таратқан сурет.  Орталық Азия елдері қорғаныс шығынын арттырды, мұның астарында не жатыр? «Қазақстан ауыл шаруашылығы өнімдерін екі есе көп өндіруді жоспарлап отыр, алайда үкімет бұл салада жұмыс күшінің азайғанын есепке алмаған». «Каспий теңізінен Украинаға зымыран ұшырып жатқан Ресей теңіздің экологиялық ахуалын ушықтырып жатыр». Батыс басылымдары бұл аптада осы тақырыптарға кеңірек тоқталды. ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ҚОРҒАНЫС ШЫҒЫНЫН АРТТЫРДЫ. МҰНЫҢ АСТАРЫНДА НЕ ЖАТЫР? АҚШ-тағы «Америка дауысы» сайты Украинадағы соғыс тәрізді аймақтағы қақтығыстар күшейген тұста Орталық Азия елдері қорғаныс саласына жұмсайтын ақшаны арттырғанына назар аударды. Бірақ сарапшылар мұндай шығын тұрақтылыққа септесетініне күмән келтірді. Стокгольмдегі бейбітшілікті

  • Христиан миссионерлерінің құмдағы іздері

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Орыны: Қашқар қ-сы; Жылы: 1933 ж; Аты-жөні: Қабыл Ахонд; Діні: христиан; Түсініктеме: Бұл жігіттің кейінгі есімі Қабыл Ахонд, христиан дінін қабылдаған алғашқы ұйғыр. Кейін діни сеніміне байланысты өлтірілген. Сурет еуропадағы миссионерлік музей архивінде сақтаулы. Аталған музейде жүздеген христиан ұйғыр өкілдерінің суреті сақталған. 1930 жылдары христиан ұйғырларына тұрғылықты мұсылмандар мен әкімшілік билік тарапынан қысым көрсетіле бастаған соң бір бөлімі миссионерлерге ілесіп еуропа елдеріне “һижраға” кетті. Алқисса Христиан әлемінің Қашқарияға баса мән беруі әсіресе Яқұп Бек мемлекеті кезеңінде жаңа мүмкіндіктерді қолға келтірді. 1860-70 жж. Қашқарияның Цин империясына байланысты көңіл күйін жақсы пайдаланған Христиан әлемі Үндістан мен Тибет арқылы Қашқарияға мәдени ықпалын жүргізе бастады. Олардың мақсаты бұл аймақты Ресей империясынан бұрын өз ықпалына

  • Айтпай кетті демеңіз… (Тибет архиві туралы)

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Алтайдан ауған ел туралы тарихи жазбаларда оқтын-оқтын айтылғаны болмаса исі қазақ жұртына Тибет туралы түсінік әлі күнге дейін беймәлім. Әсіресе Тибет жазба деректерінде күллі түркі баласының тарихы туралы тың деректердің көмулі жатқанын тіптен біле бермейміз. Тибет- тарихи деректің ең көп сақталған аймағы саналады. Мәдени, әдеби, рухани және тарихи түрлі деректердің ықылым заманнан бері жақсы сақталуымен сырт әлемді өзіне баурап кеген Тибет жұртына 19 ғасырдан бастап Батыс экспедициясы баса назар аударып кешенді зерттеулер жасады. Соның негізінде Тибеттегі кейбір салалық байырғы деректер Батысқа көшірілді. Есесіне Тибеттану ғылымы қалыптасты. Жағырафиялық орналасуы тым ұзақ болғандықтан Тибеттану ғылымы қазақ жұртына қажеттілік тудырмады. Тибеттанумен негізінде алпауыт күштер айналысты. Олар тибет жұртын игеруді басқа қырынан бағалады. Тибетте

  • Демографиялық сараптама

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    1-ші сурет қазақтар; Демографиялық ахуал 1949-2020 жж. аралығын салыстырмалы көрсеткен. 1949 жылға дейін, атап айтқанда коммунистік қытай үкіметі орнағанға дейін Шынжаң өлкесінің солтүстік бөлігінде қазақтар, оңтүстік бөлігі Қашқарияда ұйғырлар басым санды ұстады. 1951-54 жылдары ұлттық межелеу кезінде орталық үкімет құрған комиссия сараптамасы бойынша ұлттық автономиялық территорияны анықтау мына екі бағытта жүргізілді. Олар: БІРІНШІ, ұлттық автономияны межелеу бойынша оның атауын тұрақтандыру. Осы бойынша үш атау ұсынылды: *ШЫғыс Түркістан автономиялық федерациялық респубиликасы; *Ұйғырстан автономиялық респубиликасы; *Шынжаң автономиялы респубиликасы. ЕКІНШІ, автономияның әкімшілік тұрпатын анықтау; Осы бойынша: *Федерециялық тұрпат; *Автономиялық облыс және окург тұрпат; *Аймақ және аудан дәрежелі автономиялық окург тұрпаты. Межелеу комиссиясы аталған екі бағытта сараптама нәтижесін қорытындылады. Комиссия қорытындысы бойынша Шынжаң өлкесінің

  • Бақсылар институты

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Сараптама (оқысаңыз өкінбейсіз) Бірінші, ілкіде Түркі баласында арнайы қаған құзіреті үшін жұмыс істейтін көріпкел бақсылар институты болған. Аты бақсы болғанымен ханның қырық кісілік ақылшысы еді. Көріпкел бақсылар хан кеңесі кезінде алдағы қандайда бір саяси оқиға мен ситуацияны күні бұртын болжап, дөп басып талдап һәм сараптап бере алатын соны қабілеттің иесі-тін. Оларды саяси көріпкелдер деп атаса да болады. Хан екінші бір елді жеңу үшін білек күшінен бөлек көріпкел бақсылардың стратегиялық болжауына да жүгінетін. Қарсылас елдің көріпкел бақсылары да оңай емес әрине. Екінші, уақыт өте келе саяси көріпкел бақсылар түркілік болмыстағы стратегиялық мектеп қалыптастырды. Түркі бақсылары қытай, үнді, парсы, ұрым елдерін жаулап алуда маңызды рөл атқарды. Ол кездегі жаһандық жауласулар жер, су,

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: