САРАЙШЫҚТЫ САҚТАЙЫҚ!

Мәдениет Қазақ хандығына 550 жыл Қазақ шежіресі

| Oct 18, 2016

Атырауда талай рет болсам да осыдан төрт-бес күн бұрын Сарайшыққа алғаш рет жолым түсті. Қазақ елінің тұңғыш астанасы болған қасиетті шаһар туралы талай деректерден хабарымыз бар. Әсіресе Иманғали Тасмағамбетов Атырау әкімі болып тұрған кезде Сарайшық аты жиі аталатын. Сол азаматтың бастамасымен салынған «Сарайшық» мемориалды кешен-мұражайында болдық. Мұражай директоры Молдекеңнің (Молдаш Сарсенғалиұлы Бердімұратовтың) әсерлі әңгімесін тыңдадық.

Бірақ Молдекеңнің әңгімесі көңілімізге қаншалықты қуаныш сыйласа, өкінішке қарай сол көне Сарайшықтың орны соншалықты қапалық жағдайға түсірді. Көне құрылыс іздері төмпешікке айналған. Жер бетінің бәрі шашылған адам сүйектері. Аяқ басуға аруақтардан қорқасың. 1995 жылдан 2009 жылға дейін Сарайшық аумағында Қазақстанға белгілі археолог, Әлкей Марғұлан атындағы археология институтының директоры Зейнолла Самашевтің қазған орындарын түгелдей топырақ басып, шөп өсіп кеткен. Ең болмаса шетелдердегідей қызыққан туристер келіп көріп айналып шығып кететіндей жалғызаяқ тақтай соқпақ та жасалмаған. Тек әйтеуір қалашық орны темір тормен қоршалыпты. Сарайшық жүректі ауыртты.

Жайық жылдан жылға жағалауды орып, көне қала орнын шайып жатыр. Әйтеуір енді анық білетінім – өткен тарихымыздың көзіндей бұл қымбат қалашықты мәңгілікке жоғалтып алмауымыз қажет. Осы өңірде қаншама тарихшы, қаншама өлкетанушы бар. Ел бар, жұрт бар. Облыстық әкімшілік бар, Үкімет бар. Бәріміз отырып, көз алдымызда Сарайшықтың мүлде жойылуына қалайша жол бермекпіз?

Консервация деген болушы еді ғой. Менің ойымша ең керегі жарды шайып кете бермеу үшін өзен жағалауын бекітетін, свая қағатын амалдар істеу керек сияқты. Араб саяхатшысы Ибн Батута заманындағыдай ұқсатып жаңа қалашық салу жоспары кейін де жүзеге аса жатар. Қазір көне Сарайшық қаласының іздерін құтқару қажет! Таяу күндерде зиялы қауым атынан Үкімет атына хат жолдағым келеді. Оның үстіне Имекең де вице-премьер дегендей. Ғажайып құндылықтарымызды сақтап қалатындай тағы басқа қандай амалдар бар? Кім қандай ұсыныс айта алады? Әйтеуір бейғам, немкетті болмайықшы, ағайын?!

Марат Токашбаевтың facebook парақшасынан алынды

Қазіргі заңнама аясында мемлекеттік тілді қалай дамытуға болады?

kerey.kz

Zhalgas Yertay Қазақстан билігі мемлекеттік тілді дамыту үшін қатаң шешімдерге барғысы келмейді дейік. Бірақ қазіргі заңнама аясында мемлекеттік тілді қалай дамытуға болады? Соны ойланып көрейік. Қазақ тілін дамыту жайын айтқан кезде Қазақстан билігі қоғамды екіге бөледі. Бірі – тілді дамытудың радикал шешімдерін ұстанады, екінші жағы – қазіргі статус-квоны сақтағысы келеді, яғни ештеңе өзгертпей-ақ қояйық дейді. Бірақ екі жолды да таңдамай, ортасымен жүруді ұсынып көрсек қайтеді!? Батыл қадамдарға барайық, бірақ ол радикал жол болмасын. Қазақ тілін күшпен емес, ортаны дамыту арқылы күшейтсек болады. Яғни адамдар тілді үйреніп әуре болмай-ақ, халық жай ғана қазақ тілі аясында өмір сүруді үйренсін. Негізгі ой осы. Біз осы уақытқа дейін адамдар ортаны
Елдес Орда, тарихшы: «Түркістан» атауын қолдану – аймақтағы жұмсақ күш позициясын нығайту тәсілі

kerey.kz

Фото ашық дереккөздерден алында Өткен аптада Түркияның ұлттық білім министрлігі мектеп бағдарламасына «Түркістан» деген терминді енгізген еді. Шетел басылымдарының жазуынша, бұл атау енді «Орталық Азия» ұғымының орнына қолданылмақ. Білім министрі Юсуф Текин жаңа атау түркі әлемінің бірлігін қамтамасыз етуге бағытталғанын айтады. Оның сөзінше, үкімет оқу бағдарламасынан империялық мағынасы бар географиялық атауларды алып тастамақшы. Ең қызығы, «Түркістан» аумағына Қазақстаннан бөлек, Қырғызстан, Өзбекстан, Түркіменстан мен Тәжікстан жатады екен. Сондай-ақ кейбір басылымдар бұл терминнің Қытайдың батысында орналасқан Шыңжан өлкесіне қатысы барын да атап өтті. Кейбір ғалымдар «Орталық Азия» термині колониализмнен қалғанын жиі атап жүр. ХХ ғасырдағы әлемдік академиялық ғылымды сол кездегі ірі империялар қалыптастырғандықтан, бүгінде мұндай терминдер мен атаулар халық санасына әбден сіңіп
АБАҚ АНА ЖӘНЕ ТАСБИКЕ АНА

kerey.kz

Мәми би Жұртбайұлының шежіресінде айтылуынша Керей ұлысының арғы тегі – Шеп, Сеп, Байлау, Қойлау, Елдей, Көлдей, Изен, Жусан секілді тайпалардан таралады екен. Аталған тайпалардың біразы ескі тарих беттерінен кездессе, енді бір бөлімі қазірге дейін Керей руындағы аталардың есімі ретінде аталып келеді. Мұның бір себебін арғы тарихтағы аталардың аты өшпесін деп кейінгі ұрпақтарының аталар атын қайта жаңғыртып қойған дәстүрінен қарау керек. Абақ атауына келсек, арыда Керей ханзадалары мен ханышаларының арасында Абақ, Абақберді, Абахан, Абақтай, Абақай, Абақ бике сынды есімдер болған. Сол ата-апаларының жолын жалғаған, тозып кеткен Керей елінің басын қосып, оған әз ана болған Абақ есімді қасиетті ана өмірде болған адам. Қазақ тарихында ру атына айналған әз аналар аз болмаған. Көрнекті жазушы,
Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы»

kerey.kz

Бұл Дағандел, Бақанас өлкесінен шыққан би Үйсінбай Жанұзақұлы хақында құрастырылып жазылған кітап. Тың толықтырылған еңбекте болыс Әлдеке Күсенұлы, Дағанделі болысының басшылары мен билерімен қатар Әбдірахман Әлімханұлы Жүнісов сынды айтулы тұлғалар жайлы әңгіме қозғалған. Олардың ел алдындағы еңбектері, билік, кесім – шешімдері, халық аузында қалған қанатты сөздері мен өмір жолдары, ата – тек шежіресі қамтылған. Сонымен қатар мұрағат деректеріндегі мәліметтер келтірілген. Кітапқа есімі енген ерлердің заманы, үзеңгілес серіктері туралы жазылған кей мақалалар, жыр –дастандар, үзінділер енген. Кітап қалың оқырман қауымға арналған. Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы», - Жебе баспасы, Шымкент қаласы.134 бет толық нұсқасын төмендегі сілтеме арқылы оқи аласыз. Үйсінбай кітап kerey.kz
ТАРИХ ҒЫЛЫМЫ ҚАЗІР ЭЗОТЕРИКАЛЫҚ ТОПТАРДЫҢ МЕНШІГІНДЕ

kerey.kz

Шығыстанушы-тарихшы Өмір Тұяқбайдың бұрында да «Қазаққа қандай тарих керек? Тәуелсіздік кезеңінде жасалған тарихи мистификациялар хроникасы» деп аталатын мақаласын (22.05. 2025. Zhasalash.kz) оқып ем. Риза болғам. Жақында Ө. Тұяқбайдың «Қазақстанда тарихи бұрмалаулар мен мифтерге тосқауыл қоюдың жолдары» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) атты тағы бір мақаласымен және таныстық. Өте өзекті мәселені көтеріпті. Тарихта орын алып жүрген жағымсыз жайттар турасында ой толғапты. Журналистерді, блогерлерді айыптапты. Тарихтан арнайы кәсіби дайындығы жоқ, бәрін бүлдіріп болды деп. Келеңсіздікті тоқтатудың нақты жолдарын ұсыныпты. Бұған да көңіліміз бек толды. Әйтсе де тарихты бұрмалауға, өз өтіріктерін насихаттауға тек журналистер мен блогерлер ғана емес, «арнайы кәсіби дайындығы бар» «тарихшылардың» да «зор үлес» қосып жатқанын баяндап, айтылған пікірді одан әрі өрбітіп, жалғастырайық.