|  |  |  |  |  |  |  | 

Зуқа батыр 150 жыл Саясат Суреттер сөйлейді Тарих Тұлғалар Қазақ хандығына 550 жыл Қазақ шежіресі

Оспан Батырдың Чойбалсан маршалға жазған хаты

Ospan batter Katy

Суретте Оспан Батырдың 1944 жылы наурыз айында Чойбалсан маршалға жазған хаты берілген. Хатта Оспан Батырдың өз қолы қойылған, мөрі (таңбасы) басылған.
Хаттың аудармасы:
Аса құрметті маршал жолдасқа сәлем
(жазамын мәнісі:)
Ол жақтағы біздің әскерлердің кемшілік* нәрселер болса біздің мына барған кісілерден айтып жіберіңіздер. Және де сол әскерлер жауды қамап алған екен, асса 10 күн, қала берсе 6-7 күн, шамалары болса қамасын, егер азық басқалай нәрселері болса оны бұл жерден толық қып береміз, кемшілік* нәрселеріне біз міндеттіміз, сол үшін әскерлерге осы хабарларды даньбау* арқылы тиілсе екен деп құрметпен Батыр Оспан (қолтаңбасы, мөрі).
33. 3/3
Қысқаша түсіндірме:
Кемшілік*: хатта бұл сөз мінездеме мағынасында емес, қажеттілік, бұйымтай, керек-жарақ сияқты әлеуметтік һәм тұрмыстық мағынада қолданып тұр.
Даньбау* (қытайша:电报): диань бао, телеграмма яғни жеделхат.
Ескерту: Хат нұсқасы 2016 жылы Моңғолияда жарық көрген “Оспан Батыр” атты 440 беттік ғылми еңбектен алынды. Еңбекті шығарушылар:
Х.БАТ-ОЧИРЫН БОЛД
Х.БАТ-ОЧИРЫН ТУЯА144592857_1961143187382592_6589511144569910192_n
1943 жылғы Оспан-Чойбалсан кездесуі, екіжақты ортақ келсімшарттарға отыруы жаңа саяси кезеңнің басталуы еді. Сол жылы Алтайда ұлт-азаттық көтеріліспен жүйелі айналысатын уақытша үкімет құрылды. Уақытша үкіметтің төрағасы, қоманданы, жеке әскері және алған қойған саяси мақсаттары болды. Уақытша үкіметтің туы, іс-қағазы, үкімет ағзалары болды. Суретте көрсетілген хат үлгісі, қолтаңба һәм мөр соның тарихи дәлелі еді. Бірақ, кейін совет одағы Алтайда құрылған осы уақытша үкіметке бүйрегі аз бұрылды, өңірдегі саяси жобаның картасын қайта шилап жаңа саяси ойындарды ұйымдастырды. Мұның бірқанша себебі бар еді, олар:
Бірінші себеп: Германияда құрлыған Түркістан Легионының дін істерін басқаратын легион мүфтилігі құрылады да, олар совет құрамындағы түркі мұсылмандарға саяси һәм рухани пропаганда жасай бастайды. Совет орталық билігі Германияның діни пропагандасының ықпалын әлсірету мақсатында 1943 жылы Ташкенде діни басқарма САДУМ-ды жасақтап шығады. САДУМ-ға қарасты Қазақстан діни басқармасы да құрылады, оны Қазиат деп атайды. САДУМ жасақтала сала елдегі діни ахуалды қайта жандандырған-сымақ болады, мешіттер қайтадан соғылады, діни кітаптар қайтадан жарық көреді. САДУМ құрыла сала Моңғолия Баян-Өлгийде, Алтай, Шәуешек, Құлжада өз пропагандасын бастап кетеді. Әсіресе Құлжа тараншы, өзбек, татарлары САДУМ ықпалына ұшырап совет пропагандасын аймақтарға тарата бастайды. Бірақ, Алтай халқы бұрынғы ишандық және қазылық Бұхара ислам мектебі мен дәстүрін берік сақтағандықтан советтік діни саясаттың ықпалын, діни кадрларын мойындамай қойды. Алтайда Әбілпейізұлы Көгедай ұрпақтары керейдің хан-төресі, Бұхаралық Мұхамбет ишан ұрпақтары керейдің ешені (ишаны) болып бекітілгеніне жүз жылдар өткендіктен діни һәм саяси өмірлерін бір жолда өзгерту аса қиын еді. Сол себепті советтің саяси һәм дін атын жамылған рухани пропагандасы бұл өлкені айналып өтіп жатты. Алтай сол беті тұра берсе қазақтардың кейінгі саяси жағдайы советтің өңірдегі сыртқы саясатына сөзсіз кереғар ықпал етеді, бұл советтің пайдасына шешілмейді. Бұл бірінші себеп!145311572_1961143170715927_991741230732815477_n
Екінші себеп: Алтай халқы 1939-40 жж бастап ұлт-азаттық төңкеріске белсенді араласқандықтан өлкедегі қытайдың әскери күші негізінен Алтайға аууып Құлжа сияқты халқы тығыз, этникалық құрамы күрделі өңірлер стратегиялық жақтан бейғам қалады. Былайша айтқанда Іле уалаятындағы қытайдың әскери күші Алтайға жұмсалып бұл аймақ барынша қорғаныссыз күйде қалып қояды. Ол кезде яғни 1943-44 жж Алматыда “Шыңжаң мәселесі” жіті қадағаланып бақылауда еді. Жүздеге кадрлар “Шыңжаң мәселесі” бойынша тыңдаудан, дайындықтан өтетін. Оларды Жәркент, Қорғас арқылы бейғам ел Құлжаға жеткізу тиімді-тін. Сосын совет пен САДУМ адамдары Құлжада көбірек үгіт-нәсихат жүргізді, тіпті Құлжадағы совет консульствосы өте белсенді болды.
Үшінші себеп: Іле уалаяты қазақ халқының басым санды болуына қарамастан көпұлтты, көпдінді, көптілді аймақ еді. Совет үшін өңірдегі саясатқа татырмас мүмкіндік. Үкімет құрамын әр халықтан жасақтау, нақты қай этникалық топтың мүддесін анық көрсетпеу кейінгі бөлу мен билеудің бүгінгі алғы шарты-тын. Совет консулы, САДУМ кадрлары 1943 жылдан бастап Құлжадағы бай-шонжарларға ашық үгіт-нәсиқат жасап алдын астыртын төңкеріс жасауға келістірді.
Бұл өлкенің тарихына қатысты ғылми айналымға түскен еңбектерде өңірге тіке қатысты діни-рухани мәселелер аса ауқымды зерттелмей келеді. Егер шындап кірісіп зерделенсе бір ғана діни-рухани мәселелерден өңірдің саяси тарихына қатысты кейбір жанама факторларды анық байқауға болатын еді.
Елдес ОРДА
01.02.2021

Related Articles

  • Миллиардер Билл Гейтс бар байлығын Африка елдеріне аудармақ

    Миллиардер Билл Гейтс бар байлығын Африка елдеріне аудармақ

    Microsoft компаниясының негізін қалаушы және әлемдегі ең бай адамдардың бірі саналатын Билл Гейтс өзінің байлығын қайда жұмсайтынын ресми мәлімдеді. Кәсіпкер Африка елдеріндегі денсаулық сақтау, білім беру және кедейлікпен күрес салаларына шамамен 200 миллиард доллар инвестиция салуды жоспарлап отыр. «Жуырда мен өз байлығымды 20 жылдың ішінде толықтай тарату жөнінде шешім қабылдадым. Қаражаттың басым бөлігі осы жерде, Африкада, түрлі мәселелерді шешуге көмектесуге бағытталады», – деді Билл Гейтс өзінің қорымен бірлескен баспасөз мәслихатында. Басты басымдықтар: – инфекциялық аурулармен күрес (соның ішінде безгек, туберкулез, ВИЧ); – ана мен бала денсаулығын жақсарту; – ауылдық аудандардағы білім беру сапасын арттыру; – таза ауызсу мен санитария инфрақұрылымын дамыту; Билл Гейтс: «Бұл – қайырымдылық емес, бұл – инвестиция.

  • Украина “өрмегі” заманауи соғысты қалай өзгертті? Әскери сарапшылар пікірі

    Украина “өрмегі” заманауи соғысты қалай өзгертті? Әскери сарапшылар пікірі

    Украина “өрмегі” заманауи соғысты қалай өзгертті? Әскери сарапшылар пікірі Амос ЧЭПЛ Ресейлік “Белая” әуе базасын шабуылдаған украин дронынан түсірілген видеодан скриншот. Фото:Source in the Ukrainian Security  1 маусым күні жарияланған видеода бомбасы бар квадрокоптерлер жүк көлігінен ұшып жатқаны көрінеді, арғы жағында өрт болып жатыр. Сол күні Украина қауіпсіздік қызметі Ресей аэродромдарына соққы жасағанын, нәтижесінде Кремльдің стратегиялық бомбалаушы ұшақтары жойылғанын мәлімдеді. Әскери тактика бөлмелерінде бұл видеоларды мұқият зерделеп жатқаны анық. “Бұл шабуылды бүкіл әлем әскери қызметкерлері дабыл деп қабылдауы қажет” деді Жаңа америкалық қауіпсіздік орталығының Қорғаныс бағдарламасы директоры Стейси Петтиджон (ханым) Азаттық радиосына. “[1 маусымдағы шабуыл] көптеген қыры бойынша Украинаның ұзаққа ұшатын дрондар шабуылынан тиімді бола шықты. Өйткені шағын дрондар шашырап кетіп, әртүрлі нысандарды көздей алады

  • Сталин ажал аузына тастаған қазақтың атты әскері

    Сталин ажал аузына тастаған қазақтың атты әскері

    Осы уақытқа дейін құпия сақталып келген 106-қазақ атты әскер дивизиясының деректері енді белгілі бола бастады. 1942 жылы дивизия Ақмолада жасақталыпты. Әскери шала дайындықпен жасақталған дивизия 1942 жылдың мамырында, Харьков түбіндегі қоршауды бұзып шығуға бұйрық берер алдында, 4091 сарбазға 71мылтық, яғни 7 адамға бір мылтық және бәріне 3100 жарылғыш оқ –дәрі бәріліпті. Қазақ боздақтарын қарусыз жалаң қылышпен өлімге жұмсауы – «Гитлермен салыстырғанда Сталин солдаттарды өлімге 8 есе көп жұмсадының» айғағы (Михаил Гареев, Әскери академиядан.2005 жыл). “Төртінші билік» газетінің 2016 – жылғы мамырдың 28-жұлдызындағы санында шетелдік архивтерден алынған видеосюжеттегі 106-атты әскер дивизиясы жөніндегі неміс офицерінің айтқаны: «Не деген қырғыз (қазақ) деген жан кешті батыр халық, атқа мініп, ажалға қаймықпай жалаң қылышпен танктерге

  • ЖАРАЙСЫҢДАР, ӘЗЕРБАЙЖАН

    ЖАРАЙСЫҢДАР, ӘЗЕРБАЙЖАН

    Олар ҚР Ұлттық қорғаныс университетінде орыс тілінде оқудан бас тартқан. Неге солай ? Өйткені олар қазақ тілін таңдаған! Қазір университетте қазақ тілі курстары ашылып жатыр. Айтқандай, Әзербайжандарға тілімізді қолдағаны үшін құрмет пен құрмет. Олар нағыз бауырлас халық екенін көрсетті. Бірақ қазір біздің қорғаныс министрлігіне сұрақтар туындайды. Бұған дейін барлық шетелдіктерді орысша үйретіп пе еді? Біреу не сұрайды? Әйтеуір, білім – қазақ тілін насихаттаудың ең жақсы тәсілі. Ал неге орыс тілінде оқытады? Ал кім үшін? Ең қызығы, осының бәрін тек Әзербайжандардың арқасында ғана білетін боламыз. Ал неге бұрын қазақша оқытпаған, ең болмаса кейбір елдерде. Неге сол қытай тілін орысша үйретеді? Руслан Тусупбеков

  • ШОҚАН УӘЛИХАНҰЛЫ ДЕГЕН ЕКЕН..

    ШОҚАН УӘЛИХАНҰЛЫ ДЕГЕН ЕКЕН..

    Ел аузында қазақ оқымыстылары айтты деген сөздер аз емес. Белгілі ғалым, этнограф А. Сейдімбек құрастырған тарихи тұлға, асқан оқымысты Шоқан бабамыздың тапқыр сөздерін назарларыңызға ұсынамыз. * * * Омбыға оқуға жүрер алдында бала Шоқан әкесінің ел іші мәселесін шешудегі кейбір өктем, ожар қылықтарына көңілі толмай, «оқуға бармаймын» деп қиғылық салса керек. Тіптен көнбей бара жатқан баласын қатал Шыңғыс жәрдемші жігіттеріне байлатып алмаққа ыңғайланып: «Шықпаса көтеріп әкеліңдер, арбаға таңып аламыз!» − дейді. Сонда дәрмені таусылған Шоқан әкесіне: «Байлатпа! Абылай тұқымынан байланғандар мен айдалғандар жетерлік болған!» − деп тіл қатады. Бала да болса ақиқат сөзді айтып тұрған баласынан тосылған әке дереу Шоқанды босаттырып жібереді. * * * Петербургте Сыртқы Істер министрлігінің бір

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: